CC BY
8
Received: 24 June 2021 / Accepted: 2 August 2021 / Published online: 31 August 2021
DOI 10.34689/SH.2021.23.4.010 УДК 614.2:327.72
ДЕНСАУЛЫК САКТАУ ТЕХНОЛОГИЯСЫН БАГАЛАУ УДЕР1СТЕР1НЕ КОГАМДЫ НЕМЕСЕ НАУКАСТАРДЫ ТАРТУ БОЙЫНША ХАЛЫКАРАЛЫК ЕЛДЕРД1Н ТЭЖ1РИБЕС1
Ляззат А. Кулембекова 1, https://orcid.org/0000-0003-0237-1975 Ляззат К. Кошербаева 1, https://orcid.org/0000-0001-8376-4345 Шаттык Е. Телеугали 1, https://orcid.org/0000-0001-6496-6849 Камшат А. Толганбаева 1, https://orcid.org/0000-0003-2388-7110 Дамир М. Телепбек 1 https://orcid.org/0000-0001-5379-6223
1 С.Д. Асфендияров атындагы Казак ¥пттык медицина университетi, Алматы к-, Казахстан Республикасы.
Тушндеме
Kipicne: Денсаулык сактау технологияларын багалау (ДСТБ) - бул 8дiл, тил1вд ж8не сапалы денсаулык сактау жYЙесiн куру туралы шешiм кабылдаушыларды акпараттандыру максатындагы п8наралык процесс. Идеал жавдайында пациенттердщ катысуымен ДСТБ акпаратка кол жепмд^кт камтамасыз ету ж8не пациенттер мен олардыщ медициналык кызметтерi арасындагы акпараттандырылган диалогты дамыту аркылы пациенттердщ бiлiмiн арттырады.
Зерттеу максаты: денсаулык сактау технологиясын багалаудагы пациенттер мен хальщтьщ релi туралы 8деби шолу жасау.
1здеу стратегиясы: Эдебиеттердi iздеу PubMed, Cochrane Review of Database Systems, Google Scholar сиякты деректер базаларында жYргiзiлдi. lздеудi зерттеу тYрi бойынша шектеу Yшiн 8дiстемелiк сYзгiлер колданылмаган. 1здеу 2011 жылдыщ качтары мен 2021 жылдыщ качтары аралы^ында жарияланган агылшын ж8не орыс тiлдерiмен шектелдi. Ктт сездер курамына «денсаулык сактау технологиясын багалау», «пациенттер мен ^амныщ релЬ>, «пациенттщ кундылыктары», «д8лелдер мен мYДделi тараптардыщ пiкiрлерi» кiрдi. Жарияланымдар талданып, 43 толык м8тiндiк кужаттар авторлармен тачдалган такырып бойынша 8дебиеттiк шолуга колданылды.
Нэтижeci: Наукастардыщ катысуын камтитын ДСТБ процедурасы пациенттерге, жеке саясаткерлер мен денсаулык сактау мамандарына косымша кундылык болуы мYмкiн. Австралия, Шотландия, Канада сиякты 8р тYрлi елдердеп пациенттерге багытталган топтардыщ белсендi катысуынан ж8не тартуынан оч динамика байкалады. Пациенттердi ДСТБ^а ед8уiр катыстыруга шакырганына карамастан, пациенттердщ катысуы мен пациенттердi колдау дечгейлерi Еуропада 8р тYрлi болып келедi, мунда негiзгi кедерплер: тиiстi каржылык колдаудыщ болмауы, жетктшз дайындык ж8не колданыстагы катысу мYмкiндiктерi туралы аз хабардарлык.
Корытынды: Со^ы онжылдыкта пациенттерге-багытталган топтыщ ДСТБ^а катысуы пациенттердщ ездерЫ де, шешiм кабылдаушыларды да, мYДДелi тараптар ретiнде кебiрек кызыктырады, бiрак оларды ДСТБ процессе тартудыщ бiрьщFай моделi жок. Пациенттердщ ДСТБ^а катысуы мен релi денсаулык сактау жYЙесiнщ жергiлiктi курылымына байланысты. Нормативтiк кужаттардыщ, сондай-ак курылымдык, процедуралык немесе 8дiстемелiк сипатта болмауы, пациенттердi ДСТБ-Fа интеграциялаудыщ басты кедергiсi болып табылады.
Клт сездер: денсаулык сактау технологиясын багалау, пациенттер мен когамныц рвлi, nau,ueHmmin кундылыктары, дэлелдер мен мYдделi тараптардыц пiкiрлерi жене т. б.
Abstract
EXPERIENCE OF FOREIGN COUNTRIES IN INVOLVING THE POPULATION OR PATIENTS IN THE PROCESS OF ASSESSING HEALTH TECHNOLOGIES
Lyazzat A. Kulembekova 1, https://orcid.org/0000-0003-0237-1975 Lyazzat K. Kosherbaeva 1, https://orcid.org/0000-0001-8376-4345 Shattyk Ye. Toleugali 1, https://orcid.org/0000-0001-6496-6849 Kamshat A. Tolganbaeva 1, https://orcid.org/0000-0003-2388-7110 Damir M. Tolepbek 1, https://orcid.org/0000-0001-5379-6223 1 S.D. Asfendiarov Kazakh National Medical University, Almaty, Republic of Kazakhstan;
Introduction: Health Technology Assessment (HTA) is an interdisciplinary process, the aim is to inform decision-makers to build a fair, efficient and high quality health care system. In an ideal setting, HTA with patient involvement will enhance patient knowledge by providing access to information and fostering informed dialogue between patients and their healthcare providers.
Aim: review the literature on the role of patients and the public in health technology assessment.
Search strategy: Literature searches were conducted in databases such as PubMed, Cochrane Reviews of Database Systems, Google Scholar. Methodological filters were not used to limit searches by study type. The search was limited to research documents in English and Russian languages published between January 2011 and January 2021. The search words included "assessment of medical technology", "role of patients and society", "value of patients", "evidence and feedback from interested parties". There were analyzed publications and used 43 full-text documents in the literature review on the selected authors on the topic.
Results: An HTA process that includes patient input can add value to patients, individual policy-makers and health professionals. A positive dynamic is the active participation and involvement of patient-centered groups in different countries such as Australia, Scotland, Canada. Despite calls for significant patient involvement in HTA, patient involvement and levels of patient support continue to vary widely across Europe, where the main barriers are lack of adequate financial support, inadequate training and low awareness of existing participation opportunities.
Conclusion: Over the past decade, the participation and involvement of a patient-oriented group in HTA has attracted more stakeholders, both from the patients themselves and from decision-makers, but there is no single model for their involvement in the HTA process. The involvement and role of patients in HTA depends on the local structure of the health care system. The lack of regulatory documents, as well as of a structural, procedural or methodological nature is the main barrier to the integration of patients into HTA.
Keywords: health technology assessment, the role of patients and the public, patient values, evidence and input from stakeholders, and more.
Резюме
ОПЫТ ЗАРУБЕЖНЫХ СТРАН ПО ВОВЛЕЧЕНИЮ НАСЕЛЕНИЯ ИЛИ ПАЦИЕНТОВ В ПРОЦЕСС ОЦЕНКИ ТЕХНОЛОГИЙ ЗДРАВООХРАНЕНИЯ
Ляззат А. Кулембекова 1, https://orcid.org/0000-0003-0237-1975
Ляззат К. Кошербаева 1, https://orcid.org/0000-0001-8376-4345
Шаттык; Е. Телеугали 1, https://orcid.org/0000-0001-6496-6849
Камшат А. Толганбаева 1, https://orcid.org/0000-0003-2388-7110
Дамир М. Телепбек 1, https://orcid.org/0000-0001-5379-6223
1 Казахский Национальный медицинский университет имени С.Д.Асфендиярова, г. Алматы, Казахстан Республикасы.
