Научная статья на тему 'ДАВЛАТ ХИЗМАТЛАРИ КЎРСАТИШ ТИЗИМИНИ ИСЛОҲ ҚИЛИШ ВА УНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ'

ДАВЛАТ ХИЗМАТЛАРИ КЎРСАТИШ ТИЗИМИНИ ИСЛОҲ ҚИЛИШ ВА УНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

232
29
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
давлат хизмати / рационал бюрократия / янги давлат бошқаруви / янгича менежмент / тармоқли бошқарув / контент-менежмент / egovernment / Ягона дарча / Рақамли идора / public service / rational bureaucracy / new public administration / new management / network management / content management / e-government / Single Window / Digital Office

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Илхомжон Элмуроджон Ўғли Эркинов

Мақолада давлат хизматлари кўрсатиш тизимининг аҳамияти, бу соҳани янада ислоҳ қилиш йўналишлари ва мазкур йўналишда хорижий давлатлар тажрибалари ѐритилган. Янги Ўзбекистон тараққиѐт стратегиясида белгиланган вазифаларни амалга оширишда бу тизимдаги ислоҳотларнинг зарурати таҳлил қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The article highlights the importance of the public service delivery system, areas for further reform in this area and the experience of foreign countries in this area. The need for reforms in this system is analyzed in the implementation of the tasks set out in the new development strategy of Uzbekistan

Текст научной работы на тему «ДАВЛАТ ХИЗМАТЛАРИ КЎРСАТИШ ТИЗИМИНИ ИСЛОҲ ҚИЛИШ ВА УНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ»

ДАВЛАТ ХИЗМАТЛАРИ КУРСАТИШ ТИЗИМИНИ ИСЛО^ КДЛИШ ВА

УНИНГ УЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ

Илхомжон Элмуроджон ртЛИ Эркинов

Узбекистон Миллий yниверситети тaянч докторaнти ilhomjonerkinov8808@gmail.com

АННОТАЦИЯ

Маколада давлат хизматлари курсатиш тизимининг ахамияти, бу сохани янада ислох килиш йуналишлари ва мазкур йуналишда хорижий давлатлар тажрибалари ёритилган. Янги Узбекистон тараккиёт стратегиясида белгиланган вазифаларни амалга оширишда бу тизимдаги ислохотларнинг зарурати тахлил килинган.

Калит сузлар: давлат хизмати, рационал бюрократия, янги давлат бошкаруви, янгича менежмент, тармокли бошкарув, контент-менежмент, e-government, Ягона дарча, Ракамли идора.

ABSTRACT

The article highlights the importance of the public service delivery system, areas for further reform in this area and the experience of foreign countries in this area. The need for reforms in this system is analyzed in the implementation of the tasks set out in the new development strategy of Uzbekistan.

Keywords: public service, rational bureaucracy, new public administration, new management, network management, content management, e-government, Single Window, Digital Office.

КИРИШ

Бугунги кyндa, ижтимоий тaрaккиëт конyниятлaри тyфaйли дaвлaт хизмaтлaри кyрсaтиш тизимини ислох килиш нaфaкaт ривожлaнгaн, ривожлaнaëтгaн, утиш боскичидa турган, xarrora, модернизaциягa интилмaëтгaн мaмлaкaтлaр учун xaM долзaрб булиб колмокдa. Ривожлaнгaн мaмлaкaтлaрдaн фaркди рaвишдa ривожлaнaëтгaн Ba колок дaвлaтлaр дaвлaт хизмaтлaри кyрсaтиш тизимини aйни тизимни yзидa мyвaффaкиятли тaдбик H^a олгaн тулик модернизaциялaшгaн мaмлaкaтлaр моделлaригa хос элементлaрни локaл Ba миллий ментaд хyсyсиятлaргa мослaштиргaн xолдa жорий килмокдaдaр.

