Научная статья на тему 'ДИН ФАЛСАФАСИДА ИНСОН ВА УНИНГ ЖАМИЯТДАГИ ЎРНИ'

ДИН ФАЛСАФАСИДА ИНСОН ВА УНИНГ ЖАМИЯТДАГИ ЎРНИ Текст научной статьи по специальности «Гуманитарные науки»

CC BY
857
37
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Research Focus
Область наук
Ключевые слова
монотеистик динлар / инсон муаммоси / табиат ва жамият / шахс ва жамият / диний-фалсафий қарашлар / адолат / исломий қадриятлар / Ҳинд фалсафаси / борлиқ. / монотеистические религии / проблема личности / природа и общество / личность и общество / религиозно-философские взгляды / справедливость / исламские ценности / философия Индии / бытие.

Аннотация научной статьи по Гуманитарные науки, автор научной работы — Д.Норматова

мақолада дин фалсафасида инсоннинг жамиятда тутган ўрни илмий-фалсафий таҳлил қилинган. Шунингдек, жаҳон динлари таълимоти ва фалсафий қарашларида жамият ва шахс муносабати масалалари ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ФИЛОСОФСКАЯ РЕЛИГИЯ ЧЕЛОВЕКА И ЕГО ЧЕЛОВЕЧЕСКОГО ОБЩЕСТВА

В данной статье с точки зрения философии религии анализируется место человека в обществе. Также, расскрыты отношения общества и личности в учениях мировых религий и в философских взглядах.

Текст научной работы на тему «ДИН ФАЛСАФАСИДА ИНСОН ВА УНИНГ ЖАМИЯТДАГИ ЎРНИ»

ДИН ФАЛСАФАСИДА ИНСОН ВА УНИНГ ЖАМИЯТДАГИ УРНИ

Д.Норматова,

доцент, фалсафа фанлари номзоди, Фаргона давлат университети https://doi. org/10.5281/zenodo. 7329264

Аннотация: мацолада дин фалсафасида инсоннинг жамиятда тутган урни илмий-фалсафий та^лил цилинган. Шунингдек, жауон динлари таълимоти ва фалсафий царашларида жамият ва шахс муносабати масалалари ёритилган.

Калит сузлар: монотеистик динлар, инсон муаммоси, табиат ва жамият, шахс ва жамият, диний-фалсафий царашлар, адолат, исломий цадриятлар, Х,инд фалсафаси, борлиц.

ФИЛОСОФСКАЯ РЕЛИГИЯ ЧЕЛОВЕКА И ЕГО ЧЕЛОВЕЧЕСКОГО ОБЩЕСТВА

Аннотация: В данной статье с точки зрения философии религии анализируется место человека в обществе. Также, расскрыты отношения общества и личности в учениях мировых религий и в философских взглядах.

Ключевые слова: монотеистические религии, проблема личности, природа и общество, личность и общество, религиозно-философские взгляды, справедливость, исламские ценности, философия Индии, бытие.

PHILOSOPHICAL RELIGION OF MAN AND HIS HUMAN SOCIETY

Abstract: This article analyzes a person's place in society from the point of view of the philosophy of religion. Also, the relations of society and the individual in the teachings of world religions and philosophical views are revealed.

Keywords: monotheistic religions, the problem of personality, nature and society, personality and society, religious and philosophical views, justice, Islamic values, philosophy of India, being.

КИРИШ

Х,озирги замон фани ва илмий карашларда учта жах,он дини: буддавийлик (милоддан аввалги 6-5 асрлар), христианлик (милоддий биринчи аср) ва ислом (милодий VII аср) тарихан шаклланганлиги ва х,ар бирининг узига хос диний таълимоти, ривожланиш тарихи (эволюцияси) ва фалсафий карашлари мавжудлиги эътироф этилади. Жах,он динлари таълимоти ва фалсафий карашларида инсоннинг мавжудлиги ва унинг борликка муносабати, оламнинг яратилиши, инсоният такдири, яшашидан максади, табиат ва жамиятнинг мавжудлигининг асослари каби купгина масалалар катори шахснинг жамиятга ва аксинча жамиятнинг шахсга муносабати масалалари х,ам уз ифодасини топган. Барча миллий ва монотеистик динлар таълимотининг асосида ягона кудратли илгор кучга ишониш ва унга итоат килиш ётади.

ТАДЦЩОТ МАТЕРИАЛЛАРИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ.

