Научная статья на тему 'ДАВЛАТ ИШТИРОКИНИ КАМАЙТИРИШДА РАҚОБАТНИНГ МОҲИЯТИНИ БЕЛГИЛАБ БЕРУВЧИ АСОСИЙ ЖИҲАТЛАРИ ВА КОНЦЕПЦИЯСИ'

ДАВЛАТ ИШТИРОКИНИ КАМАЙТИРИШДА РАҚОБАТНИНГ МОҲИЯТИНИ БЕЛГИЛАБ БЕРУВЧИ АСОСИЙ ЖИҲАТЛАРИ ВА КОНЦЕПЦИЯСИ Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
23
8
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
давлат иштирокидаги хўжалик юритувчи субъектлар / монополия / рақобат / либераллаштириш. / state-owned enterprises / monopoly / competition / liberalization.

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Собитханов, Бобурмирзо Шавкат Ўғли

Ушбу мақолада рақобатнинг моҳиятини белгилаб берувчи асосий жиҳатлари ва концепцияси шунингдек, давлат иштирокидаги хўжалик юритувчи субъектлар монополиясининг иқтисодиёт рақобатбардошлигига салбий таъсирини янада камайтириш, имтиёз ва преференциялар бериш тизими самарадорлигини ошириш, шунингдек тадбиркорлик субъектларига нисбатан тартибга солиш юкини пасайтириш масалаларига қаратилган. Мақоладан иқтисодий сектор вакиллари ҳамда талабалар фойдаланишлари мумкин.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE MAIN ASPECTS AND CONCEPT THAT DETERMINE THE ESSENCE OF COMPETITION IN REDUCING STATE PARTICIPATION

This article focuses on the main aspects and concepts of competition, as well as further reducing the negative impact of state-owned monopolies on economic competitiveness, increasing the efficiency of the system of incentives and preferences, as well as reducing the regulatory burden on businesses. The article can be used by representatives of the economic sector as well as students.

Текст научной работы на тему «ДАВЛАТ ИШТИРОКИНИ КАМАЙТИРИШДА РАҚОБАТНИНГ МОҲИЯТИНИ БЕЛГИЛАБ БЕРУВЧИ АСОСИЙ ЖИҲАТЛАРИ ВА КОНЦЕПЦИЯСИ»

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

О

R

VOLUME 2 | ISSUE 4/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

ДАВЛАТ ИШТИРОКИНИ КАМАЙТИРИШДА РАЦОБАТНИНГ МОХИЯТИНИ БЕЛГИЛАБ БЕРУВЧИ АСОСИЙ ЖИХДТЛАРИ ВА

КОНЦЕПЦИЯСИ

Собитханов Бобурмирзо Шавкат ртли

Узбекистон Республикаси Давлат активларини бошкариш агентлиги хузуридаги Буш турган объектлардан самарали фойдаланишни ташкил этиш марказининг

Ушбу мацолада рацобатнинг моуиятини белгилаб берувчи асосий жщатлари ва концепцияси шунингдек, давлат иштирокидаги хужалик юритувчи субъектлар монополиясининг ицтисодиёт рацобатбардошлигига салбий таъсирини янада камайтириш, имтиёз ва преференциялар бериш тизими самарадорлигини ошириш, шунингдек тадбиркорлик субъектларига нисбатан тартибга солиш юкини пасайтириш масалаларига царатилган. Мацоладан ицтисодий сектор вакиллари уамда талабалар фойдаланишлари мумкин.

Калит сузлар: давлат иштирокидаги хужалик юритувчи субъектлар, монополия, рацобат, либераллаштириш.

This article focuses on the main aspects and concepts of competition, as well as further reducing the negative impact of state-owned monopolies on economic competitiveness, increasing the efficiency of the system of incentives and preferences, as well as reducing the regulatory burden on businesses. The article can be used by representatives of the economic sector as well as students.

Keywords: state-owned enterprises, monopoly, competition, liberalization.