May, 2022'

700

^aBnar xu3Maraapu Kypcarum th3hmhhh ucnox KunumHuHr acocufi MaKcagu coxara oug ^opufi Ba ucraKSonga By^ygra Kenumu MyMKHH SynraH MyaMMonapHu ^agarnuK SunaH y3rapaeTraH raoSan xaMga axSoporaamraH ^aMuaT эxтнe®; Ba mapouraapra moc Tap3ga xan KunumgaH uSopar Synagu.

ffly MatHoga gyHe MaMnaKaraapu onguga ^yKaponapra gaBnar xu3Maraapu KypcaTHm TH3HMura oug Mogennapu эпeмeнтпapннн кoнвepreнцнaпam op^anu TagÖHK KHnum Ba3H^acu TypuSgu. By эca Kyfigaru fiyHanumnapga aManra omupunagu:

A) gaBnar xroMaraapu Kypcarum tu3umu MogennapuHuHr Typnu u^oSufi эпeмeнтпapннн cuHTe3nam;

B) raoSarnamyB ^apaeHuga cuecufi TrouMnap gaBnar SomKapyBu Ba gaBnar тyзнпнmн maKmapuHuHr y3apo ^kkhhuk Kacö этн6 Sopumu. ByHra Kypa, raoSan ^aMuaT mapomuga aBTopurap pe^KMnap ^opMan Syncaga geMoKparaamuS, geMoKpaTuK TrouMnap эca SomKapunaguraH geMoKparua maKnuHu onuS Sopagu; ^egepan gaBnaraap MapKa3namuS, yHurap gaBnaraap HoMapKa3namuS Sopagu.

^aBnar xroMaraapu Kypcarum tmumuhu ucnox Kunumra uHranaeTraH gyHeHuHr Sapna MaMnaKaraapuga Kyfiugaru yMyMufi тeнgeнцнaнн Ky3arum

MyMKuH:

1) ^aBnar xu3Maraapu Kypcarum тнзнмнgarн HonapTuaBufi npo^eccuoHan SropoKparna ypTacuga MyBo3aHaTra эpнmraн xonga yHuHr SapKapop gннaмнзмннн TatMuHnamra эpнmнm;

2) ^aBnar xroMaraapu Kypcarum тнзнмннннr энr WKopu gapa^anapura oug Kapopnap KaSyn Kunumga cuecufi эпeмeнтпapнннr KyHaHTupunumu (A^ffl, Opaнцнa, XuTofi Ba SomKa MaMnaKaraapga, TepMaHua SyHgaH MycTacHo, nyHKu Sy gaBnarga Ma3Kyp эпeмeнтпap myHgoK xaM Kynnu SynuS KenraH);

3) ^aBnar xroMaraapu Kypcarum тнзнмннн axSopoTnamTupum, yHu aHru TexHonoruK umkohmt Ba эxтнe^пapgaн KenuS hukksh xonga TaKoMunnamTupum;

4) ^aBnar xroMaraapu Kypcarum тнзнмнra KagpnapHu umra KaSyn Kunum xaMga ynapHuHr MaHcaS noroHanapugaH KyTapunumnapu ynyH KynnaHunaguraH umtuxoh MexaHroMnapuHu aHaga KeHrafiTupum Ba KynafiTupum;

5) BywK BpuTaHua, HugepnaHgua, ^aHySufi Kopea Ba A^ffl cuHrapu MaMnaKaraap Ta^puSacuga ^aranraHugeK, gaBnar xu3Maraapu Kypcarnm тнзнмнga ^aonuaT onuS SopyBnu Kagpnap нмтнeзпapннн neKnaraH xonga ynapHuHr KypcaTraH Hara^anapura Kypa, Maomnapu xaMga MaHcaSnapuHuHr WKopunamu мexaннзмннн ^opufi Kunum.

