Научная статья на тему 'ДАВЛАТ ШАҲАРСОЗЛИК КАДАСТРИ ИШЛАРИНИ ГАТ ЁРДАМИДА АХБОРОТ БИЛАН ТАЪМИНЛАШ АЛГОРИТМИНИ ИШЛАБ ЧИҚИШ ВА ЧМИ УЧУН ТЕХНИК ЛОЙИҲАНИ ШАКЛЛАНТИРИШ'

ДАВЛАТ ШАҲАРСОЗЛИК КАДАСТРИ ИШЛАРИНИ ГАТ ЁРДАМИДА АХБОРОТ БИЛАН ТАЪМИНЛАШ АЛГОРИТМИНИ ИШЛАБ ЧИҚИШ ВА ЧМИ УЧУН ТЕХНИК ЛОЙИҲАНИ ШАКЛЛАНТИРИШ Текст научной статьи по специальности «Гуманитарные науки»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
давлат шаҳарсозлик кадастри / миллий географик ахборот тизими / ДКЯТ / ер ва кўчмас мулк муносабатлари / кўчмас мулк / ер ости муҳандислик иншооти / геопортал. / state urban planning cadastre / National Geographic Information System / EKNG / land-real estate relations / real estate / underground engineering facility / geoportal.

Аннотация научной статьи по Гуманитарные науки, автор научной работы — Ниязов В.Р., Рахимов У.А., Ҳамдамов М.С., Облоқулова С.

Ушбу мақолада Ўзбекистон Республикасидаги давлат шаҳарсозлик кадастри кўчмас мулк объектларига кадастр хизматини кўрсатиш методологиясининг замонавий ҳолатини тадқиқ қилиш, кадастр хизматининг узоқ муддатли ривожланиши ва маълум хусусиятлари, ер участкалари ва улар билан мустаҳкам боғланган кўчмас мулкка бўлган ҳуқуқлар тўғрисидаги ҳужжатларни рўйхатдан ўтказиш ва расмийлаштириш тўғрисида таъкидланган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

DEVELOPMENT OF AN ALGORITHM FOR INFORMATION SUPPORT OF THE WORK OF THE STATE URBAN PLANNING CADASTRE USING GIS AND THE FORMATION OF A TECHNICAL PROJECT FOR LINEAR ENGINEERING EQUIPMENT

This article pays special attention to the study of the current state of the methodology for providing cadastral services to real estate objects of the state urban planning cadastre in the Republic of Uzbekistan, the long-term development of the cadastral service and the preparation of documents for certain objects, land plots and rights to real estate. The estate is firmly connected with them.

Текст научной работы на тему «ДАВЛАТ ШАҲАРСОЗЛИК КАДАСТРИ ИШЛАРИНИ ГАТ ЁРДАМИДА АХБОРОТ БИЛАН ТАЪМИНЛАШ АЛГОРИТМИНИ ИШЛАБ ЧИҚИШ ВА ЧМИ УЧУН ТЕХНИК ЛОЙИҲАНИ ШАКЛЛАНТИРИШ»

Ниязов В.Р.

Самарканд давлат архитектура - курилиш университеты "Геоматика мухандислиги" кафедраси каттаукитувчиси, тф.ф.д.

(PhD)

Узбекистон Республикаси, Самарканд шахри

Рахимов У.А.

Самарканд давлат архитектура - курилиш университети "Геоматика мухандислиги" кафедраси катта укитувчиси

тф.ф.д. (PhD)

Узбекистон Республикаси, Самарканд шахри

Хамдамов М.С.

Самарканд давлат архитектура - курилиш университети "Геоматикамухандислиги" кафедраси (PhD) таянч докторант Узбекистон Республикаси, Самарканд вилояти, Самарканд шахри

Облокулова С.

Самарканд давлат архитектура - курилиш университети

3-курс ГКК гурухи талабаси Узбекистон Республикаси, Самарканд вилояти, Самарканд шахри

ДАВЛАТ ШАХДРСОЗЛИК КАДАСТРИ ИШЛАРИНИ ГАТ ЁРДАМИДА АХБОРОТ БИЛАН ТАЪМИНЛАШ АЛГОРИТМИНИ ИШЛАБ ЧЩИШ ВА ЧМИ УЧУН ТЕХНИК ЛОЙИХАНИ

ШАКЛЛАНТИРИШ

Аннотация. Ушбу мацолада Узбекистон Республикасидаги давлат шауарсозлик кадастри кучмас мулк объектларига кадастр хизматини курсатиш методологиясининг замонавий уолатини тадциц цилиш, кадастр хизматининг узоц муддатли ривожланиши ва маълум хусусиятлари, ер участкалари ва улар билан мустаукам бозланган кучмас мулкка булган ууцуцлар тугрисидаги уужжатларни руйхатдан утказиш ва расмийлаштириш тузрисида таъкидланган.

