Научная статья на тему 'ДИНИЙ ДУНЁҚАРАШ ШАКЛЛАНГАНЛИК ДАРАЖАСИНИНГ ШАХС ТИПОЛОГИК ХУСУСИЯТЛАРИ БИЛАН АЛОҚАДОРЛИГИНИ ЭМПЕРИК ЎРГАНИЛИШИ'

ДИНИЙ ДУНЁҚАРАШ ШАКЛЛАНГАНЛИК ДАРАЖАСИНИНГ ШАХС ТИПОЛОГИК ХУСУСИЯТЛАРИ БИЛАН АЛОҚАДОРЛИГИНИ ЭМПЕРИК ЎРГАНИЛИШИ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

439
37
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
дин / диний дунѐқараш / диний эътиқод / экстраверсия / интроверсия / сезги / интуиция / ижтимоий-психологик қадрият / диний ғоялар / қадриятлар / religion / religious worldview / religious belief / extraversion / introversion / intuition / intuition / socio-psychological value / religious ideas / values.

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Мухайя Хусиновна Джуманиязова

Ушбу мақолада талаба ѐшларнинг диний дунѐқарашининг шаклланиш даражаси (диний / илмий) билан шахснинг типологик хусусиятлари билан боғлиқлигини эмпирик ўрганиш бўйича қарашлар келтирилган. Тадқиқотчиларнинг мавзуга ѐндашувлари тизимли равишда таҳлил қилинди. Бундан ташқари, муаллифнинг илмий хулосалари берилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE EMPERICAL STUDY OF THE RELATIONSHIP OF THE LEVEL OF FORMATION OF THE RELIGIOUS WORLDWIDE WITH PERSONAL TYPOLOGICAL CHARACTERISTICS

This article presents the views on the empirical study of the relationship of the degree of formation of the religious worldview of student youth (religious / scientific) with the typological features of the individual. The researchers’approaches to the topic were systematically analyzed. In addition, the author's scientific conclusions are given.

Текст научной работы на тему «ДИНИЙ ДУНЁҚАРАШ ШАКЛЛАНГАНЛИК ДАРАЖАСИНИНГ ШАХС ТИПОЛОГИК ХУСУСИЯТЛАРИ БИЛАН АЛОҚАДОРЛИГИНИ ЭМПЕРИК ЎРГАНИЛИШИ»

ДИНИЙ ДУНЁЦАРАШ ШАКЛЛАНГАНЛИК ДАРАЖАСИНИНГ ШАХС

ТИПОЛОГИК ХУСУСИЯТЛАРИ БИЛАН АЛОЦАДОРЛИГИНИ

ЭМПЕРИК УРГАНИЛИШИ

Мухайя Хусиновна Джуманиязова

Урганч Давлат университети катта укитувчиси

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада талаба ёшларнинг диний дунёкарашининг шаклланиш даражаси (диний / илмий) билан шахснинг типологик хусусиятлари билан богликлигини эмпирик урганиш буйича карашлар келтирилган. Тадкикотчиларнинг мавзуга ёндашувлари тизимли равишда тахлил килинди. Бундан ташкари, муаллифнинг илмий хулосалари берилган.

Калит сузлар: дин, диний дунёкараш, диний эътикод, экстраверсия, интроверсия,сезги , интуиция, ижтимоий-психологик кадрият, диний гоялар, кадриятлар.

THE EMPERICAL STUDY OF THE RELATIONSHIP OF THE LEVEL OF FORMATION OF THE RELIGIOUS WORLDWIDE WITH PERSONAL TYPOLOGICAL CHARACTERISTICS

Mukhayya Khusinovna Djumaniyazova

Senior teacher, Urgench State University

ABSTRACT

This article presents the views on the empirical study of the relationship of the degree of formation of the religious worldview of student youth (religious / scientific) with the typological features of the individual. The researchers'approaches to the topic were systematically analyzed. In addition, the author's scientific conclusions are given.