Буддавийлик фалсафасида инсон (шахс) муаммоси, яъни унинг мавжудлиги, яшашидан максади, карашлари, дунё, мол-мулкка, амалга муносабатидан иборат куп жихдтлари камраб олинган. Бу фалсафий карашларда инсон ва жамият мавжудлигининг асоси булган борлик (моддийунлик) барча куриниш ва шаклдаги х,ар кандай хдёт, барча мавжудотларга азоб берувчи ёмонликдир. Бу фалсафий мушохддада ёмонлик ва азоб-укубатларнинг сабаби инсониятнинг, барча тирик мавжудотларнинг дунёга келиши ва кайта тирилиши дунёси (сансара)га боглик деб тушунтирилади. Чунки, инсон уз мох,ияти

билан х,ис-туйгу, эх,тирос, талаб ва эх,тиёжларини кондиришга интилиш билан азоб-укубатларни купайтиради. Бундан кутулиш учун гафлатдан уйгониш, дунё мох,иятини буддавийлик фалсафаси буйича англаш, яъни хдётга чанкокликдан, кунгилхушликлардан, лаззатлардан, бойликка интилишлардан воз кечиб, тугри йулни тутиши (тугри карашлар, тугри хдтти-хдракатлар, тугри хдёт тарзи кабилар) лозим ва них,оят кайта тугилишга чек куйиб, «Нирвана»га «Х,аётдан ташкари»ликка олиб келиши мумкин. Бу фалсафий карашлар буйича инсон уз шахсий кобилияти, интилиши, ижтимоий фаолиятларидан воз кечиши, барча хдракатларида, шу жумладан, жамиятга булган муносабатларида х,ам «Нирвана»га етишиш учун диний курсатмаларга амал килиши керак булади.

Тирик ва бир бутун организмлар булган шахс ва жамият бундай талабни бажариши амри мах,ол. Бундай нажотга эришиш имконияти факат зох,ид ва монахларда купрок булиши мумкин. Шахс ва жамиятнинг узаро алокадорлиги ва тараккиётини таъминловчи ижтимоий-иктисодий, сиёсий-маданий, ахлокий ва эстетик муносабатларни таъминлайди. Муайян жамиятдаги кишиларнинг бу муракаб жараёнларда фаол катнашиши, уларнинг ички ва ташки хдракатларини юзага келтирувчи мох,ияти буддавийлик фалсафасининг хинаяна йуналишини узига хос изохлайди. Борлик ва бутун тирик мавжудотлар, шу жумладан, инсоннинг мавжудлигини х,ам бирлик мох,иятига эга булган «Дхарма»[1] га боглик деб тушунтиради.

Х,инд фалсафасида, айникса буддавийликнинг хинаяна йуналишида табиат ва жамиятнинг ривожланиш конуниятларини, шахс ва жамият муносабатларини тадкик килишда дхарманинг мох,иятига етиш масалалари купчилик файласуфларнинг диккатини узига жалб килган. Х,индистоннинг йирик буддавийлик файласуфи Васубандху (V аср)нинг «Абхидхарма хоша» номли рисоласида дхарма тушунчаси ва мох,иятини очишга кенг урин берилган. У уз карашларида чексиз дхармалар сонини турли белгиларига караб 75 турга булади. Аввало уларнинг хдммаси икки: «Х,аётга мойил» ва «Х,аётга мойил булмаган» типларга булинади. Х,аётга мойил булган дхармалар тугилиш, мавжудлик, узгарувчанлик, йуколиш каби турт жараён билан боглик булиб, бу жараён тез-тез алмашиниб туради. Х,аётга мойил булмаган дхармалар эса юкоридаги жараёнлар билан боглик булмайди.

Буддавийликдаги бу диний фалсафий карашлар шахс ва жамият масалаларини ва бутун борликни дхарма оркали бошкарилишини асослашга уринади. Буддавийлик фалсафасининг Махаяна йуналишида хинаяна фалсафий карашларидан фаркли томони шундаки, унда шахс ва жамият масалалари, тараккиёт омиллари бошкача талкин килинади. Махаяна фалсафасида Абсолют[2] билан Нирвана[3] айнанлаштирилади. Нирвана Хинаяна фалсафаси талкин килганидек, дихарманинг тинчланишини ердаги хдётнинг тугаши деб карамайди. Махаяна фалсафаси буйича, нирванага етишиш учун моддий ва маънавий хом хаёлликни енгиш, азоб-укубатларнинг манбаи булган «Нарса ва х,одисалар»дан мустакилликка эга булиш кифоя. Нирвана инсондаги узига хос психик х,олат деб каралади. Жах,он динларидан яна бири булган христианлик фалсафасида шахс ва жамият масалалари, мавжудлик сабаблари, хдракатлантирувчи кучлар ва унда инсоният (шахс)нингфакат урни ва роли хдкида эмас, балки унинг мох,ияти, ташки оламга шу жумладан, жамиятга, илох,ий кучларга муносабати хдкида фикр юритилади.

