Научная статья на тему 'CYNARA SCOLYMUS L. НИНГ АСОСИЙ БИОКИМЁВИЙ КЎРСАТКИЧЛАРИГА САМАРАЛИ ТАЪСИР ЭТУВЧИ “ЭЛИСИТОР” НИ АЖРАТИБ ОЛИШ ТЕХНОЛОГИЯСИ'

CYNARA SCOLYMUS L. НИНГ АСОСИЙ БИОКИМЁВИЙ КЎРСАТКИЧЛАРИГА САМАРАЛИ ТАЪСИР ЭТУВЧИ “ЭЛИСИТОР” НИ АЖРАТИБ ОЛИШ ТЕХНОЛОГИЯСИ Текст научной статьи по специальности «Фундаментальная медицина»

CC BY
29
8
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Ризобактерия / патоген / эффектор / Элиситор / экологик тоза маҳсулот / микроорганизм / озуқа муҳити / стимуллаш / аппарат.

Аннотация научной статьи по фундаментальной медицине, автор научной работы — Муродова Сайёра Собировна, Собирова Муқаддас Батировна, Норқўзиева Нодира Фарход Қизи

Ушбу мақолада микроорганизмлар ва ўсимликлар ўртасидаги ўзаро муносабатлар механизмлари тўғрисида тўпланган билимлар натижасида тупроқ унумдорлиги, ўсимликлар ҳосилдорлигини ошириш мақсадида уларнинг мослашувчанлик хусусиятини оптималлаштириб, ўсимликлардан юқори ҳосил олиш, касалликлар ва ноқулай шароитлар ҳамда стресс омилларга чидамлилигини оширишда юқори сифатли рақобат бардош маҳсулотлар ишлаб чиқариш босқичларини ўз ичига олган технологик жараён кетма –кетлиги қайд этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по фундаментальной медицине , автор научной работы — Муродова Сайёра Собировна, Собирова Муқаддас Батировна, Норқўзиева Нодира Фарход Қизи

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «CYNARA SCOLYMUS L. НИНГ АСОСИЙ БИОКИМЁВИЙ КЎРСАТКИЧЛАРИГА САМАРАЛИ ТАЪСИР ЭТУВЧИ “ЭЛИСИТОР” НИ АЖРАТИБ ОЛИШ ТЕХНОЛОГИЯСИ»

CYNARA SCOLYMUSL. НИНГ АСОСИЙ БИОКИМЁВИЙ КУРСАТКИЧЛАРИГА

САМАРАЛИ ТАЪСИР ЭТУВЧИ "ЭЛИСИТОР" НИ АЖРАТИБ ОЛИШ

ТЕХНОЛОГИЯСИ

12 3

Муродова Сайёра Собировна, Собирова Мукаддас Батировна, Норкузиева Нодира

Фарход кизи

Узбекистан Миллий Университети Жиззах филиали https://doi.org/10.5281/zenodo.8372623

Аннотация. Ушбу мацолада микроорганизмлар ва усимликлар уртасидаги узаро муносабатлар механизмлари тугрисида тупланган билимлар натижасида тупроц унумдорлиги, усимликлар уосилдорлигини ошириш мацсадида уларнинг мослашувчанлик хусусиятини оптималлаштириб, усимликлардан юцори уосил олиш, касалликлар ва ноцулай шароитлар уамда стресс омилларга чидамлилигини оширишда юцори сифатли рацобат бардош ма^сулотлар ишлаб чицариш босцичларини уз ичига олган технологик жараён кетма -кетлиги цайд этилган.

Калит сузлар: Ризобактерия, патоген, эффектор, Элиситор, экологик тоза ма^сулот, микроорганизм, озуца мущти, стимуллаш, аппарат.

Аннотация. В данной статье в результате накопленных знаний о механизмах взаимодействия микроорганизмов и растений с целью повышения плодородия почв, продуктивности растений, оптимизация их адаптивности, получения высоких урожаев от растений, повышения устойчивости к болезням и неблагоприятным условиям и стрессам факторы, включены этапы производства качественной конкурентоспособной продукции, отмечена последовательность технологического процесса.