Keywords: religion, religious worldview, religious belief, extraversion, introversion, intuition, intuition, socio-psychological value, religious ideas, values.

КИРИШ

Жахрндаги шахс ва жамият муаммоларини урганувчи мутахассислар, шахснинг социумга кушилиши, унда коммуникатив маданиятни ривожлантириш асоси сифатида - ижтимоий-психологик кадрият шакли

сифатида диний эътикодни урганиш лозимлигини таъкидлашмокда. Шу боис, жахон психологиясида диний эътикодни урганишнинг услубий муаммоларини, диний дунёкараш табиатини, хозирги оммавий маданият шароитидаги ёшларнинг диний эътикод жихатдан ухшашлигини, шахснинг диний эътикоди ва ижтимоий хамкорликни урганиш мухим ахамият касб этади.

Дунё микёсида диний дунёкараш, диннинг узидан фаркли равишда унинг муайян конфессионал тушунишида, мураккаб, тизимли ва узгарувчан булган бир шароитда бутун жахон жамоатчилигини дин, диний дунёкараш тушунчаларининг мохиятини урганувчи тадкикотларга булган муайян эхтиёж тобора купрок сезилмокда. Шундай эхтиёжни тулдириш учун диний дунёкарашни тугри тушуниш, бахолаш учун унинг илмий жихатдан асослантирилган тавсифларини, диний дунёкарашнинг пайдо булиши ва ривожланишининг узига хос хусусиятларини, унинг мазмунан талкин килинишини, ижтимоий-психологик кадриятлар ва устунликлар улушини инобатга олиш зарур. Шунга боглик холда, диний дунёкарашнинг узига хос хусусиятларини, унинг турлича намоён булишини очиб бериш имкониятини берадиган тегишли эмпирик материал хамда уларнинг илмий жихатдан такомиллаштириш буйича доимий равишда тадкикотлар олиб боришга зарурат борлигидан далолат беради.

Диний эътикодни ижтимоий-психологик урганишнинг услубий муаммолари урганилган булса-да, бевосита хозирги талаба ёшларнинг диний дунёкарашини урганиш буйича изланишлар утказилмаган. Бинобарин, урганилаётган муаммонинг ижтимоий ахамиятлилиги, ижтимоий-психологик амалиётга булган заруратини илмий жихатдан етарли даражада ишлаб чикиш алохида тадкикот муаммоси саналади.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Мазкур муаммо буйича илмий адабиётлар тахлили шуни курсатдики, диний дунёкараш ва ушбу йуналишдаги бошка базавий тушунчаларни таърифлаш (аниклаш)га куплаб ёндашувлар мавжуд. Шу билан бирга, бугунги кунда уларни бир хил, умумий кабул килинган тарзда тушуниш ва тегишлича таърифлаш кузатилмайди. Шунга боглик холда, олимларнинг ушбу урганилаётган ходисага нисбатан булган фикрларини янада батафсилрок куриб чикиш максадга мувофик, деб хисоблаймиз. Масалан, О.Ф.Лобазова, Р.А.Финкларнинг фикрича, дин одамларнинг маълум бир илохга сигиниб бошлаган даврларида пайдо булган, дин пайдо булганидан кейин эса диний эътикод, диний дунёкараш ва бошка тушунчалар хам пайдо булган. Дин

деганда, одатда, инсон ва Худо уртасидаги муносабатларни тартибга солувчи хакикат, буйрук, талабларнинг мажмуаси тушунилади. Диний эътикод тушунчаси эса купрок тегишли кишининг, уларни бажаришга узига узимажбурият олувчи диний меъёрлар тизимига индивидуал, шахсий муносабатини ифодалайди. Диний эътикод уз ичига диний тасаввурлар, маънавий хис-туйгулар ва турлича маросимларга ва бошкаларга муносабатида намоён булувчи диний дунёкарашни камраб олади [3].

