Научная статья на тему 'CHORVACHILIKDA GO`SHT ISHLAB CHIQARISHNING EKONOMETRIK TAHLILI'

CHORVACHILIKDA GO`SHT ISHLAB CHIQARISHNING EKONOMETRIK TAHLILI Текст научной статьи по специальности «Агробиотехнологии»

CC BY
10
2
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Regressiya / korrelyatsiya koeffitsiyenti / tasodifiy og`ishlargata`sir etuvchi omil / Fisher mezoni / natijaviy omil / ishlab chiqarish / go’sht ishlab chiqarish / sut ishlab chiqarish.

Аннотация научной статьи по агробиотехнологии, автор научной работы —

Ushbu maqola Samarqand viloyatida 2010-2023-yillarda sut va go’sht ishlab chiqarishning narxi, veterinariya xizmatlari, ish haqi, ozuqa birligi uchun qilingan xarajatlar ekonometrik modellar tahlil qilgan. Ushbu omillar sut va go’sht ishlab chiqarishga ta’siri nazariy-amaliy jihatdan tadqiq qilingan hamda ularning o`zaro ta’siri orasidagi bog’lanish modeli tuzilgan va optimal variant tanlangan.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «CHORVACHILIKDA GO`SHT ISHLAB CHIQARISHNING EKONOMETRIK TAHLILI»

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.1 | SJIF = 7.899 www.in-academy.uz

CHORVACHILIKDA GO SHT ISHLAB CHIQARISHNING EKONOMETRIK TAHLILI

Raximov Abdulaxad Nematovich

(Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti Samarqand filiali katta

o'qituvchisi) https://doi.org/10.5281/zenodo.10730248

ARTICLE INFO

ABSTRACT

Received: 21th February 2024 Accepted: 28th February 2024 Online: 29th February 2024

KEYWORDS Regressiya, korrelyatsiya

koeffitsiyenti, tasodifiy

og^ishlarga ta^sir etuvchi omil, Fisher mezoni, natijaviy omil, ishlab chiqarish, go'sht ishlab chiqarish, sut ishlab chiqarish.

Ushbu maqola Samarqand viloyatida 2010-2023-yillarda sut va go'sht ishlab chiqarishning narxi, veterinariya xizmatlari, ish haqi, ozuqa birligi uchun qilingan xarajatlar ekonometrik modellar tahlil qilgan. Ushbu omillar sut va go'sht ishlab chiqarishga ta'siri nazariy-amaliy jihatdan tadqiq qilingan hamda ularning o^zaro ta'siri orasidagi bog'lanish modeli tuzilgan va optimal variant tanlangan.

Kirish: Samarqand viloyatida 2022-yilning 1-yanvar holatiga ko'ra o'tgan yilning shu davriga nisbatan yirik shoxli qoramollar 103,7 foizni (1 660,0 ming boshni tashkil qildi), shu jumladan sigirlar 103,2 foizni (724,1 ming bosh), qo'y va echkilar 102,3 foizni (4 525,5 ming bosh), otlar 103,6 foizni (28 243 bosh) parrandalar bosh soni 102,5 foizni (13 548,4 ming bosh) tashkil qildi. Barcha hududlarda chorvachilik mahsulotlari (go'sht, sut, tuxum) ishlab chiqarishning o'sish sur'ati asosan dehqon xo'jaliklari hisobiga bo'lib, go'sht ishlab chiqarish umumiy hajmida dehqon xo'jaliklarining ulushi 82,8 foizni, sut ishlab chiqarishda dehqon xo'jaligida 91,0 foizni, tuxum ishlab chiqarishda ulushi 52,6 foizni tashkil etdi.

Dehqon (aholining shaxsiy yordamchi) xo'jaliklarida yirik shoxli qoramollarning ulushi 93,6 foizni, fermer xo'jaliklarida esa 5,9 foizni, shu jumladan, sigirlar mos ravishda 94,0 va 5,8 foizni, qo'y va echkilar 88,2 va 8,4 foizni, otlar 82,2 va 16,8 foizni, parrandalar 35,2 va 46,4 foizni tashkil etdi. 2021-yilning yanvar-dekabr oylarida barcha toifadagi xo'jaliklarda tirik vazn hisobida 305,3 ming tonna go'sht, 1337,1 ming tonna sut, 1348,2 mln. dona tuxum ishlab chiqarildi.

Tadqiqot metodologiyasi

Ilmiy abstraksiya, kuzatish, qiyoslash, korrelyatsion-regression tahlil.