Ключевые слова: ризобактерии, возбудитель, эффектор, Элиситор, экологически чистый продукт, микроорганизм, питательная среда, стимуляция, аппарат.

Кириш. Дунёда ах,оли сони тез суръатлар билан ортиб бораётганлигидан келиб чиккан х,олда, кимёвий угитлардан фойдаланиш хджмини ошириш кишлок хужалиги ишлаб чиккаришида бугунги кунга кадар кишлок хужалиги мах,сулотларини етказиб бериш учун маъсул булиб келган. Аммо, ушбу кимёвий махсулотларнинг тупрок ва атроф-мух,итга салбий таъсири туфайли ушбу кимёвий мах,сулотлардан куп микдорда фойдаланиш окилона ечим эмас. Шунинг учун мукобил ёндашувга эх,тиёж бор. Ушбу вазифаларни амалга оширишда асосий ва экологик тоза ечимлар бу тупрок микробларининг имкониятларидан фойдаланишдир.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 25 ноябрдаги "Биотехнологияларни ривожлантириш ва мамлакатнинг биологик хавфсизлигини таъминлаш тизимини такомиллаштириш буйича комплекс чора-тадбирлар тугрисида" ги П^-4899 сонли карорида назарда тутилган дастурда усимликларнинг усишини таъминловчи стимуляторлар ва биоугитлар, янги хавфсиз экологик тоза мах,сулотлар ишлаб чикариш учун биотехнологияларни яратиш буйича белгиланган вазифаларни амалга ошириш бугунги кунда мух,им ахдмиятга эгадир.

Бугунги кунда усимликларни х,имоя килишда кулланиладиган бир канча истикболли экологик тоза ва зарарсиз воситалар мавжуд булиб, ана шундай биолик мах,сулотлардан, касалликларга чидамлилик индукторлари, яъни абиотик ва биотик табиатли моддалар - элиситорлар х,исобланади. Улар усимлик томонидан таниб олинади

ва уларга нисбатан жавоб сифатида усимлик х,имоя механизмларини ишга солади, натижада абиотик ва биотик стресс таъсирини нисбатан камайтиради [5.10]. Усимлик элиситорларни таниб олганидан сунг, мудофаа механизмига жавоб берадиган генлар тизимини ишга солади ва шунга мос равишда усимликнинг каршилиги ошади. Бу моддалар атроф - мух,итга ва инсон организмига зарарли таъсир курсатмайди [2.6]

Усимликлар патоген микроорганизмлар кириши ва ички тузилмаларини колонизaция килишини олдини олиш учун мураккаб тугма иммунитет тизимига эга. Индукцион жавобнинг биринчи сигнали усимлик томонидан бошкарилади, унда микроб ёки усимликдан олинган модифи^цияланган молекулаларни кабул килинади. Усимликларни х,имоя килишнинг дастлабки реакциясига карши туриш учун муваффакиятли микроблар таъсирига сезувчанликни (ETS- effector-triggered susceptibility) рагбатлантириш учун х,имоя воситаларини ёки усимликларни х,имоя килиш механизмларини тан олишни бузадиган махсус эффекторлар ишлаб чикаради. Аммо, агар бу патоген эффекторлар уз навбатида усимликларнинг каршилик курсатувчи оксиллари томонидан тан олинса, индуктив жавобнинг иккинчи катлами, яъни юкори сезгирликка карши реакцияни келтириб чикарадиган таъсирга (ETI- effector-triggered immunity) нисбатан иммунитет бошланади [1.3]

Шундай килиб, усимлик учун тахдид куламини бах,олаш ва тегишли хдмда мутаносиб жавобларни кабул килиш жуда мух,им. Булар хужумга жавоб беришдан, PTI (PAMP- or pattern-triggered immunity) га асосланган мудофаа механизмларини ифода этишдан, агар микроб/патоген бу жавобларни бостиришга кодир булмаса, мос келмасликка олиб келиши мумкин. ^ишлок хужалигида элиситорлардан фойдаланиш усимликнинг уз мудофаа тизимидан фойдаланиб, пестицидларга булган эх,тиёжни камайтиради [1.9].

1.-расм. Усимлик-патоген узаро таъсирида усимликнинг асосий иммун жавоби.

