CC BY
36UOT: 574.2
CaMiYYÖTiN iNKI§AFININ MÜASiR M9RH9L9Si OLAN "YA§IL iQTiSADIYYAT" IN 9H9MiYY9Ti
KÖRiMLi GÜNEL FAZIL QIZI
Azarbaycan Respublikasi Ming39evir §3hari Ming39evir Dövlat Universiteti
Xülasa
Mdqalddd müasir dövrün эп aktual masalalardan biri hesab edildn "ya§il iqtisadiyyat"in mahiyydti va ahamiyyati bagli elmiyana§malar tadqiq edilir. Bela ki, "ya§il iqtisadiyyat" mahiyyati etibarila tabii sarvatlardan samarali istifada etmakla camiyyatin rifahinin qorunub saxlanmasina, son istifada mahsullarinin istehsal dövriyyasina qaytarilmasini tamin edan iqtisadiyyatdir. Habela "Ya§il iqtisadiyyat" ekoloji riskva gati§mazliqlari azaltmaga va an önamlisi atraf mühita manfi tasir etmadan davamli inki§afa sövq edan iqtisadiyyatdir. Tadqiqat i§i asasli tahlil üsullari aparilmaqla yerina yetirilmi§dir. Hamginin maqalada "ya§il iqtisadiyyat" anlayi§i haqqinda tadqiqatgilarin ara§dirmalari geni§ §arh edilmi§dir.
Bundan alava müallif maqalada "ya§il iqtisadiyyati digar rejimlardan farqlandiran xüsusiyyati olan iqtisadi dayar kimi qiymatlandirilmasi masalasi, habela "Ya§il etiket" praktikalari, Davamliliq standartlari, islahatlara asaslanan asas prinsiplari masalalarina toxunmu§dur. Xüsusila artan galir barabarsizliyi va iqlim dayi^ikliyi, hamginin ekoloji va iqtisadi maqsadlar arasinda balansi tamin edan potensialin tam kifayat etmamasi, tabii sarvatlari qorunmasi baximindan ekoloji hüdudlar daxilinda insanlarinin rifahini tamin edan ya§il iqtisadiyyatin rolunun kompleks §akilda ara§dirilmasina ehtiyac var.
Agar sözlw. "Ya§il iqtisadiyyat", ekoloji problemlar, atraf mühit iqtisadiyyati, tabii sarvat, ya§il texnologiya, ya§il stimulpaketlari, ya§il etiket
ЗНАЧЕНИЕ «ЗЕЛЕНОЙ ЭКОНОМИКИ» КАК СОВРЕМЕННОГО ЭТАПА
РАЗВИТИЯ ОБЩЕСТВА
МГУ Г. Ф. КАРИМЛИ
Резюме
В статье рассматриваются научные подходы к сущности и характеристикам «зеленой экономики», которая считается одной из самых актуальных частей современной эпохи. Таким образом, «зеленая экономика» — это, по сути, энергия, обеспечивающая эффективное использование природных ресурсов, сохранение благосостояния и возврат в производственный цикл продуктов конечного потребления. Кроме того, «Зеленая экономика» - это экономика, которая способствует устойчивому развитию без снижения воздействия на окружающую среду и окружающую среду, и, что наиболее важно, исследовательская работа может проводиться с использованием надежных методов анализа. Также в статье широко интерпретируются исследования исследователей о понятии «зеленая экономика».
Кроме того, в экономических статьях были затронуты вопросы «зелени» как экономической ценности с характеристиками, подходящими для использования из других режимов, практики «зеленой этикетки», стандартов устойчивости и основных принципов, основанных на реформах. В частности, необходимо всесторонне изучить роль «зеленой» экономики, обеспечивающей благополучие населения, экологические лимиты, регулирующие природные ресурсы, особенно возрастающую нехватку доходов и изменение климата, а
также отсутствие полную мощность для обеспечения баланса между экологическими и экономическими продуктами.
Ключевые слова: «Зеленая экономика», экологические проблемы, пакеты «зеленых» стимулов, природные ресурсы, экологическая экономика, «зеленая этикетка».
