Научная статья на тему 'ДИНИЙ ТАШКИЛОТЛАР ВА БИРЛАШМАЛАР ФАОЛИЯТИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ ИСТИҚБОЛЛАРИ'

ДИНИЙ ТАШКИЛОТЛАР ВА БИРЛАШМАЛАР ФАОЛИЯТИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ ИСТИҚБОЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
198
23
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ДИНИЙ ТАШКИЛОТЛАР / БИРЛАШМАЛАР / СИЁСИЙ МАНФААТЛАР / ДИН ВА ДАВЛАТ

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Ғофирова Ф.Ғ.

Ушбу мақолада дин ва давлат ўртасидаги муносабатлар, диний ташкилотлар ва бирлашмалар фаолиятини янада такомиллаштириш истиқболлари каби масалалар ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PROSPECTS FOR IMPROVING THE ACTIVITIES OF RELIGIOUS ORGANIZATIONS AND ASSOCIATIONS

This article covers issues such as the relationship between religion and the state, prospects for further improvement of the activities of religious organizations and associations.

Текст научной работы на тему «ДИНИЙ ТАШКИЛОТЛАР ВА БИРЛАШМАЛАР ФАОЛИЯТИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ ИСТИҚБОЛЛАРИ»

UDK 34

Гофирова Ф.Г. студент магистратуры Тошкент Давлат Юридик Университети

Узбекистон, Тошкент Илмий рахбар: Алиева К.Р., ю.ф.ф.д

доцент в. б.

ДИНИЙ ТАШКИЛОТЛАР ВА БИРЛАШМАЛАР ФАОЛИЯТИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ ИСТЩБОЛЛАРИ

Аннотация: Ушбу мацолада дин ва давлат уртасидаги муносабатлар, диний ташкилотлар ва бирлашмалар фаолиятини янада такомиллаштириш истицболлари каби масалалар ёритилган.

Калит сузлар: диний ташкилотлар, бирлашмалар, сиёсий манфаатлар, дин ва давлат.

Gofirova F. G. master student

PROSPECTS FOR IMPROVING THE ACTIVITIES OF RELIGIOUS ORGANIZATIONS AND ASSOCIATIONS

Annotation: this article covers issues such as the relationship between religion and the state, prospects for further improvement of the activities of religious organizations and associations.

Keywords: religious organizations, associations, political interests, religion and state.

Айтиш жоизки, диний ташкилотлар сиёсий манфаатлар тукнашуви обекти булгани учун хам доимо давлатнинг назорати остида булади. Буни дунёнинг деярли барча мамлакатларида кузатиш мумкин. Баъзи холларда диний озчиликлар хукуклари бузилиши, бир катор демократик конституциявий тамойилларга путур етиши, дунёкарашга асосланган танлов эркинлиги чекланиши, балки айрим давлатлар ва жахон хамжамиятининг глобаллашув имкониятларидан тулик фойдаланиш ва унинг чакирикларига муносиб жавоб бериш имконияти кулдан бой берилиш холатлари хам учраб туради. Бу тушунчанинг конунчиликка киритилиши кай жихатдан ахамиятли? Маълумки, бир канча фукаролар жамоаси диний ташкилот тузиш максадида узлари учун маслакдошлар излашади ва бу даврда улар хеч кандай хукукий макомга эга булмайди. Аммо шу вакт давомида хам улар маълум харакатларни амалга оширишади, яъни, уз эътикодларини атрофдагиларга тарFиб этишади, уз

FOяларини ёйиш билан шуFулланишади, бир суз билан айтганда, маълум бир гурухга бирлашишади. Аммо ушбу гурухнинг макоми конунчилик билан белгиланмаган. Буни белгилаш оркали, турли нотуFри максадда иш юритишни ният килган диний гурухлар фаолияти тартибга солинган булар эди. Руйхатдан утган диний бирлашмаларнинг худудий ва республика диний бирлашмаларини тузиш хукуки, шунингдек, худудий, республика бирлашмаларининг юридик шахс хукукига эга булган махаллий диний бирлашмалар ташкил этиш хукуки хам курсатилиши максадга мувофик булар эди. Ушбу моддада назарда тутилган диний бирлашмаларнинг филиаллари рахбарларини тайинлашнинг узига хос хусусиятлари туFрисидаги низом хам ушбу тартиб асосида шакллантирилиши лозим.

