Научная статья на тему 'ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ ПАРЛАМЕНТА ВО ВРЕМЯ ПАНДЕМИИ: ОПЫТ ЗАРУБЕЖНЫХ СТРАН И УЗБЕКИСТАНА'

ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ ПАРЛАМЕНТА ВО ВРЕМЯ ПАНДЕМИИ: ОПЫТ ЗАРУБЕЖНЫХ СТРАН И УЗБЕКИСТАНА Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
102
20
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Covid-19 / пандемия / Межпарламентский союз / парламент / Олий Мажлис / пленарное заседание / фракции / комитеты / Кенгаш палаты / дистанционная работа / регламент. / Covid-19 / pandemic / Inter-Parliamentary Union / Parliament / Oliy Majlis / plenary meeting / fractions / committees / Kengash of chamber / remote work / rule of procedures.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Ихтиёр Беков

в данной статье проанализированы деятельность и методы работы парламентов мира во период пандемии коронавируса, а также материалы, собранные Межпарламентским союзом. Раскрыта деятельность палат Олий Мажлиса Республики Узбекистан во время пандемии с конкретными примерами. В заключении статьи приведены соответствующие предложения по внесению изменений в законодательство о совершенствовании деятельности палат и структур Олий Мажлиса в период пандемии.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PARLIAMENT ACTIVITIES DURING A PANDEMIC: EXPERIENCE OF FOREIGN COUNTRIES AND UZBEKISTAN

This article analyzes the activities and working methods of world parliaments during the coronavirus pandemic, as well as materials collected by the Inter-Parliamentary Union. The activities of the Chambers of the Oliy Majlis of the Republic of Uzbekistan during a pandemic with specific examples are disclosed. The article concludes relevant proposals for amending legislation to improve the activities of the chambers and structures of the Oliy Majlis during a pandemic.

Текст научной работы на тему «ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ ПАРЛАМЕНТА ВО ВРЕМЯ ПАНДЕМИИ: ОПЫТ ЗАРУБЕЖНЫХ СТРАН И УЗБЕКИСТАНА»

Review of law sciences

Q-------------- |

- Д^

Ikhtiyor Bekov,

Associate Professor, Tashkent State University of Law ixtiyorbekov@list.ru

PARLIAMENT ACTIVITIES DURING A PANDEMIC: EXPERIENCE OF FOREIGN

COUNTRIES AND UZBEKISTAN

Abstract: This article analyzes the activities and working methods of world parliaments during the coronaviruspandemic, as well as materials collected by the Inter-Parliamentary Union. The activities of the Chambers of the Oliy Majlis of the Republic of Uzbekistan during a pandemic with specific examples are disclosed. The article concludes relevant proposals for amending legislation to improve the activities of the chambers and structures of the Oliy Majlis during a pandemic.

Keywords: Covid-19, pandemic, Inter-Parliamentary Union, Parliament, Oliy Majlis, plenary meeting, fractions, committees, Kengash of chamber, remote work, rule of procedures.

Ихтиёр Беков,

доцент Ташкентского государственного юридического университета

ixtiyorbekov@list.ru

ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ ПАРЛАМЕНТА ВО ВРЕМЯ ПАНДЕМИИ: ОПЫТ ЗАРУБЕЖНЫХ СТРАН И УЗБЕКИСТАНА

Аннотация: в данной статье проанализированы деятельность и методы работы парламентов мира во период пандемии коронавируса, а также материалы, собранные Межпарламентским союзом. Раскрыта деятельность палат Олий Мажлиса Республики Узбекистан во время пандемии с конкретными примерами. В заключении статьи приведены соответствующие предложения по внесению изменений в законодательство о совершенствовании деятельности палат и структур Олий Мажлиса в период пандемии.

Ключевые слова: Covid-19, пандемия, Межпарламентский союз, парламент, Олий Мажлис, пленарное заседание, фракции, комитеты, Кенгаш палаты, дистанционная работа, регламент.