THE iMPORTANCE OF "GREEN ECONOMY" AS A MODERN STAGE OF SOCiETY'S
DEVELOPMENT
MSU G. F. KARiMLi
Abstract
In the article, scientific approaches to the nature and characteristics of the "green economy", which is considered one of the most relevant parts of the modern era. Thus, "green economy" is essentially the energy that ensures the effective use of natural resources, the preservation of well-being, and the return of end-use products to the production cycle. Also, "Green economy" is an economy that promotes sustainable development without environmental and environmental impact reduction, and most importantly, research work can be carried out with sound analysis methods. Also, in the article, researchers' studies about the concept of "green economy" are widely interpreted.
In addition, economic articles have touched on the issues of "green as an economic value with features suitable for use from other regimes, "Green label" practices, sustainability standards, and basic principles based on reforms. In particular, there is a need to comprehensively examine the role of the green economy, which ensures the well-being of the population, the environmental limits governing natural resources, especially the increasing lack of income and climate change, as well as the lack of full capacity to ensure the balance between ecological and economic products.
Keywords: "Green economy", environmental problems, green stimulus packages, natural resources, environmental economy, green label
Giri§
"Ya§il iqtisadiyyat" termini ilk dafa 1989-cu ilda Boyuk Britaniya hokumati ифип bir qrup aparici ekoloq iqtisad?i (Devid Pirs, Edvard Barber, Enil Markandiya) tarafindan "Ya§il iqtisadiyyat plani" adli qabaqcil hesabatda istifada edilmi§dir. Buna baxmayaraq, ba§liqdan ba§qa hesabatin ba§qa he9 bir yerinda bu termindan istifada edilmami§dir. Bu da o demakdir ki, "Ya§il iqtisadiyyat" anlayi§i hamin dovrda sadaca fikir olaraq istifada edilmi§dir. Termin bir da 2008-ci ilda 9oxsayli qlobal bohranlara siyasi reaksiya ila bagli muzakiralar kontekstinda yenidan gundama galdi. Maliyya bohrani va elaca da qlobal tanazzulla bagli narahatliqlar kontektinda UNEP (BMT-nin 3traf Muhit Proqrami) "ya§il stimul paketlari" ideyasini mudafia etdi va irimiqyasli dovlat investisiyalarinin "Ya§il iqtisadiyyat"a ba§laya bilacayi konkret sahalari muayyanla§dirdi. Bu bir ne9a hokumati iqtisadi barpa saylarinin bir hissasi kimi ahamiyyatli "ya§il stimul" paketlarini hayata ke9irmaya ruhlandirdi [2].
Otan asrin 60-ci illarinda muasir ekoloji muzakiralarin meydana 9ixmasindan indiyadak iqtisadi va ekoloji maqsadlarin bir-biri ila ziddiyyat ta§kil etdiyi du§unulmakdadir. iddia olunmu§dur ki, biznes qararlari manfaati maksimumla§dirmaq uzarinda qurulur ki, ekoloji problemlarin eyni vaxtda hall edilmasi cahdlari buna gora da daha az manfaat va mahsuldarligin azalmasi demakdir. Bununla bela, qlobal iqtisadiyyatin ekoloji izlari va uzvi mahsul etiketlarinin boyumasi, material tullantilarinin takrar emali, iqlim kompensiyasi sxemlari va s. ila bagli artan narahatliqlarla yana§i, davamliliq masalalari asas biznes faaliyyatina ke9maya ba§ladi. Bundan sonra bir 9ox boyuk §irkatlar 9ox vaxt ekoloji innovasiya va umumilikda innovasiya arasinda farq qoymamaga ba§ladi.
"Ya§il iqtisadiyyat" mahiyyati etibarila tabii sarvatlardan samarali istifada etmakla camiyyatin rifahinin qorunub saxlanmasina, habela son istifada mahsullarinin istehsal dovriyyasina qaytarilmasini tamin etmaya yonalmi§ iqtisadiyyatdir. Barpa olunan enerji manbalarinin tatbiqi,
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
manzil-kommunal tasarrufatinda enerji samaraliliyi, kand tasarrufatinda uzvi akin9ilik, tullantilarin idara olunmasi sisteminin takmilla§dirilmasi, su ehtiyatlarinin idara edilmasi sisteminin takmilla§dirilmasi, "tamiz" naqliyyatin inki§afi, ekosistemlarin qorunmasi va samarali idara edilmasi "Ya§il iqtisadiyyatin" asas istiqamatlaridir.