Введение: Оценка технологий здравоохранения (ОТЗ) - это междисциплинарный процесс, цель состоит в том, чтобы информировать лиц, принимающих решения, для создания справедливой, эффективной и высококачественной системы здравоохранения. В идеальных условиях ОТЗ с вовлечением пациентов будет способствовать повышению уровня знаний пациентов, обеспечивая доступ к информации и способствуя информированному диалогу между пациентами и их медицинскими работниками.
Цель исследования: провести обзор литературы роли пациентов и общественности в оценке технологии здравоохранения.
Стратегия поиска: Поиск литературы проводился в PubMed, Cochrane Review of Database Systems, Google Scholar. Методологические фильтры не использовались для ограничения поиска по типам исследований. Поиск был ограничен английским и русским языками, опубликованными в период с января 2011 года до января 2021 года. Ключевые слова поиска включали «оценку медицинских технологий», «роль пациентов и общества», «ценности пациентов», «доказательства и обратную связь с заинтересованными сторонами». Были проанализированы публикации и использованы 43 полнотекстовых документа в обзоре литературы по выбранной авторами теме.
Результаты: Процесс ОТЗ, который включает мнение пациентов, может принести дополнительную пользу пациентам, отдельным лицам, определяющим политику, и специалистам в области здравоохранения. Положительной динамикой является активное участие и вовлечение групп, ориентированных на пациентов в разных странах, как, Австралия, Шотландия, Канада. Несмотря на призывы к значительному вовлечению пациентов в ОТЗ, степень вовлечения пациентов и уровни поддержки пациентов по-прежнему сильно различаются по всей Европе, где основные препятствия связаны отсутствием должной финансовой поддержки, недостаточной подготовки и низкой осведомленности о существующих возможностях участия.
Выводы: Последние десятилетие, Участие и привлечение пациент-ориентированной группы в ОТЗ привлекает больше заинтересованных лиц как со стороны самих пациентов, так и лиц, принимающих решения, однако отсутствует единая модель их привлечения в процесс ОТЗ. Вовлечение и роль пациентов в ОТЗ зависит от локальной структуры системы здравоохранения. Отсутствие нормативно-регулирующих документов, а также структурного, процедурного или методологического характера являются основным барьером интеграции пациентов в ОТЗ.
Ключевые слова: оценка технологии здравоохранения, роль пациентов и общественности, ценности пациента, доказательств и вклад заинтересованных сторон и другое.
Библиографияльщ сштеме:
Кулембекова Л.А., Кошербаева Л.К., Твлеугали Ш.Е., Толганбаева К.А., Твлепбек Д.М. Денсаулык сактау технологиясын багалау YДерiстерiне когамды немесе наукастарды тарту бойынша халыкаралы; елдердщ т8жiрибесi // Гылым жэне Денсаулык сактау. 2021. 4 (Т.23). Б. 98-106. doi 10.34689/SH.2021.23.4.010
Kulembekova L.A., Kosherbaeva L.K., Toleugali Sh.Ye., Tolganbaeva K.A., Tolepbek D.M. Experience of foreign countries in involving the population or patients in the process of assessing health technologies // Nauka i Zdravookhranenie [Science & Healthcare]. 2021, (Vol.23) 4, pp. 98-106. doi 10.34689/SH.2021.23.4.010
Кулембекова Л.А., Кошербаева Л.К., Твлеугали Ш.Е., Толганбаева К.А., Твлепбек Д.М. Опыт зарубежных стран по вовлечению населения или пациентов в процесс оценки технологий здравоохранения // Наука и Здравоохранение. 2021. 4(Т.23). С. 98-106. doi 10.34689/SH.2021.23.4.010
Юрюпе: Денсаулык сактау технологияларын багалау (ДСТБ) кептеген елдерде денсаулы; сактау саясатындагы шешiмдердi колдаудьщ ма^ызды куралына айналды [21,41]. 2020 жылы International Network of Agencies for Health Technology Assessment (INAHTA) ж8не International Health Technology Assessment (HTAi) бастаган халыкаралык бiрлескен жумыс тобы ДСТБ -ныщ халыкаралык танылган жа^а аныктамасын жасады. ДСТБ - денсаулы; сактау технологиясыныщ емiрлiк циклiнiк 8р тYрлi кезечдерЫде оныщ кундылыгын аныктайтын 8дiстердi колданатын п8наралык процесс. Максаты- 8дт, тиiмдi ж8не жогары сапалы денсаулы; сактау жYЙесiн куруга кемектесетiн шешiм кабылдаушыларды акпараттан-дыру [15,22]. 2018 жылгы шолу керсеткендей, Еуропа елдерще со^ы 20 жылдыщ iшiнде барлык мYше-мемлекеттер ДСТБ процестерiн улттык немесе аймакты; де^гейде жYзеге асыра бастады [26].
Денсаулы; сактау технологияларын багалау уйымдары (ДСТБ) пациенттердi, когам мYшелерiн немесе екеуiн де ДСТБ процестерЫщ кейбiр аспектiлерiне кебiрек тарта бастады. Пациенттер мен когамды; катынастар (П^) ДСТБ ше^берЫде колданылатын стратегияны ж8не акпараттандыру максатында шешiм кабылдау процесiн (мысалы, жа^алыктар хабарлары, веб-сайт), ке^ес берудi (мысалы, сауалнама, фокус-топ) немесе пациенттермен немесе олардыщ мYшелерiмен белсендi езара 8рекеттесу зерттеу, саясат куру немесе бавдарламаны 8зiрлеу максатын (мысалы, азаматтар алкасы, консультативтi комитетке катысу) камтиды [39]. МYДделi тараптардыщ ДСТБ усыныстарын кабылдауы есеп усыныстарын енпзу жылдамдыгын аныктайтын негiзгi фактор болып табылады [42].
Пациенттерд'!ц ролi. Пациенттер Yшiн денсаулык сактау технологияларыныщ ма^ызды факторы емiр сYPУ сапасы мен узактыгын жаксарту болып табылады. Осылайша, ауыртпалыксыз емiр CYPУ ж8не кYнделiктi iстермен айналысу ма^ызды. Сонымен катар, тачдау, ы^айлылык, диагноздардыщ Д8лдИ мен н8тижелерЫщ аныктыгы, пациенттерге, олардыщ отбасыларына, медициналык кызметкерлерге ж8не жалпы когамга каржылык ж8не баска ауыртпалыктарды азайту ма^ызды. Пациенттщ перспективасы - бул технологияныщ езiн емес, жалпы медициналык кемек алу процесiн ж8не белгiлi бiр денсаулык сактау жYЙесiнде медициналык технологияны колдану [43].
^огамныц ролi. Теория жYзiнде когамдык кезкарас «жалпы 8л-аукатты» жаксартуга багытталганымен, ю
жYзiнде кепштктщ кезкарасы ете ^рдел^ 8рдайым аныктала бермейдi, уакыт ете келе езгеруi мYмкiн, оган букаралык акпарат куралдары ж8не баска да кептеген факторлар 8сер етедi. КебЫе денсаулык сактау органдарына когамдык тф ресурстарды пациенттердщ 8ртYрлi топтары арасында теч емес белуге умтылатын жавдайлармен кYресуге тура келедi (мысалы, балалар мен жасеспiрiмдерге, сондай-ак ауыр ж8не емiрге кауiп тендiретiн ауруларга кеп ке^л белiнедi) [43].