Христианлик тарихида шахс ва жамият муносабатлари масаласи унинг дин сифатида шаклланиш давридаёк юзага кела бошлаганлигини курамиз. ^улдорлик жамиятининг инкирози натижаси сифатида сиёсий ва ижтимоий зулмнинг кучайиши кулларнинг оммавий норозилигини келтириб чикарди. Римда бу норозиликларни бостириш

христианликнинг мавкеини кутариб, унинг кенг таркалишини таъминлади. Чунки, христианлик кадимги динлардан фаркли уларок жамият ва кишилар уртасидаги этник ва социал чегараланишларни инкор этиб, рухнинг улмаслиги ва уз эътикодий амалиётига асосан у дунёда рохат ва фарогатда булиши мумкинлигини таргибот килди.

ТАДЦЩОТ НАТИЖАЛАРИ.

Шахс ва жамият масалалари, уларнинг узаро муносабатларининг фалсафий тахлили христианлик йуналишларидаги уч куринишда тасаввур килинадиган Худо мохиятига асосланади. Масалан, провослав йуналиши таълимотида, угил Исо ота Худодан, мукаддас рух хам ота Худодан яратилган дейилса, католикда ота Худо ва угил Худо хам Худодан тугилган дейилади. Бундай диний-акидавий таълимотларга, яъни Исонинг икки мохияти, «гунохни ювиш», жаннат ва дузах, охират, Исонинг кайта тирилиши, инсоннинг яшашдан максади, шахс ва жамият муносабатлари каби купгина масалалар диний-фалсафий карашларда тахлил килинади. Христиан дини фалсафасида иймон, эътикод ва аклнинг уйгунлигига эътибор каратилиб, хакикатга эришишнинг уч шаклини курсатдилар: фан, фалсафа ва илохиёт (теология). 1. Фан энг куйи боскич булиб, нарса ва ходисаларнинг сабаб ва окибатларини аниклашдан нарига утмайди; 2. Фалсафа бу аклий билимнинг муайян юкори боскичи булиб, унинг вазифаси оламни яратган биринчи сабабчиси Худони билишдан иборат; 3. Илохиётга асосланган билимлар неотомистларча кимматлидир, чунки у хдкикатни очишга ёрдам беради.

Инсон (шахс)нинг мохияти, харакати, интилиши борликка, жамиятга муносабатлари ана шу уч боскич доирасида тахлил килинади. Христиан фалсафасининг асосий кисмларидан бири булган онтология буйича борликка таъриф бериб булмайди. Борлик илохиётчилар учун «Биринчи мутлок тушунча» деб каралади. Шунинг учун христиан фалсафасида борлик хам, табиат ходисаларининг хусусияти хакидаги таълимот хам худо борлиги хакидаги таълимот, деб каралади.

XIX ва XX асрларда христиан фалсафасида купгина фалсафий масалалар катори шахс ва жамият муносабатлари муаммоси неоавгустианлик карашларида уз ифодасини топди. Улар инсон ташки оламни билиш учун унинг ички тажрибаси етарлилиги, худо билан инсон уртасидаги бевосита алока хакидаги таълимотнинг мавжудлиги, алохида шахснинг муаммоларига эътиборнинг каратилиши каби гояларни илгари сурдилар.

Христиан фалсафасининг протестантлик йуналишида либерал теология, яъни теизмга (Худо оламни яратувчиси ва бошкарувчисидир) деизмни (оламни яратишда Худо бошлангич сабабчи) карши куйиш гоясини бир неча диний-файласуф олимлар илгари сурдилар. Жумладан, И.Землер (1725-1791) динни акл билан мослаштиришга харакат килиб, Худо оламни яратишда биринчи туртки вазифасини бажариб, борликдаги бошка жараёнларга аралашмаганлиги хакидаги фикрни асосламокчи булади.