Ya§il iqtisadiyyatin umumi qabul edilmi§ vahid bir tarifi yoxdur. Birla§mi§ Millatlar Ta§kilatinin 9traf Muhit Ta§kilatinin (UNEP) ekspertlari "ya§il" iqtisadiyyat konsepsiyasini insanlarin rifahini yax§ila§diran va sosial adalata xidmat edan, eyni zamanda ekoloji risklari va tukanmani ahamiyyatli daracada azaldan iqtisadi faaliyyat kimi adlandirib.
"Ya§il iqtisadiyyat" insan markazlidir va butun insanlarin rifahinin yax§ila§dirilmasina xidmat edir. "Ya§il iqtisadiyyat" paradiqmasina zidd olan "qahvayi iqtisadiyyat" termini, resurslarin daha 9ox istifadasi, a§agi enerji samaraliliyi, dayaniqli olmayan enerji qaynaqlarindan asililiq va yuksak daracada iqlim riskina asaslanir [4]. "Ya§il" iqtisadiyyat"-in "qahvayi" iqtisadiyyatdan ustunluyu UDM-in daha yuksak artimina, adamba§ina du§an galirin va ma§gullugun artimina nail olmaga qadirdir.
2009-cu ilin aprelinda UNEP va "Ya§il iqtisadiyyat plani" nin mualliflarindan biri olan Edvard Barberin amakda§ligi ila Yeni Qlobal Ya§il sovdala§ma adli hesabat hazirlandi. Hesabatda iqtisadiyyatin barpasini artiracaq va eyni zamanda qlobal iqtisadiyyatin dayaniqligini artiracaq siyasatlarin birla§masi taklif edilirdi.
Yeni Qlobal Ya§il Sovdala§ma hokumatlari maliyyanin ahamiyyatli hissasini u9 maqsada nail olmaq u9un ya§il sektorlara ayirmaga 9agirirdi:
- Iqtisadiyyatin barpasi;
- yoxsullugun aradan qaldirilmasi;
- karbon emissiyalarinin va ekosistemin deqradasiyasinin azaldilmasi.
2009-cu ilda UNEP "ya§il iqtisadiyyat" terminina ilk tarif vermaya cahd etdi: "Ya§il iqtisadiyyat" uzunmuddatli perspektivda insanlarin rifahinin yax§ila§masina, o cumladan galacak nasillari ahamiyyatli ekoloji risklara maruz qoymamaq va ekoloji resurslarin qitligini azaltmaga imkan veran mal va xidmatlarin istehsali, bolu§durulmasi va istehlaki ila alaqali iqtisadi faaliyyatlardir [6].
Ya§il iqtisadiyyat nazariyyasina 3asas konseptual yana§ma movcuddur:
- mahdud 9arcivada tasir dairasinin sonsuz geni§lanmasi mumkun deyil;
- qit resurslar §araitinda talablar sonsuzdur va sonsuz talablari tam odamak he9 da mumkun deyil;
- ya§adigimiz planetda har §ey bir-birini tamamlayir.
Bela ki, "Ya§il iqtisadiyyat" ekoloji risk va 9ati§mazliqlari azaltmagi, davamli inki§afi atraf muhita neqativ tasir etmadan hadaflayan bir iqtisadiyyatdir (§akil 1). O, ham da ekoloji iqtisadiyyatla
da six baglidir, lakin daha 9ox hüquqi cahatlarla xarakteriza olunmaqdadir. 9traf mühitin iqtisadiyyatmin bir hissisasi kimi dayarlandirilan ya§il iqtisadiyyat davamli inki§afa aparan yoldur. Bela ki, 2011-ci ilda Birla§mi§ Millatlar Ta§kilatinin 3traf Mühit Proqrami va "Ya§il iqtisadiyyat" Hesabatinda qeyd edilmi§dir ki, "ya§il olmaq ü9ün iqtisadiyyat yalniz samaraliliyi deyil, ham da adalatliliyi prioritet se9malidir". £ünki adalatlilik, ham9inin beynalxalq va yerli saviyyada kapital ól9ülarinin taninmasi va xüsusan onun iqtisadiyyata adalatli ke9idin tamin edilmasini nazarda tutur. Bu isa, elaca da, a§agi karbonlu olmaqla sosial baximdan da inklüzivdir [1].