МYДделi тараптардыщ езара 8рекеттесуi денсаулык сактау саласындагы зерттеулердi каржыландырушы уйымдар, тiптi зерттеуштердщ ездерi ыкпалга кол жетюзудщ ма^ызды багыты ретiнде жиi ынталандырылады [19]. Муд^ тараптар- ДСТБ процестерiне катысуды кажет ететiн ма^ызды топтар болып табылады, ейткен олар ДСТБ жобаларыныщ н8тижелерi мен шешiмдерiне зачды кызыгушылык танытады. МYДделi тараптармен келiсiмнiк сипатын карастыру кезiнде мYДделi тараптармен келiсiмдi аныктауга байланысты косымша м8селелер туындайды. Мысалы, бiрлесiп куру / бiрлескен 8рекет т8сiлдерiн каншалыкты д8режеде муд^ тараптардыщ езара 8рекеттесу немесе калыпты мYДделi тараптардыщ катысуынан тыс, олар шын м8нiнде баска санатка жататын н8рсе ретiнде карастыруга болатындыгы туралы сурактар туындайды [10, 12].
Денсаулык сактау саласындагы шешiмдердi кабылдау кезще пациенттер мен когамдык пiкiрлердiи м8н арта тYCсе де, бiрнеше ДСТБ уйымдары пациенттердi немесе когамды ДСТБ-га тартудыщ курылымдык 8дiстерiн жариялаган едк Алайда, 2005 жылдан бастап жарияланган зерттеулердщ кепшiлiгi бул салыстырмалы тYPде осы такырыпка кызыгушылыктыч ендi арта бастаганын керсете алады. [14]
Бiздщ зерттеуiмiздщ максаты денсаулык сактау технологиясын багалаудагы пациенттер мен когамныщ релi туралы 8дебиеттiк шолу жYргiзу болып табылады.
1здеу стратегиясы: Эдебиеттер Yш электронды библиографиялык м8лiметтер базасында iздестiрiлдi, атап айтканда, PubMed, Cochrane дереккорындагы жYЙелiк шолулар, Google Scholar. Кшт сездер курамына «денсаулык сактау технологиясын багалау», «пациенттер мен когамнын релЬ>, «пациенттщ кундылыктары», «д8лелдер мен мYДДелi тараптардыщ пiкiрлерi» кiрдi. Тачдау келес критерийлермен шектелдi: агылшын ж8не орыс тiлiнде жазылган, 2011 жылдан бастап жарияланган макалалар алынды. 1здеу
географиясы: элемнщ барлык елдерк 1здеу стратегиясы бойынша MeSH (медициналык п8ндiк такырыптар) ¥лттык Медицина Ютапханасы ж8не кiлт сездер сиякты бакыланатын свздiк корлары болды. Зерттеу тYрлерiн iздеудi шектеу Yшiн 8дютемелк сYзгiлер колданылмады. Бастапкы 8дебиеттердi iздеу н8тижесiнде денсаулык сактау технологияларын багалау туралы 784 жарияланымдар табылды. Авторлар денсаулык сактау технологияларын багалау Yдерiстерiне пациенттер мен халыктыч катысуы туралы басылымдарды iздедi. Жарияланымдар талданып, 43 толы к м8тЫдк кужаттар авторлармен тачдалган такырып бойынша 8дебиеттiк шолуга колданылды.
Нэтижелер: Пациенттерд1ц ДСТБ-га тартудыц мацыздьлыгы: Пациенттердi тарту туралы д8лелдер мыналарга непзделдк Алма-Ата декларациясы, оган с8йкес медициналык кемек керсету ж8не оны жоспарлау кезще пациенттер жеке ж8не ужымдык дечгейде ез ойларын айтуга кукылы; емдеу ж8не кызмет керсету туралы шешiмдер денсаулык сактау жYЙесi кызмет керсететЫ пациенттердiч негiзгi кундылыктары мен моралына с8йкес келiсiлуi керек; пациенттер ауруымен калай вмiр сYPуге болатындыгы жвнiнде тYсiнiк пен бiрегей б^мге ие, сонымен катар, сол ауруларга байланысты кызметтерге ж8не емдеуге деген кажетттктерге байланысты ДСТБ процесУч б™ коры мен кундылыгын арттыруга мYмкiндiк бередi; наукастардыч катысуы ерте гылыми кечес беру ж8не д8лелдемелер алуда бакылау сиякты салаларда ДСТБ-ныч 8дiстемелiк тгертеуш жечiлдетуi мYмкiн. [16-38, 4].
Пациенттерд'!ц ДСТБ-га байланысты к,алауы: Пациенттщ калауын зерттеу мачызды аспект болып табылады, вйткенi твлеушi шешiм кабылдаган кезде пациенттщ дауысын ескеру тиiмдi н8тижелерге 8келуi мYмкiн, себебi бул пациенттерге кажет ж8не кабылдаган емыч орнын толтыруга (ягни, камтуга) 8келуi мYмкiн. [40]. 2019 жылы Халыкаралык ДСТБ конференциясында Patient and Citizen Involvement in HTA Interest Group (PCIG) семинары етп, онда барлык непзп мYДделi тараптар ДСТБ процесУч 8р кезечще пациенттердiч толыккунды катысуы Yшiн максат куруга; пациенпе^ч т8жiрибесiн бiрiктiру ж8не контексттi камтамасыз ету т8сiлдерi елде немесе аймакта кеч таралган ж8не алуан тYрлi халы к санаттары Yшiн жумыс жасады [19].
Д8рьд8рмек вндiрiсiн жаксарту бойынша зерттеулер мен диалогтарда пациенттерге багытталган уйымдармен ынтымактастыктыч мачыздылыгы атап втiлдi (PARADIGM - 8фесе наукастармен, бiрлескен процеске жету Yшiн куралдар 8зiрлейдi), сонымен коса, Еуропалык бастамасымен ж8не Еуропалык пациенттер форумы (EPF) ж8не Еуропалык фармацевтикалык внерк8сiптер ж8не кауымдастыктар федерациясы (EFPIA) бастамасымен мемлекетш-жеке серiктестiк, сондай-ак «Д8ртк заттардыч вмiрлiк циклi кезiнде пайда мен т8уекелдi багалау кезiнде пациенттщ калауы» (PREFER) [9] ж8не Еуропалык пациенттер академиясы (EUPATl) зерттеулерi [11]. EUPATI жарияланган зерттеулер мен консультацияларга н8тижелерi мен ДСТБ агентштерУч озык т8жiрибе-
лерiне негiзделген нускаулык 8зiрледi. Нускаулык HTAi (денсаулык сактау технологияларын багалауды iлгерiлететiн халыкаралык когамдастык) взУч консенсус куру халыкаралык iс-шарасында аныктаган кундылыктар жиынтыгына негiзделген [15,8].
Германия, Бельгия ж8не Канада мысалдарын колдана отырып, ДСТБ-да пациенпе^ч калауларын зерттеу ею негiзгi багытты кврсеттi: бул канадалык ж8не бельгиялык ДСТБ екiлдерi усынган медициналык канагаттандырылмаган кажеттiлiктердi непздеу ж8не клиникалык зерттеулердiч сочгы нYктелерiн тачдау Yшiн ерте гылыми консультацияларга катысу; катысушылар 8детте PPS-тi ДСТБ кезЫде клиникалык деректердi толыктыру Yшiн квмекшi акпарат ретiнде пайдалануга болады деген пiкiрге келдi. Клиникалык д8лелдемелердi багалау пациенте^ ч т8жiребесi зерттелуiне дешн кажет деп саналды. Зерттеу н8тижелерi 1 кестеде келтiрiлген.