Р.М.Ахмедовнинг фикрига кура, диний эътикод тушунчасининг таърифи умуман динни урганишнинг мухим ва базавий тушунчаларидан бири сифатида талкин килиниб, диний гоялар, кадриятлар, меъёрларнинг субъектив узлаштирилишининг сифат ва микдор аниклигини ва уларнинг Худога ишонувчиларнинг (эътикодлиларнинг), диний жамоанинг хулкига, хаёт тарзига таъсирини характерлайди. Диний дунёкараш тушунчаси таркибининг мохияти диний гоялар, кадриятлар, меъёрларнинг субъектив узлаштирилишида намоён булади ва индивидуал ва шу билан бир вактда дин инсонга узи учун узи танлайдиган нимани беришини субъектив бахолашда ифодаланади. Бундан ташкари, мазкур дунёкараш уз ичига нафакат диний догмаларни, коидаларни, билимларни, балки хар бир алохида инсоннинг индивидуал тажрибасининг улушини хам камраб олади. У одатда, хар ким учун такрорланмас булган тегишли тажрибадан утиш йули оркали шаклланади. [1].

Н.А.Красниковнинг фикрича,дин мураккаб маънавий таълим сифатида нафакат ижтимоий-тарихий ходиса, дунёкараш тури, маданият акси, жамоатчилик онги шакли эмас, балки шахсий феномен сифатида майдонга чикади, чунки инсон турмуши индивидуал даражада кабул килинади, яъни муайян индивиднинг онгида тахлил килинади. Дин, узи, инсон турмушининг потенциал имконияти сифатида борликнинг абстракцияси булиб майдонга чикади. У хакикий муайян хаётга идеал шакл беради. Дин узини диний муносабатларда намоён килади ва узини долзарблаштиради, шуларга таяниб хакикий турмуш макомига эга булади. Диний эътикод, диний дунёкараш тушунчаларининг мавжуд булишига эхтиёж шу билан тушунтирилади [2].

НАТИЖАЛАР

Майерс-Бриггснинг шахсни тоифалаш идентификатори илмий тадкикий ишларда кенг кулланилади. Myers-Briggs Type Indicator шахснинг 16 тоифасидан бирини аниклашга мулжалланган. У жуфт-жуфт килиб узаро богланган 8 шкалани камраб олади. Тестнинг асосий максади инсонга уз индивидуал мойилликларини ойдинлаштиришга хизмат килиш [4].

1. E—I шкаласи— онг ориентацияси (йуналганлиги):

Е (Extraversion, экстраверсия) — онгнинг ташки оламга, ташки объектларга йуналганлигини ифодалайди;

I (Introversion, интроверсия) — онгнинг узига, субъектнинг хусусий кечинмаларига йуналганлиги;

2. S—N шкаласи— вазиятда йуналишни аниклаш услуби:

S (Sensing, сезгилар) — конкрет ахборотга таяниш;

N (iNtuition, интуиция) — умумлашган ахборотга таяниш;

3. T—F шкаласи— карор кабул килиш негизи:

T (Thinking, тафаккур) — мукобил ечимларни тафаккурий киёсга асосланадиган карор;

F (Feeling, туйгу) — эмоционал асосда кабул килинадиган карор

4. J—P шкаласи— карор кабул килишга хозирлик услуби:

J (Judging, мушохада) — ахборотни олдиндан тартиблаш ва режалаштиришни маъкул куриш,

P (Perceiving, идрок) — вазиятдан келиб чиккан холда, дастлабки пухта хозирликсиз хатти-харакатни маъкуллаш.

Майерс-Бриггснинг шахсни тоифалаш идентификатори асосида албатта, улар уртасида маълум бир тафовутлар мавжудлигини эътироф этсак-да, К.Г.Юнгнинг психоаналитик назарияси ётади [5].