Ya§il texnologiya, iqtisadi va sosial taraqqiya, manfi ekoloji risklari azaltmaqla va ya aradan qaldirmaqla ü9ün górülan har hansi bir faaliyyata aiddir. Ya§il texnologiya tabii ehtiyatlar qorunmasini tamin etmaya 9ali§maqla barpa olunmayan resurslarin da mümkün qadar saxlanmasi ehtiyacinin hallina yónalmi§dir.
Ya§il texnologiyanin aktualligi baximidan qeyd eda bilarik ki, dünyamizi galacak dóvrlar ü9ün tahlükadan qorumaq davamli galacaya dogru say góstarmaliyik. Hazirda dünyamizin üzla§diyi bazi ekoloji 9atinliklar móvcuddur.Belaki:
- Qlobal iqlim dayi§ikliyi - balka da an mühüm ekoloji problemlardan biridir ki, iqlim dayi§ikliyi hava §araitinda olan ümumi dayi§iklikdir. Qlobal orta temperaturu süratla yüksalir va yüksak karbon istifadasini mahdudla§dirma tadbirlari górmasak, yüksalmaya davam edacak. §akil 2. 1951-1980-ci illar va 2010-2020-ci illarin yanvar aylari üzra orta temperatur anomaliyalari(°C)
-4.1 -4.0 -2.0 -1.0 -0.5 -0.2 0.2 0.5 1.0 2.0 4.0 6.2
Manba: NASA, GODDARD Institute for Space Studies
§akil 2-dan aydin górünür ki, yer kürasinin, bütün arazilarinda qlobal istila§ma mü§ahida olunur. iqlim dayi§ikliyinin an 9ox zarar vurdugu iqtisadi sektorlar isa kand tasarrüfati, me§a tasarrüfati, enerji va turizmdir [3].
- £irklanma - 9irklanma tabii mühita tahlükali materialin daxil olmasiila ba§ verir. £irklanma Ü9 §akilda ola bilar: havanin 9irklanmasi, suyun 9irklanmasi va torpagin 9irklanmasi, bunlarin hamisi canli orqanizmlar ü9ün hadsiz daracada zararlidir.
- Biomüxtalifliyin itirilmasi - Yer üzarinda hayatin müxtalifliyina aiddir. Canlilir ya§amaq ü9ün digar nóvlarinin móvcudluguna güvanir bu baximdan, canlilarin naslinin kasilmasinin qar§isinin alinmasi qorunmali 9ünki biomüxtalifliyin itirilmasi falakatla naticalana bilar.
- Qida tullantilari — Bu üzla§diyimiz bóyük bir problemdir; Har il bir milyon ton arzaq tullanir. Qida tullantilari istehsal, bólgü, mübadila, emal, va hatta istehlak proseslarinin har saviyyasinda ba§ verir.
Dayaniqli texnologiya tasir eda bilacak bir ne9a üsul a§agidakilardir:
- Davamli enerji - bir sira tamiz texnika va texnologiyalar davamli enerjinin inki§afina va istifadasina óz tóhfasini verir. Bela ki, elektrik enerjisi bütün dünyada móvcuddur va külak generatorlari, güna§ panellari, hatta geotermal enerji da daxil olmaqla dayaniqli texnologiyaya tasir góstarmak potensialina malikdir.
- Zibilin minimuma endirilmasi — zibilxanalara da§inan tullantilari minimuma endirmak çox vacibdir. Tamiz texnologiyaya asaslanan takrar emalla zibil amala galmasini azaltmaga yönalir.
- Suyun keyfiyyati - Çox vaxt nazara alinmasa da, suyun keyfiyyati asas ekoloji problemlardandir. Çoxsayli müassisalar suya qanaat etmaya va inki§af etmami§ bölgalari tahlükasiz içmali su ila tamin etmaya çaliçir. içmali suya qanaat etmali, o cümladan müxtalif üsullarla tullanti va çirkab sularinin da tamizlanmasi zaruri olmalidir.