CADTH-ты мысалга ала отырып, кестеде екi фармацевтикалык комитет бар екеын кврсетедi. CADTH медициналык процедураларды, курылгылар мен препараттарды багалау сапасын жаксарту Yшiн пациенттердщ кезкарасын зерттейдi. Пациенттер CADTH Common Drug Review, CADTH Pan-Canadian Cancer Drug Review, HTAs, Optimal Use ж8не гылыми кечестер бавдарламаларында вз ойларымен белсендi тYPде бвлiседi. Жылдам жауап, очтайлы пайдалану ж8не ДСТБ пациенттердiч квзкарастары бойынша жарияланган 8дебиеттердiч талдауын камтуы мYмкiн.
Наукастардыч Yлесi багалау хаттамаларын хабарлау мен 8зiрлеу; тест н8тижелерЫ тYсiндiру; колдануды, 8дiлеттiлiктi ж8не этикалык квзкарасты аныктау; ж8не экономикалык модельдердегi жорамалдарды сынга алу Yшiн колданылады. Онда клиникалык сынактарда жок кейбiр д8лелдер келтiрiледi, сарапшылар мен комитеттер жасаган болжамдарга дау айтылады немесе расталады, сондай-ак срапшылап комитетiнiч карауы Yшiн наукастардыч кYтулерi мен кундылыктарын камтылады. CADTH багалауы фактiлерге негiзделген. Пациенттердiч, кYтушiлер мен емдеушiлердiч тYсiнiгi клиникалык зерттеулердiч н8тижелерi мен олардыч Канадада мYмкiн болатын дамуы туралы бiздiч тYсiнiгiмiзге непзделген. Жеке т8жiрибелер клиникалык зерттеулерде немесе экономикалык модельдерде кврсетiлмеген н8тижелер мен салдарлар туралы жача акпарат бере алады. Алайда, сынак деректерi болмаса, кез келген медициналык технологияны мемлекеттiк каржыландыруга усыну вте сирек кездеседк Емделушiлер баска мYДделi тараптар сиякты ДСТБ процессе катысу кукыгына ие ж8не тиiмдi катысуды камтамасыз ету Yшiн процестерге кол жетюзе алады. Мысалы, пациенттер, д8регерлер ж8не баска мYДделi тулгалар канадалык Д8рi -д8рмек сарапшылары CADTH сараптамалык комитет мен денсаулык сактау технологиялары жеындеп сараптамалык комиссия дайындаган очтайлы пайдалану бойынша усыныстар жобасына тYсiнiктеме бере алады, ал катысушы емделушiлер тобы мен Д8рiгерлер усыныстардыч жобаларына тYсiнiктеме бере алады.
Емделушiлердiч ДСТБ-га катысуы 8дтеттУкт камтамасыз етугеыкпал етедi, вйткен олар барлык
пайдаланушылар арасында ресурстарды 8дт белуге тырысатын денсаулык сактау жYЙесiнiн талаптарына с8йкес келетiн белгл бiр денсаулык м8селелерi бар наукастардыч эр тYрлi кажетт^ктерЫ тYсiнуге тырысады.
Азаматтардыч кечестерЫ денсаулык сактау кызметтерЫ пайдаланатын (пациент ретiнде) жэне оларды (салык телеушi ретiнде) усынатын халыктыч кундылыктарын аныктау Yшiн пайдалануга болады.
Егер 6i3 Бельгияныч Канада т8жiрибесiмен салыстыратын болсак, онда пiкiрталас олардыч емделуiне багытталганын керуге болады, онда бiрiктiрiлген емдiк кундылык тиiмдiлiкке, жанама эсерлерге, колданудыч карапайымдылыгы мен колдануга жарамдылыгына, кундылыкты багалаудыч баска критерийлерЫе карай багаланады. Бул шыгындар, клиникалык мачызы, бюджетке 8серi жэне экономикалык тиiмдiлiк. Германия ДСТБ т8жiребисiнде G-BA (Gemeinsamer Bundesausschuss) жэне IQWIG (Institut für Qualität und Wirtschaftlichkeit im Gesundheitswesen) немю мYДДелi тараптары багалауга жэне шешiм кабылдауга пациенттердщ Yлестерiн косады. Д8рiлiк заттарды карау процестерЫе деректердiч бул тYрiн енгiзудiк бiрнеше артыкшылыгы бар. Пациенттер тобы мен сарапшылардыч пiкiрталас форумдарга немесе кездесулерге белсендi катысуы Д8рi -д8рмектердi кайта карау туралы шешiмдерге айтарлыктай 8сер етуi мYмкiн. Наукастарга мYмкiндiктерiн кечейтуден баска, ол кундылыктарга негiзделген т8жiрибенi колдайды ж8не белгiлi бiр
аурулармен байланысты сур аймактарды жаксы TYciHyre квмектеседi. Дэрiлiк заттарды багалаудыч эр TYрлi кезечдерЫе катысу ашыктыкты арттырады жэне пациeнттeрдi немесе пациенттер кауымдастыгын карау процесУч киындыктарымен таныстырады. Дэрi -д8рмeктeрдi кeшeндi багалау, эрине, кYPдeлi мэселе болып табылады, бiрак пациeнттeрдiч взара эрекетте-cyiн ceнiмдi клиникалык немесе фармакоэкономикалык м8лiмeттeрмeн бiрiктiрy жэне барлык мYДДeлi тараптардыч пайдасын барынша арттыру мачызды. ДСТБ - га пациенттердщ катысуын косканда да, бул сала пациенттердщ T8жiрибeciн тиiмдi пайдалануга катысты киындыктар мен курдел^кл TYciнe бастайды. Зерттеулер кврсеткендей, ^рп уакытта пациенттер-дiч катысуы кeйбiр eрeкшeлiктeрдi коспаганда бiржакты болып табылады,. Квптеген сценарийлерде ^i байланыс пациенттер тобынан сауалнамалар немесе шаблондар аркылы паccивтi TYPдe жиналады жэне олардьщ шeшiм кабылдауга 8ceрi нeгiзciз. ДСТБ агентштерУч пациенпеэдч шолулары да кеч таралган T8жiрибe емес, бiрак болашакта осы саладагы ынтымактастыкты ныгайтуы мYмкiн. ^арым катынастагы олкылыктар мен максаттыч анык еместт-бул дамуды карастыру кeзiндe аныкталган мачызды м8ceлeлeрдiч бiрнeшeyi гана. Пациенпеэдч катысуын бYкiл 8лемдеп ДСТБ агeнттiктeрi колдауына ие болганымен, оныч функционалдык кундылыгы 8лi толык мойындалмады (кесте 1).
1-кесте.
Enflep apacuHflafbi Ha™wenepfli canucTbipy niKipTanac 6eniMiHfle KerniprnreH.
