CC BY
127
© by Wydawnictwo CNBOP-PIB
Please cite as: BiTP Vol. 38 Issue 2, 2015, pp. 73-87
D01:10.12845/bitp.38.2.2015.6
dr hab. inz. Wladyslaw Harmata, prof. WAT1
prof. dr hab. inz. Stanislaw Klosowicz1
gen. bryg. (r) Marek Witczak, prof. wizyt. WAT1
dr Jacek Pirszel2
mgr inz. Wladyslaw Fediuk3
Przyjçty/Accepted/Принята: 26.02.2015; Zreœnzowany/Reviewed/Рецензирована: 27.05.2015; Opublikowany/Published/Опубликована: 30.06.2015;
Likwidacja skazen powierzchni „wrazliwych"4 Decontamination of "Delicate" Surfaces Ликвидация последствий заражений „чувствительных" поверхностей
ABSTRAKT
Cel: Celem artykulu jest prezentacja metody likwidacji skazen (dezynfekcji i odkazania) powierzchni „wrazliwych": wnçtrz kontenerow i statkow powietrznych, elementow izolacyjnych odziezy ochronnej oraz sprzçtu elektronicznego, za pomoc^ nadtlenku wodoru w stanie pary. Wprowadzenie: Likwidacja skazen jest bardzo trudnym procesem pod wzglçdem technicznym i technologicznym, gdyz dotyczy skazen powierzchni, ktore po przeprowadzonym procesie powinny bye bezpieczne dla ludzi i srodowiska. Dotyczy to glownie wnçtrz obiek-tow, aparatury, dokumentacji oraz specjalistycznego wyposazenia. Obecnie mozliwose skazenia lub zakazenia zespolow ratowniczych lub kontyngentow wojskowych jest wielce prawdopodobna. Sily Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej (SZ RP), dysponuj^ srodkami oraz technologiami do prowadzenia procesow likwidacji skazen tzw. metodami mokrymi, bazuj^cymi na substancjach czynnych w postaci roztworow wodnych lub cieklych mieszanin organicznych. Metoda mokra jest nieprzydatna do likwidacji skazen np. elektroniki, ponie-waz w wiçkszosci przypadkow sprzçt ten w procesie likwidacji skazen zostaje trwale uszkodzony. Niezaleznie od formy skazen, wazne jest szybkie dotarcie do zrodla zagrozenia i skuteczna jego likwidacja. Jedn^ z mozliwosci rozwi^zania praktycznego tego problemu jest zastosowanie nadtlenku wodoru w postaci pary oraz mobilnego urz^dzenia do likwidacji skazen.
Metodologia: Metodykç okreslenia dzialania biobojczego gazowego nadtlenku wodoru opracowano na podstawie norm: PN-EN 13697, PN-EN 14561, PN-EN 14562. Jako substancje testowe wykorzystano: Enterococcus hirae (bakteria gram-dodatnia), Escherichia coli (bakteria gram-ujemna), Geobacillus stearothermophilus (spor bakteryjny) oraz Candida albicans (grzyb drozdzopodobny) i Aspergillus niger (grzyb plesniowy).
Badanie skutecznosci odkazania iperytu siarkowego za pomoc^ gazowego nadtlenku wodoru prowadzono wedlug metodyki RTMO-86 (material niejawny). Analizç skazen resztkowych prowadzono technik^ GCMS. Wplyw procesu likwidacji skazen na materialy oraz aparaturç oceniano na podstawie norm oraz wewnçtrznych procedur badawczych.
Wnioski: Uzyskane pozytywne wyniki badan skutecznosci dezynfekcji i odkazania oraz kompatybilnose nadtlenku wodoru w postaci pary w stosunku do materialow i aparatury, po przeprowadzeniu badan uzupelniaj^cych, rekomenduje opracowanie do wdrozenia.
Slowa kluczowe: dezynfekcja, odkazanie, nadtlenek wodoru w postaci pary Typ artykulu: artykul przegl^dowy
ABSTRACT
Aim: The purpose of this article is to present a method of eliminating the consequence of contamination (decontamination and disinfection) from delicate surfaces including; the interior of containers and aircraft, insulating elements of protective clothing and electronic equipment, with the aid of hydrogen peroxide applied in vapour form.
Wojskowa Akademia Techniczna, Warszawa / Military University of Technology, Warsaw, Poland; wladyslaw.harmata@wat.edu.pl; Wojskowy Instytut Chemii i Radiometrii, Warszawa / Military Institute of Chemistry and Radiometry, Warsaw, Poland; Przedsi^biorstwo Innowacyjno-Wdrozeniowe "IMPULS", Gdansk / Innovation Enterprise „IMPULS", Poland; Autorzy wniesli rowny wklad merytoryczny w powstanie artykulu / The authors contributed equally to this article;
D01:10.12845/bitp.38.2.2015.6
Introduction: Elimination of contamination is a very difficult process in terms of application and technology because it relates to contaminated surfaces, which after a process of application, should be rendered safe for the environment and use by humans. In the main, this applies to indoor facilities, apparatus, documentation and specialised equipment. Currently, the risk of contamination or infection of rescue teams, or military contingents is high. Polish Armed Forces have the means to perform decontamination processes using so called 'wet methods', where active ingredients are based on aqueous solutions or organic liquid mixtures. However, 'wet methods' are unsuitable for decontamination of, for example, electronic equipment, because in most circumstances such equipment is likely to be permanently damaged during the process. Irrespective of contamination type, it is important to quickly reach the source of threat and successfully eliminate it. One practical approach, to address the problem, may lie in the use ofhydrogen peroxide, in vapour form, delivered by a suitable device to eliminate contamination in the field.
Methodology: The methodology for determining biocidal effect ofhydrogen peroxide gas was developed on the basis of following standards: EN 13697, EN 14561, EN 14,562th. The following substances were used during research tests: Enterococcus hirae (gram-positive bacteria), Escherichia coli (gram-negative bacteria) Geobacillus stearothemophilus (bacterial spores), Candida albicans (yeast fungus) and Aspergillus niger (filamentousfungus). An examination of the effectiveness of sulfur mustard decontamination with gaseous hydrogen peroxide was carried out using methodology RTMO-86 (classified material). Analysis of residual contamination was performed using GCMS. The impact of contamination elimination on materials and equipment was evaluated on the basis of standards and internal procedures. Conclusions: Achievement of positive test outcomes for successful disinfection and decontamination, and compatibility of hydrogen peroxide, in vapour form, with materials and apparatus embraced by research. Recommendation, after supplementary studies, for the development and implementation of the process.
Keywords: disinfection, decontamination, hydrogen peroxide in vapour form Type of article: review article
АННОТАЦИЯ
Цель: Целью статьи является представление метода ликвидации заражений (дезинфекции, обеззараживания) „чувствительных" поверхностей: внутри контейнеров, воздушных судов, изоляционных элементов защитной одежды и электрооборудования с помощью паров пероксида водорода.