Психология фанига Юнг кушган энг салмокли хисса унинг томонидан тавсиф этилган икки йуналганлик ёки хаётий установка: экстраверсия ва интроверсия тушунчаларидир (Jung, 1921/1971). Юнг назарияси биноан мазкур икки йуналганлик инсонда бир пайтда мавжуд, факатгина улардан биттаси уз устиворлигини намоён килади. Экстраверт установкада бошка одамлар ва предметларга - кучли кизикиш намоён булади. Экстраверт харакатчан, сергап, одамлар билан тез муносабатлар урнатади ва богланади, ташки омиллар уни харакатга келтирувчи кучлардан саналади.

Интроверт, аксинча, уз ички олами: хаёллар, уйлар, тажрибасига йуналган. У кузатишни ёктиради, огир-босик, ёлгизликни севади, объектлардан узоклашишга интилади, кизикиши узига каратилган. Мазкур икки установка узаро оппозицияда булади:агар бири етакчи ва рационал булса, иккинчиси ёрдамчи ва иррационал булади. Уларнинг узар комбинацияси (бирикуви) натижасида хулк-атвор моделлари аник ва прогнозлаш имконияти мавжуд шахслар шаклланади.

Юнг узининг экстраверсия ва интроверсия концепциясини ифода этгандан кейин у, ушбу икки карама-карши йуналганлик ёрдамида, одамларни

оламга булган муносабатларидаги тафовутларни тукис тушунтириш имконияти мавжуд эмас, деган хулосага келади. Шу боис у уз типологиясини психологик функцияларни киритиш йули билан кенгайтиришга карор килган. Юнг фарклаган асосий психологик функцияларга - тафаккур, сезги, туйгу ва интуиция тааллуклидир (Jung, 1921/1971).

Тафаккур ва туйгуни Юнг рационал функциялар сирасига киритган. Улар хаётий тажриба хусусида мулохаза юритиш имкониятини беради деб хисоблайди Юнг. Мутафаккир тоифадаги шахс у ёки бу нарсалар киймати тугрисида мантик ва далиллар ёрдамида фикр юритади. Тафаккурнинг зидди булган туйгу бизни реаллик тугрисида ижобий ёки салбий эмоциялар тили ёрдамида огохлантиради. Туйгуга таянувчи тоифадаги шахс уз диккатини хаётий тажрибанинг эмоционал жихатларига каратади ва ашёлар киммати хусусида "яхши ёки ёмон", "ёкимли ёки ёкимсиз", "харакатга ундовчи ёки зерикарли" каби категорияларга кура мулохаза юритади. Юнг фикрига кура, тафаккур етакчи вазифани бажарганда шахс максади бахоланаётган тажриба хакикий ёки ёлгон эканини аниклаш булган, тафаккурий мулохазалар юритишга мойил булади. Туйгу етакчи вазифани бажарадиган булса шахс тажриба ёкимли ёки ёкимсиз экани хусусидаги хулосаларни беришга йуналган булади.

Иккинчи узаро ихтилофда булган жуфтлик - сезги ва интуиция -функцияларидир. Мазкур жуфтлик функцияларини Юнг иррационал (англанмаган) дейди. Зотан улар ташки (сезги) ёки ички (интуиция) оламда руй бераётган ходисаларни пассив тарзда акс эттиришади, кайд килишади, уларни бахоламайди ва мазмунини тушунтирмайди. Сезги ташки оламнинг бевосита, хеч кандай бахолашларсиз идрок этилишидир. Сезгиларга таянувчи шахс таъм, хид ва х., ташки оламдан келувчи стимулларга нисбатан зийрак булади. Интуитив шахс, аксинча, жорий хаётий тажрибани онгсиз идрок этади. У ботиний сезимларга таянган холда ходисалар мохиятини тушуниб етади. Юнг фикрига биноан, агар одамда сезги етакчилик килса у вокеликни гуёки уни суръатга олаётгандай, ходисалар тили ёрдамида англайди.Бошка томондан, интуиция етакчилик килса, одам англанмаган образларга, рамзлар ва кечинмаларнинг яширин маъноларига ургу беради.