(Comparison of results between countries is provided in the discussion section)._
Наукастыч ^алауы/Елдер
Канада
Бельгия
Германия
1
2
3
4
Агымдагы ДСТБ
процедуралары ж8не шыгындар критeрийлeрi
CADTH-те (ДСТБ мeкeмeci) eкi д8рi-д8рмeк комитет бар: д8рi-д8рмек бойынша Канадалык сарапшылар комитeтi ж8не ^e^i iciккe карсы д8рь д8рмeктeрдi карау бойынша Пан-канадалык сарапшылар комитeтi (pCODR). ^атысушылардыч пiкiрiншe, комитепе^ч талкылаудыч 8ртYрлi багыттары бар, бiрак оларды ч барлыгы салыстырмалы влшeмдeрдi колданады:
а) клиникалык тиiмдiлiк,
б) экономикалык тшмдтк,
с) пациeнттiч квзкарасы ж8не
г) этика, icкe асыру немесе орындылыгы сиякты баска да тужырымдамалар. Багалаулардагы д8йeктiлiк д8рь д8рмек Yшiн мачызды болып табылды, бiрак Д8рiгe T8yeлдi емес технологиялар Yшiн жeкeлeндiрiлгeн T8cm колданылады. Пациeнттiч катысуы, CADTH д8рь_
Бельгияда ДСТБ нeгiзiнeн 1 класты фармацевтика арналган (ягни терапевт кундылыгы жогары), талкылау осылардыч багасына багытталган. ^осылган тeрапeвтiк кундылык тшмдУп, жанама 8ceрлeрi, колданудыч карапайымдылыгы ж8не колдану мYмкiндiгi нeгiзiндe багаланады. Терапевтикалык м8ннен баска, кундылык багалаудыч баска критeрийлeрi - багасы, клиникалык мачыздылык, бюджетке 8сер ету ж8не экономикалык тшмдтк болыптабылады. Пациeнттeрдiч туракты катысуына байланысты, ерте гылыми кечестер аясында пациeнттiч вкiлдeрi клиникалык зeрттeyлeрдiч сурактары мен н8тижелерЫ талкылауга шакырылады. Алайда интервьюге катысушылар пациeнттeрдiч ДСТБ катысуына
Интервьюге катысушылар клиникалык тшмдУк багалаудыч нeгiзгi критeрийi eкeнiн TYciндiрдi. ^осымша тeрапeвтiк 8сер влiм, аурушачдык ж8не вмiр сапасы сиякты пациенттермен байланысты H8тижeлeрдiч мвлшeрiмeн ж8не жаксаруымен влшeнeдi. Ыктимал зияндылык - зиянныч мвлшeрi мен
ыкгималдылыгымен влшeнeтiн тагы бiр мачызды компонент, мысалы, жанама 8серлер. IQWiG (ДСТБ мeкeci) экономикалы к талдау жасатуын сурауы мYмкiн. Пациeнттeрдiч ^рп катысуына байланысты катысушылар квп белт д8рiлeрдi ерте багалау Yшiн (Германия зачнамасына с8йкес) тиicтi н8тижелер ж8не пациeнттeрдiч кiшi топтарыныч болуы туралы акпарат пациeнттiк уйымдар толтырган
1 -кестешц жалгасы
2
3
4
дэрмектер1не катысты, пациент туралы акпаратты усынылган KYHre дей1н енг1зу туралы ет1н1ш1 непз болып табылады. Медикаментоздык емес технологиялар Yшiн, 6ip немесе б1рнеше пациенттермен езара эрекеттесуден баска, пациентпч кезкарасын ресми, жYЙeлi тYPдe эдеби шолу жасалады._
кeдeргi рeтiндe пациенттердщ уакыты мен санын атап eni.
сауалнама аркылы жиналатынын тYсiндiрдi. Дэрiлiк емес технология Yшiн пациенттер мачызды нэтижeлeрдi аныктау Yшiн IQWiG-ге жеке талкылауга шакырылады.
ДСТБ этаптары
Канадалык катысушылар арасында наукастык калауы (НК) нэтижeлeрi медициналык кажeттiлiктeрдi немесе клиника-лык нэтижeлeрдi тачдауды нeгiздeу Yшiн компаниялармен ерте диалогке косылуы немесе клиникалык дeрeктeрдi багалау Yшiн кeмeкшi акпарат ретЫде кызмет eтуi мYмкiн деген ортак кeлiсiмгe кeлдi. Осы максатта катысушылар НК мыналарды тeксeруi керек деп атап erri: а) артыкшылыктар мен тэуекелдер арасындагы компромисс жэне б) технологияныч жалпы ауыртпалыгыныч наукастардыч eмiрiнe мачыздылыгын.
Бельгиялык катысушылар НК нэтижeлeрi пациенттерге катысты нэтижeлeрдiч клиникалык зерттеулердщ дизайнына сэйкeстeндiрiлуiн камтамасыз ету Yшiн компаниялармен диалогты бастау пайдалы болуы мYмкiн деген пiкiргe кeлдi. Кептеген ауруларды жэне жиi колданыла-тын сочгы HYKтeлeрдi камтитын НК кызыгушылык болды, eйткeнi мундай зерттеу сочгы HYKтeлeрi бар бiрнeшe ДСТБ Yшiн акпарат бере алады деп сендк Барлык катысушылар НК^ QALY (сапа бойынша реттелген eмiр жылы)-ге бiрiктiругe болмайды деген пiкiргe келдк Катысушылардыч бiрi НК критeрийлeрдi олардыч мачыздылыгына карай багалау Yшiн пайдаланылуы мYмкiн деп усынганымен, баскалары, эдетте, MCDA (мультикритерия-лык шeшiмдeрдi талдау) -да салмак критeрийлeрiнe НК колдануды колдамады. Олар шeшiмдeр НК -те зерттелмеген шыгындар мен бюджетке эсер ету сиякты критерийлерге непзделетЫдИн алга тартты.
Нeмiс катысушылары багалау-дыч шeктeулi уакыты НК интеграциясы Yшiн проблема тудыруы мYмкiн eкeнiн кeрсeттi. катысушылар НК
а) енпзудщ киыншылыктарын, э) жанама эсерлердщ кабылдануын,
б) пайда мен зиян арасындагы eзара компромисстi жэне
в) олардыч мачыздылыгын тeксeруi керек eкeнiн атап eni. НК QALY-мен бiрiктiру немесе НК MCDA-да салмак критeрийлeрiнe пайдалану теориялык тургыдан мYмкiн eкeндiгi айтылды. MCDA-ны хабардар ету Yшiн НК колдану киынга сокты, eйткeнi багалау нэтижелерУч клиникалык дeрeктeрiмeн кандай нэтижeлeрдi колдауга болатындыгы жэне багалау кезще eскeрiлeтiнi багалау процесУч сочында гана бeлгiлi болды.
1
Пациенттерд1 ДСТБ-га тартуга арналган ic-шаралар: ДСТБ процестершдеп пациенттер мен когамныч рeлiн халыкаралык дечгейде карау ДСТБ-ныч кeлeсi кезечдерЫе катысудыч мысалдарын аныктады: багалау Yшiн денсаулык сактау технологияларын аныктау, багалау технологиясына басымдык беру немесе тачдау, ДСТБ-ны жYргiзу, багалау нэтижeлeрiн талдау жэне усыныстар беру, каржыландыру бойынша усыныстарды орындау жэне шeшiмдeрiн тарату [18, 27, 31, 28, 10].
Шотландия мен Канададагы ДСТБ агeнттiктeрi пациeнттeрдi ДСТБ процессе катыстыру Yшiн багытталган топты ДСТБ агeнттiгiндe тiркeйдi жэне ^i байланыс туралы хабарлама алады, Англияда мYДДeлi тараптардан жумыс кeлeмiн аныктау кезечще пациeнттeрдi усынуды, немесе аурулар тiзiлiмi аркылы, акпараттык бюллетеньдер немесе элеуметш жeлi аркылы усыну суралады, сондай-ак жумыс кeлeмiн аныктау кезечЫде семинар eткiзeдi, Тайваньда ТБ
агентпп eзiнiч веб-сайтында пациенттерге арналган Yндeу жариялайды.