Введение: Ликвидация заражений - это технически и технологически сложный процесс, так как он связан с зараженными поверхностями, которые после его окончания, должны быть безопасны для людей и среды. Это касается в основном внутреннего помещения объектов, аппаратуры, документации и специализированного оснащения. В настоящее время вероятность заражения или инфицирования спасательных групп или военных контингентов очень высока. Вооруженные силы Республики Польша оборудованы средствами и технологиями для проведения процессов ликвидации заражений, так называемыми жидкими методами, в основе которых лежат активные вещества в форме водных растворов или жидких органических смесей. Жидкий метод не пригоден для ликвидации заражений, например, электрооборудования, так как в большинстве случаев оборудование во время ликвидации заражения получает серьёзные повреждения. Независимо от формы заражений, важно немедленно добраться к месту угрозы и эффективно её устранить. Одной из возможностей практического решения этой проблемы является использование пероксида водорода в форме пара и мобильного устройства для ликвидации заражений.
Методология: Методику определения биоцидного действия пероксида водорода в газовой форме разработано на основе стандартов: PN-EN 13697, PN-EN 14561, PN-EN 14562. В качестве тестовых веществ были использованы: Enterococcus hirae (граммположительная бактерия), Escherichia coli (граммотрицательная бактерия), Geobacillus stearothermophilus (спора бактерий) и Candida albicans (дрожжеподобный гриб) и Aspergillus niger (плесневой гриб). Исследование эффективности обеззараживания иприта серы с помощью пероксида водорода в газовой форме проведено согласно методике RTMO-86 (неявный материал). Анализ остальных заражений проведен техникой GCMS. Влияние процесса ликвидации заражений на материалы и аппаратуру оценено на основе стандартов и внутренних исследовательских процедур. Выводы: Полученные положительные результаты исследований эффективности дезинфекции и обеззараживания, а также совместимость пероксида водорода в газовой форме относительно материалов и аппаратуры, после проведения дополнительных исследований, рекомендуют внедрить разработку.
Ключевые слова: дезинфекция, обеззараживание, пероксид водорода в форме пара Вид статьи: обзорная статья
1. Wprowadzenie
Likwidacja skazen jest procesem maj^cym na celu za-pewnienie bezpieczenstwa osobom, obiektom i rejonom poprzez usuni^cie z nich substancji promieniotworczych, absorpcj^, niszczenie, neutralizaj lub usuwanie srodkow, biologicznych lub chemicznych skazaj^cych powierzchnie lub znajduj^cych w ich poblizu [24]. Proces likwidacji skazen jest najtrudniejszym z przedsi^wzi^c realizowanych w ramach systemu obrony przed broni^ masowego razenia. Wymaga on zaangazowania znacznych sil i srodkow oraz zajmuje duzo czasu (jednorazowy proces moze trwac od 10
minut nawet do kilku godzin). Z uwagi na ci^gle wprowa-dzanie nowych materialow oraz nowoczesnych urz^dzen elektronicznych tradycyjny proces likwidacji skazen nie moze spelnic aktualnych wysokich wymagan dotycz^cych zakresu likwidacji skazen sprz^tu i obiektow technicznych.
Doniesienia prasowe dotycz^ce wybuchu epidemii w roznych rejonach swiata sugeruj^ koniecznosc przy-gotowania srodkow zaradczych na wypadek tego rodzaju zdarzen. Jest to szczegolnie istotne w odniesieniu do Pol-skich Kontyngentow Wojskowych oraz grup ratowniczych Panstwowej Strazy Pozarnej powracaj^cych do kraju z misji
ИССЛЕДОВАНИЯ И РАЗВИТИЕ
realizowanych w rejonach zagrozonych wysypowaniem chorób zakaznych lub epidemiami. Cale wyposazenie tych kontyngentów powinno bye poddane procesowi dezyn-fekcji profilaktycznoj.We wspólcz esnym swiecie wzrasta takze zagrozenie atakiem terrorystycznym z uzyciem pa-togenów chorobotwórczych lub wysokotoksycznych suO-stancji chemicznych - nie wyl^czaj^c bojowych srodków truj^cych.Problem ska zeñ biologicznych pojawia si§ takze w przypadku kl^sk zywiolowych, np. powodzi. Istnie-je wi^c pilna potrzeba likwidacji skazen biologicznych i chemicznych w Ouzych przestrzenlach zamkni^tych oraz na powierzchni i wewn^trz specjalistycznej aparatury. Szczególnie perspektywiczne lest zastosowaaie gazowych mieszanin odkazaj^cych zamiast stosowanych do tej pory mieszanin cieklych, pian, emulsji czy odkazalników prosz-kowych. Miesznniny do likwidecji skazen w postaci pary [25] mog^ bye szczególnie przydatne do likwidacji skazen kontenerów, serwerowni, wn^trz samolotów, wn^trz po-jazdów mechanicznych, pomieszczeñ szpitalnych (w tym sal operacyjnych) oraz innych pomieszczeñ, w których nie jest mozliwe (lub uzasadnione) zastosowanie agresywnych mediów cieklych oraz metod termicznych.
Nadtlenek wodoru wykazuje silne wlasciwosci utle-niaj^ce wynikaj^ce z powstawania w czasie jego rozkladu tlenu atomowego (tzw. tlen in statu nascendi):
H2O2 ^ H2O + O (1)
Wlasciwosci biobojcze i utleniaj^ce wodnych roztwo-row nadtlenku wodoru oraz nadtlenkow nieorganicznych i organicznych, o roznej zawartosci substancji czynnej, byly i s^ wykorzystywane w procesach odkazania i dezynfekcji.
Z dotychczasowych doniesien literaturowych wynika, ze nadtlenek wodoru w postaci pary (oraz jego mieszaniny z amoniakiem) moze miec znacznie wi^ksz^ zdolnosc do se-lektywnej likwidacji skazen [4], [22], [23] w porownaniu do nadtlenku wodoru w postaci roztworow wodnych [20], [21].
Znany jest fakt, ze nadtlenek wodoru w stanie pary (ang. vaporized hydrogen peroxide - VHP) wykazuje szerokie spektrum aktywnosci wirusobojczej, bakteriobojczej, grzy-bobojczej i sporobojczej [10], [12], [13]. Prowadzone badania wykazaly rowniez skutecznosc waporyzowanego nadtlenku wodoru w zwalczaniu parwowirusow [15], jaj nicieni [2], Legionelispp. oraz patogenow zawartych w zywnosci [16]. Choc nieznany jest dokladny mechanizm dzialania biobojczego nadtlenku wodoru, to najprawdopodobniej
D01:10.12845/bitp.38.2.2015.6
W SZ RP w przypadku koniecznosci pr owadzenia likwidacji skazen (wyposazenia powracaj^cego kontyngentu) wykorzystywane s^ rozne metody, w tym metoda podr^czna oparta o kwas nadoctowy jako czynnik biobojczy [18]. Skutecznosc biologiczna kwasu nadoctowego zalezna jest od pH. Skutacznosc przeciwbakteriom niatworz^cym pr ze-trwalnikow (np. wg EN 1276) osi^gana jest przy pH 3 juz od okolo 50 ppm nawet wr temperaturze +4°C w ci^gu 5 minbt. Dla osi^gni^cia tej samej skutecznosci bakteriobojczej przy pH 8 konieczne jest st^zenie 300 ppm [18]. W dezynfekcji zazwyczaj wyporzystywane s^ rcztwory o st^zeniu od 5 do 15%, wi^c s^ one niebezpieczne dla czlowieka. W dost^pnej literaturze brak informacji o kompatybilno sci materialowej kwasu nadoctowego.