Товар ва молия бозорларида монополияни боскичма-боскич камайтириш оркали самарали ракобат мухдтини яратиш максадида мамлакатимизда иктисодиётдаги давлат иштирокини кискартириш, нархни ортикча тартибга солишдан воз кечиш ва давлатнинг иктисодиётга таъсирини камайтиришга каратилган чора-тадбирлар амалга оширилмокда.

Шу билан бирга, олдимизда давлат иштирокидаги хужалик юритувчи субъектлар монополиясининг иктисодиёт ракобатбардошлигига салбий таъсирини янада камайтириш, имтиёз ва преференциялар бериш тизими

Наманган вилояти худудий бошкармаси Булим бошлиги

АННОТАЦИЯ

ABSTRACT

КИРИШ

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 4/2

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

самарадорлигини ошириш, шунингдек тадбиркорлик субъектларига нисбатан тартибга солиш юкини пасайтириш буйича кечиктириб булмайдиган вазифалар турибди.1

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Бугунги кунда, самарали ракобат мухитини яратиш хамда товарлар ва хизматлар бозоридаги монополияни боскичма-боскич камайтириш иктисодиётни янада ривожлантириш ва либераллаштириш вазифаларини хал этиш учун устувор йуналиш булиб колмокда. Х,ар бир бозор узининг хусусиятларига эга булишига карамай, ракобатнинг мохияти унинг табиати ва интенсивлигини очиб бериш ва бахолаш имконини берувчи ягона концепция оркали ифодаланиши мумкин.

Таникли америкалик олим М.Е.Портернинг тадкикотларига кура, алохида бозордаги ракобатнинг холатини бешта ракобат кучи оркали тавсифлаш мумкин:

1. Ракобатлашувчи сотувчилар уртасидаги беллашув (хар бир фирма ракобат афзалликларидан фойда олиш ва кулай мавкега эга булиш учун узининг шахсий ракобат стратегиясига амал килади).

2. Бир-бирини урнини босувчи ва нарх нуктаи назаридан ракобатбардош булган товарлар уртасидаги ракобат (урнини босувчи товарлар томонидан юзага келган хавф туфайли вужудга келган ракобат кучлари).

3. Янги ракобатчиларнинг пайдо булиш хавфи (янги ракобатчилар пайдо булиши хавфи туфайли вужудга келган ракобат кучлари).

4. Мол етказиб берувчиларнинг иктисодий имкониятлари ва савдо кобилиятлари (мол етказиб берувчиларнинг имкониятлари ва савдо кобилиятлари туфайли вужудга келган ракобат кучлари).

5. Харидорларнинг иктисодий имкониятлари ва савдо кобилиятлари (харидорларнинг иктисодий имкониятлари ва савдо кобилиятлари туфайли вужудга келган ракобат кучлари).2

Умумий тарзда, ракобатнинг мохиятини очиб беришда мухим ахамият касб этувчи жихатларни куйидаги чизма ёрдамида тасвирлаш мумкин. (1.-расм).

1 Узбекистан Республикаси Президента Шавкат Мирзиёевнинг "Ракобат мухитини янада ривожлантириш ва иктисодиётдаги давлат иштирокини кискартириш буйича кушимча чора-тадбирлар тугрисида" ги Фармони. Тошкент ш., 2020 й. 6 июль, ПФ-6019 - сон.

2 Портер М. Международная конкуренция: конкурентные преимущества стран. М.: /пер. с анг. -Международные отношение, 2013, с. 124.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 4/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

1 - pacM. PaKoßaTHHHr moxhhthhh ße^ru^aß ßepyBHH aconiTi ^HxaT^ap3

fflyHgaö khhhö, paKOÖar Kyn Kuppanu HKTHCogHH xpguca öynuö, y öo3opHuHr öapna cyöteKraapu ypTacngarn MypaKKaö MyHOcaöaraapHu H^oganafign Ba 6o3op cyöteKraapu ukthco^hh MaH^aaraapuHuHr TyKHamyBugaH uöopar öynuö, ynap ypTacugaru MKopu ^ofiga Ba KynpoK Ha^nunuKKa эгa öynum ynyH KypamHu aHraaTagu.