May, 2022

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Давлат хизматлари курсатиш тизими яхши йулга куйилган ривожланган мамлакатлар моделлари элементларини тугридан-тугри жорий килиш ривожланаётган мамлакатларда хамиша хам тула муваффакиятли кечавермайди. Буни ривожланишнинг нисбатан юкорирок боскичларида турган Бразилия ва Жанубий Корея тажрибаси хам курсатиб турибди. Албатта, биргина давлат хизматлари курсатиш тизимини ислох килиш оркали жамиятдаги ижтимоий муносабатларни янги боскичга кутариш, соддарок килиб айтганда мамлакатни комплекс модернизациялаш имконсиз. Аникроги, ислох килинаётган давлат хизматлари курсатиш тизими хам у жорий килинаётган мамлакатнинг реал тарихий воъелигидан келиб чикади. Масалан, тизимга мамлакатдаги жорий таълим тизими, ижтимоий муносабатлар, кадриятлар тизими, сиёсий тизим хамда социо-маданий мухит махсули булган шахслардан кадрлар олинади. Демак, айни тизимлар тарбиялаган шахслар давлат хизматлари курсатиш тизимининг кадри уларок, унинг сифатини белгилаб беради. Бу эса уз навбатида давлат хизматлари курсатиш тизимига оид ривожланган мамлакатлар моделларидан узлаштирилган элементларнинг шунчаки фармал тарзда жорий килиниши ёки уларнинг реал тарихий шароит, аникроги, мамлакатда амал килувчи ижтимоий муносабатларга мослаштирилиши натижада эса самарадорликнинг пасайишига сабаб булади. Натижада мамлакатда амалга оширилаётган комплекс модернизация жараёнлари суврати пасайиб, натижадорлик камаяди.

Бундан келиб чикккан холда шуни айтиш мумкинки, жамият тараккиётининг замонавий боскичида барча мамлакатлар учун бирдек самара берувчи универсал давлат хизматлари курсатиш тизими модели шунга мос равишда электрон хукумат моделининг мавжуд булиши имконсиз. Давлат хизматлари курсатиш тизимини ислох килишга оид шарк ва гарб мамлакатларининг илгор тажрибалари муваффакиятларини умумлаштирган холда унинг "янги давлат бошкаруви" [1] ва "рационал бюрократия" куринишидаги йуналишларини фарклаш мумкин.

Гарб тажрибасининг тахлили шуни курсатадики, давлат хизматлари курсатиш тизимини ислох килишда уни давлат ва нодавлат секторлар курсатувчи хизматлар билан ракобатга кириша оладиган даражага олиб чикувчи давлат ташкилотларини кайта ташкил килиш, бошкарувда инновацион менежмент технологияларини

May, 2022

жорий килиш сингари механизмларга ургу бериш талаб килинади.

Бу йуналиш "янги давлат бошкаруви" ёки "янгича менежмент" деб аталиб, у уз ичига бошкариш, аудит, максадларни хисоблаш-харажатлар-натижалар, ахборотлаштириш, умумий сифатни бошкариш технологиялари ва тижорат сохасида муваффакиятли кулланиладиган стратегик ташкилий узгаришлар методологиясининг бошка элементларини камраб олади. Давлат хизматлари курсатиш тизимини ислох килиш йуналишларидан фаркли равишда "янгича давлат бошкаруви" фукаролар ва жамиятга хизмат килишга йуналганлик, очиклик ва демократлашишни кучайтириш, менежерлик бошкарувини тадбик килиш, карорлар ижроси ва умуман тизимни номарказлаштириш, жамият тараккиётининг замонавий боскичида ягона инфратузилмани яратиш билан паралел равишда кечади. Буни Франция, Венгрия, Нидерландия, Янги Зеландия, Буюк Британия, Италия ва бошка давлатлар тажрибасида яккол куриш мумкин.

Айникса, Буюк Британиядаги "тармокли бошкарув" [2] курсаткичлари бунинг ёркин мисоли була олади. Британия хукумати электрон хукумат департаментининг электрон лойихаларни амалиётга жорий килиш буйича жамоаси 2005 йил 6 майда "тармок хукуматининг интерактив гиди"нинг биринчи версиясини нашр килди[3], ва унда электрон хокимиятнинг ягона марказий инфраструктурасини яратиш буйича хокимият органлари билан биргаликда ишлаш вазифалари кайд этиб утилган.

ЮСО (тармок хукуматининг интерактив гиди) [4] EDT (электрон департамент жамоаси) [5] ишида давлат хукумат органларининг уз хизматларини фукароларга тугри тушунтириш ва кенг ёйишнинг устувор йуналиши булиб хизмат килди. Мазкур хужжатда электрон хукумат тизими компонентларининг афзаллик ва камчиликлари батафсил баён килинган.

