Научная статья на тему 'ЧОРВА МОЛЛАРНИ ТАНИБ ОЛИШ УЧУН КЎРСАТИШ ХУСУСИЯТЛАРИ'

ЧОРВА МОЛЛАРНИ ТАНИБ ОЛИШ УЧУН КЎРСАТИШ ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

126
17
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
мансуб / рангли суратлар / тасвирлаш / каллалар / шохлар / насл / одатлар / тириклиги / эгалари / қилиқлар / юнг қоплами / анатомик тузилиши / belonging / color pictures / description / heads / horns / lineage / habits / vitality / owners / deeds / wool cover / anatomical structure

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Шуҳрат Тошматович Джуманов

Мақолада терговчи ва суриштирувчи томонидан чорва молларини таниб олиш учун кўрсатишнинг тушунчаси, турлари ва ушбу тергов ҳарактини ўтказиш хусусиятлари ѐритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The article describes the concept, types and characteristics of the presentation of livestock for identification by the investigator and the inquiry officer.

Текст научной работы на тему «ЧОРВА МОЛЛАРНИ ТАНИБ ОЛИШ УЧУН КЎРСАТИШ ХУСУСИЯТЛАРИ»

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 7 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-7-232-237

ЧОРВА МОЛЛАРНИ ТАНИБ ОЛИШ УЧУН КУРСАТИШ

ХУСУСИЯТЛАРИ

Шухрат Тошматович Джуманов

Узбекистон Республикаси ички ишлар вазирлиги Академияси катта укитувчиси

АННОТАЦИЯ

Маколада терговчи ва суриштирувчи томонидан чорва молларини таниб олиш учун курсатишнинг тушунчаси, турлари ва ушбу тергов характини утказиш хусусиятлари ёритилган.

Таянч сузлар: мансуб, рангли суратлар, тасвирлаш, каллалар, шохлар, насл, одатлар, тириклиги, эгалари, киликлар, юнг коплами, анатомик тузилиши.

ABSTRACT

The article describes the concept, types and characteristics of the presentation of livestock for identification by the investigator and the inquiry officer.

Keywords: belonging, color pictures, description, heads, horns, lineage, habits, vitality, owners, deeds, wool cover, anatomical structure.

КИРИШ

Жиноятларни тез ва тулик очиш, жиноят содир этган шахснинг айбини фош этиш, конуннинг тугри татбик этилишини таъминлаш оркали одил судловни амалга оширишда утказиладиган тергов харакатлари, хусусан таниб олиш учун курсатиш салмокли урин эгаллайди. Жиноят-процессуал фаолиятда конунийликни мустахкамлаш, жиноятларнинг олдини олиш хамда шахс, давлат ва жамият манфаатларини химоя килишда таниб олиш учун курсатиш тергов харакатининг имкониятларидан исботлаш воситаси сифатида самарали фойдаланиш максадида уни утказиш тартибини такомиллаштириш долзарб ахамиятга эга булиб бормокда. [1;134]

Чорва моллари угрилашни тергов килишда яна бир куп учрайдиган тергов харакати - таниб олиш учун курсатиш. Таниб олиш учун курсатиш тергов харакатларининг мустакил ва алохида боскичи булиб, илгари кузатилган, огзаки тасвирланган объектнинг айнан шу объект эканлиги ва кайси гурухга мансублигини аниклашдан иборатдир. Таниб олиш учун курсатиш амалиётда куп учрайдиган тергов харакатларидан биридир. Суриштирувчи ва ва терговчиларнинг ушбу тергов харакатини илмий-назарий жихатидан яхши

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 7 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-7-232-237

билиши, амалиётда мухим натижаларни кулга киритиш имконини беради. Ушбу тергов харакати чорва моллари угрилаш жиноятларини тергов килишда айникса кул келади.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Чорва молларини таниб олиш учун курсатишни тергов харакатининг бир тури деб таърифлаш мумкин. Ушбу тергов харакатини утказиш тартиби ва коидалари Жиноят-процессуал кодексга алохида модда тарзида киритилмаган булиб, умумий коидаларга асосланган холда утказилади.