Mavzuga oid adabiyotlar tahlili

Qishloq xo'jalik mahsulotlari, xususan chorvachilik mahsulotlarini ishlab chiqarish haqida mahalliy va chet el olimlari tomonidan ilmiy-tekshirish va ilmiy tadqiqot ishlari olib borilgan. Xorij olimlari Svi Grillixes, I.Tinbergen, V.N. Afanasev, S.A. Ayvazyan, A.M.Gataulin, N.M.Goreyeva, T.A.Dubrova, L.N.Demidova, O.P.Krastin, N.Sh.Kremer, N.P.Tixomirov, I.I.Yeliseyeva, Ye.M.Chetirkin va boshqalarning ilmiy tadqiqot ishlari muhim ahamiyatga ega. Respublikamizda optimallashtirish masalalari bo'yicha tadqiqot ishlari olib borishgan

é

Ws,

Go'sht narxi, veterinariya ish haqi, Ozuqa birligi uchun qilingan xarajatlar, ming so'mda, X4

№ yillar y, tonna tonna-ming sum,X1 xizmati, ming.so'm, X2 ming so'mda, X3

1 2010 179853 759257 45 8000 20045

2 2011 191764 862528 45 8000 20063

3 2012 203783 930089 45 8000 20078

4 2013 214254 994389 45 8000 20087

5 2014 229988 1064584 50 8500 25076

6 2015 244412 1132310 50 8500 25090

7 2016 257958 1228306 50 9000 25230

8 2017 262784 1240896 55 9000 30234

1https://samstat.uz/uz/rasmiy-statistika/agriculture-2-Samarqand viloyati statistika

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.1 | SJIF = 7.899 www.in-academy.uz

9 2018 294647 1241843 60 9500 30564

10 2019 297332 1273938 65 9500 35450

11 2020 285998,1 1307294 75 1000 35000

12 2021 305269 1337091 78 12300 43900

13 2022 314744 1371194 81 14600 51500

Go'sht ishlab chiqarish masalasini regression-korrelyatsion tahlil qilamiz. Buning uchun kompyuter dasturlaridan biri Microsoft Excel elektron prossesoridan foydalanamiz.

— + + + + ^A X A

I. 1 0 11 22 33 4 4 regressiya uchun hisoblashlarni Excel dasturida bajaramiz.

1) Koeffitsiyentlar:

ao= -59774

ai= 0,189041

a2= 2758,436

a3= 3,684234

a4= -3,13676

Demak,

~ — -59774+ 0,18904X + 2758,436k2 + 3,684234^3 -3,684234x4 2) Styudent mezoni hisoblagan qiymatlari:

t0= 1,303444777

t1= 7,351061679

t2= 1,804494598

t3= 1,698900649

t4= 1,291523412

Jadval qiymati =CTbW£EHT.OBP.2X(0,05;8) = 2,306004.

3)Fisher mezonining hisoblagan qiymati: F=78,03073; jadval qiymati =F.OBP.nX(0,05;4;8)=3,83

4) Korrelyatsiya koeffitsiyenti:

Korrelyatsiya koeffitsiyenti R 0,987426

Determinatsiya koeffitsiyenti R-KBagpaT 0,97501

Normal R-KBagpaT 0,962514

Standart xato 8850,839

Kuzatishlar 13

it — bn + ô1ln(xl) + b2ln(x2) + b3ln(x3) + b4ln04) . , ■

II. 2011223344 regressiya uchun hisoblashlarni Excel dasturida bajaramiz.

1) Koeffitsiyentlar:

b0= -2217977

b1= 172628,9

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.1 | SJIF = 7.899 www.in-academy.uz

b2= 178579,7

b3= 13883,44

b4= -75817,6

Demak,

~2 = -2217977+172628,9ln(x1 ) + 178579,7ln(x2 ) + + 13883,44ln( x3 )-75817,6ln( x4 ) 2)Styudent mezoni hisoblagan qiymatlari:

t0= -8,236411359

t1= 5,959143648

t2 = 1,954129415

t3 = 1,855561826

t4= -1,051675526

Jadval qiymati =CTbW£EHT.OBP.2X(0,05;8) = 2,306004 3)Fisher mezonining hisoblagan qiymati: F= 88,31937; jadval qiymati =F.OBP.nX(0,05;4;8)=3,83 4) Korrelyatsiya koeffitsiyenti:

Korrelyasiya koeffitsiyenti R 0,988866

Determinatsiya koeffusiyenti 0,977856

R-KBagpaT

Normal R-KBagpaT 0,966785

Standart xato 8331,485

Kuzatishlar 13

c „ cn ,„ „ c.

y = c„ • Xi 1 • x~ 2 ' Xo 3 • x4 4 III. u 1 2 3 4 regressiya uchun hisoblashlarni Excel dasturida

bajaramiz.