Шунингдек, IGCG (тармок хукуматининг интерактив гиди)дан Буюк Британияда мавжуд электрон хукумат марказий инфратузилмасининг компанентлари, уни режалаштириш, тадбик килиш хамда тулов механизмлари хакидаги маълумотлар хам урин олган. Бундан келиб чиккан холда шуни айтиш мумкинки, гид юкори технологияларни жорий килиш асосида сифатли онлайн хизматлар курсатиш оркали ресурсларни тежашни назарда тутади.

МУХ,ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

^озирги кунда Буюк Британиядаги электрон

хукуматнинг марказий инфратузилмаси бир катор очик

Мау, 2022

стандартларга асосланувчи "Хркимият рухсати" [6] (фойдаланувчи авторизацияси, маршрутизация, транзаксияларни амалга ошириш) ва "Мажбуриятларни бажариш" [7] (контент-менежмент) компонентлардан ташкил топган. Бу эса тизимнинг давлат хокимияти органларига хос булган куплаб эхтиёжларни кондиришга лаёкатли эканлигидан далолат беради.

Марказий инфратузилма марказий ва махаллий бошкарув органларининг узаро мулокоти ва онлайн хизматлар курсатишлари учун кенг имкониятлар яратади. Умумий инфратузилмавий ечимлар [8] молиявий менежмент ва инсон ресурсларидан фойдаланиш каби алохида сохалардаги умумий эхтиёжларни кондиришга мулжалланган. Исталган давлат хокимият органи умуминфратузилмавий ечимларни ишлаб чикиш жараёнларига хомийлик килиши мумкин. ^олаверса, EDT (электрон департамент жамоаси) муайян давлат органи тизимида самара берган механизмларни бошкаларда хам тадбик килишни фаол куллаб-кувватлайди.

Гарб мамлакатларига хос булган XIX асрнинг охири ХХ аср бошларида буюк немис мутафаккири Макс Вебер [9] томонидан ишлаб чикилган "рационал бюрократия" гоясининг давлат бошкарувини ислох килишга интилаётган катор шарк мамлакатлари учун асос булиб хизмат килаётганлиги бежиз эмас. Бу тамойил давлат уз функцияларининг ижросига алохида диккат каратиши лозимлигини назарда тутади. Бу тизим куйи боскичнинг юкори боскичга катий буйсинишига таянувчи ирархияга асосланган булиб, аник мехнат таксимоти ва умумий стандарт коидаларнинг мавжудлиги туфайли юкори малакали кадрларнинг шаклланишига олиб келади.

Электрон хукуматни жорий килиш ва давлат бошкаруви тизимини ислох этиш жараёнларини узаро алокадор хамда уйгун тарзда амалга ошириш бир мунча мураккабликлар касб этади. Бир томондан, электрон давлат хукуматни жорий килиш зарурияти ислохотларнинг дастлабки боскичлариданок давлат хизматлари тизимининг асосларини узгартиришни ва кайта куришни талаб килади. Бошка томондан эса, e-government жорий килиш уз узидан кабул килинаётган маъмурий карорларнинг оперативлигини ва самарадорлигини ошишига хизмат килиб, давлат аппарати фаолиятидаги узилишларни олдини олган холда, давлат хизматчиларининг мехнат махсулдорлигининг ошиши, шунингдек, давлат тузилмаларидаги коррупция билан муваффакиятли кураш учун хам имкон яратади.

Узбекистонда давлат бошкаруви сохасини ислох этиш жараёнида давлат хизматлари ахоли учун кулай, ортикча

May, 2022'

704

бюрократик тусиклардан холи, оператив тизимни яратиш ва давлат хизматларини ракамлаштириш устувор вазифа этиб белгиланди. Мамлакатда давлат хизматларини курсатишнинг миллий тизимини тубдан ислох килиш буйича кенг микёсда бошланган ишлар доирасида Узбекистон Республикаси Адлия вазирлиги хузурида Давлат хизматлари агентлиги ташкил этилди. Бугунги кунда нафакат тадбиркорларга, балки ахолига хам энг зарур ва талаб юкори булган давлат хизматларини "Ягона дарча" тамойили буйича курсатиш максадида республиканинг хар бир шахар ва туманларини камраб олган Халк кабулхоналари хузуридаги давлат хизматларининг ягона тармоги яратилди.

