Научная статья на тему '"COVID-19" ИНФЕКЦИЯСЫНЫҢ ИММУНДЫ АЛДЫҢ АЛУЫНЫҢ ТИІМДІЛІГІН ТАЛДАУ (ӘДЕБИ ШОЛУ)'

"COVID-19" ИНФЕКЦИЯСЫНЫҢ ИММУНДЫ АЛДЫҢ АЛУЫНЫҢ ТИІМДІЛІГІН ТАЛДАУ (ӘДЕБИ ШОЛУ) Текст научной статьи по специальности «Фундаментальная медицина»

CC BY
45
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ВАКЦИНАЛАР

Аннотация научной статьи по фундаментальной медицине, автор научной работы — Жұбанияз Г.М., Тусупкалиева К.Ш., Уразаева С.Т., Кумар Г.Б.

Түйін. Әдебиетті шолу вакцинацияның COVID-19 пандемиясын бақылаудың ең жақсы әдісі болып саналатынын көрсетті. Қазіргі уақытта бұл аурудағы иммундық процестер туралы көп нәрсе белгісіз, бірақ 300-ден астам әртүрлі COVID-19 вакцинасына үміткерлер әртүрлі даму кезеңдерінде. SARS-CoV-2 вакциналарының балалардағы, жасөспірімдердегі және ересектердегі тиімділігін зерттеу үшін олардың тиімділігі мен қауіпсіздігін бағалау күрделі міндет болып қала береді.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ANALYSIS OF THE EFFECTIVENESS OF IMMUNOPROPHYLAXIS OF INFECTION AGAINST "COVID-19"

Resume.A review of the literature has shown that vaccination is considered the best way to control the COVID-19 pandemic. Currently, much is still unknown about the immune processes in this disease, but more than 300 different candidate vaccines against COVID-19 are at different stages of development. Evaluating the effectiveness and safety of vaccines against SARS-CoV-2 to study their effectiveness among children, adolescents and adults remains a difficult task.

Текст научной работы на тему «"COVID-19" ИНФЕКЦИЯСЫНЫҢ ИММУНДЫ АЛДЫҢ АЛУЫНЫҢ ТИІМДІЛІГІН ТАЛДАУ (ӘДЕБИ ШОЛУ)»

-ВЕСТНИК КАЗНМУ #1-2022

УДК 616-036.21:612.017 МРНТИ 76.33.43

DOI 10.53065/kaznmu.2022.44.43.067

Г.МЖубанияз1, К.Ш.Тусупкалиева1, С.Т.Уразаева1, Г.Б.Кумар1

Марат Оспанов атындагы Батыс К,азацстан медицина университету Ацтвбе

«COVID-19» ИНФЕКЦИЯСЫНЬЩ ИММУНДЫ АЛДЫН АЛУЫНЫН, ТИ1МД1Л1Г1Н

ТАЛДАУ (ЭДЕБИ ШОЛУ)

Тушн. ддебиеmmi шолу вакцинацияныц COVID-19 пандемиясын бацылаудыц ец жацсы эдс болып саналатынын кврсетть K,азiргi уацытта бул аурудагы иммундыц процестер туралы квп нэрсе белгiсiз, бiракl 300-ден астам эртyрлi COVID-19 вакцинасына умткерлер эртyрлi даму кезецдертде. SARS-CoV-2 вакциналарыныц балалардагы, жасвспiрiмдердегi жэне ересектердегi тишдшгт зерттеу ушт олардыц тшмдыт мен цаутаздтн багалау кyрделi мтдет болып цала бередь

Tyurndi свздер: COVID-19; иммунопрофилактика; вакциналар; вакцинация.

Г.МЖубанияз1, К.Ш.Тусупкалиева1,С.Т.Уразаева1, Г.Б.Кумар1

Западно-Казахстанский медицинский университет им. Марата Оспанова, Актобе

АНАЛИЗ ЭФФЕКТИВНОСТИ ИММУНОПРОФИЛАКТИКА ПРОТИВ "COVID-19"

Резюме.Обзор литературыпоказал, что лучшим способом проконтролировать пандемию COVID-19 считается вакцинация. В настоящее время многое еще неизвестно об иммунных процессах при этом заболевании, однако более 300 различных вакцин-кандидатов против COVID-19 находятся на разных стадиях разработки. Оценка эффективности и безопасности вакцин против SARS-CoV-2 для изучения эффективности их среди детей, подростков и взрослых остается сложной задачей.

Ключевые слова: COVID-19; иммунопрофилактика; вакцины; вакцинация.

G.M.Zhubaniyaz, K.Sh.Tussupkaliyeva, S.T.Urazaeva. G.B.Kumar

West Kazakhstan Medical University named after Marat Ospanov, Aktobe

ANALYSIS OF THE EFFECTIVENESS OF IMMUNOPROPHYLAXIS OF INFECTION AGAINST

"COVID-19"

Resume.A review of the literature has shown that vaccination is considered the best way to control the COVID-19 pandemic. Currently, much is still unknown about the immune processes in this disease, but more than 300 different candidate vaccines against COVID-19 are at different stages of development. Evaluating the effectiveness and safety of vaccines against SARS-CoV-2 to study their effectiveness among children, adolescents and adults remains a difficult task. Keywords: COVID-19; immunoprophylaxis; vaccine; vaccination.

Юркпе. 2019 жылгы коронавирустык пандемия инфекциясыныц (COVID-19) алгашкы толкыны букш элемге таралды. 2019 жылдыц желтоксан айыныц соцында Кытайдыц Орталык Хубэй провинциясыныц Ухань каласында жергшкт тургындарда белпаз пневмонияныц алгашкы жагдайлары тiркелдi [1]. 2020 жылгы 30 Кацтарда ДД¥ COVID-19 ауруыныц денсаулык сактаудагы тетенше жагдай ретшде, ал 2020 жылы 11 наурызда инфекцияныц тез жэне жаппай есушщ салдарынан COVID-19 пандемиясы туралы жариялады [2,3]. 2020 жылдын, а;пан айынын, соцында COVID-19 инфекциясы Оцтустж Корея, Иран жэне Италияга таралды, содан кешн ол оцтустж-шыгыс Азияга, Еуропа елдерше, Оцтустж, Солтустж Америкага, Ресейге жэне ТМД елдерше таралды. Барлык елдер ДД¥-ныц ю-кимылымен эрекет етт жэне шаралар ;абылдады. Адамдардын ;алыпты элеуметтж жэне экономикалык емiрiн калпына кел^руге ;аншалы;ты, кандай ;ар;ынмен жэне ;ашан MYMкiндiк беретiнi белгiсiз болды [4]. Каза;стандагы COVID-19 пандемиясы 2020 жылы 13 наурызда Нур-Султан жэне Алматы калаларында бул iндеттi жуктырган адамдар аны;талган сэттен бастау

алды. 3 сэуiрге дейiн COVID-19 инфекциясы елдщ барлык аймагына таралып, табыла бастады. 2020 жылдыц казан айында аурудыц екiншi толкыны болды [5]. БYгiнгi тацда вакцинация COVID-19 инфекциясымен ^ресудщ ец алдын алудагы эдютершщ бiрi болып саналады [6]. Вакцинация аурудан кайтыс болу, ауыр агым, симптоматикалык жагдайлар жэне инфекцияныц пайда болуы кауiпiн темендетудiц кауiпсiз жэне тиiмдi шарасы болып табылады. Вакцинациялар аурумен ^ресудщ мацызды жаца эдiсi болып табылады, бiрак вакцинациядан ету стандартты алдын-алу шараларын елемеуге болмайды дегендi бiлдiрмейдi, ейткенi вакцинация непзшен инфекциядан емес, аурудан коргауга багытталган [7]. Мацсаты: Казакстанда COVID-19 инфекциясыныц таралуы жэне иммунды алдын алуына жалпы элемдiк Yрдiстегi шет елдермен салыстырмалы аспектiде эдеби шолу ЖYргiзу. Сондай-ак бiздiц жумысымыздыц непзше КВИ-ге карсы вакцинация жумыстарын талдау юредь

Материалдар мен эдiстер. Элемде COVID-19 инфекциясыныц таралуы бойынша гылыми материалдарды жинау жэне талдау. ДYниежYзiнде

COVID-19 инфекциясына карсы шагарылган вакциналардыц тиiмдiлiн багалау. Нэтижелерi жэне талцылау: COVID-19 пандемиясынын, басталуына дейiн коронавирустык ауруларга карсы вакциналардын, дамуы коронавирустардын, курылымы мен кызмет туралы бiлiмдi калыптастыруга MYMкiндiк берд^ бул бiлiм 2020 жылдын, басында эртYрлi вакциналык технологиялардын, дамуын тездетуге тырысты [8]. Sinopharm жэне Sinovac, Biontech, Moderna, AstraZeneca, Johnson&Johnson препараттары 2021 жылдын, 19 тамызында ДYниежYзiлiк денсаулык сактау уйымы шугыл колдану Yшiн макулдаган вакциналардын, катарына кiрдi [9]. Кептеген елдер халыкты кезен,-кезендмен вакцинациялау жоспарларын енгiздi. Осы жоспарларга сэйкес мысалы: аскыну каут жогары адамдарга, карт адамдарга, инфекция мен бершу крут жогары адамдарга жэне медицина кызметкерлерше басымдык берiледi [10].