1) Koeffitsiyentlar:

co= 0,4935949

C1 = 0,815650795

C2= 0,600964091

C3= 0,047656376

C4= -0,284829795

Demak,

y = 0,49 + U,81ln(x1 ) + 0,6ln(x2 ) + U,U47ln(x3 ) - 0,28ln(x4 )

Bu regressiya tenglamasini quyidagi ko'rinishga keltiramiz:

~3 = yoki

y3 = 1uu'49 • x0,81 • x20,6 • x30,047 • x4"0,028

y3 = 3,09^X0,81 • ^0,6 • ^0,047 • x4-0,028 2)Styudent mezoni hisoblagan qiymatlari:

é

Ws,

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

t0= 1,133164976

t1= 7,559625952

t2 = 1,76561329

t3 = 1,710114886

t4= -1,060774513

Jadval qiymati= =CTbW£EHT.OBP.2X(0,05;8) = 2,306004

3)Fisher mezonining hisoblagan qiymati: F=107,8113; jadval qiymati =F.OBP.nX(0,05;4;8)=3,83

4) Korrelyatsiya koeffitsiyenti:

Korrelyatsiya koeffitsiyenti R 0,990851625

Determinatsiya koeffitsiyenti R-KBagpaT 0,981786942

Normal R-KBagpaT 0,972680413

Standart xato 0,013476618

Kuzatishlar 13

Endi sut ishlab chiqarish masalasini regression-korrelyatsion tahlil qilamiz.

Tahlil va natijalar

y = -59774+ 0,18904k, + 2758,43X + 3,684234^ -3,684234x,

1) 1 1234 regressiya

a = -597744 a = 0,189041 S = 2758,436;a^ = 3,684234;a. =-3,684234 tenglamasida 0 1 234

parametrlar Styudent mezoni bo'yicha to= -1,3; ti= 7,35; t2=1,8 t3= 1,7; t4=-1,29 ni

baholashda tai>tjad bajarilsa, parametrlar ahamiyatli bo'ladi.

Bu yerda jadval qiymati =CTbW£EHT.0BP.2X(0,05;8) = 2,306004>tai (i=0,1,2,3,4)

af\ ; ; ar\ ; ; a A

ekanligidan 0 234 parametrlar muhim emas. Fisher mezoniga ko' ra Fhis>Fjad ekanligidan regressiya tenglamasini muhimligi kelib chiqadi. Fhis= 12,87516> jadval qiymati =F.OBP.nX(0,05;4;8)=3,83 ekanligidan regressya tenglamasi muhim.

y2 = -2217977+ 172628,9ln( x^ ) + 178579,7ln(x2 ) + 13883,44ln(x3 )-75817,6ln(x4 )

2)

regressiya tenglamasida

aQ = -2217977; a = 172628,9; ^ = 178579,7 ^ = 13883,44 x4 = -75817,6

parametrlar Styudent mezoni bo'yicha t0=-8,24; t1=5,96; t2=1,95; t3= 1,85; t4=-1,05 ni baholashda tai>tjad bajarilsa, parametrlar ahamiyatli bo'ladi.

Bu yerda jadval qiymati =CTbW£EHT.0BP.2X(0,05;8) = 2,306004>tai (i=0,1,2,3,4)

ar\; ai; ; a"l; a A

ekanligidan 0 234 parametrlar muhim emas. Fisher mezoniga ko' ra Fhis>Fjad ekanligidan regressiya tenglamasini muhimligi kelib chiqadi. Fhis= 12,87516> Jadval qiymati =F.OBP.nX(0,05;4;8)=3,83 ekanligidan regressiya tenglamasi muhim. Xulosa va takliflar.

Xulosa qilib aytganda natijalarga ko'ra ekonometrik tahlil yordamida

é

Ws,

References:

1. B.B.Berkinov. Ekonometrika. O'quv qo'llanma. Toshkent.: "Fan va texnologiya", 2015,164 bet.

2. Shodiyev T.Sh. , Xakimov T.X. va boshqalar. Ekonometrika. O'quv qo'llanma. Toshkent. 2007 yil.

3. A.N. Raximov.Ekonometrikaga kirish. Oliy ta'lim muassasalari uchun darslik. -T.: «Iqtisodiyot», 2023, 388 bet.

4. Кувайскова, Юлия Евгеневна. Економетрика : учебное пособие / Ю. Е. Кувайскова. - Уляновск: УлГТУ, 2017. - 166 с.