Бундай гоянинг тарафдорлари диний манбалардаги фикрларга асосланган булишлари мумкин. Унда шундай дейилади: «Худо сизларга хар турли кобилият берган. Х,ар бирингиз шу кобилиятингизни ишга солиб, бир-бирингизга хизмат килинглар»[4]. Бу ерда инсонга берилган кобилият оркали шахс эркинлиги хам юзага чикади. «Бир-бирингизга хизмат килинглар» деган иборада инсоният ва жамият, шахс ва жамият уртасидаги муносабатлар хам шулар жумласига киради. Диний манбаларда инсоннинг хар бир харакати ва бажарадиган ишлари Худонинг мархамати килиб курсатилади. Яъни: «Ким сузласа, Худонинг сузлари килиб айтсин. Ким хизмат килса, Худо берган куч билан хизмат килсин. Шундай килиб, Исо Масих оркали Худо хар бир иш ва сузда улуглансин»[4].

Хулоса килиб айтганда, христианлик йуналишларидаги (католик, православ, протестант) диний фалсафий карашларида шахс ва жамият муносабатлари узига хос талкин ва тахлил килинади. Айни пайтда бу масала барча христианликнинг диний фалсафий карашларида инсоннинг яратилиши, яшашидан максади, кишиларнинг бир-бирига булган алокалари, этник ва ахлокий хусусиятлари оркали тахлил килинади. Бу фалсафада инсонга Худо томонидан берилган кобилият ва шахснинг тутган урнига ахамият берилсада, окибат натижада шахс эркинлиги чеклаб куйилади.

Шахс ва жамият муносабати масаласига энг катта эътибор каратган дин - ислом динидир. Инсоннинг мохияти, жамиятда тутган урни, жамият ва умуман инсоният олами билан муносабати, жамият ва Аллох олдидаги бурчи, маънавий киёфаси каби масалалар катор ^уръон оятларида, хадисларда, фикх (мусулмон хукукшунослиги) ва шариат ахкомларида турли жихатлардан талкин килинган. Аввало шуни таъкидлаш жоизки, ^уръон оятларида инсон муаммосига бир неча жихатлардан ёндошилади. Чунончи, унинг жисмоний холатини назарда тутган холда унга физиологик мохият нуктаи назаридан каровчи оятлар билан бирга, унинг рухий ва маънавий холатларини назарда тутувчи ижтимоий мохият сифатида талкин килувчи катор оятлар мавжуд. Инсонни физиологик мохият сифатида талкин килинган оятларда инсон бошка махлукоту мавжудотлардан хеч кандай афзаллиги йук. Чунки у хам бошка махлукотлар сингари Аллох томонидан «тупрок»дан, «лой»дан, «балчик»дан, умуман моддий унсурлардан яратилган ва яна моддий унсурга айланади. «У зот инсонни (яъни Одам алайхиссаломни) сопол каби куриган кора лойдан яратди»[5].

Аммо бундай оятларга айрим ислом муаллифлари таъкидлаганидек инсонга нисбатан хакорат, инсонни камситишга каратилган оятлар, деб карамаслик керак. Энг аввало ушбу оятларнинг ахлокий ва тарбиявий томонларига эътибор каратмок зарур. Бу оятларнинг юксак маънавий-ахлокий ва тарбиявий ахамияти хакида тадкикотчи М.О.Усмонов шундай ёзади: «^уръон оятларида инсон бошка махлукотлар каби моддий унсурдан яратилганлиги ва бу жихатдан унинг бошка махлукотлардан афзал эмаслиги таъкидланади. Чунки у хам бошка махлукотлар сингари Аллох томонидан яратилган («Махлук» деган суз «яратилган» деган маънони англатади), одам хам бошка хайвонлар каби бир хайвондир («хайвон» - жон эгаси деган маънони англатади). Лекин инсонни мана шундай соф биологик-физиологик мохият сифатида талкин килган ^уръон оятлари хам тарбиявий ахамиятга эга. Яъни, бу оятларни шундай тушунмок керакки, инсон оддий бир моддий унсурдан яратилган экан, у хеч махал инсонларга нисбатан жабр-ситам килмаслиги, кибр-хавога берилмаслиги керак, иложи борича хоксор, мехр-шафкатли булиши керак»[6]. Худди шу маънода хар кандай инсоннинг жамиятда тутган урнидан катъий назар, физиологик, жисмоний жихатдан аввалда хам, охирда хам бир хил келиб чикканлиги ва бир хил такдирга эга эканлиги таъкидланади. Юкорида эслатиб утганимиз тадкикотчи М.Усмоновнинг таъкидлашича, шундай экан, инсон бу дунёда бойликка, мансабга, нуфузга, бахт-саодатга эришиши хам, шу билан бирга, мухтожликка, ночорликка йуликиши хам мумкин. Аммо бу нарса бир гурухнинг иккинчи бир гурух одамлар устидан зулм ва адолатсизликка юз угиришига, учинчи гурухнинг эса, тушкунликка тушиб, хаётдан четлашишига олиб келмаслиги керак. Бунда подшо-ю гадонинг, бою-камбагалнинг, амалдору-фукаронинг бир-биридан афзаллиги йук, уларнинг интиходаги такдирлари бир хилдир. Айтиш жоизки, ^уръондаги бундай оятлар шарк мумтоз адабиётининг йирик