ТАДЦЩОТ МЕТОДЛАРИ ВА УСЛУБЛАРИ

Ризобактерияларни озуца му^итида устириш

Ризобактериялар куйидаги таркибга эга булган озука мухитида устирилди: Пептон -10 г/л; глюкоза - 20 г/л; MgSO4x 7H2O -0.3 г/л; NaCl -3,0 г/л; СаСО3-3,0 г/л; К2НРО4 -0,4 г/л; дистилланган сув 1000 мл; рН-6,8. Озука мухитини стерилизация килиш учун 20 дакика давомида 1200C да 1 атм босими остида Systec автоклавидан (D-35440 Linden, Германия) фойдаланилди. Экиш материали сифатида микроорганизмлар культурасидан фойдаланилди. Экиш жараёни ламинар боксда (BSC 120A, EU)) амалга оширилди. Экилган материални устириш учун 280C да 72 соат давомида термостатдан (TC 1/80-Cny, Россия) фойдаланилди.

"Элиситор" экстрактини олиш ва элиситор таркибидаги учувчан органик моддаларни аницлаш усули

"Элиситор" экстрактини олиш учун термостатда 3 сутка давомида устирилган ризобактериялар ассоциациясини 1200C хароратда 1атм.да 20 дакика давомида микроорганизмлар автоклавига (D-35440 Linden, Германия) куйилди ва совитилган автолизатни филътрдан утказиб ажратиб олинди.

"Элиситор" экстрактини олиш боскичлари

Биотехнологик тизимни шакллантиришнинг энг мухим фаол боскичи булиб продуцент хужайраларнинг устириш (кулътивирлаш) режимини ишлаб чикиш хисобланади. Микробиологик саноатда суюкликларни сикилган хаво ёрдамида кучириш принципи кенг кулланилади, жумладан, идишлардан стерил озука мухитларини ва инокуляторлардан тоза культураларни ишлаб чикарувчи стерил ферментёрларга кучиришда кулланилади. Бу холда озука мухити учун идишлар ва инокуляторлар кушимча равишда аралаштиргичлар, штуцерлар, буг ва сув рубашкалари хамда бошка тузилмалар билан таъминланган монтежюдан фойдаланилди.

Биологик махсулотларни ишлаб чикариш учун хом-ашёларни тайёрлаш жараёни (углевод сакловчи материаллар ва минерал тузлар) дастлабки озика мухитини тайёрлаш боскичларида амалга оширилиши лозим. Озука мухитини тайёрлаш боскичи экиш материалини (ферментация) инокуляторга устириш учун солингандан кейин тугалланади ва кейинги эътибор ферментаторга каратилади. Ферментация жараёни; микроорганизмларнинг интенсив усиши ва ривожланиши борадиган аэрация ва аралаштириш шароитларини, экиш материали хамда хавони тайёрлаш боскичларини уз ичига олади. Кейинги жараён культурал суюкликдан олинган биомассани ажратиб олиш боскичига берилади. Махсулотларни ишлаб чикариш жараёнларида ферментатордаги культурал суюкликдан хосил булган махсулотни ажратиб олиш биомассанинг ажратилиш хусусиятида мухимдир [ 8 ].

"Элиситор" таркибидаги учувчан органик моддаларни аниклаш усули

Культуралар 48 соат давомида 280C да Пептонли озука (10%) мухитида инкубация килинди, сунг 100 мл. хажмдаги ферментация мухити (пептон, жухори уни, CaCO3, NaCl, глюкоза, ачитки экстракти, pH-6,8) ни 500 мл. хажмли Эрленмейер колбаларига утказилди.

Културалар 280C да 220 айл/дак тезликда доимий аралаштириш йули билан 3 сутка давомида инкубация килинди. Ферментациядан сунг озука мухитидан бактериал хужайраларни ажратиб олиш учун 8000 айл/дак 20 дакика давомида центрифуга (СИГМА 3-30КС) килинди. Супернатант фойдаланиладиган эритувчи микдорига караб 10 мл

хажмда улчаб олинди ва 70 мл органик эритувчи билан экстракция килинди. Экстракция эритувчиси сифатида н-гександан фойдаланилди. Тахлил учун экстрактдан 1 мл ишлатилди.