Yaçil iqtisadiyyatin inki§afina yaçil texnologiyanin düzgün tatbiqi ila nail ola bilarik va davamli texnologiyaya dogru atilan har bir addim atraf mühitin qorunmasina töhfa veracak. Demak olar ki, har bir sektor yaçil texnologiyalardan faydalanmaq potensialina malikdir. Yer kürasinin rifahi namina davamliliga dogru atilan har bir addim vacibdir. Tamiz texnologiyadan istifada etmakla tabii ehtiyatlarin qorunmasina töhfa vera bilarik.
"Yaçil iqtisadiyyat" Azarbaycan iqtisadiyyatinda mühüm ahamiyyati baximindan ölkanin sosial va ekoloji ehtiyaclarinin qorunmasi ûçûn uzunmüddatli hayat qabiliyyatinin tamin edilmasi ahamiyyatina göra seçilir. Azarbaycan uzunmüddatli inkiçaf strategiyasini yenidan müayyan etmak marhalasindadir.
Ölkamizda yaçil inkiçafina ehtiyac var, çûnki ahalinin sayinin süratli artimiin davam etmasi, yeni texnologiyalarin tadbiqi ekoloji risklar artmasina va tabii resurlarin tükanmasina sabab olur. Habela enerji istifadasi da iqlim dayiçikliyina ahamiyyatli daracada tasir göstarir. Ümümdünya tabili kimi qeyd etsak dünyanin 33%- 2025-ci ila qadar ahali su qitligindan tasirlana bilar.
"Yaçil iqtisadiyyati digar rejimlardan farqlandiran xüsusiyyati tabii kapitalin harakatliliyindan alava, ekoloji xidmatlarin iqtisadi dayar kimi birbaça qiymatlandirilmasidir. "Yaçil etiket" praktikalari istehlakçilarin atraf mühita dostluq va davamli inkiçaf göstaricilari kimi ortaya çixmaqla, bir çox qloballaçan sanaye iqtisadiyyatinda ya§illa§dirma tacrübalarini taçviq etmak üçün standartlari qabul etmaya baçladi. Davamliliq standartlari kimi da taninan bu normativlar satin alinan mahsulun atraf mühit va istehlakçilara zarar vermamasina zamanat veran aktlar sistemidir. Son vaxtlar sayi kaskin artan bu standartlar indi daha çevik tasarrüfartin qurulmasinda önamli rol oynamaqdadir. Bu standartlara açagidakilari aid etmak olar:
-Meçaçilik, madançilik, kand tasarrüfati va ya baliqçiliq kimi iqtisadi sektorlara diqqatin artirilmasi;
- Su manbalari va biomüxtalifliyin qorunmasi;
- istixana qazi emissiyalarinin azaldilmasi;
- ïççilarin sosial müdafiasi va hüquqlarini dastaklamak;
- istehsal proseslarinin xüsusi hissalarina diqqati artirmaq.
Çagimizin an böyük gözlantilarindan biri da baçariyyatin qarçidaki onilliklarda ciddi problemlarla üzla§acayi ila baglidir. Hansi ki, bu problemlara xüsusila artan galir barabarsizliyi va iqlim dayiçikliyi aiddir. Lakin dünyanin hazirki sistemina göra etiraf etmak lazimdir ki, ekoloji va iqtisadi maqsadlar arasinda yaxçi balansi tamin etmaya onun potensiali tam kifayat etmir. Aydin masaladir ki, aslinda bazi davraniçlari mükafatlandiran va ya cazalandiran qayda va normalar toplusu ela iqtisadiyyatin özüdür. indiki halda qlobal iqtisadiyyat yalniz istehlaki stimullaçdirmaqla kommunal baglantilari pislaçdirir ki, bu da tabii sarvatlarin mahvina gatirib çixarir. Tabii ki, qaçilmaz olmayan bu halin qarçisini almaq baximindan yegana çixi§ yolu mahz yeni iqtisadi baxiçlarin gündama galmasidir. Mahz bu yeni baxiçlar qisminda isa perspektivin iqtisadi sistemi kimi "Yaçil iqtisadiyyat"a ümidlar artmaqdadir. Bu baxi§ planetin ekoloji hüdudlari daxilinda har kasin rifahini tamin edan bir iqtisadiyyat olmaqla, hamçinin har biri beynalxalq alamda mühüm presedentlara asaslanan va birga müxtalif kontekstlarda iqtisadi islahatlara rahbarlik eda bilan be§ asas prinsipa asaslanmaqdadir. Prinsiplar açagidakilardan ibaratdir:
1. "Yaçil iqtisadiyyat" bütün insanlara firavanliq yaratmaq va ondan hazz almaq imkani verir. Bu prinsipa göra, "Yaçil iqtisadiyyat" insan markazlidir va onun maqsadi real va mü§tarak rifah yaratmaqdir. O, rifahi dastaklayan artan sarvata diqqat yetirir. Bu sarvatsa takca maliyya deyil, ham da insan, sosial, fiziki va tabii kapitallarin bütün spektrini ahata edir. O, investisiya va bütün insanlarin
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
çiçaklanmasi ^ün lazim olan davamli tabii sistem, infrastruktur, bilik va tahsila çixi§ üstünlüklarina malikdir. "Ya§il iqtisadiyyat" hamçinin yaçil va layiqli dolani§iq vasitalari, müassisa va i§ yerlari üçün da yeni imkanlar taklif edir.