Ихтиёр Беков,

Тошкент давлат юридик университети доценти ixtiyorbekov@list.ru

ПАНДЕМИЯ ШАРОИТИДА ПАРЛАМЕНТ ФАОЛИЯТИ: ХОРИЖИЙ МАМЛАКАТЛАР ВА УЗБЕКИСТОН ТАЖРИБАСИ

Аннотация: ушбу мацолада коронавирус пандемияси даврида дунё парламентларининг фаолияти ва усуллари, шунингдек ушбу масалада Парламентлараро Иттифоц томонидан тупланган маълумотлар та%лил этилган. Шунингдек, пандемия шароитида Узбекистон Республикаси Олий Мажлиси палаталарининг узига хос фаолияти аниц мисоллар билан ёритилган. Мацоланинг хулоса цисмида пандемия шароитида Олий Мажлис палаталари ва унинг тузилмалари фаолиятининг %уцуций асосларини такомиллаштириш буйича тегишли таклифлар келтирилган.

Калит сузлар: Со\1й-19, пандемия, Парламентлараро Иттифоц, парламент, Олий Мажлис, ялпи мажлис, фракциялар, цумиталар, палата Кенгаши, масофавий ишлаш, регламент.

Коронавирус хавфи айрим санокли мамлакатларни инобатга олмаганда, бутун дунё мамлакатларига аллакачон етиб борди хамда кун тартибидаги асосий муаммолардан бири булиб тургани хеч кимга сир эмас. Эпидемия ёки пандемия шароити буладими, давлат органлари, айникса, уз ваколатларидан келиб чиккан холда парламент уз фаолиятини давом эттириши табиий хол. Хуш, бундай шароитда парламентлар кай усулда уз фаолиятларини олиб бормокда, деган савол тугилиши табиий.

Бутун дунё парламентлари Covid-19 пандемияси окибатида юзага келган янги вазиятга монанд равишда уз иш тартибини узгартиришга мажбур булди. Улар томонидан овоз бериш, ялпи мажлислар, кумита йигилишлари ва парламент назоратини утказиш тартиб ва шаклллари узгартирилди. Дунё буйлаб деярли барча парламентлар чекланган иш тизимига утди.

Жахондаги аксарият парламентларни уз аъзолигига бирлаштирган, халкаро ташкилот хисобланмиш Парламентлараро Иттифокнинг (1Ри) инновациялар маркази коронавирус инкирози даврида дунё парламентларининг ишлаш усуллари тугрисидаги маълумотларни умумлаштириб борди[1]. Унга кура, бутун дунё буйлаб парламент йигилишларини ташкил этишнинг уч хил амалиёти кузатилган.

Биринчи амалиётга кура, парламентлар айрим чекловлар билан халк вакилларининг шахсан иштирокида мажлислар утказишни давом эттирди. Яъни ялпи мажлис ва кумита йигилишларининг сони камайтирилди. Бинода парламент аъзолари ва ходимларининг сони кискартирилди. Айримлари масофавий иш тартибига утказилди. Парламент мажлислари утказиладиган жойлар узгартирилди, янада самарали ижтимоий масофаланиш имконини берадиган катта заллардан фойдаланилди.

Масалан, Швеция ва Эстония парламентлари уз ходимларига агарда уларда узларини ёмон хис килиш холатлари сезилса ёки касаллик симптомлари аникланган булсагина уйда колишларини сурашди.

Иккинчи амалиётга кура, парламентлар масофавий иш усулларидан фойдаланган холда виртуал мажлислар утказишни давом эттиришди. Купгина парламентлар масофадан ишлаш воситаларининг имкониятларини фойдаланишди. Бирок бу бир катор муаммоларни, шу жумладан, масофадан ишлаш, хавфсизлик ва аутентификация учун хукукий асосларни белгилаш каби масалаларини келтириб чикармокда.

Куплаб давлатлар, хусусан, Германия, Литва ва Норвегия парламентлари кумиталари томонидан юзма-юз йигилишлар урнига видео конференциялар утказилиши амалиёти йулга куйилди.

Франция ва Нидерландия парламентлари факатгина мух,им ахдмиятга эга булган ходимларини ишга келишга чорлаб, колган ходимларни масофавий ишлаш тизимига утказди [2].

Британия парламенти жорий йилнинг 22 апрелидан бошлаб "гибрид" иш режимига утди. Яъни, мамлакатнинг такдири сиёсатчилар томонидан уйдан чикмаган холда хал килинмокда. Бунинг маъноси шундаки, парламент аъзоларининг бир кисми Zoom платформаси оркали ишласа, колган кисми Вестминстер саройига ташриф буюрган х,олда фаолият юритадилар. ^уйи палатада бир вактнинг узида 50 та депутатга (650 тадан) бир жойда йигилишга рухсат берилган булиб, колган депутатлар эса видео оркали алокада булишади. Zoom платформаси факатгина 120 та иштирокчига мулокотда булишга рухсат беради, шунинг учун суз олиш хукуки барчага х,ам етиб келмайди [3].