Ушбу турт психологик функция хар бир одамда мавжуд. Бирок факат битта шахсга доир йуналганлик (экстраверсия ёки интроверсия) одатда устивор, англанган булса, худди шундай тарзда рационал ёки иррационал жуфтликдаги функцияларнинг факатгина биттаси устиворлик килади ва англанади. Бошка функциялан онгсизликда мавжуд булгани боис инсон хулки регуляциясида

ёрдамчи вазифани утайди. Турт функциялардан хар бири етакчи булиши мумкин. Демакки, индивидуумларнинг фикрга эргашувчи, туйгуга эргашувчи, сезгига таянувчи ва интуитив тоифалари кузатилади. Юнг назариясига кура факатгина ушбу турт функцияни уйгунлаштира олган одамгина хаётий вазиятлардан чикишда уларнинг хар биридан самарали фойдаланиши мумкин

[4].

Майерс-Бриггс ва Юнг типологияларида тафовутлар шундан иборатки, улар иккиси шахс тоифаларининг турли функционал моделларидан фойдаланишади. Юнг хам рационаллик ва иррационалликка нисбатан "мушохада" ва "идрок" атамаларини куллаган:

"Мен мазкур тоифаларнинг иккисини хам рационал ёки мушохада куриниши сифатида ифодалайман, чунки иккиси хам окил мушохада функциялари устиворлиги билан белгиланади" . "Мен мазкур икки тоифани хам уша асосда иррационал сифатида ифодалайман, чунки улар уз хатти-харакатлари тарзини аклга эмас, идрокнинг мутлак шиддатига куришади."

Демакки, Майерс "мушохада/идрок" ёрдамида янги атамани олиб кирмаган, факатгина Юнгнинг "рационаллик/иррационаллик"ни ифодалаган атамаларнинг бирини танлаб олган холос.

Ушбу моделларда интроверт тоифалар учун принципиал тафовутлар мавжуд эмас.

МУ^ОКАМА

Биз уз тадкикотимизда диний дунёкарашнинг умумий шаклланганлиги (диний/илмий) ва унинг жинслараро тафовутлардаги ифодаларида Майерс-Бриггс фарклаган шахс тоифалари хусусиятлари кандай намоён булишини текшириш максадини хам илгари сурганмиз. Бунинг учун респондентларни жинс билан боглик хамда умумий диний дунёкараш шаклланганлигининг куйи ва юкоридаражаларига кура турт мустакил гурухга ажратдик (1-жадвал).

1-жадвал

Респондентларнинг жинс билан боFлик х,амда умумий диний дунёкараш шаклланганлиги даражасига кура таксимоти

Диний дунёкараш шаклланганлик даражаси Жами респондент

^уйи Юкори

Аёл 18 нафар 102 нафар 120 нафар

Эркак 21 нафар 98 нафар 119 нафар

Жами 39 нафар 200 нафар 239 нафар

Биз уз илмий тадкикотимиз давомида респондентларни дастлабки -Д.О.Смирновнинг (МИРА) диний фаолликни улчаш - методикаси ёрдамида олинган натижаларга кура, диний дунёкарашнинг икки куйи ва юкори даражада шаклланган жинсий белгиларга асосланган гурухларга ажратдик: диний дунёкараши юкори даражада шаклланган аёллар сони 120 нафарни, эркаклар сони 119 нафарни, диний дунёкараши куйи даражада шаклланган аёллар сони 18 нафарни, эркаклар эса 21 нафарни ташкил килди.

Сунг мазкур гурух респондентларида Майерс-Бриггснинг шахсни тоифалаш идентификатори тестини утказдик. Олинган тест натижаларини SPSS-18 да Mann-Whitney нинг нопараметрик улчовларга мулжалланган U мезони ёрдамида кайта ишладик. Кайта ишлаш натижалари юкоридаги жадвалда уз ифодасини топган (2-жадвал).