2. ödalat prinsipi nasillar arasi barabarliyi ta§viq edir. Ela "Ya§il iqtisadiyyat"in da ayri-seçkiliya yol vermamasi ila inklüziv olmasi da bu prinsipa asaslanir. Bu zaman qarar qabul etma, fayda va xarclar adalatla bölü§dürülür, elit ala keçirma imkanlari mahdudlaçir va xüsusila qadinlarin imkanlari geniçlanir. Prinsip baximindan, belalikla, "Yaçil iqtisadiyyat" imkanlarin va naticalarin bölgüsünü adalatli taçviq etmakla, insanlar arasi farqlari azaldir va eyni zamanda vah§i tabiatla sahra qovçaqlarina kifayat qadar fürsatlar yaratmiç olur. iqtisadiyyata uzunmüddatli perespektiv vad edan adalatlilik galacak vatandaçlarin maraqlarina xidmat edan sarvat va dayaniqliliq yaradaraq, eyni zamanda çoxô^to yoxsulluq va qeyri-mütanasib bölgü ila mübariza aparmaq üçün çevik harakat mexanizmi kimi qiymatlandirilir. Bir tarafdan da hamraylik va sosial münasibatlari ahata edan adalatlilik etimad va sosial alaqalarin güclandirilmasina, insan hüquqlarina, iççilar, yerli xalqlar va azliqlarin hüquqlarina dastak verarak, süratli keçidin xarclarini da öz üzarina götürür. Yani, heç kimi gerida qoymur, hassas qruplara keçidin agentlari olmaq §araiti yaradir, sosial müdafia va bacariqlarin artirilmasina taminat verir.
3. Planetin hüdudlari prinsipi isa tabiati qorumaq, hamçinin onu barpa etmak va sarmaya qorumaq kimi istiqamatlari özünda aks etdirir. Prinsipa asasan, "Ya§il iqtisadiyyat" atraf alamin müxtalif dayarlarini - iqtisadiyyati stimullaçdiran amtaa va xidmatlarin tamin edilmasinin funksional dayarlarini, camiyyatlari dastaklayan tabiatin madani dayarlarini va bütün hayatin özayini taçkil edan ekoloji dayarlarini taniyir va inkiçaf etdirir. Belalikla da, o, kritik tabii kapitalin itirilmasinin va ekoloji hadlarin pozulmasinin qarçisini almaq üçün ehtiyat prinsiplardan istifada edarak tabii kapitalin digar kapitallara mahdud avazlanmasini tamin edir. Bununla da, biomüxtalifliyin, torpagin, suyun, havanin va tabii sistemlarin qorunmasi, böyümasi va barpasina sarmaya qoymaqla, tabii sistemlarin idara olunmasinda innovativ rolu ila seçilir.