Учинчи амалиётда, парламентлар мажлислар утказишмади.

Бунга парламентларнинг парламент таътилини эълон килгани сабаб булди. Канада парламенти куйи палатаси палаталараро мух,окамадан сунг фаолиятини беш хафтага (эрта мартдан 20 апрелгача) узайтириш масаласини куриб чикди. Аммо, 23 март куни палата иктисодиёт буйича фавкулотда чора-тадбирларни киритиш учун кайта йигилди ва ундан сунг яна уз фаолиятини тухтатди.

Янги Зелландия парламенти уз регламентини узгартириб, махсус кумитага палатанинг барча аъзолари урнига уз йигилишларини утказишга рухсат берди.

Таъкидлаш жоиз, айрим парламентлар масофадан ишлашни таъминлаш учун конунлар ва процедураларга (регламентлар, коидалар) узгартириш киритмокда. Хусусан, Испания ва Бразилияда парламент палаталари мажлисларни виртуал тарзда утказиш имконига эга булиш учун уз регламентларига узгартишлар киритди. Бошка парламентлар, жумладан, Эстония, Исроил ва Буюк Британия кумиталари мажлисларини виртуал тарзда утказишига рухсат бериш учун амалдаги катъий коидаларни юмшатишди [4].

^уйида биз, ушбу масала буйича Узбекистан тажрибасига тухталиб утмокчимиз.

Маълумки, 2020 йилнинг 16 мартидан мамлакатимизда х,ам коронавирусга чалинган биринчи беморнинг аникланиши билан карантин х,олати эълон килинди. ^айд этиш лозим, Олий Мажлис палаталарида иш тухтаб колгани йук, аксинча фаолият давом этиб келмокда. Ушбу кундан бошлаб парламент иш услуби х,ам вазиятдан келиб чикиб, янгича ахдмият касб этмокда. Буни аник мисолларда куриб чикадиган булсак, куйидаги жихдтларга алох,ида таъкидлашимиз лозим.

Биринчидан, 2020 йил 17 март куни Олий Мажлис ^онунчилик палатаси депутатлари уз сайлов округларига чикиб, уларнинг асосий эътибори тиббиёт сохдсидаги мавжуд х,олатни урганиш баробарида, жойлардаги бирламчи тиббиёт муассасаларига кумаклашиш, шифокорларни х,ар томонлама куллаб-кувватлашга каратилди[5].

Иккинчидан, давлатимиз рах,барининг ташаббусига билан, 2020 йил 20 март куни ^онунчилик палатасида депутатлар ва доимий асосда фаолият юритувчи сенаторлар хдмда Бош вазир уринбосари бошчилигидаги Хукумат аъзолари ва мутасадди идоралар вакиллари иштирокида илк бор ноанъанавий тарзда йигилиш утказилди. Унда жорий йил 19 март куни коронавирус пандемиясининг ах,оли турмуш даражаси ва иктисодиёт тармокларига салбий таъсирини юмшатиш масалаларига багишлаб утказилган видеоселектор йигилиши шунингдек, "Коронавирус пандемияси ва глобал инкироз х,олатларининг иктисодиёт тармокларига салбий таъсирини юмшатиш буйича биринчи навбатдаги чора-тадбирлар тугрисида"ги Фармон унда белгиланган вазифаларнинг мазмун-мох,ияти мух,окама этилди

[6]. ^онунчилик палатасидаги сиёсий партиялар фракциялари хамда Олий Мажлис палаталари кумиталари Фармондан келиб чиркан холда, кушимча вазифаларни белгилаб олишди.

Учинчидан, парламентда ички электрон тизим йулга куйилган булиб, барча хужжатларни электрон алмашинуви учун шароитлар яратилган. Бугунги кунда, парламент ва депутатларнинг асосий фаолияти электрон тарзда давом эттирилмокда. ^онун лойихалари мухокамалари, ижро хокимияти томонидан конунлар ижроси назорати, фукаролар мурожаатларини кабул килиш ва улар устида ишлаш хам электрон тарзда амалга оширилмокда [7].