2-жадвал

Диний дунёкараш ифодаланганлик даражасига кура типологик фарклар (аёл

1еспондентлар)

Типологик хусусиятлар шкалалари Диндорлик шаклланганлик даражаси N Ранглар уртачаси Ранглар йигиндиси MannWhitney U- мезон р <

E—I шкаласи Куйи (илмий) 18 59,58 1072,50 901.500 0.900

Юкори (диний) 02 60,66 6187,50

Total 20

S—N шкаласи Куйи (илмий) 8 9,50 171,00 0.000 0.000

Юкори (диний) 02 69,50 7089,00

Total 20

T—F шкаласи Куйи (илмий) 8 9,50 171,00 0.000 0.000

Юкори (диний) 02 69,50 7089,00

Total 20

J—P шкаласи Куйи (илмий) 8 63,44 1142,00 865.00 0.689

Юкори (диний) 02 59,98 6118,00

Total 20

Диний дунёкараш ифодаланганлик даражасига кура таксимланган аёлларнинг типологик фарклари статистик жихатда ахамиятли равишда (MannWhitney U- мезони буйича р<0.000) икки бинар шкалада кузга ташланяпти: S—N шкаласи— вазиятда йуналишни аниклаш услуби хамда T—F шкаласи— карор кабул килиш негизини акс эттирувчи шкалаларда. Яъни, диний дунёкараш шаклланганлик даражаси куйи булган аёл респондентларда:

S (Sensing, сезгилар) — конкрет ахборотга таяниш ва T (Thinking, тафаккур) — мукобил ечимлар тафаккурий киёсга асосланадиган карор кузатилса,

диний дунёкараш шаклланганлик юкори булган аёлларда N (iNtuition, интуиция) — умумлашган ахборотга таяниш хамда F (Feeling, туйгу) — эмоционал асосда кабул килинадиган карор кучли намоён булиши кайд этилди.

Худди шу тафовутлар диний/илмий дунёкараш шаклланганлигига караб таксимланган эркаклар гурухида хам кузатилган (3-жадвал).

3-жадвал

Диний дунёкараш ифодаланганлик даражасига кура типологик фарклар (эркак

респондентлар)

Типологик хусусиятлар шкалалари Диндорлик шаклланганлик даражаси Ранглар уртачаси Ранглар йигиндиси MannWhitney U- мезон р <

E—I шкаласи ^уйи (илмий) 1 59,60 1251,50 1020.5 0.951

Юкори (диний) 8 60,09 5888,50

Total 19

S—N шкаласи ^уйи (илмий) 1 11,00 231,00 0.000 0.000

Юкори (диний) 8 70,50 6909,00

Total 19

T—F шкаласи ^уйи (илмий) 1 11,00 231,00 0.000 0.000

Юкори (диний) 8 70,50 6909,00

Total 19

J—P шкаласи Куйи (илмий) 1 52,83 1109,50 878.5 0.280

Юкори (диний) 8 61,54 6030,50

Total 19

Диний/илмий дунёкараш шаклланганлигига караб таксимланган эркак ва аёлларнинг типологик формулалари куйидагичадир:

ESTP - диний дунёкарашнинг куйи (илмий) даражаси мавжуд респондентлар (хам аёл, хам эркак) умумий профили;

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

ENFP - диний дунёкарашнинг юкори даражаси мавжуд респондентлар (хам аёл, хам эркак) умумий профили.

ESTP - диний дунёкарашнинг куйи даражаси, илмий дунёкараши юкори мавжуд респондентларнинг типологик хусусиятлари куйидагиларда ифодаланади:

Экстравертлашган сенсор тафаккурий идрок этувчи

Характеристикалари: "Реалистлик конида бор".