намоёндалари учун инсонларни адолатга, инсофга, мехр-шафкатга ундовчи шеърлар битишларида улкан гоявий манба булиб хизмат килди. Чунончи, Умар Х,айём ёзади:

Тупрокни топтайди нодон оёги,

Билмаски, бу жомон юзин тупроги.

Сарой, кунгирасин безаган хар гишт,

Султон калласи ё вазир бармоги[7]. МУ^ОКАМА

Энди инсонни ижтимоий мохият сифатида талкин этувчи ^уръони Карим оятларига келсак, унинг асосий тамойили «Биз одам болаларини албатта хурмат-эхтиромли килдик» деган оятда уз ифодасини топган. Шу нуктаи-назардан инсон хамма махлукотнинг энг афзали, Худонинг ердаги халифаси хисобланади. Чунки, Аллох инсонга буюк неъмат булган аклни берган. Инсон мана шу неъмат туфайли хайвондан фарк килади. Ушбу фикрларимизнинг исботи сифатида ^уръони Каримдан бир неча оятларни келтириб утмокчимиз. «Дархакикат биз Одам болаларини азиз-мукаррам килдик ва уларни узимиз яратган жуда куп жонзотлардан афзал-устун килиб куйдик»[8], «Эй инсонлар, дархакикат биз сизларни бир эркак (Одам) ва бир аёл (Х,аво)дан яратдик хамда бир-бирингиз билан танишинглар (дуст-биродар булишинглар) учун сизларни (турли-туман) халклар ва кабила-элатлар килиб куйдик»[9].

Ушбу оятда Ислом динининг инсоният оламига, шахс ва жамият муносабатига куз караши баён этилгандир. Биринчидан, барча инсонлар бир ота-онанинг фарзандларидир. Иккинчидан, инсонларнинг турли табакаларга, эл-уругларга булинишлари бир-бирлари билан мол-дунё талашиб уруш-жанжал билан умр утказишлари учун эмас, балки бир-бирлари билан танишиб, хамкорлик килишлари ва биргаликда узлари халифа булган заминни обод килишлари учундир. Шу муносабат билан ушбу фикрларимизнинг исботи учун маълум асос булиб хизмат киладиган бир маълумотни келтирмокчимиз.

Мисрдаги «Айн аш-Шамс» университетининг профессорлари Сумайя Мухаммад Афифий ва Салом ал-Мансийлар томонидан ^охирада нашр килинган. «^уръони Каримнинг араб ва рус тилларидаги кискача тафсири»да юкоридаги оят таржимаси ва кискача тафсири хам Алоуддин Мансурнинг узбек тилидаги таржимаси ва унга берилган изохига якиндир[12]. ^уръонда шахс ва жамият муносабати масаласини, инсонларнинг узаро муносабатлари масалаларини худди ана шу тамойил нуктаи-назаридан карамок лозим.