Туртинчидан, парламент аъзолари хавфсизлиги ва соглигини уйлаб, вазиятдан келиб чиккан холда парламент палаталари мажлислари ва йигилишларини утказиш амалиётига видеоконференц алока шаклларидан фойдаланиш усули кулланилмокда. 2020 йил 24 март куни Узбекистон Республикаси Олий Мажлиси Сенатининг учинчи ялпи мажлиси [8] хамда 2020 йил 27 март куни Узбекистон Республикаси Олий Мажлиси ^онунчилик палатаси Кенгашининг навбатдаги ишчи йигилиши [9] илк бор видеоконференц алока тарзида утказилди.

Хусусан, Олий Мажлис ^онунчилик палатаси мисолида курадиган булсак, карантин тадбирлари эълон килингандан буён барча фракция йигилишлари, кумита мажлислари видеоконференцалока режимида амалга оширилди. Шунингдек, палатанинг ялпи мажлисларида хукумат аъзолари ва конун ташаббуси хукуки субъекти вакилларининг масофадан туриб, видеоконференцалока режимида иштирок этиш имкониятлари таъминланди.

^онунчилик палатасининг мажлисларини видеоконференцалока режимида утказиш тартибини белгилаш хамда хукукий асосини яратиш максадида "Узбекистон Республикасида Коронавирус инфекцияси (COVID-19) юзага келиши ва таркалишига карши курашиш пайтида Узбекистон Республикаси Олий Мажлис ^онунчилик палатасининг мажлисларини видеоконференцалока режимида утказиш буйича вактинчалик Регламент" кабул килинди [10].

Бешинчидан, парламент томонидан конституциявий ваколатлари ва вужудга келган вазиятдан келиб чиккан холда, киска вакт ичида карантин коидаларини бузганлик учун жавобгарликни кучайтиришни назарда тутувчи[11] "Узбекистон Республикасининг Жиноят, Жиноят-процессуал кодексларига хамда Маъмурий жавобгарлик тугрисидаги кодексига узгартиш ва кушимчалар киритиш хакида"ги Узбекистон Республикаси ^онунини кабул килинди.

Олтинчидан, парламент куйи палатасидаги партия фракциялари вазиятдан келиб чиккан холда хукуматга турли таклифларни киритмокдалар. Масалан, "Адолат" СДП фракцияси аъзолари, уз сайловолди дастурида согликни саклаш тизимида ислохотлар килиш ва шифокор макомини оширишга катта урин ажратганлиги ва шунингдек, хаёт такозо этаётган вазиятни хисобга олиб, мамлакатимизда шифокор баланд макомга эга булиши, согликни саклаш тизими ахолига муносиб хизмат курсатиши учун, бу соха ходимларига республика, вилоят, шахар-туман даражасида барча шароитлар тенг яратилиши, сохадаги барча ходимларнинг ойлик маошлари ошириш буйича хукуматга таклиф билан чикди [12].

Еттинчидан, Олий Мажлис палаталари рахбарлари [13] томонидан ижтимоий тармоклардаги сахифалари оркали чикишлар килиниб, унда фукароларимизни синовли

кунларда бирдамликка хамда карантин даврида тартиб-интизомга тулик амал килиш буйича халкимизга мурожаатлар йулланди.

Парламентлараро Иттифок тавсиялари ва дунё парламентлари халкаро тажрибасидан келиб чикиб, куйидаги хулоса ва таклифларни билдириш мумкин:

1. Олий Мажлис палаталари барча тузилмалари ишини ахборот технологиялари асосида ташкил этишни такомиллаштириш максадида "Электрон парламент" тизимини имкон кадар тезрок жорий этиш якунига етказиш;

2. Пандемия шароитидаги фаолият ва тажрибадан келиб чиккан холда, Олий Мажлис палаталари фаолиятининг конституциявий-хукукий асосларини белгилаб берувчи конунчиликка, парламент ва унинг тузилмаларининг масофадан туриб ишлаши тартибини белгилаб берувчи хукукий асосларни мустахкамлаш;

3. Пандемия шароитида парламент фаолиятида турли йигилишлар, мажлислар ва учрашувларни имкон кадар камайтириш ва видеоконференц алока имкониятларидан кенг фойдаланиш. Бу мазкур тадбирларга сарфланадиган молиявий харажатларни хам жиддий кискартиришни таъминлайди;