Устивор функцияси - деталларни идрок этиш (зийраклик) ва фактлар билан боглик экстраверт сенсорлик (сезгирлик).

Ёрдамчи функцияси - интровертлашган рационализм.

Уларнинг диккати одамлар ва объектлар оламига йуналган. Ахборот йигиш беш сезгиси оркали амалга ошади. Кейинчалар ахборот бахоланади ва объектив тахлил этилади, бирок хар кандай янгиликка очиклигича колишади. Х,ар кандай вазиятда аник ифодаланган ва объектив, амалий жихатдан кадрли, тезкор жавоб беришга кодир.

ENFP - диний дунёкарашнинг юкори даражаси, илмий асосга унчалар хам эътибор бермайдиганреспондентларнинг умумий профили.

Экстравертлашган интуитив хассос идрок этувчи

Характеристикаси: "Яшасин хаёт!"

Устивор функцияси - экстравертлашган интуиция - билвосита кузатувлар ва имкониятлар.

Ёрдамчи функцияси - интровертлашган хассослик (сезгирлик) -зиддиятлар ечимлари шахслараро йуналган.

Экстраверсия, интуиция, хассослик ва таъсирчанликка мойилликнинг узаро уйгунлашуви уларга самарали хамкорлик, турли тадбирларда иштирок этиш ва кутилмаган вазиятларга чидамлилик каби куникма ва уникал кобилиятларни инъом этади.

Хдётни унинг имкониятларини бор турфалигича идрок этиш ва мазкур имкониятларни уларнинг инсонлар такдирига кай тарзда таъсир килиши нуктаи назаридан талкин килишади.

ХУЛОСА

Хулоса килиб айтганда, биз диний/илмий дунёкарашга эга респондентларда жинс билан белгиланадиган типологик тафовутлар мавжуд эмаслиги, бошкача килиб айтадиган булсак, мазкур дунёкараш жинсдан кура купрок, шахснинг бевосита типологик хусусиятларига боглик.

Шунингдек, шахснинг диний дунёкараши - умумтизим психик ходисалари сирасига тааллукли; диний/илмий дунёкараш даражасини бошка детерминантлар бири сифатида тадкик этишнинг - узи етарли эмас; диний/илмий дунёкараш психик тизим мавжудлигини таъминловчи шартлар сирасига кириши билан бир каторда, тизимли детерминация натижаси хамдир. Дунёкарашнинг диний ёки илмий шаклга эга эканлиги ташки мухитга олиб чикадиган каналларни узига хос тарзда назорат остида ушлаб туриш оркали инсоннинг мухит билан булган узаро таъсирини белгилайди.

REFERENCES

1. Ахмедов Р.М. Религиоведение: курс лекций / Р.М. Ахмедов, Р.Ю. Рахматуллин, Т.Ф. Сулейманов. - Уфа: ОН и РИО Уфимского юридического института МВД РФ, 2005. - 219 с.

2. Красников А.Н. Религиоведение и философия религии. Актуальные проблемы: Учебное пособие. - 2-е изд, испр. и доп. - М.: Издательство Юрайт, 2017. - 157 с.

3. Лобазова О.Ф. Религиоведение: Учебник / О.Ф. Лобазова. - М.: Дашков, 2008. -488 с.

4. Майерс И., Майерс П. MBTI. Определение типов. У каждого свой дар - М: Издательство: «Бизнес Психологии», 2010. - 368 с.

5. Фромм Э. Психоанализ и религия / Перевод А. Дванова. - М.: Аст, 2010. - 160 с.

6. Chaves M., Gorski P. Religious Pluralism and Religious Participation // Annual Review of Sociology, 2001. № 27. Р. 261-281.

7. Hood R.W. Jr. Ways of studying the psychology of religion and spirituality // International handbook of education for spirituality, care and wellbeing / ed. M. De Souza. Dordrecht; Heidelberg; L.; N.Y., 2009. - 551 p.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.