Шотландияда, Англияда, Канадада пациенттердщ eкiлдeрi немесе пациенттер топтары хаттаманы эзiрлeу жэне багалау кезеч^е катысады. Шотландиядагы ДСТБ-га катысатын пациенттердщ eкiлдeрi немесе пациенттер топтары тiркeудi жэне eмдeлушiлeрмeн, дэрiгeрлeрмeн кeздeсудi жэне тiркeудi камтамасыз eтeдi; Англияда пациенттер ДСТБ усыныстарына, гылыми кечес беру кезеч^е катыса алады, пациенттерге семинарларга немесе комитет отырыстарына катыса алады; Канада ДСТБ комитетУч мYшeлeрi ретще нускаулык жобаларына (пациенттер топтарына) тYсiнiктeмe бeрeдi жэне Тайванда пациeнттeрдiч eкiлдeрi комитет отырыстарына катысады [23-24]
Janet L. Wale жэне баскалары ДСТБ пациенттер^ тартуга арналган 5 эрекетт усынды: [26]
1. Ортак максатпен бiрлeсe жумыс жасау. Нeгiзгi тужырымдама бойынгапациенттер медициналык
кемект жоспарлауга ж8не керсетуге кукылы болганнан кейiн, тиюнше ДСТБ-га катысуга теч кукык болу керек болганнан кейiн, эр тYрлi HTAi PCIG мYшелерi «пациентпч ДСТБ-га катысуы Yшiн кундылыктар мен стандарттарымен» жумыс жасады [23, 32, 13, 34]. Жумыстыч негiзгi багыты пациенттер мен ДСТБ агентпктерУч бiрлесiп жумыс жасауындагы кедергiлердi жою Yшiн течдкке, зачдылыкка жэне 8леуеттi арттыруга багытталуы керек.
2. Наукастардыч интеграцияланган катысуымен ДСТБ м8дениетiн езгерту. Пациенттердiч денсаулык сактауга деген Yмiттерi есiп келед^ ейткенi инновациялык жэне жекелендiрiлген емдеу мYмкiндiгi пайда болады; пациенттер хабарлаган нэтижелерге кебiрек кечiл белiнедi [22,36,28] жэне адамга багытталган денсаулык сактау кызметтерЫ керсету [29]. МТБ-дагы пациенттердiч катысуымен жYргiзiлген зерттеулер пациенттердiч осы топтарын шаблондар ретiнде [24], комитет отырыстарында пациенттердiч сарапшылары ретiнде [25] жэне пациенттердiч популяцияларынан алынган дерею^ДО пайдалану туралы есеп беруде [17] шектеулер аныктады. ДСТБ-дыч пациенттердi тартуга катынасы баяу езгеруде [5,32].
3. ДСТБ агентпгУч максаттарына с8йкестiгi жэне кызмет керсетiлетiн эр тYрлi популяцияларга оч 8серi. Наукастар Yшiн ДСТБ-ныч кызмет керсетiлетiн халыкка 8серi мен кундылыгы мачызды. ДСТБ процесi багалауга немесе такырыпты тачдауга арналган ю-шаралардыч басым басымдылыгымен басталады. Т8уелсiз консультациялык т8сiл кейбiр ДСТБ агенттiктерi Yшiн каржыландырудыч колданыстагы модельдерiне (мысалы, [5-8]) ж8не пайдалануга енгiзу модельдерiне караганда пациенттер мен кызмет керсетiлетiн тургындар Yшiн ортак кундылыкты куруга кемектеседi [20]. Schlander [16] сирек кездеселн аурулары бар пациенттердi жYЙелi тYPде алып тастау азаматтардыч ресурстарды белюуге барган сайын жаксы кужатталган дайындыктарына с8йкес келмейтiндiгiн баса айтты. Процеспч ашыктыгы - бул сенiмдiлiктi ныгайтудыч ж8не ДСТБ кызметiн зачдастырудыч мачызды белИ [36]. Бельгия мен Жача Зеландия ДСТБ процестерiн жачартты. Муны денсаулык сактаудыч жаксырак н8тижелерiне кол жетгазуге ж8не осылайша бiркатар ДСТБ агентштерУч алга койган максаттарына, сонымен катар технологияларды 8дiл таратуга багытталган кадам ретiнде карастыруга болады. Есеп беру Yшiн агенттiктердiч денсаулык сактау жYЙелерiне 8серiн ж8не олардыч косымша кундылыгын керсете алуы мачызды.
4. ДСТБ процесУч 8р кезечiнде пациенттiч катысуы. ДСТБ-га 8дiл ж8не негiзделген кезкарас Yшiн бул максат пациенттер МТБ-га басынан аягына дейiн катысуы керек дегендi бiлдiредi. Пациенттер багалауга арналган такырыптарга басымдык беруге, 8дебиет-тердi iздестiруге, д8лелдемелердi сыни тургыдан багалауга, багалау комиссиясыныч пiкiрталастарына мYДделi тараптар ретще катысуга ж8не наукас пен камкоршыныч т8жiрибесi багалау мен усыныстардыч курылуыныч белiгi болып табылатындыктан багалау процешне катыса алады.
5. Бiрiктiрушi т^ пайдалана отырып тезiмдi кешбасшыларды тарта отырып трансформациялык
ойлау. Пациенттер мен кYтушiлердiч т8жiрибесi денсаулык сактау саласындагы мамандардыч жинакталган бiлiмiмен бiрге, егер буган мYмкiндiк берiлсе, сенiмдi д8лелдер кездерiн усына алады [4]. М8селелердi жаксы тYсiну Yшiн т8жiрибе жинау ж8не белiсу, сондай-ак 8сер мен н8тижеге д8лелдеме базасын бiрлесiп ендiру аркылы куруга болады. Осы процесс аркылы ДСТБ-ныч мамандары пациенттер мен когамдастьщтардьщ езара 8рекеттесуi ж8не жача технологияларды багалау Yшiн бiлiм мен д8лелдемелердi калай тYсiндiретiндiгi туралы окып, бiле алады. Бул мысалдар ДСТБ-лардыч пациенттердiч «кешбасшыларына» ж8не пациенттер топтарына ДСТБ-га коскан Yлесiн жаксарту Yшiн консультациялык релдер беру Yшiн езгерютер енгiзiп жатканын керсетедi.
Талкылау: ДСТБ бавдарламасы 8р тYрлi кезечдерде когамныч катысуын жечiлдету Yшiн жаксы позиция устанады, дегенмен когамныч тиiстi дечгей (немесе келемi) 8р тYрлi болуы мYмкiн. ДСТБ бавдарламалары мен олар туралы шешiм кабылдайтын мамандар наукастардыч усыныстарына с8йкес келетiнiн тачдауы керек. Бул тачдау технологияныч кандай м8селелерЫе немесе аспектiлерiне енгiзудi кажет ететУн карастыруды ж8не багалаудыч кYтiлетiн мерзiмiн камтиды. ^огамныч дурыс катысуы когамдык рецензенттердi окытуды, колдауды, баскаруды ж8не акы телеудi кажет етедi. ^азрп уакытта ресурстар зерттеудi калыптастыруга еч Yлкен мYмкiндiк бар жерде орналастырылады, ол: дамудыч алгашкы сатысында (с8йкестендiру, бiрак негiзiнен басымдык) [30]. Т8жiрибе мен 8дебиеттi жалпылау бiзге халы к пен пациенттердi ДСТБ -га тартудыч бiрычFай очтайлы 8дiсiн аныктауга мYмкiндiк бере алмады. Эдiстердi тачдау, когамныч ж8не / немесе пациенттердiч кезкарасын процеске бiрiктiру максаттары, сондай -ак наукастыч с8йкес 8леуметтiк кундылыктары ж8не / немесе кундылыктары ДСТБ 8р кезечiнiч контекстiнде карастырылуы керек. Мемлекетпк агенттiк ДСТБ процесiне енгiзу Yшiн когамдастык пен пациенттердiч катысуы Yшiн курылым 8зiрлеуi керек. Бул жYЙенiч негiзгi элементтерi ДСТБ мен денсаулык сактау жYЙесiнiч сапасын жаксартуга жауапты баска уйымдарга да колданылуы мYмкiн.