Хромато-масс спектрометрияси " Agileht Technoiogies 7890 N Network GC" тармокли тизимида 5977 A MSD DRUGS SKAN.A1 селектив детекторида ички юзаси 5% фенилметилсилоксан билан копланган узунлиги 30 булган капилляр ёрдамида форсунка харорати 280°C да термостат хароратини 150°C дан бошлаб 10°C / мин боскичма - боскич 289°C кутариб борилди. Тахлил вакти 26,67 дакикани ташкил килди.

ТАДЦЩОТ НАТИЖАЛАРИ ВА УЛАРНИНГ МУ^ОКАМАСИ

Cynara scolymus L. нинг асосий биокимёвий курсаткичларига самарали таъсир этувчи "Элиситор" ни ажратиб олиш технологияси

Бирламчи хом-ашёларни кайта ишлаш жараёнида микробиологик синтез инсон фаолиятида зарур буладиган тайёр махсулот олишни амалга оширувчи бир нечта мураккаб технологик жараёнлар мажмуасини уз ичига олади. Усимликларни химоя килишда микробиологик жихатдан ёндашув янада ахамиятли булиб, микроорганизмлардан фойдаланиш кишлок хужалигини биологизатсия килиш хамда тупрок унумдорлигини оширишдаги вазифаларни хал килиш имконини беради. Бирок, микроорганизмларга кимёвий омиллар билан таъсир килиш табиий микрофлорага таъсир курсатади ва уларнинг нобуд булишига олиб келади. Бу эса улардан фойдаланиш самарадорлигига салбий таъсир килади. Микробиологик ишлаб чикаришнинг замонавий куринишида турли хил биопрепаратларни ишлаб чикаришнинг хар бири узига хос, алохида технологиялар воситасида ишлаб чикарилади. Биотехнологик жараёнларда кулланиладиган микроорганизмлар деярли бир хил хаётий давр боскичларини босиб утади. Шунга кура, ушбу синтез жараёнлари учун мос келадиган технологик жараёнларнинг умумий намунавий чизмаси кабул килинган [8].

Микробиологик саноат бугунги кунда антибиотиклар, аминокислоталар, кимматли ем махсулотлари, витаминлар, ва бошка биологик фаол моддаларнинг саноатда ишлаб чикарилишига каратилган истикболли сохасига айланган. Ушбу жараённинг куп микдордаги махсулотни ишлаб чикариши юкори самарадорликка эга технологик жихозлар билан таъминланган оптимал схемалар яратилишини такозо этади. Микробиологик жихозлар ушбу жараёнларнинг асосини ташкил килиб, унда товар махсулот олиш хамда биосинтезнинг барча боскичлари амалга оширилади. Микроорганизмлардан олинган биомахсулотларнинг узига хос хусусиятлари, жумладан, уни олишдаги стериллик холати, термолабиллиги ишлаб чикаришда кушимча чеклашларни юзага келтиради. Шунинг учун хам кимё саноатида ишлаб чикариш учун одатий булган жихозлар купгина лолларда биотехнологик жараёнларни амалга оширишда тугри келмайди. Ишлаб чикариш технологияси буйича биологик махсулотларнинг барча товар шаклларини куйидаги асосий гурухларга булинади.

1. Бу гурух биологик махсулотлар таркиби инактивatсияланган хужайра биомассаси ва уни кайта ишлаш махсулотларини уз ичига олади. Булар замбуруг мицелийлари, ем-хашак ачиткилари ва бошкалар.

2. Таркибида асосий компонент сифатида тирик микроорганизмларга эга савдо биомахсулотлари. Бу гурухга биодеградантлар, бактериал угитлар, усимликларни химоя

килиш воситалари, ем-хашакни силослаш учун бошлангич культуралар ва биотрансформатсиянинг бошка фаол моддалари киради.

3. Микроорганизмларнинг тоза холда ажратиб олинган метаболитик махсулотлари асосидаги биологик махсулотлар. Буларга ферментлар, биолипидлар, витаминлар, аминокислоталар, антибиотиклар, микроб массалари, полисахаридлар ва микроб метаболитларини комплекс кайта ишланган махсулотлари киради.