Ушбу турдаги жиноятнинг мохиятини очиш максадида чорва молларини таниб олиш учун курсатишни куйидаги турларга булиб урганган маъкул:

- тирик чорва молларини курсатиш;

- чорва молларининг рангли суратларини курсатиш;

- чорва молларининг мурдасини курсатиш;

- чорва моллари мурдасининг алохида кисмлари ёки танасида айрим белгилар мавжуд булганда, ушбу белгиларни таниб олиш учун курсатиш;

- суйилган, улдирилган ёки улган чорва моллариларнинг терилари алохида топилганда, уларни таниб олиш учун курсатиш, шунингдек, уларнинг каллаларини, шохларини хамда оёк-туйёкларидаги белгиларига кура курсатиш.

Чорва моллариларни таниб олишда уларнинг куйидаги белгиларига эътибор бериш лозим:

- наслига;

- ташки куриниши ва рангига;

- табиий белгиларига;

- эгалари томонидан куйилган белгиларига, хусусан, энига (кертикларига), лакабларига ва одатларига кура;

- чорва молларининг муайян масофадан уз эгаларининг уйларини топиб келиш одатларига;

- чорва моллари одамлар орасидан уз эгасини топиб, унинг олдига бориши уни ялаши ва унга суйкалишига.

Чорва молларини таниб олиш учун курсатишдан олдин юкорида кайд килиб утилган белгилар буйича таниб олувчи шахсни сурок килиш максадга мувофик.

Жиноят-процессуал кодекс коидаларига кура, шахсларни таниб олиш учун курсатишда шу шахсга ухшаш яна икки шахс булиши ва улар бир каторда туриши зарур. Мурда эса факат якка тарзда курсатилади. Чорва молларини

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 7 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-7-232-237

таниб олиш учун курсатишда хам шу коидаларга риоя килиш лозим. Лекин чорва молларининг мурдасини ёки мурдасининг кисмларини кандай холда курсатиш масаласи амалиётда кийинчиликларга сабаб булмокда. Бундай холларда чорва молларининг мурдалари ва мурдаларининг кисмлари якка холда курсатилиши максадга мувофик, чунки амалиётда бошка чорва молларининг мурдаларини ёки мурдаларининг кисмларини топиш кийинроклиги табиий. Шунинг учун ЖПКнинг 128-моддасида: «Турдош объектлар орасидан таниб олиш тугрисидаги коида мурдани таниб олишда кулланилмайди», - деб кайд этилган. [1;92].

Чорва молларини таниб олувчи шахсни сурок килганда куйидагиларни аниклаш лозим:

- таниб олувчи шахснинг хусусияти, чорва молларига булган алокаси ва муносабати;

- угриланган чорва молларининг насли, ёши, жинси, куринишлари, одатлари;

- унинг танасида мавжуд булган табиий белгилари, эгаси куйган энлари хамда лакаби.

Ана шулар аникланганидан сунг, чорва молларини таниб олиш учун курсатиш максадга мувофик булади.

Бундан ташкари, чорва молларини ва улар мурдаларининг кисмларини ёки териларини таниб олиш учун курсатишдан аввал хамма вакт шу чорва молларини ва уларнинг мурдаларини хамда териларини диккат билан куздан кечириб, улардаги белгиларни аниклаб олиш ушбу тергов харакатини утказишга якиндан ёрдам беради. Чорва молларни ва уларнинг мурдаларини хамда мурдаларининг алохида кисмларини куздан кечиришда расмга тушириш ва бу суратларни расмийлаштириб, жиноят ишларига кушиб куйиш дастлабки тергов харакатларининг пухта утказилишига ва далилларга бахо беришга ижобий таъсир курсатади. [3;22].