4. Олий Мажлис палаталарида шундай амалиётни жорий этиш керакки, унга кура:

- видеоконференц алокадан COVID-19 коронавирус касаллигини бартараф этиш, давлат хавфсизлиги ва мудофаа, фукароларнинг иктисодий фаровонлиги ва хукукларини таъминглаш билан боглик конун лойихаларини куриб чикиш учунгина фойдаланиш максадга мувофик. Табиийки, пандемия шароитида конун лойихаларини аввалги тартибда куриб чикиш ва кенг микёсда мухокама килишнинг имкони мавжуд эмас;

- Олий Мажлис палаталари рахбарлари, кумиталар, сиёсий партия фракциялари ва депутатларнинг 3/1 кисми палата мажлисини чакириш тугрисида ташаббус билан чикиши мумкин;

- ^онунчилик палатаси депутати ва Сенати аъзолари у ёки бу масала юзасидан овоз беришни конун лойихасининг раками ва узининг исм-фамилиясини айтиш оркали амалга оширади. Бунда видеоконференц алока тизими махсус воситаларга ёзиб олинади.

Умуман олганда, пандемия шароитида парламент фаолиятини самарали ташкил этиш унинг конун ижодкорлиги, назорат-тахлил вазифасини амалга оширишнинг мухим гаровидир. Зеро, халк вакиллари мухтарам Президентимиз таъбири билан айтганда, мамлакатимизда амалга оширилаётган шиддатли ва самарали ислохотларда асосий ташаббускори ва ижросига айланиши лозим. Ушбу вазифа эса, парламентнинг фаолиятини хар кандай шароитга мослашга холда амалга оширишни такозо этади.

References:

1. How to run a parliament during a pandemic: Q and A. https://www.ipu.org/news/news-in-brief/2020-04/how-run-parliament-during-pandemic-q-and

2. Coronavirus: How are parliaments worldwide working during the pandemic? https://commonslibrary.parliament.uk/parliament-and-elections/coronavirus-how-are-parliaments-worldwide-working-during-the-pandemic/

3. Virtual House of Commons: End of week one. https://www.parliament.uk/business/news/2020/april1/virtual-house-of-commons-end-of-week-one/

4. D.To'rayev. Bugun dunyo parlamentlari qanday ishlayapti? O'zbekiston parlamentichi? Bugun dunyo parlamentlari qanday ishlayapti? O'zbekiston parlamentichi? http://uza.uz/oz/society/bugun-dunye-parlamentlari-anday-ishlayapti-zbekiston-parlame-10-04-2020

5. Deputatlar asosiy e'tiborni shifokorlarni qo'llab-quvvatlashga qaratadi. // http://parliament.gov.uz/uz/events/other/30459/

6. Insonparvarlik mohiyati bilan yo'g'rilgan tarixiy hujjat. http://parliament.gov.uz/uz/events/chamber/30473/

7. Oliy Majlis Qonunchilik palatasida ham karantin tartibi joriy etildi. https://kun.uz/uz/news/2020/03/17/oliy-majlis-qonunchilik-palatasida-ham-karantin-tartibi-joriy-etildi

8. O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senatining uchinchi yalpi majlisi to'g'risida axborot. http://senat.uz/uz/lists/view/1262

9. Quyi palata Kengashi yig'ilishi qanday o'tkazildi? http://parliament.gov.uz/uz/events/other.

10. Parlament majlisini videokonferentsaloqa rejimida o'tkazish qonuniymi? http://parliament.gov.uz /uz/events/chamber/30739/

11. Karantin qoidalarini buzganlik uchun javobgarlik kuchaytirilmoqda. http://parliament.gov.uz/uz/events/chamber/30483/

12. Tibbiyot xodimlarining oyligi oshiriladimi? http://parliament.gov.uz/uz/events/other/30455/

13. T. Norboyeva. Bugungi qadriyatlarimizga xos bo'lgan birdamlik har qachongidan ko'ra ko'proq muhim. http://uza.uz/oz/society/tanzila-norboeva-bugun-adriyatlarimizga-khos-b-lgan-birdamli-02-04-2020;

14. N.Ismoilov. Jamiyatdagi sog'lom muhit - siyosat hosilasi. http://xs.uz/uzkr/post/zhamiyatdagi-soglom-muhit-siyosat-hosilasi

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.