К,онун лойихаси биринчи навбатда "виждон ва дин эркинлиги"га тегишли. Бирок, у мохиятан динга эътикод килиш хукукини амалга оширишни тартибга солади. Шу билан бирга, фикр ва виждон эркинлиги (уз хохишига кура дин ёки эътикодга эга булиш ёки кабул килиш эркинлиги) сузсиз химоя килинадиган хар кандай чекловларга йул куйилмаслигини алохида таъкидлаш зарур. "Виждон эркинлиги" ва "дин ёки эътикод эркинлиги" уртасидаги фарк уларнинг субъэктлари нуктаи назаридан хам долзарбдир, чунки виждон эркинлиги хукуки узининг мохиятига кура шахсларнинг хукуки булиб, уни конуний равишда амалга ошириб булмайди. К,онун лойихасида, шунингдек, биринчи навбатда, "дин"/"диний эътикод" хакида суз боради, лекин диний булмаган эътикод эркинлиги хакида суз юритилмайди, гарчи баъзи коидаларда "эътикод" сузи кулланилса хам. Шундай килиб, конун лойихаси диний булмаган "эътикод"ларни хам камраб оладими ёки йукми, аник эмас. Бирок, нинг 18 -моддаси нафакат диний эътикод эркинлигини, балки эътикод эркинлигини хам кафолатлайди.Бундан ташкари, БМТ Инсон хукуклари кумитаси "фикр эркинлиги" ва "виждон эркинлиги" химояланганлигини аник таъкидлаган. Шунингдек, дин ёки эътикод эркинлиги, Инсон ва фукароларнинг "Фукаролик ва сиёсий хукуклар туFрисида"ги Халкаро Пактнинг 18-моддаси билан химояланган кадриятлар тизимининг турларини, шу жумладан теистик, нотеистик ва атеистик эътикодларни потенциал кенг камровли талкин килишни таъминлаш билан бирга, хар кандай дин ёки эътикодга эътикод килиш ёки хеч бир динга эътикод килмасликни кафолатлайди. Шу нуктаи назардан, конун лойихасининг 6-моддаси туртинчи хатбошидаги "атеистик эътикодлар"га эксклюзив хавола -масалан, гуманизмни чикариб ташлаш жуда чекловчи куринади.

К,онун лойихаси диний булмаган эътикодларни камраб оладими ёки йукми деган чалкашликларга йул куймаслик учун конун лойихасининг сарлавхаси ва матнига "фикр, виждон, дин ёки эътикод эркинлиги" деган мазмундаги узгартиришлар киритилиши хамда ушбу конун лойихасига асосланган ташкилотларга хаволалар киритилиши тавсия этилсин. диний булмаган эътикодлар ва айрим эътикодларга эга булган ташкилотлар

т^рисида, "Фукаролик ва сиёсий хукуклар т^рисида"ги Халкаро Пактнинг 18-моддаси ва ЭХХ,Тнинг тегишли мажбуриятларига мувофик. Шу билан бирга, конун лойихаси факат бошка конунлар билан муайян эътикодга асосланган ташкилотларга тенг химоя ва муомала кафолатланган такдирдагина фикр эркинлигининг айрим жихатларини тартибга солиш билан чекланиши мумкин.

К,онундаги яна бир жихатга эътибор каратиш максадга мувофик. Янги тахрирдаги "Виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар т^рисида"ги конунда 28 марта фукаролар сузи ишлатилади. Аммо Узбекистон Республикаси Конституциясининг 31 -моддасига кура, "хамма учун виждон эркинлиги кафолатланган" ва "хар ким исталган динга эътикод килиш ёки хеч кимга эътикод килмаслик хукукига эга" эканлиги белгиланган.