Чорва молларини таниб олиш учун курсатишга салбий таъсир этадиган омиллар куйидагилардан иборат:

- чорва молларида алохида белгиларнинг мавжуд эмаслиги;

- чорва молларининг эгаси томонидан энлаб, белги килиб куйилмаслиги;

- жиноят содир булганидан сунг бир-икки йил утгач, шу чорва моллари топилганда унда юз берган узгаришлар (унинг семириб кетиши, озиб кетиши, усиши ва х. к.);

- угриланган чорва моллари суйилганидан кейин уларда пайдо буладиган Academic Research, Uzbekistan 234 www.ares.uz

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 7 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-7-232-237

узгаришлар;

- угирланган чорва моллари суйилганидан сунг гумон килинувчининг уйидан ёки дала ховлиларидан орадан анча вакт утгандан кейин топилган калла-поччаларидаги хамда териларидаги узгаришлар;

- чорва моллари наслларининг узгариб бориши.

Чорва молларини таниб олиш учун курсатишга ижобий таъсир этадиган омиллар:

- жабрланувчи, гувох, гумон килинувчи ва айбланувчининг чорва молларида мавжуд булган белгиларни аник тасаввур килиши ва ушбу тасаввурини аник ифодалай олиши;

- чорва молларида табиий белгиларнинг ва одатларнинг мавжуд булиши;

- чорва молларида эгалари томонидан куйилган белгиларнинг мавжудлиги;

- угриланган чорва молларининг киска муддатда топилиши, таниб олиш учун курсатилиши ва х. к.

МУХ,ОКАМА

Чорва молларини таниб олиш учун курсатиш тергов харакатида маълум хусусиятларга эга. Масалан, тирик чорва молларини таниб олиш учун курсатилганда шу чорва молларига ухшаш яна иккита тирик чорва моллари топиш максадга мувофикдир. Аммо бундай чорва молларини кидириб топиш осон булмайди. Бунинг учун суриштирувчи ёки терговчининг якин орада жойлашган жамоа хужаликларига ва бошка чорва молбокар хужалик ташкилотларига (фермер хужаликлар) мурожаат килиши максадга мувофик. Бунда ушбу чорва моллари бошка шунга ухшаш турдош чорва моллар ичига куйиб юборилади ва сунгра таниб олиш учун курсатилади. Ушбу чорва молларини очик жойда узаро якин боглаб куйилган бошка ухшаш чорва моллар ичидан таниб олиш учун курсатиш хам мумкин. Аммо ушбу тергов харакатини шу тарзда утказишда куйидагиларга албатта эътибор бериш лозим:

- чорва молларининг насл буйича ухшашлиги;

- чорва молларининг ёшлари ва куринишлари буйича узаро ухшашлиги;

- чорва молларининг жинси ва рангининг ухшашлиги.

Ана шу коидаларга риоя килган холда ушбу тергов харакатининг ижобий натижаси ва объективлигига эришиш мумкин.

^озирги вактда асосан тирик чорва молларини ва уларнинг жасадини таниб олиш учун курсатиш шакллари мавжуд.

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 7 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-7-232-237

Биз чорва молларини таниб олиш учун курсатиш шаклларига куйидагиларни кушишни тавсия этиш мумкин:

- чорва молларини суратлари буйича таниб олиш учун курсатиш;

- чорва молларини видиоёзув оркали таниб олиш учун курсатиш;

- чорва молларини она, боласи ёки биргаликда усганлиги аломатларини инобатга олган холда бири-бирига кушишда уларни хар хил берган белгилари ва киликлари оркали бир-бирини танишиши шаклида;

- кора моллари, майда чорва моллари ва йилкиларнинг лакабларини айтиб чакирганда, уларнинг уз харакатлари билан эгасининг чакиригига муносабатини билдириш шаклларида;

- эгаларининг уз чорва молларини маъраши ва бошка овоз беришларидан таниб олиши шаклида;

- эгалари ёки бошка шахсларнинг чорва молларини уларнинг одатлари ва киликларидан таниб олишлари шаклида;

- чорва молларининг уз эгаларини бошка одамлар орасида таниб бориб, уларга суйкалиши шаклида;

- чорва молларини огилга куйиб юборганда, уларнинг охурдаги уз жойига бориб турганлиги, уз жойларини билдирганлиги шаклида таниб олиш учун курсатиш шаклларини тавсия этилади.