Тадкикотлар мобайнида савдо махсулотида асосий компонент сифатида тирик микроорганизмларга эга булган, инактивatsiяланган хужайра биомассаси ва уни кайта ишлаш махсулотларини уз ичига олган, микроорганизмларнинг тозаланган метаболик махсулотларига асосланган хамда бир катор махсус талабларга жавоб берадиган юкори даражада тозаланган Элиситор биологик махсулотининг товар шаклини олишни лозим топдик. Биологик махсулотлар суюк ёки курук шаклда ишлаб чикарилиши мумкинлигини инобатга олиб тадкикотларимиз мобайнида суюк препаратни олиш технологияси ишлаб чикилди.

Илмий изланишлар давомида микроорганизмларни етиштиришда фойдаланиладиган озука мухити таркибини ишлаб чикищда Пептон -10 г/л; MgSO4x 7H2O -0.3 г/л; глюкоза - 20 г/л; К2НРО4 -0,4 г/л; NaCl -3,0 г/л; СаСО3-3,0 г/л; рН-6,8; 1000 мл. дистилланган сувдан фойдаланиш лозим деб топилди.

Биологик махсулотларни ишлаб чикариш корхоналари озука мухитини тайёрлаш учун суюк ва каттик моддаларни саклашда фойдаланиладиган махсус идишлар, эритмалар ва уларни ташиш воситалари, эмульсия ёки суспензияларни аралаштириш учун мосламалар билан жихозланган булиши зарур. Одатда озука тузлари каттик холатда сакланади ва улар керакли микдорда олиниб эритилади. Баъзи холларда аввалдан тайёр эритмалар билан хам аралаштирилиши мумкин. Углерод манбалари (суюк ва каттик холатда) одатда фермеш^ядан олдин тайёрлаб куйилган озука мухитига киритилади, чунки бу жараён зарарли микрофлора билан озука мухитини ифлосланиш хавфини олдини олади хамда тайёр озука аралашмасини саклаш вактида микдорининг ошиш эхтимолини юзага келтиради [7].

Дастлабки даврий ферментатсия жараёни барча кушимчаларни уз ичига олган тайёр озука мухитига микроорганизмларни киритиш билан бошланади. Олиб борилган тадкикотларимиз давомида микроорганизмлар 28 ± 20C гача совутилган стерил озукага киритилди. Озука мухитини тайёрлашдаги энг мухим жараён бу антисептика талабларига риоя килиш булиб, бу боскич бегона микроорганизмларнинг йукотилишини таъминлайди. Микробиологик синтез жараёнларида барча озука моддалари, биореакторнинг тулик стерилизатсия хамда белгиланган pH кийматини яратиш мухим боскич булиб, тадкикотлар давомида pH 6,8-7,0 гача кийматда килиб олинди.

Ферментатсия жараёни махсус идишлар яъни ферментаторлар ёки биореакторларда амалга оширилади. Ферментатор куш деворли булиб, улар орасидаги бушлик совутиш ёки иситиш суюклиги билан тулдирилган, газ ва суюклик окимлари киришига мосланган, озука мухити таркибини ва реактор ичидаги шароитларни кузатиш тизимидан иборат булади. Олиб борилган тадкикотлар давомида биомасса олишнинг турли боскичларида турли хажмли биореакторлардан фойдаланиш технологияси ишлаб чикилди.

Куриб чикилаётган биологик махсулотнинг кадоклаш боскичида мижознинг эхтиёжлари ва махсулотнинг хусусиятлари (унинг пишиклиги, гигроскопиклиги,

чидамлилиги, парчаланиши ва бошкалар) билан белгиланган холда маълум хажм 1л дан килиб махсус полиэтилен идишларга кадоклаш лозим топилди.

Микробиологик саноат микробли синтез оркали асосан кишлок хужалиги махсулотлари олишга мулжалланган булиб, илмий тадкикотлар давомида ана шундай биологик махсулот олишни йулга куйилди.

Экув материалини олиш боскичи

Экув материали деб продуцент микроорганизмнинг тоза культурасини ишлаб чикариш ускуналарида устириш учун тайёрланган—ривожланган культуралар (микдори) мажмуасига айтилади.