Каушт жукпалы COVID-19 ауруын тудыратын SARS-CoV-2 вирусынын, штамдары алгаш рет 2019 жылдын, желтоксан айында табылды [11]. Вирустын, геномын алдымен Кытайдын, Денсаулык сактау кызметтерi толыгымен ашты, 10 Кацтарда оны кепшшкке кол жетiмдi еттi. Кептеген уйымдар жарияланган геномдарды SARS-CoV-2 вакциналарын жасау Yшiн колданады [12]. Осыган 2020 жылдын, 18 наурызда 35-ке жуык компаниялар мен академиялык мекемелер катысты, олардын, Yшеуi эпидемияга дайындык саласындагы инновациялар

коалициясынан (CEPI), сонын, шшде Moderna жэне Inovio Pharmaceuticals биотехнологиялык компанияларынын,, сондай-ак Квинсленд университетшщ жобаларынан колдау алды [13]. 2020 жылдын, наурыз айында 300-ге жуык зерттеу ЖYргiзiлдi. 2020 жылдын, 23 сэуiрiне дейiн ДД¥-нын, алдын алудагы эз1рлемелершщ тiзiмiне 83 препарат енгiзiлдi, онын, 77-сi клиникага дейiнгi зерттеу сатысында болды жэне алты адам клиникалык зерттеулерден етт [14].

2020 жылы 25 маусымдаConvidicea коронавирусына карсы алгашкы вакцина Кытайда эскери кызметшiлердi вакцинациялау Yшiн тiркелдi. Кытай фармацевтикалык CanSino Biologics компаниясы AD5-nCOV (Сауда атауы Конвенция) COVID-19 инфекциясына карсы векторлык вакцинаны эзiрлеген [15]. Ол адамнын, рекомбинантты аденовирусы 5 серотипiн (Ad5) колданатын вирустык векторга негiзделген [16].

Канадада, АКШ-та, Жапонияда жэне Он^стж Кореяда Moderna компаниясынын, вакцинасы колданылады. Еуропалык Одак елдерi, Аргентина, Мексика, Сауд Арабиясы, Канада, Бахрейн, сондай-ак АКШ-та BioNTech/Pfizer колданылады. ¥лыбритания, Yндiстан, Аргентина Oxford Biomedica-AstraZeneca вакцинасын колданады. Беларуссия, Боливия, Аргентина, Алжир, Сербияда «Sputnik V» колданады. Кытай мен БАЭ непзшен кытай вакциналарынын, 4 TYрiн колданады.

Sputnik V - коронавирустык инфекциянын, алдын алуга арналган элемде тiркелген алгашкы вакцина. Н.А.Гамалей атындагы эпидемиология жэне микробиология гылыми-зерттеу орталыгы жасаган «Вакцина «Гам-КОВИД-Вак» (Спутник V)» колданылады. Бул вакцинанын, ендiрiсi Караганды фармацевтикалык кешенiнде ЖYргiзiлдi. Казакстанда коронавируска карсы Спутник V вакцинациясы 2021

жылгы 1 акпанда басталды. Казакстан YKiMeTi, КР Денсаулык сактау министрлт ресми TipKereH, колданыска руксат берген вакциналар: QazCovid-In, QazCoVac, Гам-Ковид-Вак (Казакстан); Sputnik V, Sputnik лайт (Ресей); Hayat-Vax, Coronavac, Sinovac (Кытай); Pfizer (АКШ).

Бipiншi жалпыга бipдeй колжeтiмдi вакцина "Гам-КОВИД-Вак" Ресейде2020жылы 11 тамызда тipкeлдi [17]. "Спутник V" вакцинасын тipкeудeн кeйiнгi III клиникалык зерттеулер 2020 жылгы 25 тамызда ^ке косылды [18]. Ресей Федерациясы Денсаулык сактау министрлтнщ 2014 жылы 21 наурыздагы № 125н буйрыгымен бeкiтiлгeн эпидемиялык кepсeткiштep бойынша профилактикалык егулер KYHтiзбeсiнe 03.02.2021 №47н Ресей Федерациясы Денсаулык сактау министрлтнщ eзгepiс eнгiзу туралы каулысы кабылданды [19]. Бipiншi компонент - SARS-CoV-2 вирусынын s - акуыз генш алып ЖYpeтiн 26-шы серотип адам аденовирусына нeгiздeлгeн рекомбинантты peпликативтi - акаулы вектор; eкiншi компонент - SARS-CoV-2 вирусынын, s - акуыз генш алып ЖYpeтiн 5 - шi серотип адам аденовирусына непзделген рекомбинантты peпликативтi-акаулы вектор. Препараттын клиникалык зерттеулершщ III фазасынын нэтижeлepi бойынша онын тиiмдiлiгi 91,6% - ды курайды [20].

Кeйiнeн шыккан вакцина ЭпиВакКорона -Роспотребнадзор "векторы" вирусология жэне биотехнология Мемлекеттж гылыми орталыгы эзipлeгeн COVID-19- га карсы Ресейлж 6íp компонeнттi пeптидтi вакцина. 2020 жылдын караша айынан бастап Ресей Федерациясынын 5 субъектюшщ (Мэскеу, Красногорск, Тюмень, Казан жэне Калининград) 8 медициналык орталыгында клиникалык сынактар басталды [21]. Вакцинаны ^ркеу 2020 жылдын 17 кыр^йегшде басталды [22]. Препарат 2020 жылдын 13 казанында ЛП-006504 нeмipiмeн тipкeу куэлiгi бepiлдi. Векторлык жэне инактивацияланган баска вакциналардан айырмашылыгы, Эпиваккорона вакцинасында вирустык акуыздын кыска бeлiктepi - иммундык реакцияны калыптастыру Yшiн кажет пептидтер бар. "ЭпиВакКорона" вакцинасы узактыгы 4,5 ай клиникага дeйiнгi зерттеулерден eттi. ДYHиeжYзiлiк денсаулык сактау уйымы жариялаган COVID-19 вакциналарынын деректер базасында

"Эпиваккорона" вакцинасынын 3 фазасынын клиникалык сынактары тек 2021 жылдын наурыз айында тipкeлдi [23]. "ЭпиВакКорона" вакцинанын тшмдшп 94% курайды. Эпиваккорон вакцинасынын артыкшылыктарынын 6ípí онын генетикалык жэне антигендж гeтepогeндi штамдарга карсы тиiмдiлiгi болып табылады, eйткeнi вакцинада SARS-CoV-2 консервативт эпитоптары бар [24]. Biontech (BNT162b2) вакцинасы-американдык Pfizer жэне кытайлык Fosun Pharma-мен бipлeсe отырып, Biontech нем^ биотехнологиялык компаниясы эзipлeгeн COVID-19-га карсы мРНК нeгiзiндeгi вакцина [25]. Pfizer-BioNTech COVID-19 Vaccine деп аталатын пандемиянын бастапкы кeзeнiндe Comirnaty тауар белпамен таратылады [26]. Бул мРНК вакцинасы, модификацияланган мРНК нуклeозидтepiнeн турады, SARS-CoV-2 акуызынын мутантты формасын кодтайды, ол липидтi нанобeлшeктepгe капсулаланган [27]. Вакцина 2020 жылдын тамыз жэне кыр^йек айларында мьщдаган адамдарга сыналды. 2020 жылдын караша айында аралык сынак талдауы аясында COVID-19 диагнозы койылган жэне

кандидаттык вакцина алган зерттеуге катысушылар зерттелдi, бул екiншi дозадан кейiн жетi KYн шшде инфекцияныц алдын-алуда 90% - тшмдшкп керсеттi [28].

BiontechBNT162b2 вакцинасын эзiрлеу 2020 жылдыц 10 кацтарында Кытайдыц SARS-CoV-2 вирусы геномыныц тiзбегiн ауруларды бакылау жэне алдын алу орталыгы жариялаганнан кейiн басталды [29]. 2020 жылдыц кацтарында Biontech немiс биотехнологиялык компаниясы колданыстагы мРНК технологиясы непзшде COVID-19 вакцинасын жасау багдарламасын юке косты. Вакцинаныц бiрнеше нускасын компания Майнц зертханасында жасады, олардыц 20-сы Лангендегi Пол Эрлих институтыныц мамандарына усынылды [30].

2020 жылгы 2 желтоксанда ¥лыбритания денсаулык сактау министрлiгi mRHA реттеушiсiнiц (дэршк заттар мен медициналык максаттагы буйымдарды бакылау женiндегi агенттiк) усынысы бойынша ¥лыбританияда "BNT162b2" вакцинасын колдануды макулдады [31]. 2020 жылдыц 21 желтоксанында Biontech компаниясыныц "bnt162b2" вакцинасы "comirnaty" атауымен ЕО-медициналык препараттар тiркелiмiнде тiркелдi. Сол KYнi Еуропалык дэршк заттар агентлп (тетенше жагдайда) Biontech жэне Pfizer компанияларыныц comirnaty вакцинасын Еуроодакта 16 жэне одан жогары жастагы адамдарга пайдалануга кецес бердi [32].