Тизимнинг жорий этилиши билан:

■ Хизматларни курсатиш муддати кискартирилди;

■ Идоралараро интеграцияни йулга куйиш оркали мурожаат килувчилар томонидан такдим этиладиган хужжатлар сони кескин камайтирилди;

■ Хизмат курсатиш жараёни оптималлаштирилди;

■ Хизмат курсатувчи органлар фаолиятини номарказлаштириш - яъни, хизмат курсатиш ваколатини юкори турувчи органдан куйи тизимларга утказиш оркали хизматнинг тезкорлигини ва манзиллилиги таъминланди.

Хусусан, 2017-2021 йиллар мобайнида 142 та давлат хизматлари марказларининг янги бинолари курилди, 129 та худудда давлат хизматлари марказларининг филиаллари ташкил этилди. Давлат хизматларини курсатиш 465 кундан 237 кунга кискартирилди. Давлат хизматлари марказлари оркали 2017-2021 йилларда 27,6 млн дан ортик хизматлар курсатилди, шундан 11,4 фоизини электрон (онлайн) хизматлар ташкил этди. Бундан ташкари, жами 207 та давлат хизматлари марказлари ташкил этилди. Давлат хизматлари марказлари оркали курсатилаётган хизматлар сони 37 тадан 157 тага етказилди. Давлат хизматларини курсатишда талаб этиладигин хужжатлар сони 95 тага камайтирилди. Сайёр (мобил) давлат хизматлари сони 662 411 тани ташкил этди [10].

2017 йилда факатгина тадбиркорларга 170 мингдан ортик давлат хизматлари курсатилган булса, 2020 йил давомида жисмоний ва юридик шахсларга 8 млн дан ортик давлат хизматлари курсатилди.

Узбекистонда давлат хизматлари курсатилиши тугрисида бир катор хорижий экспертлар уз фикр мулохазаларини билдиришди. Хусусан Осиё тараккиёт банки вице-президенти Шиксин Чен шундай таъкидлади: "Давлат хизматлари марказларида "Ягона дарча"

тамойили асосида давлат хизматларини курсатиш амалиёти

Мау, 2022

хорижий инвестицияларни жалб килишда мухим воситалардан бири хисобланади. Дархакикат, бу ерда кушимча пул ва вакт сарфламасдан, бизнесни муваффакиятли бошлаш ва юритиш учун зарур булган хужжатларинг аксариятини олиш мумкин" [11].

Шунга мувофик равишда 2017-2021 йилларда мамлакатда хукукий демократик давлат, кучли фукаролик жамияти куриш, эркин бозор муносабатлари ва хусусий мулк устуворлигига асосланган иктисодиётни ривожлантириш, халкнинг осойишта ва фаровон хаёт кечириши учун шарт-шароитлар яратиш, халкаро майдонда Узбекистоннинг муносиб урин эгаллашига каратилган комплекс чора-тадбирлар амалга оширилди.

2022 йил 28 январ куни Хдракатлар стратегиясининг узвий давоми сифатида, Узбекистоннинг келажаги билан бевосита боглик булган энг мухим хужжат - Узбекистон Республикаси Президентининг «2022-2026 йилларга мулжалланган Янги Узбекистоннинг тараккиёт стратегияси тугрисида»ги фармони кабул килинди. Бу билан келгуси 5 йилга мулжалланган Тараккиёт стратегияси тасдикланди [12]. Янги Узбекистоннинг тараккиёт стратегияси Узбекистонни кейинги 5 йилда ривожлантиришнинг 7 та устувор йуналиши доирасида 100 та максадга эришишга каратилган. Хусусан 9-максадида куйидаги:

• "Электрон хукумат" тизимини ривожлантириш, электрон давлат хизматларининг улушини 100 фоизга етказиш хамда бюрократияни бартараф этиш.

• Давлат хизматларини мобиль иловалар оркали курсатишни кенгайтириш.

• Давлат хизматларини курсатишда шахсни идентификация килишнинг Мобиле ИД тизимини жорий килиш.