Пациенттер белгiлi бiр ауру жавдайымен емiрге кунды жеке т8жiрибе 8келед^ олардыч денсаулык сактау технологиялары бойынша багаланган немесе казiргi кездегi кол жетiмдi технологиялармен, денсаулык сактау саласына байланысты кызметтердi пайдалану мен онымен байланысты артыкшылыктар-мен, кауiптермен ж8не жанама 8серлерiмен т8жiрибесi бар [1-33, 40]. Наукастардыч ез пiкiрлерiн камтитын ДСТБ процедурасы пациенттерге, саясаткерлерге ж8не денсаулык сактау мамандарына косымша кундылык болып косуы мYмкiн.
Оч н8тиже - бул Австралия сиякты елдердеп пациенттерге багытталган топтыч белсендi катысуы ж8не тартуы. ДСТБ тутынушыларга кечес беру комитетi Австралияныч негiзгi ДСТБ комитет^ мен денсаулык сактау баскармасына стратегиялык кечес бередi ж8не колдау керсетедi. [3] Шотландияда когамдастыкка катысу желiсi (PIN) карым-катынас
орнатуFа ж8не пациент топтары Yшiн жа^а материалдар жасауFа кемектеседi [25]. КанададаFы CADTH-де Пациенттер мен ^амдастык женiндегi консультативтiк комитет (PCAC) канадалык денсаулык сактау жYЙесiнде т8жiрибесi бар адамдардан турады [7]. Пациенттердi ДСТБ-Fа ед8уiр тартуFа шакырFанына карамастан, пациенттердщ катысуы мен пациенттердi колдау дечгейлерi Еуропада 8р тYрлi болып келедi, мунда негiзгi кедергiлер тиют каржылык колдаудыщ болмауы, жеткiлiксiз дайындык ж8не колданыстаFы катысу мYмкiндiктерi туралы аз хабардарлык [20, 17].
Корытынды: Со^ы онжылдыкта пациенттерге-баFытталFан топтыщ ДСТБ-Fа катысуы пациенттердщ ездерiн де, шешiм кабылдаушыларды да, мYДДелi тараптар ретще кебiрек кызыктырады, бiрак оларды ДСТБ процесiне тартудыщ бiрьщFай моделi жок. Пациенттердщ ДСТБ-Fа катысуы мен релi денсаулык сактау жYЙесiнщ жерплЫ курылымына байланысты. Нормативтiк кужаттардыч, сондай-ак курылымдык, процедуралык немесе 8дiстемелiк сипатта болмауы, пациенттердi ДСТБ-Fа интеграциялаудыщ басты кедергiсi болып табылады.
Авторлардыц цоск&н Yne°i. Бул макаланы жазуга барлык авторлар тен улес косты.
МYдделер цацтыгысы - жария ет'тмеген.
Бул материал баска басылымдарда жариялануы ушш бурын жарияланбатан жэне баска баспагерлерге каралмайды.
Царжыландыру - бул жумыска сырткы уйымдар мен медициналык вклдерден каражат бвлнбедi.
ддебиеттер:
1.Abelson J., Bombard Y., Gauvin F.P., Simeonov D., Boesveld S. Assessing the impacts of citizen deliberations on the health technology process. Int J Technol Assess Health Care. 2013;29 (3): 282-9. (accessed: 28.05.2021)
2.Abelson J., Wagner F., DeJean D., Boesveld S., Gauvin F.P., Bean S., et al. Public and patient involvement in health technology assessment: A framework for action. Int J Technol Assess Health Care. 2016;32: 256-264 (accessed: 01.04.21)
3.Australian Government Department of Health HTA Consumer Consultative Committee. Health Technology Assessment Consumer Consultative Committee (CCC) Terms of Reference 2019: 17-19 (accessed: 21.05.2021)
4. Boaz A., McKevitt C., Biri D. Rethinking the relationship between science and society: has there been a shift in attitudes to patient and public involvement and public engagement in science in the United Kingdom? Health Expect. 2016;19(3): 592-601. doi: 10.1111/hex.12295 (accessed: 12.05.2021)
5. Brett J., Staniszewska S., Mockford C., Herron-Marx S., Hughes J., Tysall C., et al. Mapping the impact of patient and public involvement on health and social care research: A systematic review. Health Expect. 2014;17: 637-650. (accessed: 10.04.21)
6. Bridges J.F., Jones C. Patient-based health technology assessment: a vision of the future. Int J Technol Assess Health Care. 2007; 23(1): 30-35. (accessed: 21.05.2021)
7. Canadian Agency for Drugs and Technology in Health (CADTH) Patient and Community Advisory Committee. 2020: 27-29. https://www.cadth.ca/patient-andcommunity-advisory-committee. (дата обращения: 26.05.2021)
8. Cleemput I, Christiaens W., Kohn L., Leonard C., Daue F., Denis A. Acceptability and perceived benefits and risks of public and patient involvement in health care policy: A Delphi survey in Belgian stakeholders. Value Health. 2015;18: 477-483. (accessed: 20.05.21)
9. de Bekker-Grob E.W., Berlin C., Levitan B., Raza K., Christoforidi K., Cleemput I., et al. Giving patients' preferences a voice in medical treatment life cycle: The PREFER public-private project. Patient. 2017;10(3): 263266. (accessed: 17.05.2021)
10. Dipankui Mylene Tantchou, Gagnon Marie-Pierre, Desmartis Marie, Legare France, Piron Florence, и другие. International Journal of Technology Assessment in Health Care; Cambridge. Том 31, Изд.3, (2015): 166-170. D0I:10.1017/S0266462315000240 (accessed: 15.05.21)
11. EUPATI Guidance. Patient Involvement in Pharmaceutical Industry-Led Medicines R&D (2016: 36-37). (Accessed November 21, 2016). (accessed: 27.05.21)
12. Facey K.M. Patient involvement in HTA: What added value? Pharmaceuticals Policy and Law. 2011;13: 245-51. (accessed: 20.05.2021)
13. Gagnon M.P., Desmartis M., Lepage-Savary D. et al. Introducing patients' and the public's perspectives to health technology assessment: A systematic review of international experiences. Int J Technol Assess Health Care. 2011 ;27(1): 31-42 (accessed: 14.05.2021)
14. Gagnon M., Tantchou Dipankui M., Poder T. et al. Patient and public involvement in health technology assessment: Update of a systematic review of international experiences. International Journal of Technology Assessment in Health Care, (2021). 37(1), E36. doi:10.1017/S0266462321000064 (accessed: 04.05.21)
15. Gauvin F.P., Abelson J., Giacomini M., Eyles J., Lavis J.N. Moving cautiously: Public involvement and the health technology assessment community. Int J Technol Assess Health Care. 2011 ;27(1):43-9 (accessed: 10.05.2021)
16. Greenhalgh T., Jackson C., Shaw S., Janaiman T. Achieving research impact through cocreation in community-based health services: literature review and case study. Milbank Q. 2016;94(2): 392-429. doi: 10.1111/1468-0009.12197. (accessed: 16.05.2021)
17. Haerry D., Landgraf C., Warner K., Hunter A., Klingmann I., May M., et al. EUPATI and patients in medicines research and development: guidance for patient involvement in regulatory processes. Front. Med. (2018) 5:230. doi: 10.3389/fmed.2018.00230 (accessed: 17.04.21)
18. Hailey D., Werko S., Bakri R., Cameron A., Gohlen B., Myles S., et al. Involvement of consumers in health technology assessment activities by INAHTA agencies. Int J Technol Assess Health Care. 2013;29(1):79-83 (accessed: 22.05.2021)
19. Health Technology Assessment international (HTAi) 2019 Annual Meeting. Germany. About HTAi. 2019: 5-10. https://www.htai2019.org/about/. (accessed: 12.05.2021)
20. Health Technology Assessment international (HTAi) Values and Quality Standards for Patient Involvement in HTA. Report, HTAi (2014). HTAi Interest Sub-Group for Patient/Citizen Involvement in HTA. June 2014 (accessed: 25.05.2021)
21. Health technology assessment: An introduction to objectives, role of evidence, and structure in Europe. Marcial Velasco-Garrido Reinhard Busse. World Health
Organization 2005, on behalf of the European Observatory on Health Systems and Policies: 2-7.