2020 жылдыц 31 желтоксанында ДYниежYзiлiк денсаулык сактау уйымы (ДДС¥) Biontech жэне Pfizer компанияларыныц COVID-19-га карсы "Comirnaty" вакцинасын тетенше жагдайларда колдану Yшiн регистрге енпздъ бул вакцинаны бiр жыл бурын басталган пандемияга карсы KYресте уйым таныган алгашкы вакцина жасады. Сол шугыл

пайдалануга руксат берквд [33]. Moderna - Moderna компаниясы жасаган COVID-19 инфекциясына карсы вакцинасы.2020 жылдыц 18 желтоксанында АКШ-тыц Азык - TYлiк жэне дэрi -дэрмектер баскармасы (FDA) mRNA-1273 вакцинасын шугыл пайдалануга руксат бердi [34]. 2020 жылдыц 23 желтоксанында Канаданыц Денсаулык сактау министрлт Moderna вакцинаны пайдалануга руксат бердi [35]. 2020 жылдыц кацтарында Moderna mRNA-2 деп аталатын SARS-CoV-1273 вирусына карсы РНК вакцинасыныц дамуы туралы жариялады [36]. Moderna технологиясы - SARS-CoV-2 белшектершщ бетшде орналаскан турактандырылган акуызын кодтау аркылы SARS-CoV-2 иммунитетiн тудыратын mRNA-1273 деп аталатын РНК-ныц (modRNA) модификацияланган нуклеозидтi косылыс [37]. Moderna жэне ¥лттык аллергия жэне жукпалы аурулар институты 27 шшдеде АКШ-та III фазалык сынакты бастады. 2020 жылдыц 30 желтоксанында сынак нэтижелерi New England Journal of Medicine рецензияланган журналында жарияланды. Вакцинацияныц тиiмдiлiгi 94,5% курады. 2021 жылдыц мамыр айында ДYниежYзiлiк вакциналар конгресi Moderna компаниясы шыгарган препаратты коронавирустык вакциналар арасында ец жаксы деп таныды [38].

AstraZeneca компаниясы жэне Оксфорд университет эзiрлеген COVID-19 вакцинасы Vaxzevria немесе Covishield, сондай-ак "Оксфорд вакцинасьГретшде белгiлi [39]. 30 желтоксанда вакцина ¥лыбританияныц вакцинация багдарламасында колдану Yшiн макулданды. Осы вакцина Аргентинада да макулданды [40]. 2021 жылдыц 9 кацтарында "The

Lancet"журналында azd1222 вакцинасыныц цаушаздт мен тиiмдiлiгi туралы макала жарияланды [41]. 2021 жылдыц ;ыркуйепнде Ресейде AstraZeneca компанияныц eндiрiсi iске носылды. "Р-Фарм"Мэскеу фармацевтикалын компаниясы Британдын вакцинаны шыгаруга кiрiстi. Препарат тек экспортно багытталган [42].

2021 жылдыц13 нацтарында Австралия иммунологтары AstraZeneca вакцинасынан тшмдшп темен болгандьщтан бас тартуга ша;ырды деген хабар пайда болды [43]. 2021 жылдыц наурызында вакцинаны сынаудыц Yшiншi кезецi туралы мэлiметтер жарияланды. Осы мэлiметтерге сэйкес, препарат 79% тшмдь Зерттеуге эртYрлi этникалы; топтардыц атынан 32 449 ерiктi натысты. Кдтысушылардыц шамамен 20%-ы 65 жастан аснан, шамамен 60% - ында аурудыц ауыр TYрiнiц наушн арттыратын созылмалы аурулар болган [44]. 2021 жылгы 15 наурызда AstraZeneca вакцинасын нолдану Батыс Еуропа мен элемнщ бiрнатар елдерiнде тонтатылды [45].

17 наурызда ДYниежYзiлiк денсаулы; са;тау уйымы (ДДС¥) мэлiмдеме жасады онда AstraZeneca препаратын коронавирус;а ;арсы вакцинациялау Yшiн нолдануды жалгастыруды усынды. Мэлiмдемеде "ДД¥ AstraZeneca вакцинасын ;олданудыц пайдасы науштен асып TYседi деп санайды жэне вакцинацияны жалгастыруды усынады" делшген [46]. 18 наурызда Еуропалы; дэрi - дэрмектер агенттiгi (EMA) AstraZeneca коронавирусына нарсы вакцина наушаз жэне тиiмдi деп мэлiмдедi [47]. 2021 жылгы 6 сэуiрде Еуропалын дэрьдэрмектер агенттiгi (EMA) AstraZeneca вакцинасы мен вакцинацияланган азаматтарда нан уйыгыштарыныц пайда болу жагдайлары арасында байланыстыц бар екенш мойындады. Бул туралы Италияныц "Il Messaggero" газетiне хабарлады [48]. 2021 жылдыц 25 наурызында вакцинацияланган адамдар найтыс болганнан кейiн елдердщ вакцинаны нолданудан бас тартуы аясында AstraZeneca вакцинаны Vaxzevria деп езгертквд [49]. BBIBP-CorV-Sinopharm жасаган екi бiрдей вирионды белсендi емес COVID-19 вакциналарыныц бiрi. 2020 жылдыц желтонсан айында клиникалын зерттеулердiц III кезецшен Аргентина, Бахрейн, Египет, Марокко, Пэюстан, Перу жэне Бiрiккен Араб Эмiрлiктерiнде (БАЭ) eттi жэне 60 000-нан астам натысушымен аянталды [50]. 2020 жылдыц нарашасына нарай миллионга жуын адам К^ытайдыц шугыл нолдану багдарламасы бойынша вакцинациядан eттi [51]. 2020 жылгы 9 желтонсанда БАЭ BBICP-Corp ресми тiркелгенiн III фазаныц клиникалын зерттеулерiнiц аралын талдауы BBIBP-CorV-дщ COVID-19 инфекциясына нарсы тиiмдiлiгi 86% - ды нурайтынын аньщтаганнан кешн жариялады [52]. Sinopharm (CNBG) ^ытай ¥лттын Biotec Group (SINOPHARM CNBG) еншшес компаниясыныц биологиялын препараттар институты 2020 жылы COVID-19 инфекциясына нарсы ^ытай вакцинасын эзiрлеуге натысты [53].

SINOPHARM COVID-19 вакцинасы деп аталатын BBIBP-CorV-Sinopharm жасаган белсендi емес COVID-19 вирусына нарсы екi вакцинаныц бiрi [54]. BBIBP-CorV Азия, Африка, Оц^стж Америка жэне Еуропаныц кейбiр елдерiнде вакцинация наунандарында нолданылады [55]. 2021 жылдыц 7 мамырында ДYниежYзiлiк денсаулын сантау уйымы вакцинаны COVAX аясында нолдануга манулдады [56].

Казакстанныц Денсаулык сактау

министрлiriндеSinopharmкоронавирустык инфекцияга карсы вакцинасы Араб Эмiрлжтерiнде 2020 жылы 9 желтоксанда тiркелген, ал 6ip айдан аз уакыт еткен соц, 30 желтоксанда Sinopharm компаниясы препаратты эзiрлеушi болып табылатын Кытайда да тiркелген.БYгiнгi тацда Sinopharm50 миллионнан астам дозасы элемнщ 30-дан астам елiнде колдануга багытталган [57]. CoronaVac - Кытай sinovac биофармацевтикалык компаниясы эзiрлеген COVID-19 карсы вакцина.ДД¥ вакцинаны 2021 жылдыц 1 маусымында тетенше жагдайларда колдану Yшiн макулдады [58]. 2020 жылдыц ортасынан бастап вакцина III фазада клиникалык зерттеулерден еттi. 19 казанда Бразилияда III фазаны зерттеудщ алдын-алу нэтижелерi CoronaVac COVID-19 инфекциясыныц каушаз корганыс куралы екенiн керсеттi [59]. 3 желтоксанга карай Бразилияга миллионнан астам доза CoronaVac келдi [60]. 2020 жылдыц 6 желтоксанында Индонезия 1,2 миллион дозаныц алгашкы партиясын Коронавак алды [61]. Вакцинаныц COVID-19 инфекциясына карсы тиiмдiлiгi 50,34% курады.13 желтоксанда Бразилиядагы Бутантан институты III фазадагы сынактарда COVID-19 расталган жагдайлардыц саны 170-ке жеттi, бул бастапкы талдау Yшiн талап етiлетiн 151 жагдайдан асады жэне 23 желтоксанга дейiн кужаттама Бразилияныц улттык денсаулык сактау агенттiгiне (ANVISA) жэне вакцинаны толык макулдау Yшiн Кытайдыц улттык медициналык енiмдер баскармасына усынылады [62]. Жалпы корганыс (51%) ДД¥-да аталган жетi вакцинадан темен жэне сынактар Sinovac шыгарган CoronaVac ауыр аурулар мен ел1мнщ алдын-алуда 100% тиiмдi екенiн керсетедi. Венгрияда 3,5 миллион TYрлi вакциналармен вакцинацияланган зерттеу CoronaVac — та инфекцияга карсы тшмдшп 68,7%, ал елiмге карсы 87,8 % екенш керсеттi [63]. Кытай фармацевтикалык CanSino Biologics компаниясы эзiрлеген AD5-nCOV (Конвидеция) COVID-19 инфекциясына карсы векторлык вакцина [64]. Ол адамныц рекомбинантты аденовирусы 5 серотитн (Ad5) колданатын вирустык векторга непзделген [65]. Эрекет принципi бойынша бул вакцина Спутник V вакцинасына жакын.