Экув материалини устириш куйидаги боскичларда амалга оширилади:

1. Зарур микроорганизм культураларини микробиологик лабораториядан олиш;

2. Экув материалларини кичик хажмли экув ускунасида устириш (5 л. сигимли);

3. Ризобактерияларни катта хажмли экув ускуналарида устириш (50 л. сигимли);

4. Кичик ферментаторларда ризобактерия культураларини туплаш (5 м3 сигимли).

5. Культурал суюкликни саклаш идишига солиш

6. Экстрактор

7. Биомассани саклаш идишига солиш

8. Дозаторда улчаш

9. ^адоклаш( 2-расм.)

10Долдик суюкликни нейтраллаш ёки шарбат килиб окизиш

Ишлаб чикаришда экув материалини тайёрлаш лабораторияда амалга оширилади. Биринчи боскичда микробиологик лабораторияда экув материали устириб олинади. Дастлаб, культура пробиркаларда (1) стерил холатда кия килиб солинган агарли, мутадил озука мухитида, маълум (pH 6,8-7,0; 28±2°C харорат, 72 соат давомида сакланиш) режим асосида купайтирилди.

Устирилган культуралар пробиркадаги кия килиб тайёрланган агарли мухит (1) устидан стерил, тоза сув ёрдамида ювиб олиниб, хажми 250 мл.ли Эрленмейер колбаларидаги 50 ёки 100 мл. ли суюк озука мухитига (1) утказилди ва устириш харорати 28 ± 20C, устириш даври давомийлиги 72 соатни ташкил этди. Колбалар мутадил хароратли хонадаги (28°C) тебратгичларга урнатилди. Культураларнинг усиш тезлиги тебратгичнинг аралаштириш тезлигига боглик равишда узгартирилди. Мутадил аралаштириш тезлиги 120-240 айл/мин.да олиб борилди. Тебратгичларда колбалардаги культурани устириш давомийлиги унинг физиологик хусусиятидан келиб чиккан холда 72 соат давом эттирилди.

Микроорганизмларнинг морфологик курсаткичлари дастлабки боскичда кузатилиб борилди. Энг яхши натижа культураларнинг логарифмик фазасида намоён булди. Иккинчи боскичда, микроорганизмларнинг ривожланиши учун оптимал стерил озука 28 ± 20C хароратгача совутилди ва колбадаги 5-8% микдордаги экув материали экув ускунасига (инокулятор) (3) (харорат 28± 2°C, 72 соат, pH 6,8-7,0)утказилди. Экув материалини тайёрлаш вактида ускунада устиришнинг мутадил режимини саклаб туриш асосий омил хисобланади. Бу жараённи назорат килиш учун биокимёвий ва микробиологик тахлил намуналари олиниб, уларни аниклаб туриш талаб этилади. Озука таркибидаги ризобактерияларнинг микдори 1,5%/л булгунича устириш давом эттирилди (курук масса хисобида) ва бу жараёнга одатда 12 соат сарфланади.

Учинчи боскичи х,ажми 50 л булган экув ускунасида давом эттирилди. Бунда, барча культурал суюклик кичик хажмли инокулятордан (4) аввалдан стерилланган озука мухитига эга катта хажмдаги экув ускунасига (5) утказилади. Устириш давомийлиги 12 соатни ташкил этади. Жараённинг 4-боскичи хажми 5 л булган ускунада (6) давом эттирилди. Суспензия ферментатордан экстракторга (7) утказилиб, бу жараён 1200 С да 20 да;и;а давом эттирилди ва экстракт олинди. Олинган экстрактни биомассани саклаш идишига йуналтириб (8), у оркали фильтрдан (9) утказилди ва фильтрат олинди. Фильтрат маълум улчамдаги дозаторга (10) утказилиб, махсулот 1 литрдан килиб (11) кадокланади. Фильтрлаш натижасида колган чикинди утилизатсия килинади ёки махсус идишга (12) тупланиб шарбат килиб окизиш мумкин. Келгуси тадкикотларимизда ризобактериялар ассоциатсияси асосидаги "Элиситор"ни микробиологик синтези учун мос келадиган технологик жараёнларнинг намунавий чизмаси лойихаси биотехнологик жараёнлар учун умумкабул килинган усуллар асосида ишлаб чикилди (2- расм).

