CC BY
1194>q )> d )> :>
Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №5
DIDAKTIK O'YINLAR TURLARI VA MAQSADLARI
*
>
Mirzaulukova Muyassar Ubaydullayevna
Toshkent Farmatsevtika Instituti akademik litseyi biologiya o'qituvchisi https://doi.org/10.5281/zenodo.7271159
' t
1> TiP*
Annotatsiya: Ushbu maqolada umumiy o'rta ta'lim maktablarida biologiya fanini o'qitishda interfaol metodlardan foydalanish masalalari yoritib berilgan bo'lib, bir nechta interfaol metodlarning qisqacha bayoni keltirilgan.
Kalit so'zlar: interfaol, metod, pedagog, xarita, kichik guruhlar, "klaster", "B\B\B".
I J> : •
Didaktik o'yinlar texnologiyalari o'quvchi faoliyatini faollashtirish va ^„„„„i^i™ ......,_______ ,,,„..„.'........,„ . ,,„.....
jadallashtlrlshga asoslangaln Ular o'quvchi shaxsidagi ijodiy imkoniyatlami ro'yobga
>
chiqarish va rivojlantirishning amaliy yechimlarini aniqlash va amalga oshirishda katta ahamiyatga ega.
Didaktik o'yinlarning asosiy turlari: Intelektual (aqliy) va harakatli hamda
»
m?
aralash o'yinlardan iborat. Bu o'yinlar ishtirokchilarda aqliy, jismoniy ahloqiy, psixologik, estetik, badiy, tadbirkorlik, mehnat va boshqa ko'nikmalarni rivojlantirishga yordam beradi.
Ta'lim - tarbiya jarayonida asosan o'quvchilarda ta'lim olish motivlarini,
ularning turli yo'nalishdagi qobilyat va qiziqishlarini oshiradigan, biror kasbga
............. , , ....... „ ......
moyilliklarini ko'rsatadigan didaktik o'yinlardan foydalaniladi.
Didaktik o'yinlar nazariy, amaliy jismoniy, roli, ishchanlik va boshqa yo'nalishlar bo'yicha turlari bo'yicha ajratiladi. Hozirda kompyuter vositasidagi o'yinlar alohida o'ringa ega bo'lib bormoqda.
Didaktik o'yinlar o'quvchilarda tahlil qilish, mantiqiy fikrlash, tadqiq qilish, hisoblash, o'lchash, yasash, sinash, kuzatish, solishtirish hulosa chiqarish, mustaqil qaror qabul qilish, guruh yoki jamoa tarkibida ishlash, ahloq odob o'rgatish, yangi bilimlar o'rgatish va boshqa faoliyat turlarini rivojlantirishga yo'naltirilgan J-jt o'yinlarga ajratiladi.
Didaktik o'yinlardan amalda foydalanish orqali boshqa usullar yordamida erishish qiyin bo'lgan ta'lim -tarbiyaviy maqsadlarni amalga oshirish ko'zda tutiladi. Turli o'quv fanlariga oid didaktik o'yinlar mavjud bo'lib, ular shu fanlarni sifatli
! j>:*-
o'rgatish maqsadlariga xizmat qiladi.
Umumiy o'yinlar nazariyasiga, mavjud barcha o'yin turlarini tasniflashda ularni funksional, mavzuli konsturuktiv, didaktik, sport va harbiy o'yinlariga ajratiladi.
^^^ maVzuli -------^ ^^ sport va harbiy o yinlariga ajratiladi.
Bularning orasida ta'lim-tarbiya vazifalarini amalga oshirish imkoniyatini berishi
31><}>
U>,* ^ «KQs
WiW к/
>q )> q )> :>
Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №5
bilan alohida o'гinga ega. O'yinlar maktabgacha yoshdagi bolalarning asosiy faoliyat
~ ~ ~
shakli hisoblanadi. Bu esa pedagog va psixolok olimlar tomonidan shu yosh davridagi o'yinlarning ta'lim-taгbiyaviy ahamiyatini o'гganish va yanada oshirish bo'yicha tadqiqotlaг olib borilishiga asos bo'ldi.
Natijada, oldingi asrning 60-yillari boshidan AQSH-da so'ngra boshqa g'aгb mamlakatlarida ishchanlik o'yinlari qo'llanila boshlandi. Ishchanlik o'yinlaгi tadqiqotchilari bu usulni eng asosiy, samarali va tejamli ta'lim metodlaгidan iborat
deb takidlaganlar. ^ r
Didaktik o'yin texnologiyalari amalga oshiriladigan ayrim noananaviy dars shakillari
Ishchanlik o'yini darsi -daгs mavzusi bo'yicha masalalami hal etish jaгayonida o'quvchilaming faol ishtirok etishini ta'minlash orqali yangi bilimlarni o'zlashtiгish mashqi.
Rolli o'yin darsi - dars mavzusi bo'yicha masalalami o'rganishda o'quvchilaгga
лттлпчл tv»o 'lnm гаПп-гш innrimlnrn тгп noro 1 o rn rln n 1ли mini Km n п о n I о п n 1 -f о сЛл\т~л 1
oldindan ma'lum rollarni taqsimlash va dars jarayonida shu rolni bajarishlarini tashkil
etish asosida bilimlarni mustahkamlash darsi.