PaKoßaTÖapgom^HKKa эpнmнm Ba pa^oßaT ycTyH^HK^apuHH TaLMHH^am:

Maxannufi TagKuKOTHunap TOMOHugaH paKOÖaTÖapgomnuKKa эрнmнm Ba paKOÖar ycTyHHHKnapuHH TatMuHnam öyfiHHa Kynnaö hhmhh TagKuKOT umnapu

öa^apunraH. X,ap öup KopxoHaHHHr goHMufi MaKcagu paKOÖaröapgornnHKKa

эpнmнmgнp. EornKapyB öy cyöteKraap, opraHnap TOMOHugaH Kurnunapra Ba uKTHCogufi oöteKraapra KyranaeTraH Hara«:ara эpнmнm, ynapHu xarra-xapaKaraHu MyHanTupurn MaKcaguga ynapra OHrau Tatcup Kypcaramgup. ^eMaK, paкoöaтöapgomпнкнн öomKapum tu3umu MyafiaH öomKapyB MexaHroMuHu umnaö hukumhu Tanaö этap экaн. Kynnaö TagKuKOTHunap KopxoHanap paкoöaтöapgomпнгннн öPfflKapumHuHr Hasapufi ^uxaraapuHu ypraHumraH (1-^agBan).

3 Mya^n$ TOMOHugaH nm^aHraH

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 4/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

1-^agBa^

"KopxoHa paKpöaTÖapgomnurHHH 6omK;apHm" TymyHnacura 6epunraH Tatpu^nap4

Mya^u^ap Tatpu^^ap

A.n.^eHucoBa, T.M.ynHxuH 5 PaKo6aT6apgomnHKHH öom^apum 6o3opga KopxoHaHH pa^oöaTÖapgomnuK gapa^acuHH 6enrunam, TatMHHnam, Kynnaö - KyBBaTnam ynyH öom^apyB o6teKTnapura кoopgннaцннnaнгaн Tatcup yTKa3um ^apaeHugup

B.H.napaxuHa, n.C.MaKcuMeHKo 6 PaKo6aT6apgomnHKHH öom^apum geraHga pa^oöaT a$3annuKnapuHH umna6 HHKum, Kynnaö - KyBBaTnam, ^oöganaHum, puBo^naHTupum ycynnapuHH Tonum TymyHunagu.

H.B.^aHunwK7 yMyMHH KypuHumga KopxoHa paKoöaTÖapgomnuruHH öom^apum, 6o3opHH TaHnaHraH cemernu ynyH moc KenaguraH pa^oöaT ycTyHnuruHH TatMHHnam Ba Kynnaö -KyBBaTnam, maKnnaHTupum MaHÖanapuHH Kugupuö Tonumgup

H.A.CaBenbeBa 8 KopxoHa paKoöaTÖapgomnuruHH öom^apum th3hmh 6y paKpöaT ycTyHnuKnapuHH TatMHHnam Ba paKpöaT Kyncu3nHKnapHHH 6apTapa$ KunyBHH th3hmhh maKnnaHTupumgup.

n.H.^afiHHKoBa, B.H.^aÖHHKoB 9 KopxoHa paKoöaTÖapgomnuruHH öom^apum 6up Karop öom^apyB ^apopnapuHH

4 TomnynaTOB H. A. EHEHH caHoaT KopxoHanapu paKo6aT6apgomnmuHH 6om^apum th3hmhhh TaKoMunnamTupum "H^THCogHeT Ba нннoвaцнoн TexHonoruanap" himhh эneктpoн ^ypHanu. № 2, MapT-anpenb, 2019 nun 3 6.

5 ^.eHHCOBa A.n., ynaxuH T.M. ynpaBneHue K0HKypeHT0cn0C06H0CTbM npoMbimneHHoro npegnpuHTHH: acneKTbi KanecTBa: MOHorpa^HH. - TaM6oB: H3g-Bo TaM6. roc. TexH. yH-Ta, 2006. - 20 6.

6 napaxHHa B.H., MaKcuMeHKo .H.C CrparerHHecKHn MeHeg^MeHT: yne6HHK. - M.: KHOPyC, 2008. - 96 6.