1 S i

Ж щЫ

2-расм. Элиситор ажратиб олиш технологияси:1. Культура. 2-3. Озука мух,итини тайёрлаш ва стериллаш идиши. 4.Дастлабки экув материалини устириш ферментёри (Барбатёр кутиси). 5.Асосий устириш ферментёри. б.Кичик х,ажмли устириш ферментёри. 7.Экстрактор. 8. Биомассани саклаш идиши. 9.Фильтр. 10.Дозатор. 11.^адоклаш ускунаси. 12.Чикинди йигиш идиши.

Янги олинган "Элиситор" таркибида учрайдиган учувчан органик моддалар мицдорининг тахлили

PGPR элиситорлари томонидан аксарият эрийдиган бирикмалар хосил булади, бирок баъзан улардан хосил буладиган метаболитлардан учувчан органик бирикмалар (УОБ) хам хужайин усимликда тизимли каршиликни келтириб чикариши айрим манбаларда келтирилган [4].

Тадкикотларимиз давомида ризобактериялар ассоциatsiяси асосида ишлаб чикилган "Элиситор" хамда эталон "Органика-C" биопрепаратлари таркиби хам газ

хромато-масс-спектрометрия оркали тах,лил килинди. Ушбу биомахсулотлар таркибидаги иккиламчи метаболитлардан учувчан органик бирикмалар микдори ГХ-МС оркали аникланди. Тахлил натажаларига кура "Элиситорнинг" н-гександаги экстракти чуккилари сони 7 хил учувчан бирикмалар мавжудлигини курсатди (3-расм).

3-расм. Элиситорнинг газ хромато-масс-спектрометрия анализи

Газ хромато-масс-спектрометрия анализида куйидаги учувчан бирикмалар:

Биринчи чуккисида 5,267 дакикадан бошлаб сислохеанол, 5-метил-2-(1-метил этил) ёки ментол аникланди ва унинг микдори элиситор таркибида 0,2% ни ташкил этди.

Иккинчи чуккида 5,637 дакикадан бошлаб 3,9% микдорда этанол 2-фенокси мавжудлиги тахлил килинди.

Учинчи чуккида 10,110 дакикадан бошлаб 15,7% микдорда Н, Н-диметил-.алфа.-(м-толулимино)-р-толуидин аникланди.

Туртинчи чуккида 10,253 дакикада 2Н-1,2,3,4-Тетразол, 2-[[4-этил-5[[(2-флюорофенил) метил] тио]-4Н-1,2,4триазол-3-йл] метил]-5-фенил ажралиб чикди.

Бешинчи чуккида 10,525 дакикада 16,0% микдорда [4 (диметиламино)- а- (Р-толуидин) бензил] (дифенил) фосфин оксид аникланди.

Олтинчи чуккида 10,728 дакикада 19,48% микдорда кюнолин-3-карбонитрил, 4-метил-2-диметиламинометиламино мавжудлиги тахлил килинди.

Еттинчи чуккида 11,177 дакикада 41,8% микдорда этандиол % 2 С+бис(фенилгидразон) борлиги кайд этилди (1-жадвал). 1-жадвал

ГХ - МСда "Элиситор" гексанли экстрактининг биологик фаол бирикмалар

тахлили.

т/р Тахлил вакти BupHKMa homh Пк % Махсулотдаги микдори%/мкл

1 1,580 Ethanol 10,35

2 1,816 Benzene 49,32

3 2,162 Toluene 0,97

4 5,267 cycloxeanol, 5-methyl-2-(1-metil ethyl) 0,11 0,2

5 5,637 ethanol, 2-fenoksi 1,55 3,9

6 10,110 N, N-Dimethyl-.alfa.-(m-tolylimino)-p-toluidin 6,16 15,7

7 10,253 2H-1,2,3,4-Tetrazole, 2-[[4-ethyl-5[[(2-fluorophenyl) methyl] thio]-4H-1,2,4triazol-3-yl] methyl]-5-phenil 1,38 3,53

8 10,525 [4 (Dimethylamino)- a- (P-toluidino) benzyl] (diphenyl) phosphine oxide 6,24 16,0