2020 жылдыц басында Чен Вэй AD5-nCOV-тi дамыту Yшiн биотехнология институтыныц, медициналык гылымдар эскери академиясыныц жэне CanSino Biologics бiрлескен тобын баскарды [66]. Команда COVID-19 тэжiрибелiк вакцинасын 2020 жылдыц 17 наурызында тестшеудщ I кезецше тiркедi.Сэуiр айында Ad5-nCoV COVID-19 инфекциясына карсы элемдеп алгашкы вакцинага Yмiткер болды, ол II фазаны зерттеуден етп [67]. Пфазаны зерттеу нэтижелерi 2020 жылдыц 20 шiлдесiнде Lancet рецензияланган журналында жарияланды. Антиденелердщ жогары децгей вакцинация узак уакыт иммунитеттi камтамасыз ете алады деп болжайды, дегенмен III фазалык зерттеу нэтижелерi вакцинаныц тиiмдiлiгi мен кауiпсiздiгiн растау Yшiн кажет. 24 кыркYЙекте Cansino 6-17 жас аралыгындагы балалар мен 56 жастан аскан карт адамдар Yшiн Ad5-nCoV кауiпсiздiгi мен иммуногендшпн багалау Yшiн 481 катысушыда III фазасын сынауды бастады [68]. Зерттеудщ III кезецшщ корытындысы бойынша ержтшердщ 92,5% - ында кандагы антиденелердщ

жогары децгей аныкталды. 500 вакцинациядан еткен 200 ержтшщ деректерi талданды [69]. BBV152 (Коваксин) — Bharat Biotech Yндiлiк медициналык зерттеулер кецеамен бiрлесе отырып жасаган белсендi емес вируска негiзделген вакцина. 2020 жылдыц караша айында Коваксин сынактардыц III фазасын ЖYргiзуге руксат алды [70]. III кезецнщ сынактарына бYкiл Yндiстаннан 26000-га жуык ерiктiлер катысады. III сынак кезец елдщ бiрнеше Штаттарынан, соныц iшiнде Дели, Карнатака жэне Батыс Бенгалиядан туратын 22 орталыкты камтиды жэне кеп узамай оларга кептеген баска мемлекеттер косылады деп ^тшуде [71].

Bharat Biotech компаниясы Yндiстан Yкiметiнiц Yндiстанныц дэрi-дэрмек женiндегi бас бакылаушысына (DCGI) тетенше жагдайларда вакцинаны пайдалануга руксат сурады [72]. Бул India Serum Institute жэне Pfizer-ден кешнп Yшiншi фирма болды, ол тетенше жагдайларда вакцинаны колдануга руксат алуга етiнiш бердi. 2021 жылдыц 3 кацтарында вакцина Yндiстанда шугыл колдану Yшiн макулданды. Вакцина 80,6% тшмдшжт керсетедi [73]. Казакстан Республикасы Бiлiм жэне гылым министрлтнщ Биологиялык кауiпсiздiк проблемаларыныц гылыми-зерттеу институты эзiрлеген "QazCovid-in", "QazVac" COVID-19 инфекциясына карсы белсендшп жойылган вакцина [74]. 2021 жылгы 7 кацтардагы № 3 "Казакстан Республикасыныц халкы арасында коронавирустык инфекция ауруларыныц алдын алу женшдеп шараларды одан эрi ЖYргiзу туралы" каулысы бойынша 13 кацтарда ^ркелген [75]. 2021 жылгы 5 кацтарда Казакстан Республикасы Yкiметiнiц 2020 жылгы 15 желтоксандагы № 850 каулысымен бекiтiлген Казакстан Республикасында ендiрiлген COVID-19 коронавирусына карсы вакциналарды уакытша мемлекеттж тiркеу кагидаларына сэйкес КР ДСМ Медициналык жэне фармацевтикалык бакылау комитет "QazCovid-in" вакцинасына 9 ай мерзiмге уакытша тiркеу куэлiгiн бердi [76]. 2020 жылдыц 25 желтоксанында вакцинаныц клиникалык сынагы басталды.2021 жылдыц 11 кацтарында ерiктiлердi вакцинациялау аякталды. 26 сэуiрде казакстандык вакцинаны сынаудыц Yшiншi кезецi зерттеу субъектiлерiнiц 50% белпсшен еттi [77]. 8 кыркYЙекте QazVac вакцинасыныц бiрiншi компонентiн 172 708 адам алды. 2021 жылгы 27 сэуiрде "QazVac" Казакстанда тiркеуден етп. 2021 жылдыц 18 тамызында "QazVac" Кыргызстанда тiркеуден еттi [78].

КовиВак М.П. Чумаков атындагы иммунобиологиялык препараттарды зерттеу жэне эзiрлеу Федералды гылыми орталыгы SARS-CoV-2 вирусына негiзделген COVID-19-га карсы Ресейлiк бiр компоненттi тутас вирионды инактивирленген вакцина [79]. 2020 жылы М.П. Чумакова РАН COVID-19 вакцинасын эзiрлеудi бастады. Бул SARS-CoV-2 инактивацияланган вирус непзшдеп КовиВак вакцинасы, адъювант ретiнде алюминий гидроксидi бар [80]. 2020 жылгы желтоксанда клиникага дешнп сынактар ЖYргiзiлдi жэне клиникалык зерттеулер басталды [81]. Вакцинаныц инфекциядан коргай алатындыгын керсететiн III клиникалык сынак кезец 2021 жылдыц 2 маусымында басталды. 2022 жылгы 30 желтоксанда сынактардыц болжамды аякталу KYнi [82]. Сынакка 32 мыц адам катысуы керек, зерттеу ашык жэне рандомизацияланбаган, плацебо тобы

карастырылмаган. Вакцина аурудан коргайды ма, жок

па, Yшiншi кезецнщ клиникалык зерттеулершщ нэтижелерi шыгарылганга дейiн белгiсiз болып калады [83].

2022 жылы 7акпанда Ресейдщ Денсаулык сактау министрлiгi Балаларга КовиВак коронавирустык вакцинасын клиникалык зерттеудщ Yшiншi кезендн eткiзуге ресми TYPДе руксат бердь Зерттеулерге 1050 ерiктi катысады деп ^тшуде [84].

Авторлардьщ Yлесi: зерттеу тужырымдамасы жэне дизайны: К.Ш/Гусупкалиева, С.Т.Уразаева; деректер жинау Г.М.Жубанияз; нэтижелердi талдау жэне TYсiндiру: Г.М.Жубанияз, К.Ш.Тусупкалиева; эдебиетке шолу: С.Т.Уразаева, Г.Б.Кумар; колжазбаны дайындау: Г.М.Жубанияз, С.Т.Уразаева. Барлы; авторлар жумыс нэтижелерiмен танысып, колжазбанын, сон,гы нуск;асын макулдады. Кдржыландыру: зерттеуге демеушiлiк колдау кeрсетiлмедi. МYДДелер цацтьгеысы: авторлар MYДДелер кактыгысынын, жоктыгын мэлiмдейдi.

Вклад авторов. Все авторы принимали равносильное участие при написании данной статьи. Конфликт интересов - не заявлен. Данный материал не был заявлен ранее, для публикации в других изданиях и не находится на рассмотрении другими издательствами. При проведении данной работы не было финансирования сторонними организациями и медицинскими представительствами. Финансирование - не проводилось.

Authors' Contributions. All authors participated equally

in the writing of this article.

No conflicts of interest have been declared.

This material has not been previously submitted for

publication in other publications and is not under

consideration by other publishers.

There was no third-party funding or medical representation in the conduct of this work. Funding - no funding was provided.

1 Gu H., Xie Z., Li T., Zhang S., Lai C., Zhu P., Wang K., Han L., et al. Angiotensin-converting enzyme 2 inhibits lung injury induced by respiratory syncytial virus // Sci Rep. 2016. v.6. Р.19840.

2 Gorbalenya A.E. Severe acute respiratory syndrome-related coronavirus — The species and its viruses, a statement of the Coronavirus Study Group. Nature Microbiology. 2020. № 2. URL: http:// doi: 10.1038/s41564-020-0695-z.

3 Zhang L., Lin D., Sun X., Curth U., Drosten C., Sauerhering L., Becker S., Rox K., Hilgenfeld R. Crystal structure of SARS-CoV-2 main protease provides a basis for design of improved a-ketoamide inhibitors // Science. 2020. vol. 368. P.409 - 412.

4 Никифоров В.В., СурановаТ.Г., Миронов А. Ю., Забозлаев Ф.Г // Новая коронавирусная инфекция (COV1D-19): этиология, эпидемиология, клиника, диагностика, лечение и профилактика - 2020.