Калит сузлар: давлат шауарсозлик кадастри, миллий географик ахборот тизими, ДКЯТ, ер ва кучмас мулк муносабатлари, кучмас мулк, ер ости мууандислик иншооти, геопортал.

Niyazov V.R., Ph.D. senior lecturer Department of Engineering Geomatics Samarkand State University of Architecture and Civil Engineering

Republic of Uzbekistan, Samarkand Rakhimov U.A., Ph.D. senior lecturer Department of Engineering Geomatics

Samarkand State University of Architecture and Civil Engineering

Republic of Uzbekistan, Samarkand Khamdamov M.S., PhD basic doctoral student Department of Engineering Geomatics Samarkand State University of Architecture and Civil Engineering Republic of Uzbekistan, Samarkand, Samarkand region

Oblokulova S.

3rd year student of the GKK group Samarkand State University of Architecture and Civil Engineering Republic of Uzbekistan, Samarkand region, Samarkand city

DEVELOPMENT OF AN ALGORITHM FOR INFORMATION SUPPORT OF THE WORK OF THE STATE URBAN PLANNING CADASTRE USING GIS AND THE FORMATION OF A TECHNICAL PROJECT FOR LINEAR ENGINEERING EQUIPMENT

Abstract. This article pays special attention to the study of the current state of the methodology for providing cadastral services to real estate objects of the state urban planning cadastre in the Republic of Uzbekistan, the long-term development of the cadastral service and the preparation of documents for certain objects, land plots and rights to real estate. The estate is firmly connected with them.

Key words: state urban planning cadastre, National Geographic Information System, EKNG, land-real estate relations, real estate, underground engineering facility, geoportal.

Кириш. Узбекистан Республикасининг ижтимоий ва иктисодий тармокларини такомиллаштириш тугридан-тугри ерни узгартириш куламига боглик;. Хозирги вактда ер ва кучмас мулк объектиларини комплекс руйхатга олиш ва хисоб - балансини юритиш тизимида давлат хизматларини курсатишни автоматлаштириш учун геодезия, картография ва кадастр сохаларига замонавий инновацион технологияларни жорий этиш хамда ракамли трансформациядан утказилаётганлиги сабабли, Замонавий руйхатга олиш ва хдсоб - балансини юритиш тизимида уч улчовли (3D) кадастр навбатчи план ва хариталарини яратишни такозо этади.

Худудий объектнинг (шу жумладан шахарларнинг) 3D кадастр навбатчи план ва хариталарини яратиш учун ундаги чизикли мухандислик иншоотларини (ЧМИ) 3D моделлаштириш зарурати пайдо булади. Бунинг учун кадастр ишларини бажариш жараёнидаЧМИ параметрларини уч улчовли координаталарини аниклаш натижалари асосида амалга оширилади. Шунинг учун кадастр ишларини ЧМИ буйича ахборот билан

таъминлаш ва олинган фазовий маълумотларни тегишли ахборот тизимларида такдим этишга алохида эътибор каратиш лозим.

Давлат кадастрлари ягона тизимини (ДКЯТ) ва шахарсозлик фаолиятини куллаб-кувватлаш буйича давлат ахборот тизимларини (ШФ^БДАТ) кучмас мулк объектлари (КМО) тугрисидаги тегишли ва ишончли фазовий маълумотлар билан таъминлаш оркали куп жихатдан худудий тузилмалар, шахарсозлик фаолиятини самарали бошкариш имкони яратилади. Шу жумладан, ер ости мухандислик коммуникациялари маконини 3D моделлаштириш оркали шахарсозликни комплекс ривожлантириш ва давлатга илмий асосланган солик сиёсатини амалга ошириш имконияти такомиллаштиришга ёрдам беради.

Тадкикот иши назарий жихатдан ер усти ва ер ости чизикли мухандислик иншоотларини 3D моделлаштириш буйича тавсия этилган услубий, технологик ва техник ечимларни назарий асослашдан иборат булиб, улар тегишли фазовий параметрлар оркали кучмас мулк объектлари тугрисида долзарб ва ишончли маълумотларни такдим этади.

Амалий ахамияти 3D моделлаштириш натижаларидан кадастр маълумотларини кучмас мулкнинг ДКЯТга киритиш ва худудий объектнинг 3D моделини шакллантириш учун фойдаланиш имконияти билан боглик.

Тадкикот методологияси ва усуллари. Ишнинг назарий кисмини бажаришда тизимли тахлил усуллари, математик ва географик маълумотларни моделлаштириш усуллари кулланилган. Ишнинг амалий кисмини бажаришда бошлангич маълумотлар кадастр ишларини бажариш учун чизикли ер усти ва ер ости мухандислик иншоотлари параметрларини координаталарини аниклаш натижаларидан фойдаланилди.