5. Raximov Abdulaxad Nematovich. Econometric analysis of production by german method. May.31.2022. European Journal of Interdisciplinary Research and Development, 3, 153-157. Retrieved from http://eiird.iournalspark.org/index.php/ejird/article/view/47

6. Qo'shboqov Abduhamid Norjigitovich, Raximov Abdulaxad Nematovich. Klaster tizimi va bozor iqtisodiyoti munosabatlari. «Интернаука»: научный журнал - № 43(219). Част 4. Москва, Изд. «Интернаука», 2021. - 84 с.

7. Rahimov Sanjar Abdulahadovich. ISSUES ON ANALYSING PRODUCTION PROCESSES BY USING PRACTICAL ECONOMETRIC MODEL. International journal of trends in commerce and economics ISSN: 2349-543X VOL. 11. Issue 1 http://academicjournalonline.org/index.php/ijtce/issue/archive. 2021 y.

8. Akbarov Husan Uzbekhonovich. FACTORS AFFECTING THE PRODUCTIVITY OF FRUIT GROWING ON FARMS. ResearchJet Journal of Analysis and Inventions. Volume 2 Issue 08 Pages 50-56 2021 y.https://samstat.uz/uz/rasmiy-statistika/agriculture-2. Samarqand viloyati statistika bosqarmasi ma'lumotlari ( of Uzbekistan. 2023 year. Data of the statistical Directorate of the Samarkand region).

9. Raximov Abdulaxad Nematovich. Iqtisodiy masalalarni yechishda ekonometrik tahlil va Darbin-Uotson mezoni. SUSTAINABLE ECONOMIC DEVELOPMENT OF REGIONS: INTERNATIONAL AND NATIONAL CONCEPTS" International scientific - practical conference. Page 399-405. 19-20 May, 2023| Samarkand branch of Tashkent state university of economics. http://sbtsuejournals.uz/index.php/EFI/article/view/89/88

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.1 | SJIF = 7.899 www.in-academy.uz

10. Raximov Abdulaxad Nematovich. Qishloq xo'jalik mahsulotlari ishlab chiqarishning ekonometrik tahlili. He Journal of Economics, Finance and Innovation, 1(3), 2023. Page 1823. Published 2023-06-12. http://sbtsuejournals.uz/index.php/EFI/issue/view/4

11. Raximov Abdulaxad Nematovich. ECONOMETRIC ANALYSIS OF THE PRODUCTION OF CERTAIN AGRICULTURAL PRODUCTS IN THE ECONOMY. http://sbtsuejournals.uz/index.php/EFI/article/view/13

12. Raximov Abdulaxad Nematovich. Iqtisodiy masalalarni yechishda ekonometrik tahlil va Darbin-Uotson mezoni. SUSTAINABLE ECONOMIC DEVELOPMENT OF REGIONS: INTERNATIONAL AND NATIONAL CONCEPTS" International scientific - practical conference. Page 399-405. 19-20 May, 2023| Samarkand branch of Tashkent state university of economics. https://sbtsuejournals.uz/index.php/EFI/article/view/89

13. Raximov Abdulaxad Nematovich. Qishloq xo'jalik mahsulotlari ishlab chiqarishning ekonometrik tahlili. He Journal of Economics, Finance and Innovation, 1(3), 2023. Page 18-23. Retrieved from Published 2023-06-12. https://sbtsuejournals.uz/index.php/EFI/article/view/25

14. Raximov Abdulaxad Nematovich. Qishloq xo'jalik mahsulotlari ishlab chiqarishni Koyk modeli bilan tahlil qilish. SUSTAINABLE ECONOMIC DEVELOPMENT OF REGIONS: INTERNATIONAL AND NATIONAL CONCEPTS" International scientific - practical conference. Page 399-405. 19-20 May, 2023| Samarkand branch of Tashkent state university of economics. https://genderi.org/pars docs/refs/120/119254/119254.pdf

15. Shukurov Vasliddin Sobirjon o'g'li. IQTISODIY SOHALARNING RIVOJLANISHIDA INTERNET TEXNOLOGIYALARINING O 'RNI. The Journal of Economics, Finance and Innovation, 2023. https://sbtsuejournals.uz/index.php/EFI/article/view/98

16. Shukurov Vasliddin Sobirjon o'g'li. IQTISODIYOT FANLARINI O'QITISHDA INNOVATSION TEXNOLOGIYALARDAN FOYDALANISH. Engineering problems and innovations, 2023. https://fer-teach.uz/index.php/epai/article/view/189

17. Shukurov Vasliddin Sobirjon o'g'li. TA'LIM JARAYONIGA INTERFAOL ELEKTRON MANBALARNI JORIY QILISHNING AHAMIYATI.Talqin va tadqiqotlar, 2023. https://talqinvatadqiqotlar.uz/index.php/tvt/article/view/605

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.