https://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0018/90432
/E87866.pdf (accessed: 02.05.2021)
22. HTA Glossary. http://htaglossary.net/health1technology (accessed: 15.04.2021)
23. Hunter A, Facey K., Thomas V, et al. EUPATI Guidance for Patient Involvement in Medicines Research and Development: Health Technology Assessment. Front Med (Lausanne). 2018;5:231. Published 2018 Sep 6. doi:10.3389/fmed.2018.00231 (accessed: 10.04.2021)
24. Klingmann I., Heckenberg A., Warner K., Haerry D., Hunter A., May M., See W. EUPATI and Patients in Medicines Research and Development: Guidance for Patient Involvement in Ethical Review of Clinical Trials. Front. Med. 2018. 5:251. doi: 10.3389/fmed.2018.00251 (accessed: 15.04.2021)
25. Kok M., Gyapong J., Wolffers I. et al. Which health research gets used and why? An empirical analysis of 30 cases. Health Res Policy Syst. 2016;14:36. doi: 10.1186/s 12961-016-0107-2 (accessed: 12.05.2021)
26. Kristensen F.B., Nielsen C.P., Panteli D. Regulating the input - Health Technology Assessment. In: Busse R, Klazinga N, Panteli D, et al., editors. Improving healthcare quality in Europe: Characteristics, effectiveness and implementation of different strategies [Internet]. Copenhagen (Denmark): European Observatory on Health Systems and Policies; 2019: 334-43 (Health Policy Series, No. 53.) 6.: https://www. ncbi. nlm.nih.gov/books/N B K549272/ (accessed: 12.05.2021)
27. Lopes E., Street J., Carter D., Merlin T. Involving patients in health technology funding decisions: Stakeholder perspectives on processes used in Australia. Health Expect. 2016;19: 331-344. (accessed: 15.05.21)
28. Marsh K., Caro J.J., Zaiser E., Heywood J., Hamed A. Patient-centered decision making: lessons from multi-criteria decision analysis for quantifying patient preferences. Int J Technol Assess Health Care. 2018;34(1): 105-110 (accessed: 12.05.2021)
29. Menon D., Stafinski T. Role of patient and public participation in health technology assessment and coverage decisions. Expert Rev Pharmacoecon Outcomes Res. 2011;11: 75-89. (accessed: 01.05.21)
30. Moran R., Davidson P. An uneven spread: A review of public involvement in the National Institute of Health Research's Health Technology Assessment program. International Journal of Technology Assessment in Health Care, 2011. 27(4), 343-347. doi:10.1017/S0266462311000559 (accessed: 18.04.21)
31. Parsons S., Starling B., Mullan-Jensen C., et al. What do pharmaceutical industry professionals in Europe believe about involving patients and the public in research and development of medicines? A qualitative interview study. BMJ Open 2016;6:e008928. doi:10.1136/bmjopen-2015008928 (accessed: 29.04.21)
32. Revised framework for interaction between the European Medicines Agency and patients and consumers and their organisations EMA/637573/2014: 10-15 (accessed: 23.05.2021)
33. Rowland P., McMillan S., McGillicuddy P., Richards J. What is "the patient perspective" in patient engagement programs? Implicit logics and parallels to feminist theories. April 2016 Health 21(1): 1-17 D0I:10.1177/1363459316644494 (accessed: 12.05.2021)
34. Scott A.M., Wale J.L. HTAi Patient and Citizen Involvement in HTA Interest Group, Patient Involvement and Education Working Group. Patient advocate perspectives on involvement in HTA: an international snapshot. Res Involv Engagem. 2017;3:2. Published 2017 Jan 10. doi:10.1186/s40900-016-0052-9 (accessed: 12.05.2021)
35. Scott A.M. et al. Patient advocate perspectives on involvement in HTA: an international snapshot. Research involvement and engagement vol. 3 2. 10 Jan. 2017, doi:10.1186/s40900-016-0052-9 (accessed: 12.05.2021)
36. Scottish Medicines Consortium (SMC) Public Involvement Network Advisory Group. 2020: 23-5 Accessed Dec 2020. (accessed: 01.06.2021)
37. Wale J., Scott A.M., Hofmann B., Garner S., Low E., Sansom L. Why patients should be involved in health technology assessment. Int J Technol Assess Health Care. 2017 Jan;33(1):1-4. doi: 10.1017/S0266462317000241. (accessed: 12.05.2021)
38. Wale J.L., Thomas S., Hamerlijnck D., Hollander R. Patients and public are important stakeholders in health technology assessment but the level of involvement is low -a call to action. Res Involv Engagem. 2021 Jan 5;7(1):1. doi: 10.1186/s40900-020-00248-9. (accessed: 12.05.2021)
39. Weeks L., Polisena J., Scott A.M., Holtorf A.P. Evaluation of patient and public involvement initiatives in health technology assessment: a survey of international agencies. Int J Tecnol Assess Health Care (2017) 33:715-23. doi: 10.1017/S0266462317000976 (accessed: 05.06.21)
40. Whitty J.A. An international survey of the public engagement practices of health technology assessment organizations. Value Health. 2013;16(1):155-63. (accessed: 12.05.2021)
41. World Health Organization (WHO), 2015 Global Survey on Health Technology Assessment by National Authorities. 2015:8-17 (accessed: 12.05.2021)
42. Yazdizadeh Bahareh, Shahmoradi Safoura, Majdzadeh Reza, Doaee Shila, Bazyar Mohammad, и др. International Journal of Technology Assessment in Health Care; Cambridge. Том 32, Изд. 3, (2016): 181-189. D0I:10.1017/S0266462316000167 (accessed: 06.06.21)
43. Lishcuk O. Tsennostno-orientirovannaya otsenka meditsinskikh tekhnologii [Value Based Assessment of Medical Technology] / «Remedium» 2014 noyabr'. 67-69 (accessed: 27.05.21) [in Russian].
Байланыс:
Кулембекова Ляззат Алгазиевна - ^амдык денсаулык сактау докторанты, С.Д. Асфендияров атындагы
^азак ¥лттык медицина университет, Алматы к., ^азакстан Республикасы.
Мекен-жайы: ^азакстан Республикасы, 050000, Алматы к., Теле би к., 94;
E-mail: alkphd2020@gmail.com
Телефон: 8 7753405500