- таклиф этилаётган усуллар кадастр ва шахарсозлик фаолиятининг илмий-техник муаммоларини хал этишни таъминловчи чизикли ер усти ва ер ости мухандислик иншоотларини 3D моделлаштириш имконини беради;

- кадастр ишларини чизикли ер усти ва ер ости мухандислик иншоотлари буйича ахборот билан таъминлаш учун ишлаб чикилган методология кадастр маълумотларини самарали янгилаш ва ДКЯТни ва худудий режалаштириш хужжатларини чизикли курилиш параметрлари, худудий объектнинг баркарор ривожланиши учун зарур булган мухандислик иншоотлари ва мухандислик инфратузилмаси буйича ишончли фазовий маълумотлар билан тулдириш имконини беради.

Самарканд шахри давлат шахарсозлик кадастри фаолиятини ЧМИ тугрисидаги ахборотлар билан таъминлаш учун ГАТ маълумотларни мувофиклаштириш натижасида олинган ЧМИнинг фазовий параметрлари асосида техник лойиханинг асосий кисмларини 3D форматида яратиш алгоритмини ишлаб чикиш тартиби 1-расмда келтирилган.

Ha3epnu cKaHepgaH $oßganaHu6, mapTnu KOopguHaTnap TH3HMuga HMHnapuHH cKaHepnam (n cKaHepHH vPHaTHm nvHKTnapu)

Leica Cyclone

"N

Ha3epnu CKaHepnamHHHr gacrna6KH HaTH^anapHHH (mapTnu KOopgHHaranap TH3HMHga) 6upnamTHpum

HMHnapuHHHr mapTnu KOopgHHaTanap TH3HMuga apanuraH

3D MogenHHH ^K^T ga TacgH^naHraH Maxannuß KOopgHHaTa

^acTnaÖKH MatnyMOTnapHH gacTypra roKnam

^vgvgHHHr KagacTp nnaHH

Ba3aBHH TaaHH nyHKTnap

KapTOrpa^HK MaTepHannap

Ynnam HaTH^anapuHH ^unbTpnam Ba OnHHraH TacBHpHH reOMeTpHK maKnnap 6unaH BeKTOpnamTHpHm

V_J

Ka6yn KunHHraH ynnoB 6upnHKga HMHHHOT 3D MaTeMaTHK MOgenH napaMeTpnapHHH ynnam Ba TexHHK nOHH^aHH maKnnaHTHpHm

1 - pacM. HMHHHHr 3D-MOgenHHH apaTumHHHr TaBcua этнnraн anropuTMH

AnropuTMHH umna6 HHKumga BaKT pecvpcnapuHH, xapa^mnapHH Ba Terumnu gacTypHH TatMHHOTHHHr ^OfiganaHyBHH HHTep^eöcu KvnaönHrHHH MHHHMannamTHpHmgaH H6OpaT 6ynraH MexHaT 3HnnurH napaMeTpH HmnaTHnraH.

^MH napaMeTpnapHHH [1] rHCC TexHonoruanapugaH Ba hkkhhhh TaKnH^ KHnHHraH npннцнnra mvbo^hk epgarH ynnam TexHOnOrHanapHgaH ^OfiganaHraH xonga 6upranHKga MyBO^H^namTupum MaKcagra MyBO^HKgup. MeTogHKaHHHr TypTHHHH 6ockhhhhh aManra omupum vHVH TexHHK noHHxaHHHr Kv^HgarH maKnu TaKnu^ этнnagн, vHra ^MH napaMeTpnapuHHHr Terumnu $a3OBHH xapaKTepucTHKanapu KupuTHnagu (1-^agBan).

1 - жадвал.

Чизикли инженерлик иншоотларининг техник лойихасининг тавсия

этилган шакли

Техник лойиха

3D форматидаги ер участкасида бино, иншоот ёки тугалланмаган

курилиш майдони жойлашувининг фазовий тавсифи

Фазовий

Фазовий координаталар ва

координатала р (м) Чизик узунлиги (м) баландликлар ни

аниклашдаги

УКХ (см)

X У н Бшекисли к 8фазови й Ттекислик Ьцияли к тХу тн

1 Х1 У1 Н1 т1 тн1

81-2 81-2 Ь1-2 -1.2

2 Х2 У2 Н2 Ш2 тн2

8п-п-1 8п-п-1 Тп-п-1 Тп-п-1

п Хп Уп Нп тп тнп

У8текислик У8фазовий УТ УТшекисл ик У—Циялик тнорм тнорм

Кушимча параметрларни (чизик узунликларини) бир-бири билан таккослаш ЧМИни 3D моделлаштириш учун тавсия этилган тамойилларни амалга ошириш устидан назоратни таъминлайди. Шундай килиб, улчанган чизик узунликларини (ХТтекислик) уларнинг координаталаридан (ХSтекислик) хисобланган кийматлари билан таккослаш координата майдони курсаткичининг биринчи таклиф килинган принципга мувофиклигини аниклайди.