W czasie badan nad opracowaniem nowych technologii likwiOacji skazen zwrocono uwag^ na wlasciwosci biobojcze i utleniaj^ce nadtlenku wodoru w stanie pary - GNW.
Nadtlenek wodoru (H2O2) to nieorganiczny zwi^wek chemiczny z grupy nadtlenkow, prekursor jednej z reak-tywnych 5orm tlenu [3]. Uklad wi^zrnH-O-O-H wok6 atomow tlenu w cz^steczce H2O2 jest nieliniowy (podobnie jak uklad H-O-H w wodzie), ponadto atomy H-O-O-H tworz^ k^t dwuscienny.
rodniki hydroksylowe wchodz^ w reakj z najistotniej-szymi elementami skladowymi komórki, prowadz^c do jej zniszczenia [17]. Podobnie jak w przypadku innych substancji biobójczych najwyzsz^ odpornose na dzialanie gazowego nadtlenku wodoru wykazuje spory bakteryjne (szczególnie spory Bacillus stearothermophilus). W przeci-wieñstwie do cieklej formy roztworów nadtlenku wodoru gazowy nadtlenek jest sporobójczy juz przy znacznie niz-szych st^zeniach [17].
Dezynfekcja za pomoc^ waporyzowanego nadtlenku wodoru to proces „suchy", w którym wykorzystuje si§ znacznie nizsze st^zenia substancji czynnej niz w przypadku metod bazuj^cych na wodnych roztworach substancji czynnych (tj. zwi^zki chlorowe, czwartorz^dowane zwi^zki amoniowe, nadtlenki organiczne i nieorganiczne). Podczas procesu nie nast^puje kondensacja pary wodnej z nadtlen-kiem wodoru, który w roztworach wodnych wykazuje silne dzialanie korozyjne.
Niskie st^zenie biobójcze i gazowa forma nadtlenku wodoru decyduj^ o wyj^tkowej kompatybilnosci materialowej metody suchej dekontaminacji. Metoda ta jest bezpieczna dla wi^kszosci materialów konstrukcyjnych i umozliwia odkazanie wyposazenia znajduj^cego si§ w pomieszczeniu,
w stanie stalym in the solid state
w stanie gazowym in the gaseous state
Ryc. 1. Budowa cz^steczki nadtlenku wodoru [14] Fig. 1. Molecular structure of hydrogen peroxide [14]
w tym: sprz^tu elektronicznego, pomiarowego, optoelektro-nicznego, medycznego itp. oraz dla srodowiska, co stanowi powazne novum w technologii odkazania „wrazliwego" sprz^tu elektronicznego, gdyz dotychczas nie bylo takiej metody.
Technologia „suchej" dezynfekcji nadtlenkiem wodoru stosowana jest juz od ponad 10 lat glównie w procesach dezynfekcji w sluzbie zdrowia. Systemy umozliwiaj^ce prowadzenie „suchej" dezynfekcji produkowane s^ przez firmy amerykañskie Steris i Bioquell [1], [5].
W patencie amerykañskim [19] opisana jest metoda dezynfekcji duzych powierzchni (duzych obj^tosci np. wn^trz samolotów) za pomoc^ nadtlenku wodoru w stanie pary.
Amerykañski system Titan BITTM CBW [9] opiera si§ na wlasciwosciach utleniaj^cych H2O2. Mozliwa jest dzi^ki niemu likwidacja skazeñ biologicznych np. w^glika, jak równiez fluoroorganicznycli czy fosforoorganicznych bo-jowych srodków truj^cych. Czynnik aktywny podawany jest za pomoc^ pistoletu rozpylaj^co-natryskowego, który powoduje aerozolowanie nadtlenku wodoru. W procesie uzywa si§ 3-6% H2O2, a czas ekspozycji wynosi ok. 60 minut.
Z analizy dost^pnych danych literaturowych wynika, ze nadtlenek wodoru w stanie pary, ze wzgl^du na swoje
D01:10.12845/bitp.38.2.2015.6
wlasciwosci utleniaj^ce, moze bye równiez wykorzysta-ny do unieszkodliwiania patogenów chorobotwórczych, grzybów, bojowych srodków truj^cych i innych substancji toksycznych [19].
2. Badanie skutecznosci dezynfekcji za pomoc^ gazowego nadtlenku wodoru
Badania przeprowadzono w Laboratorium Badawczo--Rozwojowym Przedsi^biorstwa Innowacyjno-Wdrozenio-wego „IMPULS". Metodyk^ okreslenia dzialania biobójcze-go gazowego nadtlenku wodoru opracowano na podstawie norm: PN-EN 13697, PN-EN 14561, PN-EN 14562 i opisano w publikacji [6].
2.1. Aparatura
W celu okreslenia skutecznosci dzialania biobójcze-go gazowego nadtlenku wodoru (GNW) zaprojektowano i wykonano instalaj doswiadczaln^. W sklad instalacji wchodzily nast^puj^ce elementy:
- generator gazowego nadtlenku wodoru,
- komora dekontaminacyjna,
- destruktor gazu.
1
filtr w^glowy carbon filter
T
C0~10 ppm
komora chamber
T, RH Co=2000 ppm
sterowanie control
odparowalnik vaporizer
A. * * *
reg. 10-100%
dmuchawa blower
reg.t
zbiornik tank
H2O2
pompa perystaltyczna peristaltic pump
nagrzewnica heater
. ■.'. katalizator z filtrem . .■.'.'. catalyst filter '.'.
Ryc. 2. Schemat stanowiska do badañ procesów dezynfekcji [6] Fig. 2. Scheme ofthe set-up for studying disinfection processes [6]
osuszacz dehumidifier
T
T
T
T
T
ИССЛЕДОВАНИЯ И РАЗВИТИЕ D01:10.12845/bitp.38.2.2015.6
Ryc. 3. Aparatura do badañ procesów likwidacji skazeñ czynnikami gazowymi: 1 - odparowalnik (waporyzator); 2 - komora
badawcza; 3 - widok systemu szuflad na próbki od strony wn^trza komory [6] Fig. 3. Apparatus for testing processes in gaseous decontamination factors:1 - vaporizer; 2 - research chamber; 3 - a view of
a drawers system for samples from the interior of the chamber [6]
- Geobacillus stearothermophilus ATCC 7953: 55 ± 1°C, 7 dni, pozywka TSB (tryptone-soya-bulion);
- Aspergillus niger ATCC 16404: 30 ± 1°C, 72h, pozywka PS;
- Pseudomonas aeruginosa ATCC 15442: 37 ± 1°C, 24-48 h, pozywka TSA (tryptone-soya-agar);
- Enterococcus hirae ATCC 10541: 37 ± 1°C, 24-48 h, pozywka TSA;
- Escherichia coli ATCC 10536: 37 ± 1°C, 24-48 h, pozywka TSA.