К,онунда куп кисмларда ушбу хукук факат фукароларга тегишли эканлиги маъносида кулланиш холати мавжуд булса-да,. Хусусан, конуннинг 4-моддасига кура, "Виждон эркинлиги — бу фукароларнинг хохлаган динга эътикод килиш ёки хеч кайси динга эътикод килмаслик буйича кафолатланган конституциявий хукукидир. Фукаро динга, динга эътикод килишга ёки эътикод килмасликка, ибодатларда, диний расм -русумлар ва маросимларда иштирок этишга ёки иштирок этмасликка, диний таълим олишга нисбатан уз муносабатини белгилаётганда уни у ёки бу тарзда мажбурлашга йул куйилмайди".

Гарчи баъзи коидаларда "фукаролар" хакида суз борса-да, бу фукаролиги булмаган шахсларнинг конуний манфаатлари тенг даражада химоя килинмаслигини назарда тутса-да, конун лойихасининг 6-моддаси иккинчи бандига мувофик, "Чет эл фукаролари ва фукаролиги булмаган шахслар Узбекистон Республикаси фукаролари билан тенг равишда виждон эркинлиги ва динга эътикод килиш эркинлиги хукукидан фойдаланади хамда виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар туFрисидаги конунчиликни бузганлик учун конунда белгиланган тартибда жавобгар булади", дея белгиланган. Ушбу нормадан келиб чикадики, фукаролиги булмаган шахслар ва чет эл фукаролари хам конундаги барча хукуклардан фойдаланишлари мумкин. Аммо, баъзи хукуклардан факатгина Узбекистон Республикаси фукаролари фойдаланиши мумкинлигини хисобга олган холда, ушбу конунда коллизия юзага келади.

Масалан, конуннинг 17-моддасида Махаллий диний ташкилотни руйхатдан утказиш туFрисидаги электрон мурожаатга илова килинувчи хужжатларда, махаллий диний ташкилотни уз ташаббусига кура тузаётган, ун саккиз ёшга тулган, эллик нафардан кам булмаган Узбекистон Республикаси фукаролари имзоларини уз ичига олган хужжат хам келтирилган. 6-модда мазмунидан келиб чикилса, ушбу модда хорижий давлат фукаролари ва фукаролиги булмаган шахсларга ам татбик этилиши мумкин деган караш юзага келиши мумкин.

Крнун лойихасини ишлаб чикувчиларнинг конунни фукаролиги булмаган шахсларга хам татбик этиш ниятини эътироф этиб, асосий хукук ва эркинликларнинг кафолатлари нафакат фукароларга, балки хаммага хам бирдек тааллукли эканлигини курсатиш учун алохида эслатишдан воз кечган маъкул. Бунда конунда тегишли уринда "фукаролар" сузини куллаш ва вазиятга караб "барча шахслар" ёки "хамма" сузларини ишлатиш максадга мувофик булар эди.

Юкорида таъкидланган муаммолар ва уларнинг хал килиниш истикболлари жамиятимиздаги мавжуд ижтимоий муаммоларни хал этишда яхши кадам була олади. Демак, ушбу пойдевор тулаконли фукаролик жамиятининг ривожланиши, хукук тизимини янада такомиллаштиришга хизмат килади ва диний баFрикенглик ва конфессиялараро хамжихатликни мустахкамлашга, диннинг асл мохиятини англашга, бу^унчи FOяларга карши иммунитет хосил килишга, ижтимоий-маънавий мухит баркарорлигини таъминлашга муносиб хисса кушади.

Адабиётлар:

1. "Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to'g'risida"gi O'zbekiston Respublikasining Qonuni, 05.07.2021 yildagi O'RQ-699-son. Qonunchilik ma'lumotlari milliy bazasi, 06.07.2021-y., 03/21/699/0635-son. https://lex.uz/docs/-5491534

2. Xusanov O.T. O'zbekiston Respublikasining Konstitutsyiyaviy huquqi. // yuridik fanlari doktori, professor M.X.Rustamboyevning umumiy taxriri ostida. Darslik. -Toshkent: TDYI, 2012. - b. 160

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.