Х8текислик ва Х8фазовий ни таккослаш релефнинг ЧМИ узунлигига таъсирини аниклайди ва ХТкиялик - параметри ДКЯТга кушимча характеристикага киритилиши керак булган ердаги чизикли мухандислик структурасининг хакикий узунлигини аниклайди.

Эътибор беринг, тавсия этилган координаталар тизимида чизикнинг фазовий узунлигини (Sфазовий) хисоблаш куйидаги формула ёрдамида амалга оширилади:

^фазовий = - Х;) + - Уу)2 + (Я; - Яу)2.(11)

ЧМИ параметрларини аниклашда уртача квадрат хатоларни хисоблаш 3D моделлаштиришнинг иккинчи тамойилини амалга ошириш хакида хулоса чикаришга имкон беради.

^H3HKnH MyxaHgncnHK HHmooraapHHHHr TexHHK noHHxacuHHHr rpa^HK khcmhhh Tanëpnam x,aM 3D MogenHH aparam ynyH gacTypun TatMHHOTgaH (Autodesk Revit 2020) ëKH HXTHeoenamTHpHnraH gacTypun TatMHHOT BOCHTanapugaH (MacanaH, «Mu-cepBuc» Mogynu ôunaH MapInfo, TexnoCAD-Geo Ba ôomKanap.) ^onganaHHm MyMKHH.

TexHHK nofiHxaHHHr rpa^HK khcmhhh maKnnaHTHpum 2-pacMga KypcaTHnraH anropmM acocuga H^oganaHumu MyMKHH.

TaKgHM этнпгaн anropuTMra Kypa, KypunraH yn ynnoBnu Mogen MatnyMOTnapu acocuga hh3hk^h MyxaHgucnuK HHmooraapHHHHr TexHHK nofiHxacHHHHr rpa^HK khcmhhh aparam ynyH KyHugaru KeTMa-KerauKga ôocKH^napHu ôa^apum KepaK:

- $a3oga Tyrpu KypcaTum Ba MogenHH DXF ^opMarara экспopт KH^um ynyH Autodesk Revit gacTypun TatMHHOTuga MogenHHHr geTannapu ("nacT gapa^a"), MKopugaH KypuHum;

- DXF ^opMaTHHH TAB ^opMarara (MapInfo) annaHTHpum ynyH «yHHBepcan Tap^HMOH» opKanu onuHraH MaTepuannapHH MapInfo gacrypura WKnam;

- xygygHHHr KagacTp nnaHHHH WKnam Ba yHH TAB (^opMarara (MapInfo)

yTKa3Hm;

- "Mu-xH3MaT" Mogynuga MapInfo gacTypuga TexHHK noHHx,aHHHr rpa^HK khcmhhh nonuxanam;

- XML ^afinra HH3ManapHH WKnam.

2 - pacM. Ty3unraH yH ynnoBnu ^MH Mogenu MatnyMoraapu acocuga ^MHHHHr TexHHK noHHxacHHHHr rpa^HK khcmhhh aparam anropHTMH

Xy^oca. ro^opuga umnaô HH^unraH anropHmnap KagacTp MyxaHgucnapura ^MH napaMeTpnapu xa^uga $a3oBHH MatnyMoraapHH onum Ba KeHuH aHrunam hmkohhhh ôepaguraH TexHonorHK eHHMnap TynnaMHHH TaKgHM этagн. Hmnaô HHKunraH anropHTMnap Ba TexHonorHK eHHMnapHH umnaô HH^HnraH MeTogonorua goupacuga aManuH TaTÔHK этнm ^MH TexHHK noHHxanapuHH mhhhm&h MexHaT xapa^araapu ôunaH w^opu CH^arau maKnnaHTupum hmkohhhh ôepagu.

Oonga^aHH^raH agaônëT^ap pyuxaTu: 1. EacoBa H. A. K Bonpocy npaBoBoro perynupoBaHHa 3eMnenont3oBaHHa npu CTpouTentCTBe, peкoнcтpyкцнн h экcппyaтaцнн npoTa^eHHbix nuHeHHbix oôteKToB // KagacTp HegBH^HMocTH h MoHHTopHHr npupogHtix pecypcoB

'^KOHOMHKa h coцнyмм №6(121)-2 2024

www.iupr.ru

1269

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.