2.3. Wyniki badan mikrobiologicznych
Wyniki badañ skutecznosci dezynfekcji przedstawiono w ponizszych tabelach:
Tabela 1. Wyniki badan dzialania biobojczego GNW na grzyby drozdzopodobne [6] Table 1. Biocidal action of vaporized hydrogen peroxide on yeast-like fungi [6]
Szczep Strain Wilgotnosc wzgl^dna* Relative humidity [%] Temperatura Temperature [°C] St^zenie Concentration GNW [ppm]** Czas Time [min] Wzrost*** Evolution***
Candida albicans ATCC 10231 30-69 21 150 90 +++
31-70 21 250 60 +++
29-71 22 250 90 —
30-81 22 400 15 ++++
30-82 21 400 25 +
30-81 22 400 30 —
30-86 22 1000 15 +
31-92 22 2000 15 —
- - 0 0 ++++
2.2. Sprawdzenie skutecznosci dezynfekcji
Po przeprowadzeniu procedury dekontaminacji nosniki poddawane byly nast^puj^cym dzialaniom:
1. Wysianie mikroorganizmów z nosników w odpowied-nim podlozu (plynnym lub stalym). Jednoczesnie prze-prowadzane byly próby dodatnia i ujemna: dodatnia z uzyciem nosnika niepoddawanego dzialaniu czynni-ków biobójczych, ujemna - bez dodawania mikroorga-nizmów do nosnika
2. Inkubacja
3. Liczenie powstalych kolonii mikroorganizmów Warunki inkubacji przedstawiono ponizej:
- Candida albicans ATCC 10231: 30 ± 1°C, 48h, poPS
D01:10.12845/bitp.38.2.2015.6
Tabela 2. Wyniki badan dzialania biobojczego GNW na spory bakteryjne [6] Table 2. Biocidal action of vaporized hydrogen peroxide on bacterial spores [6]
Szczep Strain Wilgotnosc wzglçdna* Relative humidity [%] Temperatura Temperature [°C] Stçzenie Concentration GNW [ppm]** Czas Time [min] Wzrost*** Evolution***
Geobacillus stearothermophilus ATCC 7953 30-70 21 150 90 ++
30-70 21 250 60 ++
31-71 22 250 90 —
30-82 22 400 15 +++
30-82 21 400 25 +
30-81 22 400 30 —
30-87 22 1000 15 +
31-91 22 2000 15 —
- - 0 0 ++++
Tabela 3. Wyniki badan dzialania biobojczego GNW na grzyby plesniowe [6] Table 3. Biocidal action of vaporized hydrogen peroxide on moulds [6]
Szczep Strain Wilgotnosc wzglçdna* Relative humidity [%] Temperatura Temperature [°C] Stçzenie Concentration GNW [ppm]** Czas Time [min] Wzrost*** Evolution***
Aspergillus niger ATCC 16404 30-70 21 150 90 +++
31-70 21 250 60 +++
30-71 22 250 90 —
30-81 22 400 15 ++++
30-82 21 400 25 +
30-81 22 400 30 —
30-87 22 1000 15 +
31-91 22 2000 15 —
- - 0 0 ++++
Tabela 4. Wyniki badan dzialania biobojczego GNW na bakterie gram-dodatnie [6] Table 4. Biocidal action of vaporized hydrogen peroxide on Gram-positive bacteria [6]
Szczep Strain Wilgotnosc wzglçdna* Relative humidity [%] Temperatura Temperature [°C] Stçzenie Concentration GNW [ppm]** Czas Time [min] Wzrost*** Evolution***
Enterococcus hirae ATCC 10541 30-70 21 150 90 ++
30-70 21 250 60 ++
30-71 22 250 90 —
30-82 22 400 15 +++
30-81 21 400 25 +
30-81 21 400 30 —
30-87 22 1000 15 +
31-91 21 2000 15 —
- - 0 0 ++++
ИССЛЕДОВАНИЯ И РАЗВИТИЕ D01:10.12845/bitp.38.2.2015.6
Tabela 5. Wyniki badan dzialania biobojczego GNW na bakterie gram-ujemne [6] Table 5. Biocidal action of vaporized hydrogen peroxide on Gram-negative bacteria [6]
Szczep Strain Wilgotnosc wzglçdna* Relative humidity* [%] Temperatura Temperature [°C] Stçzenie Concentration GNW** [ppm] Czas Time [min] Wzrost*** Evolution***
29-69 21 150 90 ++
30-70 21 250 60 ++
30-71 22 250 90 —
29-82 22 400 15 +++
Escherichia coli ATCC 10536 30-81 21 400 25 +
31-81 21 400 30 —
30-86 21 1000 15 +
30-91 21 2000 15 ---
- - 0 0 ++++
* Wilgotnosc wzglçdna rosnie w trakcie cyklu dezynfekcji ze wzglçdu na stosowanie wodnych roztworow ** ppm (ang. parts per million) - sposob wyrazania stçzenia bardzo rozcienczonych roztworow zwi^zkow chemicznych. Stçzenie to jest pochodn^ ulamka molowego i okresla, ile cz^steczek zwi^zku chemicznego przypada na 1 milion cz^steczek roztworu
*** Wzrost mikroorganizmow przedstawiony jest w postaci: --- brak wzrostu + niewielki wzrost ++ sredni wzrost +++ umiarkowany wzrost ++++ silny wzrost
3. Badanie skutecznosci odkazania iperytu siarkowego za pomoc^ gazowego nadtlenku wodoru
3.1. Metodyka badan
Probki wybranych podlozy skazano kroplami iperytu siarkowego (HD) o objçtosci ok. 5 ml. Przyblizona gçstosc skazenia pocz^tkowego wynosila 6,5 g/m2. Skazone probki pozostawiano na 30 minut w temperaturze pokojowej. Proces odkazania prowadzono w czasie od 5 minut do 10 h, stosuj^c stçzenia GNW od 1000 do 2000 ppm.
Skazenia resztkowe iperytu, czyli jego stçzenie po przeprowadzonym procesie odkazania, oznaczano w probkach bezposrednio po wyjçciu z komory badaw-czej. Probki do analizy skazen resztkowych przygotowy-wano dwoma sposobami: przez ekstrakcjç z odkazanej powierzchni pozostalosci BST i produktow rozkladu przy uzyciu acetonitrylu i nastçpnie oznaczenie nierozlozonego iperytu w ekstrakcie technik^ GCMS oraz rownolegle zawarte w ekstrakcie zwi^zki derywatyzowano5, prze-ksztalcaj^c je do pochodnych przy uzyciu BSTFA (N,O-
5 Derywatyzacja - proces prowadz^cy do powstania nowego zwi^zku chemicznego na skutek modyfikacji chemicznej. Nowe wlasciwosci powstalego zwi^zku pozwol^ na jego oznaczanie technikami chromatograficznymi. W chromatografii gazowej i spektrometrii masowej jest zabiegiem ulatwiaj^cym identyfi-kacjç analitu i jego oznaczenie ilosciowe [przyp. aut].