ХУЛОСА

Исломий кадриятлар тизимида диний-фалсафий тафаккурнинг узига хос йуналиши булган тасаввуф таълимоти хам шахс ва жамият муносабати масаласида мухим урин эгаллаган. Марказий Осиёдан етишиб чиккан Абдулхолик Fиждувоний, Ахмад Яссавий, Нажмиддин Кубро, Бахоуддин Накшбанд каби мутасаввифлар ва тарикат асосчиларининг диний-фалсафий карашларида ижтимоий-ахлокий, инсоннинг маънавий камолоти масалалари тасаввуф фалсафасининг асосий жихатларидан бири сифатида айникса, шахс ва жамият муносабатлари масаласида яккол кузга ташланади. Соликнинг жамиятдаги мол-мулкка, бойликка караб интилиши эмас, балки Аллохнинг душмани булган шайтон куткусини енгиб, рахмоний фазилатларга эга булиши лозим. Бу диний фалсафий карашларда инсоннинг моддий дунёга, инсоний муносабатларга нисбатан муносабати факат бир томонга, яъни факат Худонинг борлигини англашга йуналтирилган булсада,

кишиларнинг жамиятдаги тyтган Урнига алохида эътибор каратилиб, мол-мyлкка хирс куйи6, эгоистик хyсyсиятларидан фориF бyлишга даъват этилади.

АДАБИЁТЛАР:

1. «Дхарма» бирлик мохиятга эга бyлган, яъни нарса yзида сингари билиб бyлмайдиган мохият деб хисоблайди.

2. Абсолют - хакикий реал, аммо аклий билиб бyлмайдиган, атрибyтга эга бyлмаган назария, Fоя.

3. Нирвана - дхармани тингланиши, олий хакикатга эришиш йули.

4. Инжил. Тавротдан Мусо паЙFамбарнинг биринчи китоби. Стокгольм. Библияни таржима килиш инстшути. 1992. - Б.368.

5. ^уръони Карим. Таржима ва изохлар мyаллифи Aбдyлазиз Mансyр. Mасъyл мухаррир: Х,амидулла Караматов. Тошкент Ислом Университети нашриёти 2001. 55 сyра, 14 оят. Т.: «ЧУлпон».

6. С.Йyлдошев, Т.Усмонов, МДодиров. Аждодларимиз мероси - мафкурамиз гавхари. АДодирий номидаги халк мероси нашриёти.- T.:2001. - Б. 36-37.

9. Усмонов М.О. Умар Х,айём рубоийларида инсонни ижтимоий мохият сифатида талкин килувчи FOяларнинг тарбиявий ахамияти. // Умар Х,айём Нишопурий - шаркнинг буюк мутафаккири. Халкаро анжуман материаллари.-Т.: 2004. - Б.90.

10. ^уръони Карим. Ал-Исро сураси, 70 оят. 2001. - Б.201.

11. ^уръони Карим. Хужурот сураси, 13 оят.-Т.: 2001. - Б.392.

12. Толкование Священного Корана на арабском и русском языках. Каир. С.1045

13. Тешабаев, M. М. (2011). Формирование основ нравственной культуры личности в образовательном процессе и гуманистическое мировоззрение. Credo new, (1), 19-19.

14. Тешабоев, M. (2016). МОРАЛЬНАЯ КУЛЬТУРА ЛИЧНОСТИ КАК ФАКТОР УСТОЙЧИВОГО РАЗВИТИЯ ОБЩЕСТВА. Theoretical & Applied Science, (6), 85-87.

15. Yuldashev, S. U. (2019). THE ROLE OF SOCIO-CULTURAL TECHNOLOGIES IN SOCIETY. Scientific Bulletin of Namangan State University, 1(10), 187-192.

16. Yuldashev, S. U. (2019). The role of the function of stabilization and development of society in scientific management (as socio-cultural technology). Scientific Bulletin of Namangan State University, 1(6), 255-259.

17. Yuldashev, S. U. (2019). TECHNOLOGY OF SOCIAL AND CULTURAL PROJECTION IN SCIENTIFIC MANAGEMENT OF SOCIETY. Theoretical & Applied Science, (11), 621-623.

18. Юлдашев, С. У. (2022). Жамиятни инновацион бошкаришда илмий ёндашув. Scientific progress, 3(1), 20-25.

19. Yuldashev, S. U. (2022). SOCIO-CULTURAL FEATURES OF INCREASING THE INNOVATIVE ACTIVITY OF PERSONNEL. Oriental Journal of Social Sciences, 2(1), 36-43.

20. Ганиев, Б. С., & Юлдашев, С. У. (2019, March). ПРИОРИТЕТЫ СОЦИАЛЬНОЙ ПОЛИТИКИ УЗБЕКИСТАНА. In Современные проблемы соцuaльной псшологш u соцuaльной работы: XIV Всероссшстя научно-практтеская конференцш с международнымучастжм (Vol. 20).