7 ^.aHH^MK H.B. 06ecneneHue KoHKypeHTocnoco6HocTH opгaннзaцнн c^epbi ycnyr Ha ocHoBe MeTogoB ynpaBneHHH KanecTBoM: guc. KaHg. экoн. HayK: 08.00.05. - Cn6., 2011. - 153 6.

8 CaBenbeBa H.A. ynpaBneHue KoHKypeHTocnoco6HocTbro $upMbi: yne6HHK. - Poctob h/^,: ®eHHKc, 2009. -82 c.

9 MaÖHHKoBa H.H., ^Mhukob B.H. KoHKypeHTocnoco6HocTb npegnpuHTHH: yne6Hoe noco6ue. - TaM6oB: №g-Bo TaM6. roc. TexH. yH-Ta, 2007. - 192 c.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 4/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

шакллантиришга йуналтирилган фаолият булиб, у уз навбатида олдига куйилган максадларга мос холда лидерликка эришиш учун турли хил ташки таъсирларга бардош бера олишга йуналтирилиши керак.

Р.Е.Мансуров 10 Ракобатбардошликни бошкариш стратегик максадларга мувофик етакчиликка эришиш учун ташки таъсирларга карши туришга каратилган бир катор бошкарув карорларини шакллантиришга каратилган фаолиятдир.

Ракобатбардошликни бошкариш жараёнининг табиати ва устуворлигини тушуниш борасида тадкикотчи олимларнинг карашлари халигача уйгунлашмаган. Хусусан, Р.Е.Мансуров ракрбатбардошликни бошкариш стратегик максадларга мувофик етакчиликка эришиш учун ташки таъсирларга карши туришга каратилган фаолиятдир, деб хисоблайди. А.Кузмин эса ракобатбардошликни бошкариш ракобатбардош махсулотларни яратиш ва сотиш сиёсатини белгиловчи умумий бошкарув функцияларини амалга ошириш кисми сифатида тушунадилар. Ушбу сохадаги максадлар ва масъулиятлар маълум бир ракобат тизимида режалаштириш, тезкор бошкариш, таъминлаш ва такомиллаштириш воситасида амалга оширилади. М.Галелюк корхонанинг махсулотлари ракобатбардошлигини таъминлаш ва яхшилаш максадида умумий функцияларни бажариш оркали амалга ошириладиган бошкаришнинг узига хос функцияси билан ракобатбардошликни бошкаришни назарда тутади п.

Мамлакат ва минтакалар иктисодиётини ривожланишини тартибга солишнинг мухим йуналишларидан бири уларнинг ракобатбардошлигини ошириш билан боглик. Узбекистон Республикаси Президенти Ш. Мирзиёев томонидан кабул килинган — "Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича харакатлар стратегияси тугрисида"ги Фармонининг 3.2-банди "Таркибий узгартиришларни чукурлаштириш, миллий иктисодиётнинг етакчи тармокларини модернизация ва диверсификация килиш

10 Мансуров Р.Е. Об экономической сущности понятий "конкурентоспособность предприятия" и "управление конкурентоспособностью предприятия"// Маркетинг в России и за рубежом. 2006. №2(52). 94 с.

11 Галелюк М.М. Система управления конкурентоспособностью машиностроительного предприятия // Вестник экономической науки Украины. 2008. № 2. 15 с.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 4/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

xucoöura yHHHr paKoöaröapgomnurHHH omupum" 12 ge6 HoMnaHu6, yHga —H^TucogueT TapMoKnapu ynyH caMapanu paKoöaröapgom MyxuTHH maKnnaHTupum xaMga MaxcynoTnap Ba xu3Marnap Kypcarum 6o3opnapuga MoHononuHHH öocKHHMa 6ockhh KaMafiTupum; npннцнnнan ^uxargaH HHru MaxcynoT Ba TexHonoruanap TypnapuHH HHKapumHH y3namTupum, 6yHra acocaH hhkh Ba TamKH 6o3opnapga Munnufi ToBapnapHHHr paKoöaröapgomnurHHH TatMHHnam Ba3H^anapu 6enruna6 6epunraH.