-bis(trimetylosilylo)trifluoroacetamidu) jako czynnika derywatyzuj^cego i analogicznie jak poprzednio, analizo-wano probki technik^ GCMS. Druga metoda polegala na desorpcji HD z poddanej odkazaniu powierzchni przez umieszczenie na 24 h na badanej powierzchni podklad-ki sorpcyjnej, nastçpnie wyekstrahowanie z podkladki sorpcyjnej BST i oznaczenie jego stçzenia w ekstrakcie technik^ GCMS (Shimadzu GCMS-QP2010 z kolumn^ Zebron ZB5-MS).
3.2. Produkty rozkladu HD
Glownym produktem rozkladu HD byl sulfotlenek bis(2-chloroetylu) - okolo 95% wszystkich produktow, natomiast stçzenie sulfonu bis(2-chloroetylu) nie przekra-czalo 5%. Widmo masowe produktow rozkladu iperytu przedstawiono na ryc. 4 [7]. Inne zwi^zki wystçpowaly w ilosciach sladowych. Otrzymane wyniki wskazuj^, ze rozklad HD zachodzil wedlug mechanizmu pokazanego na ryc. 5 [7]. Na podkreslenie zasluguje fakt, ze iperyt w wyniku odkazania ulegal przeksztalceniu glownie do nietoksycznego sulfotlenku, a nie do sulfonu, ktory jest znacznie bardziej toksyczny niz sulfotlenek.
D01:10.12845/bitp.38.2.2015.6
Ryc. 4. Chromatogram probki pobranej z powierzchni skazonej iperytem siarkowym po jej odkazeniu nadtlenkiem wodoru w postaci pary, tR = 7,146 - iperyt siarkowy, tR = 8,930 - sulfon bis(2-chloroetylu), tR = 9,069 - sulfotlenek bis(2-chloroetylu) [7] Fig. 4. Chromatogram of sample taken from a surface contaminated with sulphur mustard gas after decontamination with hydrogen peroxide in vapour form, tR = 7.146 - sulphur mustard, tR = 8.930 - bis(2-chloroethyl) sulfone, tR = 9.069 - bis
(2-chloroethyl)sulfoxide [7]
Ryc. 5. Schemat reakcji zachodz^cych podczas odkazania iperytu nadtlenkiem wodoru w postaci pary [7] Fig. 5. Diagram of reactions taking place during decontamination of sulphur mustard by hydrogen peroxide in vapour form [7]
3.3. Badania skutecznosci odkazania iperytu siarkowego na roznych podlozach
Do okreslenia skutecznosci procesu odkazania wyko-rzystano nastçpuj^ce materialy barierowe: 1. Material barierowy MP-204 do systemu ochrony zbio-rowej typu lekkiego (MP-204).
2. Material barierowy z warstw^ politetrafluoroetylenu (IZO).
3. Tkanina pogumowana mieszank^ z kauczuku bromo-butylowego (P1).
4. Rçkawice ochronne czarne z kauczuku bromobutylo-wego (RC).
Wyniki otrzymane dla roznych podlozy przedstawiono w tabeli 6.
Tabela 6. Ilosc HD desorbuj^ca z probek po procesie odkazania za pomoc^ GNW [7] Table 6. The amount of HD desorbing from the samples after a decontamination by VHP [7]
Material Material Pozostalosc HD desorbuj^ca z probek po 24 h od zakonczenia procesu odkazania za pomoc^ GNW dla dwoch wybranych czasow trwania tego procesu [g/m2] oraz [%] The residue HD desorb from the samples after 24 hours of completion of the disinfection by means of GNW two selected time duration of this process [g/m2] and [%]
2 h 4 h
[g/m2] [%] [g/m2] [%]
MP-204 0,0100 0,15 0,0023 0,035
IZO 0,0019 0,03 < 0,001 < 0,015
P1 0,0018 0,03 0,0022 0,030
RC 0,037 0,57 0,013 0,200
Skazenie pocz^tkowe 6,5 g/m2, objçtosc kropel 0,5 ml, gçstosc skazenia 1 kropla/1 cm2, czas ekspozycji HD na probkach przed odkazaniem 30 minut. Warunki odkazania:
temp.: 50°C, stçzenie nadtlenku wodoru 2000 ppm. Wartosc dopuszczalna 0,420 g/m2
ИССЛЕДОВАНИЯ И РАЗВИТИЕ
4. Odpornosc wybranych elementow i materialow konstrukcyjnych na dzialanie gazow zawieraj^cych nadtlenek wodoru w warunkach likwidacji skazen BST [8], [11]
4.1. Badania odpornosci aluminium
Do badan uzyto kwadratow folii aluminiowej o wy-miarach 35 mm x 35 mm. Badane probki umieszczono
Tabela 7. Zmiany masy probek Table 7. Sample weight changes
Wyniki pomiarow zmian masy probek s^ na granicy blçdu pomiarowego i wskazuj^, ze w warunkach prowa-dzenia procesu odkazania waporyzowanym nadtlenkiem wodoru nie powinna wyst^pic znacz^ca korozja elementow wykonanych z aluminium.
D01:10.12845/bitp.38.2.2015.6
w komorze do badan laboratoryjnych i poddawano dzia-laniu 2000 ppm H2O2 przez 5 h w temp. 50°C.
Dzialanie nadtlenku wodoru oceniano mierz^c zmiany masy probek i wizualnie oceniaj^c ich wygl^d. Wyniki przedstawiono w tabeli 7 i na ryc. 6.
4.2. Badanie odpornosci plytek stalowych pokrytych farb^ epoksydow^ Epinox 77 i Emapur
Plytki eksponowano na dzialanie 2000 ppm H2O2 w temperaturze 50°C przez 6 h. Po ekspozycji nie stwier-dzono zmian wygl^du plytek (ryc. 7).
Zmiana masy probki [^g] po czasie oddzialywania GNW (m ±SD)
The change in weight of the sample [mg] after the time of impact GNW (m ± SD)
0 h 0,5 h 1h 2h 3h 4 h 5h
165284 ± 110 165295± 122 165310±94 165311 ± 90 165358±122 165336 ± 92 165322±112
% zmiany masy
% weight change
0 0,01 0,02 0,02 0,04 0,03 0,02
Zrodlo: Opracowanie wlasne. Source: Own elaboration.
йНН
'J&IЯш! jbl
\Ш ж^н я M ; тг» HS
[м 1 ЖмУ'Д^Вту
1 1 2
Ryc. 6. Probka testowana aluminium (1) i probka kontrolna (2) Fig. 6. Aluminum treated sample (1) and the control sample (2) Zrodlo: Opracowanie wlasne. Source: Own elaboration.