Teatrlashtirlgan dars - daTs mavzusi bilan bog'liq sahna ko'гinisЫaгi tashkil etish orqali dars mavzusiga doir kompyuter materiallari (multimedia, viгtual o'quv
ïw -
kuгsi va shu kabilar) asosida o'tiladigan dare.
Kim oshdi savdosi darsi - o'quv fani ayrim bo'limi bo'yicha bilimlami har biг o'qituvchi qanchalik ko'p bilishini namoyish etish darsi.
Yarmarka darsi - dars mavzusini bo'laklar bo'yicha oldindan o'zlashtiгgan o'quvchilaming o'zaro muloqot asosida sinfga qiziqarli tushuntiгish oгqali o'tiladigan dars.
Formulalar darsi - o'quvchilaming foгmulalarni puxta o'zlashtirishlari bo'yicha tuгli o'yinlaг shaklidagi mashqlaг o'tkazish darsi.
O'yin darsi - dars mavzusiga mos o'yin orqali o'quvchilaming o'zlashtirishlari tashkil qilish darsi.
"Sud darsi" - o'quvchilar bilan dare mavzusiga mos "sud" jaгayonini tashkil etish orqali yangi mavzuni tushuntirish darsi.
Kontsert darsi - dars mavzusini sahnalashtirgan holdagi kontsert shaklida
J-jt
ifodalash mashqlaгi bo'lib, o'quvchilami faollashtiгish va bilimini mustahkamlash imkoniyatini beradi.
"Tergovni bilimdonlar olib boradi" darsi - dars mavzusini oldindan puxta
J "1 >
o'гgangan o'quvchilar yordamida qiziqarli savol-javoblar, tahlillar asosida isbotlab
iw-
i )m
tushuntirish mashqlari bo'lib, bunda o'quvchilar dars mavzusini o'zlashtirib, eslab qolishlari uchun qulaylik yaratiladi.
ш
< >ф> <що>
¡ > >
>q ] - > >
a I
ы> >>
* : >
PV
>>
Ы J> 1
Я>
>3» Ы y! J>i> >j*
>
Ы j>
x j
Ш
1 >£>
>)> »
эй* *ф>
>j> Щл
Ы >
i >j>
* - >
Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №5
Integral (integratsiyalashgan) darsi - bir necha fanlarga oid integratsiyalash uchun qulay bo'lgan mavzular bo'yicha tashkil qilingan dars bo'lib, o'quvchilarning turli fanlarga qiziqishlarini ortirib, ta'lim jarayonidagi faolliklarini ta'minlaydi.
Bunday darslar o'quvchilarga fanlararo bog'liqlikni o'rgatish orqali ulardan olam tuzilishining ularning ilmiy asoslarini to'liq idrok etish, ilmiy dunyoqarashlarini shakllantirish, ijodiy tafakkurlarini rivojlantirishga xizmat qiladi.
"Mo'jizalar maydoni" darsi - o'quvchilar bilan o'tkaziladigan qiziqarli o'yin bo'lib, turli savollarga belgilangan vaqt davomida to'g'ri javoblar topish va g'oliblarni rag'batlantirish orqali o'quvchilarda fikrlash, topqirlik, ziyraklik va bilimlarini kengaytirib borish sifatlarini shakillantiradi.
Didaktik o'yinlarni amalda qo'llash shart-sharoitlari
Didaktik o'yinlarni tanlashda ishtirokchilarning yoshi, bilimi va tarbiyalanganlik darajasi hisobga olinadi. Har bir didaktik o'yin mashg'ulotlariga o'ziga xos xavfsizlik talablari qo'yiladi. Bu xavfsizlik talablariga to'liq rioya qilinishi har bir tashkilotchining doimiy e'tiborida bo'lishi lozim.
Bundan tashqari har bir didaktik o'yin uchun sarflanadigan vaqt miqdorini to'g'ri belgilash va unga rioya qilishning o'ziga xos asoslarini bilish va darsning maqsadiga muvofiq qo'llash talab qilinadi.
Didaktik o'yin turlarini tanlash me'zonlari:
- ishtirokchilar tarkibi bo'yicha o'g'il-bolalar, qiz-bolalar, qiz bolalar, o'smirlar katta yoshdagilar uchun o'yinlar;
- ishtirokchilar soni bo'yicha -yakka, juftlikda kichik guruh, sinf jamoasi, raqobotdosh komandalar, sinflar aro va ommaviy o'yinlar ;
- o'yin jarayoni bo'yicha - fikrlash, o'ylash topog'onlik, harakatlar musobaqa va boshqalarga yo'naltirilgan yo'llar;
- vaqt me'yori bo'yicha dars, mashg'ulot vaqtining reja bo'yicha ajratilgan qismi, o'yin maqsadiga erishguncha, g'olib yoki g'oliblar aniqlanguncha davom etadigan va boshqa o'yinlar.
J
I ш
ни >
qj^f? <щ >
щ J>
q
*ф>
i
>
J s»-
* *
3
2004.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. J.O.Tolipova,A.T.G'ofurov "Biologiya o'qitish metodikasi". Toshkent.
2. B.Sobirov. Interfaol metodlar. Farg'ona. 2020.
Qj^f^S). -^tï*,—
103
*Ф>
i> * *ф>
Ц >p
I >3 :
Ы >
q щъ q
*4>