9 10,728 quinoline-3-carbonitrile, 4-methyl-2-dimethylaminomethylenamino 7,60 19,48

10 11,177 ethandial%2C+bis(phenylhydrazone) 16,31 41,8

Мазкур моддалар чукур тахлилий тадкикотларни талаб килади. Ш у боис юкорида

номи келтирилган моддаларни хар бирининг хусусиятларини аниклаш учун алохида тоза холда ажратиб олиш, усимликка таъсирини урганиш, патоген микрофлорага таъсирини тахлил килиш келгуси тадкикотлар учун режалаштириб куйилди. ХУЛОСА

Тадкикотлар натижасида ишлаб чикилган Элиситор биомахсулоти бир неча боскичли манипулятсиялар асосида олинган булиб, улар лаборатория шароитида микроорганизмлар тупламидан керакли културани ажратиб олиш; экиш материалини инокуляторда етиштириш; катта хажмли ферментёрда ризобактериялар биомассасини етиштириш; автолизат олиш учун махсус кичик курилмада ризобактериялар культурасини туплаш; совутиш; биомассани саклаш танкига жойлаштириш; дозатордан утказиш; идишларга кадоклаш; суюкликдан хосил булган чикиндини нейтраллаш ва кушимча биоугит сифатида йигиш боскичларидан иборатдир.

Усимликларни химоя килиш ва зараркунандаларга карши курашда элиситорлардан фойдаланиш янги назорат усули сифатида бугунги кунда экспериментал синовлардан утмокда. Элиситор биомахсулотини куллаш натижасида куйидаги кутилаётган натижаларни тахлиллар асосида хулоса килиш мумкин: Жумладан: усимликларда хашаротлар, замбуруглар, зараркунандалар зарарини камайтириш; махсулотнинг усимликка бевосита таъсири натижасида, уларнинг бошка организмларга нисбатан уткир токциклиги пестицидларга караганда паст булиши билан экологик хавфларни камайтириш; агрокимёвий химоя моддалари билан бирга куллаш, ГМО махсулотларига

нисбатан Элиситор билан ишлов берилган усимликлар камрок экологик хавфга эгалиги

билан ажралиб туради.

REFERENCES

1. Deslandes L., Rivas S. Catch me if you can: bacterial effectors and plant targets. //Trends Plant Sci. -2012.-17, -P. 644-655

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

2. Haider M., Sarkar S., Jha S. Elicitation: a biotechnological tool for enhanced production of secondary metabolites in hairy root cultures. //Engineering in Life Sciences. -2019; -19(12):-P.880-895

3. Jones J. D., Dangl J. L. The plant immune system. // Nature. - 2006.-444, -P.323-329.

4. Kai M., Effmert, U., Piechulla B. Bacterial-plant-interactions: approaches to unravel the biological function of bacterial volatiles in the rhizosphere. // J Front. Microbiol. -2016. -7: -P.108.

5. Sobirova M., Murodova S. Effects of biopraparites on cynara scolymus L., micro and macroelements, and quantity of flavonoids // In E3S Web of Conferences//. 2021. Vol. 258.

6. Sobirova M., Muradova S., Khojanazarova M., Kiryigitov Kh. Extraction of "Elicitor" and determination of volatile organic substances contained in the elicitor// E3S Web of Conferences 389, 01044 (2023) ttps://doi.org/10.1051/e3sconf/202338901044 UESF-2023

7. Sobirova M.M., Murodova S.S. The Influence of Biofertilizers on the Growth and Development of a Medicinal Plant Artichoke (Cynara scolymus L.)// International journal for innovative research in multidisciplinary field issn: 2019. -10, - Impact Factor: 6.497.-pp. 46-49

8. Давранов ^.Д. Саноат микробиологияси.ОУЮ учун кулланма. -Т.: 2012.- 192 бет.

9. Собирова М., Муродова С. Технология получения элиситора, эффективно влияющего на биологические свойства Cynara Scolymus L-М.: Научное обозрение. биологические науки, 2022. №1. с. 68-72

10. Филипцова Г.Г. Роль эндогенных пептидных элиситоров в устойчивости растений к биотическим стрессам. //Журнал Белорусского государственного университета. Биология. 2019; №2: стр 3-12.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.