D01:10.12845/bitp.38.2.2015.6
Ryc. 7. Plytka stalowa pokryta farb^ epoksydow^ Epinox 77 i Emapur poddana dzialaniu 2000 ppm H2O2 przez 6 h
w temp. 50°C (1) i plytka kontrolna (2) Fig. 7. Steel plate coated with epoxy Epinox 77 and Emapur paints exposed to 2000 ppm H2O2 for 6h at temp. 50° C (1)
and the control plate (2) Zrodlo: Opracowanie wlasne. Source: Own elaboration.
Ocen^ stanu powierzchni wykonano zgodnie z norm^ odporne na dzialanie nadtlenku wodoru w warunkach ISO 4628-1:2005. Wyniki przedstawiono w tabeli 8. Wy- prowadzenia procesu odkazania. niki badan wskazuj^, ze powloki z farb epoksydowych s^
Tabela 8. Ocena stanu powierzchni plytek stalowych pokrytych farb^ epoksydow^ po ekspozycji na pary nadtlenku wodoru Table 8. Condition evaluation of steel plate surfaces coated with epoxy paint after exposure to hydrogen peroxide vapour
Nr probki Sample No Okreslenie zniszczenia powierzchni Description of surface damage
stopien spçcherzenia Degree of blistering stopien zardzewienia Degree of rusting stopien spçkania Degree of cracking stopien zluszczenia Degree of scaling stopien skredowania Degree of chalking
1 0(S0) Ri0(S0) 0(S0) 0(S0) 0
2 0(S0) Ri0(S0) 0(S0) 0(S0) 0
3 0(S0) Ri0(S0) 0(S0) 0(S0) 0
Zrodlo: Opracowanie wlasne. Source: Own elaboration.
4.3. Badanie odpornosci tkaniny podgumowanej
Ryc. 8. Probka tkaniny podgumowanej P1 poddana dzialaniu 2000 ppm H2O2 przez 6 h w temp. 50°C (1) i probka kontrolna (2) Fig. 8. The gummed fabric sample P1 treated with 2000 ppm of H2O2 for 6 h at 50°C (1) and the control sample (2)
Zrodlo: Opracowanie wlasne. Source: Own elaboration
ИССЛЕДОВАНИЯ И РАЗВИТИЕ
Stwierdzono niewielk^ zmianç barwy probki tkaniny poddanej dzialaniu nadtlenku wodoru (ryc. 8). Nie zaob-serwowano innych zmian materialu, w tym zmiany wy-trzymalosci (wytrzymalosc przy rozci^ganiu i wydluzenie przy zerwaniu tkanin powleczonych gum^ lub tworzywem sztucznym - ISO 1421:1998)
4.4. Badanie odpornosci miernikow czçstotliwosci AVTMODIO
Miernikow czçstotliwosci AVTMODIO uzyto, jako modeli urz^dzen elektronicznych. Z uwagi na brak obu-dowy (ryc. 9-11) mozliwy jest dostçp nadtlenku wodoru do wszystkich elementow urz^dzenia.
D01:10.12845/bitp.38.2.2015.6
Uklady eksponowano na 2000 ppm H2O2 w tempera-turze 50°C przez l^czny czas 5 h dokonuj^c pomiarow po-prawnosci dzialania urz^dzen. Po zakonczeniu ekspozycji nie stwierdzono zmian wygl^du urz^dzen, a w szczegolno-sci obecnosci sladow korozji, odksztalcen, zmian barwy. Pomiary dzialania miernikow przedstawiono w tabelach 9 i 10. Przez caly czas ekspozycji dzialanie miernikow bylo prawidlowe, a zmiany wskazan ostatniej cyfry przy czç-stotliwosciach 0,05239 kHz i 0,10240 kHz mog^ wynikac z blçdow kwantyzacji i s^ normalnym zjawiskiem w tego typu urz^dzeniach.
Ryc. 9. Kontrola poprawnosci wskazan miernika AVTMOD10 Fig. 9. Control of correctness of AVTMOD10 meter indications Zrodlo: Opracowanie wlasne. Source: Own elaboration
I I
1 2
Ryc. 10. Miernik poddany dzialaniu 2000 ppm H2O2 przez 5 h w temp. 50°C (1) i miernik kontrolny (2).
Brak zauwazalnych zmian w wygl^dzie Fig. 10. Meter exposed to activity of 2000 ppm H2O2 for 5 h at temp. 50°C (1) and the control meter (2). No noticeable changes in appearance Zrodlo: Opracowanie wlasne. Source: Own elaboration.
D01:10.12845/bitp.38.2.2015.6
Ryc. 11. Widok dolnej czçsci miernika poddanego dzialaniu 2000 ppm H2O2 przez 5h w temp. 50°C (1)
i miernika kontrolnego (2)
Fig. 11. The base of the meter exposed to activity 2000 ppm H2O2 for 5 h at temp. 50° C (1) and control meter (2)
Zrodlo: Opracowanie wlasne. Source: Own elaboration.
Tabela 9. Wskazania miernika AVTMOD10 po roznych czasach ekspozycji na 2000 ppm H2O2 w temp. 50°C (miernik nr 1) Table 9. Indications of AVTMOD10 meter after a range of exposures at 2000 ppm H2O2 at temp. 50°C (meter 1)
Wskazania miernika UT71D [kHz] UT71D[kHz] meter indications Wskazania miernika AVTM0D10 po ekspozycji [kHz] AVTM0D10 meter after exposure [kHz]
0 0,5 h 1 h 2 h 3 h 4 h 5 h
0,05329 0,053 0,053 0,053 0,0535 0,0535 0,0535 0,0535
0,10240 0,102 0,102 0,1025 0,1025 0,1025 0,1025 0,1025
1,0161 1,016 1,016 1,016 1,016 1,016 1,016 1,016
10,463 10,46 10,46 10,46 10,46 10,46 10,46 10,46
20,839 20,83 20,83 20,83 20,83 20,83 20,83 20,83
Zrodlo: Opracowanie wlasne. Source: Own elaboration.
Tabela 10. Wskazania miernika AVTMOD10 (miernik kontrolny nr 2) Table 10. AVTMOD10 meter indications (control meter no. 2)
Wskazania miernika UT71D [kHz] UT71D[kHz] meter indications Wskazania miernika AVTM0D10 po ekspozycji [kHz] AVTM0D10 meter indications after exposure [kHz]
0 0,5 h 1 h 2 h 3 h 4 h 5 h
0,05329 0,0535 0,053 0,053 0,0535 0,0535 0,0535 0,0535
0,10240 0,102 0,1025 0,1025 0,1025 0,1025 0,1025 0,1025
1,0161 1,016 1,016 1,016 1,016 1,016 1,016 1,016
10,463 10,46 10,46 10,46 10,46 10,46 10,46 10,46
20,839 20,83 20,83 20,83 20,83 20,83 20,83 20,83
Zrodlo: Opracowanie wlasne. Source: Own elaboration.
ИССЛЕДОВАНИЯ И РАЗВИТИЕ
D0I:10.12845/bitp.38.2.2015.6
4.5. Badanie odpornosci pamiçci USB Flash 4 GB
Do badan uzyto urz^dzen PinStripe USB Drive 4GB firmy Verbatim (nr produktu: 49061). Przed badaniem umieszczono na urz^dzeniach pliki z danymi.