XY.TOCA

Xynoca Kunu6 aHTaguraH 6yncaK, HKTucogueTHH puBo^naHTupum Ba nuöepannamTHpumHHHr acocuga anöarra TapKHÖufi y3rapTupumnapHH Hy^ypnamTupum, Munnufi HKTHcogHeTHHHr eTaKHH TapMoKnapuHH мogepннзaцнн Ba gнвepcн$нкaцнн Kunum xuco6ura yHHHr paKoöaröapgomnurHHH omupum Macanacu Typagu.

PaKo6aTgom HKTucogueTHH maKnnaHTupMacgaH, nupoBapg Harn^aga эca paKo6aTgom MaMnaKaTHH 6apno этмacgaн Typu6, 6u3 Ka6yn KunraH MaMnaKaTHMH3ga geMoKpaTHK ucnoxoTnapHH HHaga HyKypnamTupum Ba ^yKaponuK ^aMHHTHHH puBo^naHTupum кoнцenцннcнga Ky3ga TyTunraH MaKcagnu Ba3H^anapHH aManra omupMacgaH Typu6, 6y xaKga ^uggufi cy3 ropuram MyMKHH эмac.

REFERENCES

1. y3ÖeKucToH Pecny6nuKacu npe3ugeHTH fflaBKar Mup3HeeBHHHr "PaKoöar MyxuTHHH HHaga puBo^naHTupum Ba HKTucogueTgaru gaBnaT umTupoKHHH KucKapTupum Gyfiuna KymuMHa Hopa-Tag6upnap Tyrpucuga" ru OapMoHH. TomKeHT m., 2020 h. 6 uronb, n0-6019 - coh.

2. nopTep M. Me^gyHapogHaa кoнкypeнцнн: KoHKypeHTHbie npeuMym,ecTBa cTpaH. M.: /nep. c aHr. - Me^gyHapogHbie oTHomeHue, 2013, c.124.

3. TomnynaToB H. A. EHrHH caHoaT KopxoHanapu paKoöaröapgomnurHHH 6omKapum th3hmhhh TaKoMunnamTupum "HKTucogueT Ba нннoвaцнoн TexHonoruanap" unMHH эneктpoн ^ypHanu. № 2, MapT-anpenb, 2019 fiun 3 6.

4. ^eHucoBa A.n., ynaxuH T.M. ynpaBneHue KoHKypemocnocoÖHocTbro npoMbmneHHoro npegnpuHTua: acneKTbi KanecTBa: MoHorpa^ua. - TaMÖoB: H3g-Bo TaM6. roc. TexH. yH-Ta, 2006. - 20 6.

12 2017-2021 Hunnapga Y36eKHcTOH Pecny6nuKacuHH puBo^naHTupumHHHr 6emTa ycTyBop HyHanumu 6yHHHa xapaKaTnap crpaTeruacH Tyrpucuga Y36eKHcTOH Pecny6nuKacu npe3HgemuHHHr 2017 nun 7 ^eBpangaru n®4947-coHnu ®apMoHH.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 4/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

5. Парахина В.Н., Максименко Л.С. Стратегический менеджмент: учебник. -М.: КНОРУС, 2008. - 96 б.

6. Данилюк Н.В. Обеспечение конкурентоспособности организаций сферы услуг на основе методов управления качеством: дис. канд. экон. наук: 08.00.05. - СПб., 2011. - 153 б.

7. Савельева Н.А. Управление конкурентоспособностью фирмы: учебник. -Ростов н/Д: Феникс, 2009. -82 с.

8. Чайникова Л.Н., Чайников В.Н. Конкурентоспособность предприятия: учебное пособие. - Тамбов: Изд-во Тамб. гос. техн. ун-та, 2007. - 192 с.

9. Мансуров Р.Е. Об экономической сущности понятий "конкурентоспособность предприятия" и "управление конкурентоспособностью предприятия"// Маркетинг в России и за рубежом. 2006. №2(52). 94 с.

10. Галелюк М.М. Система управления конкурентоспособностью машиностроительного предприятия // Вестник экономической науки Украины. 2008. № 2. 15 с.

11. 2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича харакатлар стратегияси тугрисида Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги ПФ4947-сонли Фармони.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.