• "Электрон хукумат" тизими идоралараро интеграциялашув платформаси оркали давлат органлари хамда хусусий тижорат ташкилотлари уртасида маълумот алмашинувини йулга куйиш асосида бюрократик жараёнларни кискартириш.

• Шахсга доир маълумотларнинг химоясини таъминлайдиган рухсат бериш хамда хабардор килиш тизимини жорий этиш.

• Фукароларга муддатли, муайян фактни тасдикловчи хужжатларни бериш ва алмаштиришни хамда композит давлат

хизматларини уларнинг мурожаатини кутмасдан туриб таклиф этиш амалиётини йулга куйиш.

May, 2022

• Кекса ва ногиронлиги булган шахсларга давлат хизматлари курсатишни соддалаштириш, уларга кулайликлар яратиш.

• "Ракамли идора" лойихаси доирасида давлат органларида иш юритувини ракамлаштириш оркали маъмурий тартиб-таомилларни оптималлаштириш ва бошкарув жараёнини автоматлаштириш.

• "Фукароларнинг ракамли паспорти" лойихасини жорий килиш хисобига ахолидан муайян фактларни тасдикловчи хужжатларни талаб килиш амалиётини бекор килиш.

• Хориждаги Узбекистон фукароларига давлат хизматларини курсатиш амалиётини кенгайтириш.

• Давлат хизматларини ракамлаштириш ва уларнинг 20 фоизини хусусий секторга утказиш[13] каби ислохотларни амалга ошириш белгилаб берилди.

Ушбу максадларга эришиш йулида амалга ошириладиган саъй-харакатлар хам аник. Улар, уз навбатида, самарадорлик ва натижадорликни назорат килишни анчайин осонлаштиради. Бошкача килиб айтганда, режалаштирилган ислохотлар натижадорлигини тараккиётнинг максадларига эришганлик даражасигамувофик равишда бахолаш тизими жорий этилди. Адлия вазирлиги хабар беришича, хужжат билан «Хдракатлар стратегиясидан — Тараккиёт стратегияси сари» тамойили асосида ишлаб чикилган 2022-2026 йилларга мулжалланган Янги Узбекистоннинг тараккиёт стратегияси ва уни «Инсон кадрини улуглаш ва фаол махалла йили»да амалга оширишга оид давлат дастури тасдикланди.

ХУЛОСА

Юкоридаги мулохазалар тахлилларини умумлаштирган холда шуни айтиш мумкинки, давлат бошкарувини ислох килиш ва электрон хукуматни жорий килиш жараёнлари умумий алокадорлик, умумий тамойиллар ва ягона модел асосида амалга оширилиш лозим. Бу жараёнда электрон маъмурий регламентларнинг ишлаб чикилганлиги ва жорий килинганлиги уларни богловчи бугин вазифасини бажаради. Шундагина айни икки тизим синергияси асосида кечган ислохотлар махсулдор ва муваффакиятли булади.

Давлат хизматларини ислох килиш концепцияларидаги электрон хукумат тамойилининг муваффакияти уни куллаганда давлат хизматлари курсатиш тизими самарадорлигининг ошганлиги билан белгиланади. E-governmentни яратиш концепцияларида эса янги алокалар

тизимнинг ажралмас компоненти сифатида каралади.

May, 2022

REFERENCES

1. New Public Management

2. Connected Government

3. Interactive Guide to Connected Government (IGCG)

4. Interactive Guide to Connected Government (IGCG)

5. The e-Delivery team (EDT)

6. Government Gateway

7. Delivering on the Promise

8. Common infrastructure solutions

9. Вебер M. Избрaнные произведения . - M.: Просвящение, 1990.

10. Узбекистондa 2017-2021 йиллaрдa ривожлaнтиришнинг бештa устувор йунвлиши бyйичa X,aрaкaтлaр стрaтегияси нaтижaдaри Fastbook: -Тошкент: Baktriya press, 2021. 19 б.

11. Узбекистондa 2017-2021 йиллaрдa ривожлaнтиришнинг бештa устувор

йунвлиши бyйичa X,aрaкaтлaр стрaтегияси нaтижaдaри Fastbook: -Тошкент: Baktriya press, 2021. 18 б.

12. https://lex.uz/docs/5841063

13. https://lex.uz/docs/5841063

May, 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.