Ryc. 12. Pamiçc USB Flash 4 GB poddana dzialaniu 2000 ppm H2O2 przez 4 h w temp. 50°C (1) i urz^dzenie kontrolne (2) Fig. 12. USB Flash Drive 4GB exposed to 2000 ppm H2O2 for 4 h at 50°C (1) and a control device (2)
Zrodlo: Opracowanie wlasne. Source: Own elaboration.
Po zakonczeniu badan nie stwierdzono zmian wygl^du urz^dzen, a w szczegolnosci obecnosci sladow korozji, odksztalcen, zmiany barwy. Proby zapisu i odczytu plikow na urz^dzeniach po ekspozycji przebiegaly tak samo jak na kontrolnych urz^dzeniach niepoddanych dzialaniu nadtlenku wodoru.
5. Instalacja mobilna [7]
Na podstawie wynikow laboratoryjnych opracowano konstrukcjç mobilnej komory dekontaminacyjnej wykorzy-stuj^cej gazowy nadtlenek wodoru (ryc. 13) i na podstawie badan testowych potwierdzono skutecznosc zapropono-wanej metody likwidacji skazen. Instalacja moze sluzyc do likwidacji skazen w komorze autonomicznej oraz jako generator GNW dla zewnçtrznej.
Ryc. 13. Widok ogolny kontenera mobilnej instalacji dekontaminacyjnej oraz widok komory aparaturowej Fig. 13. General view of the mobile decontaminating installation container and the view of the apparatus chamber
Zrodlo: Opracowanie wlasne. Source: Own elaboration.
б. Podsumowanie
Z wyników badañ skutecznosci dezynfekcji mozna wywnioskowac, ze najwazniejszym parametrem okazal siç iloczyn czasu ekspozycji i stçzenia substancji biobójczej. Najbardziej oporne z badanych mikroorganizmów ule-galy procesowi dezynfekcji w nastçpuj^cych warunkach: 150 ppm GNW 240 minut, 250 ppm GNW 90 minut, 400 ppm GNW 30 minut; 2000 ppm GNW 15 minut. Bior^c pod uwagç znaczenie czasu prowadzenia procesu, jako warunki jego przebiegu przyjmuje siç stçzenie GNW 2000 ppm i czas 15 minut.
Opisana metoda dezynfekcji jest perspektywiczna i mozliwa do wykorzystania w innych procesach likwidacji skazeñ. Przykladowo do odkazania najczçsciej stosowane s^ roztwory odkazaj^ce bçd^ce mieszaninami alkoho-lanów metali alkalicznych i amin, które nie s^ obojçtne dla materialów konstrukcyjnych. Metoda wykorzystuj^ca mieszaniny gazowe (np. ozon, gazowy nadtlenek wodoru i amoniak) moze byc zastosowana z dobr^ skutecznosci^ do dezynfekcji duzych pomieszczeñ, aparatury, wyposazenia oraz dokumentacji.
W procesie odkazania iperytu siarkowego za pomo-c^ GNW wykorzystano zarówno reakcjç chemiczn^, jak i odparowanie. Przedstawiona instalacja zapewnia bardzo dobr^ cyrkulacjç gazu, wymuszaj^c^ odparowanie, co po-wodowalo zmniejszenie kropel HD i wzrost stosunku ich powierzchni do objçtosci. Ulatwia to transport reagentów do wnçtrza kropli, zwiçkszaj^c szybkosc reakcji. Ze wzglçdu na wymagany warunek braku negatywnego oddzialywa-nia na odkazany material temperatura procesu nie mogla przekraczac 50oC. Wlasciwy dobór temperatury i stçzenia GNW byl niezbçdny dla unikniçcia kondensacji jego par oraz pary wodnej. Ten warunek, wraz z ograniczeniem wartosci temperatury, ograniczal najwyzsze stçzenie GPW,
Literatura
[1] McAnoy A.M., Sait M., Pantelidis S., Establishment of a Vaporous Hydrogen Peroxide Bio-Decontamination Capability, Human Protection Performance Division DSTO (Defence Science and Technology Organisation), Australia 2007.
[2] Gustin E.J., McDonnell G.E., Mullen G., Gordon B.E., The efficacy of vapour phase hydrogen peroxide against nematode infestation: the Caenohabditis elegant model, American Association of Laboratory Animal Science (AALAS), Annual meeting, San Antonio, USA 2002.
[3] Bartosz G., Druga twarz tlenu., Wyd. 2, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008, 28, 46.
[4] Brickhouse M.D., Turestsky A., Maclver B., Pfarr J., McVey I., Alter W., Lloyd J., Fonti M., Vaporous Hydrogen Peroxide of a C-141B Starlifter Aircraft Validation of VHP and mVHP Fumigation Decontamination Process via VHP-sensor, Biological Indicator, and HD Simulant in a Large-Scale Environment, Edgewood Chemical Biological Center, U.S. Army Research, Development and Engineering Command, 2005.
[5] Wagner G.W., Procell L.R., Sorrick D.C., Lawson G.E., Wells C.M., Reynolds C.M., Ringelberg D.B., Foley K.L., Lumetta G.J., Blanchard D.L. Jr., All-Weather Hydrogen
D0I:10.12845/bitp.38.2.2015.6
które moglo byc zastosowane w danej temperaturze. Im wyzsza temperatura, tym wyzsze stçzenie GNW moglo byc zastosowane, by proces odkazania biegl szybciej. Op-tymalne warunki prowadzenia procesu odkazania HD s^ nastçpuj^ce: czas 4 h, temp. 5QoC i stçzenie GNW 2QQQ ppm.
7. Wnioski
1. Najwyzsz^ skutecznosc procesu dezynfekcji uzyskano dla stçzenia GNW 2000 ppm i czasu trwania procesu 15 minut niezaleznie od czynnika zakazaj^cego.
2. Najwyzsz^ skutecznosc procesu odkazania iperytu siarkowego uzyskano dla temperatury 50oC, stçzenia GNW okolo 2000 ppm oraz czasu trwania procesu od 1 do 4 godzin.
3. Powyzsze warunki zapewniaj^, ze proces odkazania nie wplywa destrukcyjnie na materialy barierowe i urz^dzenia.
4. W wyniku zastosowania opracowanej metody do odkazania iperytu siarkowego jako glówny produkt powstaje sulfotlenek iperytu, który jest uwazany za zwi^zek nie-toksyczny, a bardziej toksyczny sulfon iperytu (toksycz-nosc zblizona do iperytu) powstaje w bardzo malych ilosciach.
5. Mobilna instalacja jest uzyteczna do odkazania i dezynfekcji odziezy, materialów barierowych i sprzçtu oraz moze byc wprowadzona do jednostek ratowniczych i wojsk chemicznych.