5 Руководство по профилактике и лечению новой коронавирусной инфекции COV1D-19// Первая академическая клиника Университетской школы медицины провинции Чжэцзян. - 2020.

6 Draft landscape and tracker of COVID-19 candidate vaccines- Electronic text. 06.05.2021- URL: https://www.who.int/publications/m/item/draft-landscape-of-covid-19-candidate-vaccines

7 Li YD, Chi WY, Su JH, Ferrall L, Hung CF, Wu TC. Coronavirus vaccine development: from SARS and MERS to COVID-19 (англ.у/Journal of Biomedical Science. 20.12.2020.

8 Status of COVID-19 Vaccines within WHO EUL/PQ evaluation process (англ.). // World Health Organisation. 19-08-2021.

9 Fauci, Anthony S. Covid-19 — Navigating the Uncharted (англ.) // New England lournal of Medicine : journal. — 2020. — 28 February. — ISSN 00284793. — doi:10.1056/nejme2002387

10 Steenhuysen. With Wuhan virus genetic code in hand, scientists begin work on a vaccine. 24 января 2020.

11 Spinney. When will a coronavirus vaccine be ready?, The Guardian. 18 марта 2020.

12 Ziady. Biotech company Moderna says its coronavirus vaccine is ready for first tests, CNN. 26 февраля 2020.

Т1З1М1

13 Devlin. Hopes rise over experimental drug's effectiveness against coronavirus, The Guardian. 10 марта 2020.

14 Недюк, М. Вакцинный квартет: данные о российско-китайском препарате признаны TheLancet : По принципу работы «Конвидеция» схожа со «Спутником Лайт» // Известия. — 2021. — 11 марта.

15 Минздрав России зарегистрировал первую в мире вакцину от COVID-19. Министерство здравоохранения РФ.11 августа 2020.

16 LogunovDY, DolzhnikivaIV, ZubkovaOV, TukhvatulinAI, GintsburgAL. Safety and immunogenicity of an rAd26 and rAd5 vector-based heterologous prime-boost COVID-19 vaccine in two formulations: two open, non-randomised phase 1/2 studies from Russia. TheLancet 2020 Sep;396(10255):887-97.

17 21. Реестр разрешений на проведение клинических исследований

(РКИ). grls.rosminzdrav.ru. МинздравРФ. 12.12.2020.

18 LogunovDY, DolzhnikivaIV, ScherblyakovDV, GintsburgAL; Gam-COVID-VacVaccineTrialGroup. Safety and efficacy of an rAd26 and rAd5 vector-based heterologous prime-boost COVID-19 vaccine: an interim analysis of a randomised controlled phase 3 trial in Russia // The Lancet 2021 Feb;397(10275):671-81.

19 Голикова рассказала о сроках регистрации второй вакцины от COVID-19 // Статья от 26.08.2020 г. «Российская газета». Г. Мисливская.

20 Разрешение на проведение клинических испытаний (РКИ) № 644 от 18.11.2020на сайте Государственного реестра лекарственных средств.

21 «Вектор» начал регистрацию вакцины от COVID-19 в России // Статья от 18.09.2020 г. «Фармацевтический вестник». Е. Воронина, А. Теслина.

22 О регистрации вакцины ФБУН ГНЦ ВБ «Вектор»

Роспотребнадзора_«ЭпиВакКорона» //

Информационное сообщение на официальном сайте Роспотребнадзора от 14.10.2020 г.

23 «Вектор» впервые опубликовал фото вакцины от коронавируса «ЭпиВакКорона». ТАСС. 08.09.2020.

24 EMA recommends first COVID-19 vaccine for authorisation in the EU (англ.). EMA. 21 December 2020.

25 Comirnaty (англ.). Comirnatyglobal. — «Наначальнойстадиипандемиивакцинаможетраспрос

транятьсяподназваниемPfizer-BioNTechCOVID-19 Vaccine». 22 January 2021.

26 Edward E. Walsh, Robert W. Frenck, Ann R. Falsey, Nicholas Kitchin, Judith Absalon. Safety and Immunogenicity of Two RNA-Based Covid-19 Vaccine Candidates // The New England Journal of Medicine. — 2020-10-14. — ISSN 00284793. — doi:10.1056/NEJMoa2027906.

27 Covid vaccine: First 'milestone' vaccine offers 90% protection. BBC News - 9 ноября 2020.

28 Polack, Fernando (December 10, 2020). "Safety and Efficacy of the mRNA Covid-19 Vaccine". New England Journal of Medicine. DOI:10.1056/NEJMoa2034577. development of BNT162b2 was initiated on January 10. 2020. when the SARS-CoV-2 genetic sequence was released by the Chinese Center for Disease Control and Prevention and disseminated globally by the GISAID (Global Initiative on Sharing All Influenza Data) initiative

29 Papadopoulos. Christian. Chronologie - So entstand der Corona-Impfstoff von

Biontech (нем.). SOdwestrundfunk .14 December 2020.

30 Gaebler C, Nussenzweig MC (October 2020). "All eyes on a hurdle race for a SARS-CoV-2 vaccine". Nature. 586 (7830): 501— 2. DQI:10.1038/d41586-020-02926-w.

31 Walsh EE. Frenck RW. Falsey AR. Kitchin N. Absalon J. Gurtman A. et al. (October 2020). "Safety and Immunogenicity of Two RNA-Based Covid-19 Vaccine Candidates". TheNew England Journal of Medicine. 383 (25): 2439 50. DOI:10.1056/NEIMoa2027906. PMC 7583697. PMID 3 3053279.

32 China's Fosun to end BioNTech's COVID-19 vaccine trial. seek approval for another.// Reuters. 3 November 2020.

33 UK authorises Pfizer/BioNTech COVID-19 vaccine (англ.). Department of Health and Social Care.02december2020.

34 Increasing number of biopharma drugs target COVID-19 as virus spreads (англ.). www.bioworld.com.

35 Regulatory Decision Summary - Moderna COVID-19 Vaccine - Health Canada (англ.). Health Canada. 23december2020.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

36 finanzen net GmbH. These 5 drug developers have jumped this week on hopes they can provide a coronavirus treatment (англ.)^?. markets.businessinsider.com.

37 Kelland. Julie Steenhuysen. Kate. With Wuhan virus genetic code in hand. scientists begin work on a vaccine. Reuters. 24 january 2020.

38 Lindsey R. Baden. Hana M. El Sahly. Brandon Essink. Karen Kotloff. Sharon Frey. Efficacy and Safety of the mRNA-1273 SARS-CoV-2 Vaccine // New England Journal of Medicine. — 2021-02-04. — Т. 384. вып. 5. — С. 403416. — ISSN 0028-4793. — doi:10.1056/NEJMoa2035389.

39 Rajagopal. AstraZeneca & Serum Institute of India sign licensing deal for 1 billion doses of Oxford vaccine. The Economic Times. 4 июня 2020.

40 Argentine regulator approves AstraZeneca/Oxford COVID-19 vaccine -AstraZeneca. Reuters. 30 декабря 2020.

41 MerrynVoysey, Sue Ann Costa Clemens, Shabir A. Madhi, Lily Y. Weckx, Pedro M. Folegatti. Safety and efficacy of the ChAdOx1 nCoV-19 vaccine (AZD1222) against SARS-CoV-2: an interim analysis of four randomised controlled trials in Brazil. South Africa. and the UK (англ.) // The Lancet. — 2021-01-09. — Т. 397. вып. 10269. — С. 99-

111. — ISSN 1474-547X 0140-6736. 1474-547X. — doi:10.1016/S0140-6736(20)32661-1.

42 "Why Oxford's positive COVID vaccine results are puzzling scientists". Nature [англ.]. 588 (7836): 16—18. 2020-11 -23. DOI:10.1038/d41586-020-03326-w. PMID 33230278.

43 Staff. Reuters. China Sinopharm's coronavirus vaccine taken by about a million people in emergency use. Reuters. 19 ноября 2020.

44 Nick Paton Walsh. Jo Shelley. Eduardo Duwe and William Bonnett CNN. The world's hopes for a coronavirus vaccine may run in these health care workers' veins. CNN. Датаобращения: 13 декабря 2020.

45 University of Oxford. A Phase 2/3 Study to Determine the Efficacy. Safety and Immunogenicity of the Candidate Coronavirus Disease (COVID-19) Vaccine ChAdOx1 nCoV-19. — clinicaltrials.gov. 2020-12-08. — № NCT04400838. 46. Belluz. Why the AstraZeneca-Oxford Covid-19 vaccine is different (англ.). Vox (23 ноября 2020).

47 Kumar. Covid-19 vaccine: Serum Institute signs up for 100 million doses of vaccines for India. low and middle-income countries. The Financial Express (7 августа 2020).

48 Calatayud. AstraZeneca to supply Europe with Covid-19 vaccine (англ.). MarketWatch. Датаобращения: 15 июня 2020.

49 Stevis-Gridneff. A European Official Reveals a Secret: The U.S. Is Paying More for Coronavirus Vaccines. The New York Times (18 декабря 2020). Датаобращения: 19 декабря 2020.