НАТИЖАЛАР

Чорва моллари угрилаш жиноятини тергов килишда чорва молларини таниб олиш учун курсатиш далилий ахамиятга эга булади. Амалда чорва молларининг эгаси (жисмоний шахс ёхуд давлат ёки жамоат ташкилотининг вакили юридик шахслар) томонидан таниб олиниши чорва моллари угрилашга доир хар бир жиноят иши буйича амалга оширилади.

Таниб олиш учун курсатиш курсатилган хайвоннинг белгиларини илгари курилгани билан киёслаш оркали амалга оширилади. Хдйвоннинг ташки белгилари унинг юнг коплами ва анатомик тузилишидан ташкил топади. [4;311].

Хдйвонни таниб олиш натижаларининг далилий ахамияти куп жихатдан хайвоннинг юнг коплами ва анатомик тузилишининг белгиларини тугри тасвирлашга боглик. Бирок чорва моллари угрилашга доир жиноят ишларини текшириш амалиётида хайвоннинг зотини, танасининг кисмларини, юнгининг рангини, тамгаларининг жойлашган урнини ва бошкаларни эркин (яъни ноилмий) тасвирлаш холлари тез-тез учраб туради. Купинча бундай коидадан

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 7 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-7-232-237

четга чикишлар махаллий хусусиятлар билан белгиланади.

Ушбу масалани тартибга солиш учун жиноят ишларини куриб чикишда тегишли фанларда белгиланган аник атамалардан фойдаланиш зарур. Хдйвонни тасвирлашда унинг жинсини, ёшини, зотини, рангини аниклашга катта эътибор берилади. [5;27]. Чорва молларининг асосий зотлари чорвачиликка оид укув кулланмаларида аник таърифлаб берилган.

ХУЛОСА

Хдйвон танаси кисмларининг терминологияси хайвонлар танасининг шартли топографик сохалар буйича тузилиши тугрисидаги фан булмиш топографик анатомияда ишлаб чикилган. Шу нарса аникланганки, хайвонлар танаси айрим кисмларининг номлари кора моллари, майда чорва моллари, йилки ва чучкаларнинг худди шу номдаги топографик сохаларига ухшашдир.

Хдйвон танаси кисмларининг тугри номланиши тамгалар жойлашган жойларни, турли аномалияларни, илгари булган жарохат изларини, тамгалашни тугри тасвирлаш ва бошка ишлар учун айникса мухимдир.

REFERENCES

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

1. Узбекистон Республикаси Жиноят процессуал кодекси-Т-2021

2. Криминалистик тактика: Дарслик / Т.Б. Маматкулов, Ш.Т. Джуманов, У.Т. Тургунов ва бошк. - Т.: 2013.

3. Собиров К.А. Предъявление для опознания Учебное пособие.-Т- 2009

4. Ф. Герасимов, ЯЛ. Драп-К 82 кин, Е.П. Ищенко и др.Криминалистика: Учеб. для вузов/ Под ред. И.Ф. Герасимова, Л.Я. Драп-кина — 2-е изд., перераб. и доп.— М- 2000

5. «Полная энциклопедия животноводства / [сост. Ю. Д. Бойчук]»: Б- 2015

6. Поташник Д.П. Криминалистическая тактика. - М., 1998

7. Пособие для следователя. Расследование преступлений повышенной общественной опасности. Коллектив авторов. - М., 1999

8. Расследование преступлений. Руководство для следователей /Под общей редакцией И.Н.Кожевникова. - М., 1997

9. Следственные действия /Под ред. В.А. Образцова. - М., 1993

10. Смирнов А.В., Калиновский К.Б. Уголовный процесс. СПб., 2006 36. Тактика следственных действий. /Под ред. В.И.Комиссарова., -Саратов. 2000.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.