Praca zostala wykonana przy wsparciu finansowym Narodowego Centrum Badañ i Rozwoju w ramach projektu nr OR00001812 pt. „Opracowanie technologii dekontami-nacji duzych przestrzeni zamkniçtych za pomoc^ gazowego nadtlenku wodoru oraz jego mieszanin z nadtlenkami orga-nicznymi i nieorganicznymi, amoniakiem oraz aminami".
Peroxide-Based Decontamination of CBRN Contaminants, "Ind. Eng. Chem. Res.", Vol. 49, 2010, pp. 3099-3105.
[6] Harmata W., Klosowicz S., Chalupczak M., Pçpczyns-ka M., Fediuk W., Dezynfekcja za pomocq par nadtlenku wodoru, „Przem. Chem." Vol. 92 Issue 5, 2013, pp. 1000-1006.
[7] Harmata W., Klosowicz S., Chalupczak M., Pçpczynska M., Pirszel J., Mobilny system do odkazania materialow barierowych i sprzçtu skazonych iperytem siarkowym, „Przem. Chem." Vol. 93 Issue 4, 2014, pp. 468-471.
[8] Harmata W., Klosowicz, S., Chalupczak M., Witczak M., Pirszel J., Problemy likwidacji skazen powierzchni „wrazliwych", „Biuletyn Wojskowego Instytutu Chemii i Radiometrii WIChiR" Vol. 43 Issue 1, 2014, pp. 63-76.
[9] Jane's Nuclear, Biological and Chemical Defense 2011-2012, Janes Information Group, 2011.
[10] Klapes N.A., Vesley D., Vapour-phase hydrogen peroxide as decontaminant and sterilant, "Appl. Environ. Microbiol." Vol. 56, 1990, pp. 503-506.
[11] Klosowicz S., Harmata W., Pirszel J., Fediuk W., Spra-wozdanie koncowe z realizacji projektu badawczego Nr O R00 0018 12 „Opracowanie technologii dekontaminacji
ИССЛЕДОВАНИЯ И РАЗВИТИЕ
D0I:10.12845/bitp.38.2.2015.6
wn^trz za pomoc^ waporyzowanego nadtlenku wodoru oraz mieszanin gazowego nadtlenku wodoru z nadtlen-kami organicznymi, amoniakiem oraz aminami", WAT, Warszawa 2012.
[12] Kokubo M., Inoue T., Akers J., Resistance of common environmental spores of the genus Bacillus to vapour hydrogen peroxide vapour, "PDA J. Pharm. Sci. Technol." Vol. 52 Issue 5, 1998, pp. 228-231.
[13] Malmbor A., Wingren M., Bonfield P., McDonnel G., Room decontamination with vaporized hydrogen peroxide. Clean-rooms, listopad, 2001.
[14] http://pl.wikipedia.org/wiki/Nadtlenek_wodoru (dost^p: 08.2014 r.).
[15] McDonnell G., Belere B., Fritz C., Hartling J., Room decontamination with vapour hydrogen peroxide. VHP for environmental control of parvovirus, American Association of Laboratory Animal Science (AALAS), Annual meeting, Baltimore, MD, pazdziernik, 2001.
[16] McDonnell G., Grignol G., Antloga K., Vapour phase hydrogen peroxide decontamination of food contact surfaces, "Diary Food Environ. Sanit.", Vol. 22, 2002, pp. 23-28.
[17] McDonnell G., Russell A.D., Antiseptics and disinfectants. Activity, action and resistance, "Clin. Micro. Rev." Vol. 12, 1999, pp. 147-179.
[18] Meyer B., Kwas nadoctowy jako substancja czynna w dezyn-fekcji, „Aseptyka" Issue 3, 2002, pp. 11-16.
[19] Patent US "Vaporized hydrogen peroxide decontamination adjustment mode (wo/2006/046993 vaporized hydrogen peroxide concentration detector) - http://www.faqs.org/ patents/app/20080267818.
[20] Popiel S., Nalepa T., Dzierzak D., Stankiewicz R., Witkiewicz Z., Badanie reakcji rozktadu siarczku dibutylowego. CzgscI. Zastosowanie zaawansowanej techniki utleniania UV/ H2O2, „Przem. Chem.", Vol. 90, 2011, pp. 446-452.
[21] Popiel S., Witkiewicz Z., Chrzanowski M., Sulfur mustard destruction using ozone, UV, hydrogen peroxide and their combination, "J. Hazard. Mater." Vol. 153 Issue 1, 2008, p. 37.
[22] Wagner G.W., Sorrick D.C., Procell L.R., Decontamination of VX, GD, and HD on surface using modified vaporized hydrogen peroxide, "Langmuir" Vol. 23, 2007, pp. 1178-1186.
[23] Wagner G.W., Sorrick D.C., Procell L.R, Brickhouse M.D., McVey I.F., Shwartz L.I., Modified Vaporized Hydrogen Peroxide (mVHP") Decontamination of Vx, GD and HD, 9th CBW Protection Symposium May 22-25, 2007.
[24] Obrona przed broni^ masowego razenia w operacjach pol^czonych DD/3.8(A), Ministerstwo Obrony Naro-dowej, Centrum Doktryn i Szkolenia Sil Zbrojnych Szkol. 869/2013.
[25] http://www.sjp.pl/waporyzacja (dost^p: 12.2014 r.)
* * *
dr hab. inz. Wladyslaw Harmata w roku 1978 ukonczyl studia na Wydziale Chemii i Fizyki Technicznej Wojskowej Aka-demii Technicznej w Warszawie. Jest profesorem na Wydziale Nowych Technologii i Chemii WAT. Specjalnosc - likwida-cja skazen, ochrona przed skazeniami.
prof. dr hab. inz. Stanislaw Klosowicz w roku 1979 ukonczyl studia na Wydziale Chemii i Fizyki Technicznej Wojskowej Akademii Technicznej w Warszawie. Jest profesorem na Wydziale Nowych Technologii i Chemii WAT. Specjalnosc - in-zynieria materialowa.
gen. bryg. (r) mgr inz. Marek Witczak w roku 1978 ukonczyl studia na Wydziale Chemii i Fizyki Technicznej Wojskowej Akademii Technicznej w Warszawie. Jest profesorem wizytuj^cym na Wydziale Nowych Technologii i Chemii WAT. Specjalnosc - obrona przed broni^ masowego razenia.
dr Jacek Pirszel w roku 1990 ukonczyl studia na Wydziale Chemii Uniwersytetu Marii Curie Sklodowskiej w Lublinie. Jest doktorem nauk biologicznych i adiunktem w Wojskowym Instytucie Chemii i Radiometrii. Specjalnosc - technologie likwidacji skazen, toksykologia oraz analityka chemiczna, ze szczegolnym uwzglçdnieniem analizy chromatograficznej bojowych srodkow truj^cych i toksyn naturalnego pochodzenia.
mgr inz. Wladyslaw Fediuk w roku 1973 ukonczyl studia na Wydziale Budowy Okrçtow Politechniki Gdanskiej. Jest dyrektorem wlasnego przedsiçbiorstwa produkcyjnego o charakterze innowacyjnym - wdrozeniowym „IMPULS". Spe-cjalnosc - biologia, likwidacja skazen.