50 Roland. Denise U.S. to Invest $1.2 Billion to Secure Potential Coronavirus Vaccine From AstraZeneca. Oxford University (англ.). Wall Street Journal (21 мая 2020). Датаобращения: 6 августа 2020.

51 Mohamed Waly. "Sisi says Egypt to begin COVID-19 vaccinations on Sunday"..Reuters (January 24. 2021).

52 Jonathan Corum, Carl Zimmer. "How the Sinopharm Vaccine Works". The New York Times (March 22.2021).

53 Mostafa Salem and Yong Xiong CNN. China's Sinopharm vaccine has 86% efficacy against Covid-19. says UAE. CNN. 21 декабря 2020.

54 Toms Dumpis. "Morocco Receives Half a Million Doses of Chinese Sinopharm Vaccine". Morocco World News (January 27. 2021).

55 Roxanne Liu, Tony Munroe. "China Sinopharm's coronavirus vaccine taken by about a million people in emergency use". Reuters. 19November 2020.

56 AdamTaylor. "WHO grants emergency use authorization for Chinese-made Sinopharm coronavirus vaccine". The Washington Post. 7May 2021.

57 Natasha Turak. "The UAE is on track to have half its population vaccinated by the end of March". CNBC (January 18. 2021

58 FaraiMutsaka. "Zimbabwe starts administering China's Sinopharm vaccines".thestar.com (February 18. 2021)

59 Jakarta Globe. Indonesia Starts CoronaVac Phase 3 Clinical Trials. 13 октября 2020.

60 China's CoronaVac Trial Resumes in Brazil After 'Adverse Event'. Bloomberg.com. 11 ноября 2020.

61 Staff. Reuters. Brazil gets Chinese COVID-19 vaccine doses. Senate OK's British vaccine funding. Reuters. 3 декабря 2020.

62 Doria prepara estudo completo e registro chines para pressionar Anvisa a aprovar Coronavac ?. Folha de S.Paulo. 14 декабря 2020.

63 Tests show China's Sinovac vaccine is safe, Brazil research centre says (англ.). South China Morning Post 20 октября 2020.

64 Zoltan Voko, Zoltan Kiss, Gyorgy Surjan, Orsolya Surjan, Zsofia Barcza. Nationwide effectiveness of five SARS-CoV-2 vaccines in Hungary - The HUN-VE study (англ.) // Clinical Microbiology and Infection. — 2021. — 25 November. — ISSN 1198-743X. — doi:10.1016/j.cmi.2021.11.011

65 Крылова, Н. Петербургский инфекционист: Как разные вакцины от COVID-19 заставляют работать иммунитет // Доктор Питер. — 2020. — 12 ноября.

66 Patricio Lazcano y Cecilia Yanez. Asifuncionan las cuatrovacunas que se probaranen Chile. La Tercera (15 ноября 2020).

67 China Announces Phase 2 of Clinical Trials of COVID-19

Vaccine_|_Voice_of_America_-

English (англ.). www.voanews.com. 11 декабря 2020.

68 BrundaGanneru, Harsh Jogdand, Vijaya Kumar Dharam, Narasimha Reddy Molugu, Sai D. Prasad. Evaluation of Safety and Immunogenicity of an Adjuvanted, TH-1 Skewed, Whole Virion InactivatedSARS-CoV-2 Vaccine -BBV152 (англ.) // bioRxiv. — 2020-09-12. — P. 2020.09.09.285445. — doi:10.1101/2020.09.09.285445.

69 Недюк, М. Вакцинный квартет: данные о российско-китайском препарате признаны The Lancet : По принципу работы «Конвидеция» схожа со «Спутником Лайт // Известия. — 2021. — 11 марта.

70 Feng-Cai Zhu, Xu-Hua Guan, Yu-Hua Li, Jian-Ying Huang, Tao Jiang. Immunogenicity and safety of a recombinant adenovirus type-5-vectored COVID-19 vaccine in healthy adults aged 18 years or older: a randomised, double-blind, placebo-controlled, phase 2 trial (англ.) // The Lancet. — 2020-08-15. — Т. 396, вып. 10249. — С. 479488. — ISSN 1474-547X 0140-6736, 1474-547X. — doi:10.1016/S0140-6736(20)31605-6.

71 Brunda Ganneru, Harsh Jogdand, Vijaya Kumar Dharam, Narasimha Reddy Molugu, Sai D. Prasad. Evaluation of Safety and Immunogenicity of an Adjuvanted, TH-1 Skewed, Whole Virion InactivatedSARS-CoV-2 Vaccine -BBV152 (англ.) // bioRxiv. — 2020-09-12. — P. 2020.09.09.285445. — doi:10.1101/2020.09.09.285445.

72 Coronavirus | After SII, Bharat Biotech seeks DCGI approval for Covaxin, The Hindu. 7 декабря 2020.

73 An Efficacy and Safety Clinical Trial of an Investigational COVID-19 Vaccine (BBV152) in Adult Volunteers - Full Text View - ClinicalTrials.gov (англ.). clinicaltrials.gov. 21 декабря 2020.

74 Yergaliyeva A (20 December 2020). "Kazakhstan Begins Vaccinating 3,000 Volunteers With Self-Made QazCovid-in". The Astana Times. Retrieved 2 March2021.

75 Zakarya, Kunsulu; Kutumbetov, Lespek; Orynbayev, Mukhit; Abduraimov, Yergali; Sultankulova, Kulyaisan; Kassenov, Markhabat; Sarsenbayeva, Gulbanu; Kulmagambetov, Ilyas; Davlyatshin, Timur; Sergeeva, Maria; Stukova, Marina (1 September 2021). "Safety and immunogenicity of a QazCovid-in® inactivated whole-virion vaccine against COVID-19 in healthy adults: A single-centre, randomised, single-blind, placebo-controlled phase 1 and an open-label phase 2 clinical trials with a 6 months follow-up in Kazakhstan". EClinicalMedicine. 39: 101078. doi:10.1016/j.eclinm.2021.101078. ISSN 25895370. PMC 8363482.

76 SATUBALDINA, ASSEL (5 October 2021). "Kazakhstan to Supply Its QazVac COVID-19 Vaccine to Other Countries Next Year". The Astana Times.

77 БезопасностьвакциныQAZVAC (рус.). // МинздравРК. 26 апреля 2021. https://ru.wikipedia.org/wiki/QazVac.

78 "Kazakhstan: Officials under fire over vaccination failures | Eurasianet". eurasianet.org. Retrieved 11 April 2021.

79 Регистрационное удостоверение и Инструкция по медицинскому применению лекарственного препарата «КовиВак (Вакцина коронавирусная инактивированная цельновирионная концентрированная очищенная)» от 19.02.2021 г. + Изменения: № 1 от 01.07.2021, № 2 от 11.10.2021, № 3 от 27.10.2021 // Электронный образ документа на сайте «Государственный реестр лекарственных средств».

80 Центр им. Чумакова может быстро развернуть массовое производство своей вакцины // Статья от

28.12.2020 г. «ТАСС».

81 Георгий Игнатьев: «При первых иммунизациях мышей мы увидели, что антитела есть». pcr.news. Дата обращения: 13 июня 2021.

82 М. Николаев. Родом из Коммунарки. В России зарегистрируют вакцину «КовиВак», созданную на основе цельного «убитого» вируса // Статья от

28.01.2021 г. Газета «Наша версия».

83 Г. Мисливская. Вакцину «КовиВак» центра Чумакова зарегистрируют в середине февраля // Статья от 28.01.2021 г. «Российская газета».

84 Анастасия Алимпиева. Разработчик «КовиВака» призвал дождаться окончания испытаний для оценки эффективности. Известия. 2 июня 2021.

1 Gu H., Xie Z., Li T., Zhang S., Lai C., Zhu P., Wang K., Han L., et al. Angiotensin-converting enzyme 2 inhibits lung injury induced by respiratory syncytial virus // Sci Rep. 2016. v.6. R.19840.

2 Gorbalenya A.E. Severe acute respiratory syndrome-related coronavirus — The species and its viruses, a statement of the Coronavirus Study Group. Nature Microbiology. 2020. № 2. URL: http:// doi: 10.1038/s41564-020-0695-z.

3 Zhang L., Lin D., Sun X., Curth U., Drosten C., Sauerhering L., Becker S., Rox K., Hilgenfeld R. Crystal structure of SARS-CoV-2 main protease provides a basis for design of improved a-ketoamide inhibitors // Science. 2020. vol. 368. P.409 - 412.

4 Nikiforov V.V., SuranovaT.G., Mironov A. Ju., Zabozlaev F.G // Novaja koronavirusnaja infekcija (COVID-19): jetiologija, jepidemiologija, klinika, diagnostika, lechenie i profilaktika - 2020.

5 Rukovodstvo po profilaktike i lecheniju novoj koronavirusnoj infekcii COVID-19// Pervaja akademicheskaja klinika Universitetskoj shkoly mediciny provincii Chzhjeczjan. - 2020.