21. Karimov, U., Karimova, G., & Makhamadaliev, L. (2022). The role and significance of spiritual values in youth education. Asian Journal of Research in Social Sciences and Humanities, 12(2), 181-185.

22. Teshaboev, M., & Karimov, U. (2022). THE ROLE OF ETHICAL EDUCATION IN INCREASING THE EFFICIENCY OF EDUCATION. Oriental Journal of Social Sciences, 2(02), 32-43.

23. Abdurakhmonova, M. M., ugli Mirzayev, M. A., Karimov, U. U., & Karimova, G. Y. (2021). Information Culture And Ethical Education In The Globalization Century. The American Journal of Social Science and Education Innovations, 3(03), 384-388.

24. Arzimatova, I. M. (2021). The Role of the Family Environment in Personal Education. International Journal of Culture and Modernity, 10, 13-17.

25. Arzimatova, I. M., & Muminov, J. (2021). Information Of The Educational Process And Education Of A Developed Generation. The American Journal of Interdisciplinary Innovations Research, 3(04), 36-41.

26. Madimarovna, A. I., & Madaminovich, M. J. (2020, December). The place of aesthetic and artistic culture in the spiritual life of society and the individual. In Archive of Conferences (Vol. 10, No. 1, pp. 177-178).

27. Abdurahmanovich, Y. F. (2022). Features of Human Needs and Interests in Information Society. International Journal of Discoveries and Innovations in Applied Sciences, 2(6), 61-66.

28. Юлдашев, Ф. А. (2021). ЖАМИЯТ ^АЁТИДА ИНСОН Э^ТИЁЖЛАРИНИ ТАдаЩ ЭТИШНИНГ ФАЛСАФИЙ ЖИ^АТЛАРИ. Scientific progress, 2(8), 347-356.

29. Yuldashev, F. A. (2021). SOCIO-PHILOSOPHICAL ASPECTS OF STUDYING HUMAN NEEDS IN SOCIETY. Oriental Journal of Social Sciences, 1(1), 17-22.

30. Akhmadiev, N. M. (2019). ISLAMIC SPIRITUAL PROSPERITY OF YOUTH IN RELIGIOUS EDUCATION. Scientific Bulletin of Namangan State University, 1(6), 234-236.

31. Akhmadiev, N. (2019). Factors of raising the level of spiritual and social activity in the youth. Scientific Bulletin of Namangan State University, 1(1), 134-140.

32. Норматова, Д. (2022). Абу Райх,он Беруний карашларида шахс ва жамият муносабатларининг ёритилиши. Общество и инновации, 3(4/S), 528-533.

33. Норматова, Д. (2022). ДИН МАЪНАВИЙ ^АДРИЯТ СИФАТИДА. Research Focus, 1(1), 40-45.

34. Норматова, Д. Э. (2021). ИННОВАЦИИ В ОБРАЗОВАНИИ: РОЛЬ ИНФОРМАЦИОННОЙ КУЛЬТУРЫ. Журнал естественных наук, 1(1).

35. Норматова, Д. Э. (2019). НРАВСТВЕННОЕ НАСЛЕДИЕ-ВАЖНЫЙ ФАКТОР ДУХОВНОГО РАЗВИТИЯ ОБЩЕСТВА. Вестник Ошского государственного университета, (3), 157-160.

36. Ismoilovich, I. M. (2022). NAQSHBANDIYA TA'LIMOTINING TARBIYAVIY AHAMIYATI. Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS), 2(Special Issue 2), 88-91.

37. Salmonov, A., & Boltaboev, M. (2021, August). THE CONSEQUENCES OF THE SOVIET GOVERNMENT'S VIOLENT POLICY TOWARDS NON-MUSLIMS IN UZBEKISTAN: https://doi. org/10.47100/conferences. v1i1. 1251. In RESEARCH SUPPORT CENTER CONFERENCES (No. 18.05).

38. Salmonov, A., & Boltaboev, M. (2021, June). THE CONSEQUENCES OF THE SOVIET GOVERNMENT'S VIOLENT POLICY TOWARDS NON-MUSLIMS IN UZBEKISTAN. In Конференции.

39. Boltaboyev, M. (2020). HISTORY OF RELIGIOUS CONFESSIONAL POLITICS IN THE SOVIET PERIOD. Theoretical & Applied Science, (6), 668-671.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.