6 Draft landscape and tracker of COVID-19 candidate vaccines- Electronic text. 06.05.2021- URL: https://www.who.int/publications/rn/item/draft-landscape-of-covid-19-candidate-vaccines

7 Li YD, Chi WY, Su JH, Ferrall L, Hung CF, Wu TC. Coronavirus vaccine development: from SARS and MERS to COVID-19 (angl.).//Journal of Biomedical Science. 20.12.2020.

8 Status of COVID-19 Vaccines within WHO EUL/PQ evaluation process (angl.). // World Health Organisation. 19-08-2021.

9 Fauci, Anthony S. Covid-19 — Navigating the Uncharted (angl.) // New England Journal of Medicine : journal. —

2020. — 28 February. — ISSN 0028-4793. — doi:10.1056/nejme2002387

10 Steenhuysen. With Wuhan virus genetic code in hand, scientists begin work on a vaccine. 24 janvarja 2020.

11 Spinney. When will a coronavirus vaccine be ready?, The Guardian. 18 marta 2020.

12 Ziady. Biotech company Moderna says its coronavirus vaccine is ready for first tests, CNN. 26 fevralja 2020.

13 Devlin. Hopes rise over experimental drug's effectiveness against coronavirus, The Guardian. 10 marta 2020.

14 Nedjuk, M. Vakcinnyj kvartet: dannye o rossijsko-kitajskom preparate priznany TheLancet : Po principu raboty «Konvidecija» shozha so «Sputnikom Lajt» // Izvestija. — 2021. — 11 marta.

15 Minzdrav Rossii zaregistriroval pervuju v mire vakcinu ot COVID-19. Ministerstvo zdravoohranenija RF.11 avgusta 2020.

16 LogunovDY, DolzhnikivalV, ZubkovaOV, TukhvatulinAI, GintsburgAL. Safety and immunogenicity of an rAd26 and rAd5 vector-based heterologous prime-boost COVID-19 vaccine in two formulations: two open, non-randomised phase 1/2 studies from Russia. TheLancet 2020 Sep;396(10255):887-97.

17 Reestr razreshenij na provedenie klinicheskih issledovanij (RKI). grls.rosminzdrav.ru. MinzdravRF. 12.12.2020.

18 LogunovDY, DolzhnikivaIV, ScherblyakovDV, GintsburgAL; Gam-COVID-VacVaccineTrialGroup. Safety and efficacy of an rAd26 and rAd5 vector-based heterologous prime-boost COVID-19 vaccine: an interim analysis of a randomised controlled phase 3 trial in Russia // The Lancet 2021 Feb;397(10275):671-81. 19.Golikova rasskazala o srokah registracii vtoroj vakciny ot COVID-19 // Stat'ja ot 26.08.2020 g. «Rossijskaja gazeta». G. Mislivskaja.

20 Razreshenie na provedenie klinicheskih ispytanij (RKI) № 644 ot 18.11.2020na sajte Gosudarstvennogo reestra lekarstvennyh sredstv.

21 «Vektor» nachal registraciju vakciny ot COVID-19 v Rossii // Stat'ja ot 18.09.2020 g. «Farmacevticheskij vestnik». E. Voronina, A. Teslina.

22 O registracii vakciny FBUN GNC VB «Vektor» Rospotrebnadzora «JepiVakKorona» // Informacionnoe soobshhenie na oficial'nom sajte Rospotrebnadzora ot 14.10.2020 g.

23 «Vektor» vpervye opublikoval foto vakciny ot koronavirusa «JepiVakKorona». TASS. 08.09.2020.

24 EMA recommends first COVID-19 vaccine for authorisation in the EU (angl.). EMA. 21 December 2020.

25 Comirnaty (angl.). Comirnatyglobal. — «Nanachal'nojstadiipandemiivakcinamozhetrasprostranja t'sjapodnazvaniemPfizer BioNTechCOVID 19 Vaccine». 22 January 2021.

26 Edward E. Walsh, Robert W. Frenck, Ann R. Falsey, Nicholas Kitchin, Judith Absalon. Safety and Immunogenicity of Two RNA-Based Covid-19 Vaccine Candidates // The New England Journal of Medicine. — 2020-10-14. — ISSN 0028-4793. — doi:10.1056/NEJMoa2027906.

27 Covid vaccine: First 'milestone' vaccine offers 90% protection, BBC News - 9 nojabrja 2020.

28 Polack, Fernando (December 10, 2020). "Safety and Efficacy of the mRNA Covid-19 Vaccine". New England Journal of Medicine. DOI:10.1056/NEJMoa2034577. development of BNT162b2 was initiated on January 10, 2020, when the SARS-CoV-2 genetic sequence was released by the Chinese Center for Disease Control and

Prevention and disseminated globally by the GISAID (Global Initiative on Sharing All Influenza Data) initiative

29 Papadopoulos, Christian. Chronologie - So entstand der Corona-Impfstoff von Biontech (nem.), S0dwestrundfunk.14 December 2020.

30 Gaebler C, Nussenzweig MC (October 2020). "All eyes on a hurdle race for a SARS-CoV-2 vaccine". Nature. 586 (7830): 501—2. DOI:10.1038/d41586-020-02926-w.

31 Walsh EE, Frenck RW, Falsey AR, Kitchin N, Absalon J, Gurtman A, et al. (October 2020). "Safety and Immunogenicity of Two RNA-Based Covid-19 Vaccine Candidates". TheNew England Journal of Medicine. 383 (25): 2439 50. D0I:10.1056/NEJMoa2027906. PMC 7583697. PMID 33053279.

32 China's Fosun to end BioNTech's COVID-19 vaccine trial, seek approval for another,// Reuters. 3 November 2020.

33 UK authorises Pfizer/BioNTech COVID-19 vaccine (angl.). Department of Health and Social Care.02december2020.

34 Increasing number of biopharma drugs target COVID-19 as virus spreads (angl.). www.bioworld.com.

35 Regulatory Decision Summary - Moderna COVID-19 Vaccine - Health Canada (angl.). Health Canada. 23december2020.

36 finanzen net GmbH. These 5 drug developers have jumped this week on hopes they can provide a coronavirus treatment (angl.) ?. markets.businessinsider.com.

37 Kelland, Julie Steenhuysen, Kate. With Wuhan virus genetic code in hand, scientists begin work on a vaccine, Reuters. 24 january 2020.

38 Lindsey R. Baden, Hana M. El Sahly, Brandon Essink, Karen Kotloff, Sharon Frey. Efficacy and Safety of the mRNA-1273 SARS-CoV-2 Vaccine // New England Journal of Medicine. — 2021-02-04. — T. 384, vyp. 5. — S. 403416. — ISSN 0028-4793. — doi:10.1056/NEJMoa2035389.

39 Rajagopal. AstraZeneca & Serum Institute of India sign licensing deal for 1 billion doses of Oxford vaccine. The Economic Times. 4 ijunja 2020.

40 Argentine regulator approves AstraZeneca/Oxford COVID-19 vaccine -AstraZeneca. Reuters. 30 dekabrja 2020.

41 MerrynVoysey, Sue Ann Costa Clemens, Shabir A. Madhi, Lily Y. Weckx, Pedro M. Folegatti. Safety and efficacy of the ChAdOx1 nCoV-19 vaccine (AZD1222) against SARS-CoV-2: an interim analysis of four randomised controlled trials in Brazil, South Africa, and the UK (angl.) // The Lancet. — 2021-01-09. — T. 397, vyp. 10269. — S. 99-111. — ISSN 1474-547X 0140-6736, 1474-547X. — doi:10.1016/S0140-6736(20)32661-1.

42 "Why Oxford's positive COVID vaccine results are puzzling scientists". Nature [angl.]. 588 (7836): 16—18. 2020-11-23. DOI:10.1038/d41586-020-03326-w. PMID 33230278.

43 Staff, Reuters. China Sinopharm's coronavirus vaccine taken by about a million people in emergency use, Reuters. 19 nojabrja 2020.

44 Nick Paton Walsh, Jo Shelley, Eduardo Duwe and William Bonnett CNN. The world's hopes for a coronavirus vaccine may run in these health care workers' veins. CNN. Dataobrashhenija: 13 dekabrja 2020.

45 University of Oxford. A Phase 2/3 Study to Determine the Efficacy, Safety and Immunogenicity of the Candidate Coronavirus Disease (COVID-19) Vaccine ChAdOx1 nCoV-19. — clinicaltrials.gov, 2020-12-08. — № NCT04400838.

46 Belluz. Why the AstraZeneca-Oxford Covid-19 vaccine is different (angl.). Vox (23 nojabrja 2020).

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

47 Kumar. Covid-19 vaccine: Serum Institute signs up for 100 million doses of vaccines for India, low and middle-income countries. The Financial Express (7 avgusta 2020).

48 Calatayud. AstraZeneca to supply Europe with Covid-19 vaccine (angl.). MarketWatch. Dataobrashhenija: 15 ijunja 2020.

49 Stevis-Gridneff. A European Official Reveals a Secret: The U.S. Is Paying More for Coronavirus Vaccines. The New York Times (18 dekabrja 2020). Dataobrashhenija: 19 dekabrja 2020.

50 Roland, Denise U.S. to Invest $1.2 Billion to Secure Potential Coronavirus Vaccine From AstraZeneca, Oxford University (angl.). Wall Street Journal (21 maja 2020). Dataobrashhenija: 6 avgusta 2020.

51 Mohamed Waly. "Sisi says Egypt to begin COVID-19 vaccinations on Sunday".Reuters (January 24, 2021).

52 Jonathan Corum, Carl Zimmer. "How the Sinopharm Vaccine Works". The New York Times (March 22,2021).

53 Mostafa Salem and Yong Xiong CNN. China's Sinopharm vaccine has 86% efficacy against Covid-19, says UAE. CNN. 21 dekabrja 2020.

54 Toms Dumpis. "Morocco Receives Half a Million Doses of Chinese Sinopharm Vaccine". Morocco World News (January 27, 2021).

55 Roxanne Liu, Tony Munroe. "China Sinopharm's coronavirus vaccine taken by about a million people in emergency use". Reuters. 19November 2020.

56 AdamTaylor. "WHO grants emergency use authorization for Chinese-made Sinopharm coronavirus vaccine". The Washington Post. 7May 2021.

57 Natasha Turak. "The UAE is on track to have half its population vaccinated by the end of March". CNBC (January 18, 2021

58 FaraiMutsaka. "Zimbabwe starts administering China's Sinopharm vaccines".thestar.com (February 18, 2021)

59 Jakarta Globe. Indonesia Starts CoronaVac Phase 3 Clinical Trials. 13 oktjabrja 2020.

60 China's CoronaVac Trial Resumes in Brazil After 'Adverse Event, Bloomberg.com. 11 nojabrja 2020.

61 Staff, Reuters. Brazil gets Chinese COVID-19 vaccine doses, Senate OK's British vaccine funding, Reuters. 3 dekabrja 2020.

62 Doria prepara estudo completo e registro chines para pressionar Anvisa a aprovar Coronavac ?. Folha de S.Paulo. 14 dekabrja 2020.

63 Tests show China's Sinovac vaccine is safe, Brazil research centre says (angl.). South China Morning Post 20 oktjabrja 2020.

64 Zoltan Voko, Zoltan Kiss, Gyorgy Surjan, Orsolya Surjan, Zsofia Barcza. Nationwide effectiveness of five SARS-CoV-2 vaccines in Hungary - The HUN-VE study (angl.) // Clinical Microbiology and Infection. — 2021. — 25 November. — ISSN 1198-743X. — doi:10.1016/j.cmi.2021.11.011

65 Krylova, N. Peterburgskij infekcionist: Kak raznye vakciny ot COVID-19 zastavljajut rabotat' immunitet // Doktor Piter. — 2020. — 12 nojabrja.

66 Patricio Lazcano y Cecilia Yanez. Asifuncionan las cuatrovacunas que se probaranen Chile. La Tercera (15 nojabrja 2020).

67 China Announces Phase 2 of Clinical Trials of COVID-19 Vaccine | Voice of America - English (angl.). www.voanews.com. 11 dekabrja 2020.

68 BrundaGanneru, Harsh Jogdand, Vijaya Kumar Dharam, Narasimha Reddy Molugu, Sai D. Prasad. Evaluation of Safety and Immunogenicity of an Adjuvanted, TH-1 Skewed, Whole Virion InactivatedSARS-CoV-2 Vaccine -

BBV152 (angl.) // bioRxiv. — 2020-09-12. — P. 2020.09.09.285445. — doi:10.1101/2020.09.09.285445.

69 Nedjuk, M. Vakcinnyj kvartet: dannye o rossijsko-kitajskom preparate priznany The Lancet : Po principu raboty «Konvidecija» shozha so «Sputnikom Lajt // Izvestija. — 2021. — 11 marta.

70 Feng-Cai Zhu, Xu-Hua Guan, Yu-Hua Li, Jian-Ying Huang, Tao Jiang. Immunogenicity and safety of a recombinant adenovirus type-5-vectored COVID-19 vaccine in healthy adults aged 18 years or older: a randomised, double-blind, placebo-controlled, phase 2 trial (angl.) // The Lancet. — 2020-08-15. — T. 396, vyp. 10249. — S. 479-488. — ISSN 1474-547X 0140-6736, 1474-547X. — doi:10.1016/S0140-6736(20)31605-6.

71 Brunda Ganneru, Harsh Jogdand, Vijaya Kumar Dharam, Narasimha Reddy Molugu, Sai D. Prasad. Evaluation of Safety and Immunogenicity of an Adjuvanted, TH-1 Skewed, Whole Virion InactivatedSARS-CoV-2 Vaccine -BBV152 (angl.) // bioRxiv. — 2020-09-12. — P. 2020.09.09.285445. — doi:10.1101/2020.09.09.285445.

72 Coronavirus | After SII, Bharat Biotech seeks DCGI approval for Covaxin, The Hindu. 7 dekabrja 2020.

73 An Efficacy and Safety Clinical Trial of an Investigational COVID-19 Vaccine (BBV152) in Adult Volunteers - Full Text View - ClinicalTrials.gov (angl.). clinicaltrials.gov. 21 dekabrja 2020.

74 Yergaliyeva A (20 December 2020). "Kazakhstan Begins Vaccinating 3,000 Volunteers With Self-Made QazCovid-in". The Astana Times. Retrieved 2 March2021.

75 Zakarya, Kunsulu; Kutumbetov, Lespek; Orynbayev, Mukhit; Abduraimov, Yergali; Sultankulova, Kulyaisan; Kassenov, Markhabat; Sarsenbayeva, Gulbanu; Kulmagambetov, Ilyas; Davlyatshin, Timur; Sergeeva, Maria; Stukova, Marina (1 September 2021). "Safety and immunogenicity of a QazCovid-in® inactivated whole-virion vaccine against COVID-19 in healthy adults: A single-centre, randomised, single-blind, placebo-controlled phase 1 and an open-label phase 2 clinical trials with a 6 months follow-up in Kazakhstan". EClinicalMedicine. 39: 101078. doi:10.1016/j.eclinm.2021.101078. ISSN 2589-5370. PMC 8363482.

76 SATUBALDINA, ASSEL (5 October 2021). "Kazakhstan to Supply Its QazVac COVID-19 Vaccine to Other Countries Next Year". The Astana Times.

77 Bezopasnost'vakcinyQAZVAC (rus.). // MinzdravRK. 26 aprelja 2021. https://ru.wikipedia.org/wiki/QazVac.

78 "Kazakhstan: Officials under fire over vaccination failures | Eurasianet". eurasianet.org. Retrieved 11 April 2021.

79 Registracionnoe udostoverenie i Instrukcija po medicinskomu primeneniju lekarstvennogo preparata «KoviVak (Vakcina koronavirusnaja inaktivirovannaja cel'novirionnaja koncentrirovannaja ochishhennaja)» ot 19.02.2021 g. + Izmenenija: № 1 ot 01.07.2021, № 2 ot 11.10.2021, № 3 ot 27.10.2021 // Jelektronnyj obraz dokumenta na sajte «Gosudarstvennyj reestr lekarstvennyh sredstv».

80 Centr im. Chumakova mozhet bystro razvernut' massovoe proizvodstvo svoej vakciny // Stat'ja ot 28.12.2020 g. «TASS».

81 Georgij Ignat'ev: «Pri pervyh immunizacijah myshej my uvideli, chto antitela est'». pcr.news. Data obrashhenija: 13 ijunja 2021.

82 M. Nikolaev. Rodom iz Kommunarki. V Rossii zaregistrirujut vakcinu «KoviVak», sozdannuju na osnove cel'nogo «ubitogo» virusa // Stat'ja ot 28.01.2021 g. Gazeta «Nasha versija».

83 G. Mislivskaja. Vakcinu «KoviVak» centra Chumakova zaregistrirujut v seredine fevralja // Stat'ja ot 28.01.2021 g. «Rossijskaja gazeta».

Авторлар туралы мэлiметтер:

Жубанияз ГYлжайна Мараткызы - «Медико-профилактикалык; iс» бойынша 1-шi оку жылыныц эпидемиология кафедрасыныц магистранты; е-mail: g.zhubanyaz@mail.ru; ORCID: https://orcid.org/0000-0002-8714-4044.

Тусупкалиева Кымбат Шариповна - м.г.к.,эпидемиология кафедрасыныц доцент^ е-mail: kymbat1968@mail.ru; ORCID: https://orcid.org/0000-0002-6980-378X.

84 Anastasija Alimpieva. Razrabotchik «KoviVaka» prizval dozhdat'sja okonchanija ispytanij dlja ocenki jeffektivnosti. Izvestija. 2 ijunja 2021.

Уразаева Салтанат Тураковна - м.г.к., доцент,эпидемиология кафедрасыныц жетекшiсi; е-mail: s.urazaeva@mail.ru; ORCID: https://orcid.org/0000-0002-4773-0807.

Кумар Гаухар Бердыгуловна - «Медико-профилактикалык; io> бойынша 1-шi ок;у жылыныц эпидемиология кафедрасыныц магистранты;е-mail: gaukhar.kumar@list.ru; ORCID: https://orcid.org/0000-0001-7141-9958.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.