4. "Ya§il iqtisadiyyat"in istehlak va istehsali dastaklamaya yönaldilmi§ samaralilik va kafilik prinsipi isa a§agi karbonlu, resurslara qanaat edan, müxtalif va dairavi xarakter daçimaqla, planetar sarhadlar daxilinda rifah yaratmaq problemini hall edan iqtisadi inkiçafin yeni modellarini ahata edir. Samaralilik prinsipi qabul edir ki, biz planetar sarhadlar daxilinda qalmaq istayiriksa tabii ehtiyatlarin istehlakini fiziki cahatdan dayaniqli saviyyalarla mahdudlaçdirmaq ^ün ahamiyyatli qlobal dayiçiklik olmalidir. Bununla da, prinsip insanlarin rifah va layaqatini qarçilamaq üçün vacib olan asas mal va xidmatlarin istehlakinin "sosial martabasini", elaca da istehlakin qabuledilmaz "zirvalarini" taniyir. Prinsip baximindan samaralilik habela "çirklandirici"nin ödadiyi va ya inklüziv ya§il naticalar veranlara fayda alda etdiyi mexanizmlar vasitasila qiymatlari, subsidiya va taçviqlari camiyyat ^ün haqiqi xarclarla uygunlaçdirir.
5. Yax§i idaraetma prinsipina göra isa "Ya§il iqtisadiyyat" inteqrasiya olunmuç, hesabatli va davamli institutlar tarafindan idara olunmaqla bir sira sübutlara asaslanir: onun norma va institutlari fanlararasidir, uygunlaçma strategiyasi üçün yerli biliklarla yanaçi saglam elm va iqtisadiyyati labüd edir. Yax§i idaraetma prinsipinin asas mahiyyati ondan ibaratdir ki, mexanizm çarçivasinda ictimai içtirak, malumatlandirilmiç raziliq, çaffafliq, sosial dialoq, demokratik hesabatliliq va bütün tasisatlarda - dövlat, özal va vatanda§ camiyyatinda §axsi maraqlardan azad olmaq talab edilir. Bu da maariflandirilmi§ liderlik camiyyatinin talabi ila tamamlanmaqdadir. Bundan ba§qa, prinsip güclü ümumi, markazila§dirilmi§ standartlari, prosedurlari va uygunluq sistemlarini qoruyub saxlamaqla yerli iqtisadiyyatlar va tabii sistemlarin idara edilmasi ^ün tahvil verilmiç qararlarin qabulunu ta§viq edir. Bu da camiyyatin maraqlarina tahlükasiz §akilda xidmat edan yollarla qurulmu§ rifah va davamliligi tamin etmak maqsadi ila dayaniqli maliyya sistemi qurmagi asas hadafa çevirir.
NÖTica
Tadqiqatin naticasi olaraq "Yaçil iqtisadiyyat" qlobal status-kvonun universal va transformativ dayiçmasi olmaqla hökumatlarin prioritetlarinda asasli dayiçiklik talab edir. Bu baximdan da, "Yaçil
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
iqtisadiyyat"a keçid müxtalif tasir qiymatlandirmalari, o cümladan, qiymatlandirma tadqiqatlarinda metodoloji innovasiyalari ahata edan tadqiqatlardan da faydalanmalidir [2]. Bu, mühüm baza tendesiyalarin, masalan, raqamsallaçma va avtomatlaçdirma, qloballaçmaya qarçi meyllanma va s. atraf mühit va patlama naticalarina, eyni zamanda yaçil innovasiya amakdaçligi va müxtalif dövri iqtisadiyyatdan ilhamlanan biznes modellari perespektivlarina tasirlarinin qiymatlandirilmasina aiddir. Bela qiymatlandirmalar asas texnoloji sanayelarin ya§illa§dirilmasi va karbonsuzlaçdirilmasi ^ün mümkün galacak yollari anlamaq ^ün xüsusila aktual ola bilar. Aydindir ki, siyasat alatlari va birlaçmalarinin takmilla§dirilmi§ qiymatlandirilmasina da ehtiyac var. Texnologiyaya aid siyasatlarin roluna artan vurgu ila, bela qiymatlandirmalar sadalikdan uzaqdir. Onlar müxtalif siyasatlarin innovasiya sistemlarindaki rollarini nazara almali va mühüm qarçiliqli tasirlara diqqat yetirmalidirlar. Bundan ba§qa, har hansi bir qiymatlandirma ham da zamanla ba§ veran siyasatin öyranilmasini tasdiq etmalidir.
Belalikla, "ya§il iqtisadiyyat" davamli inkiçafa asaslanan ya§il texnologiyaya, atraf mühitin qorunmasi va davamli galacaya yönalan faaliyyatdir. Ba§qa sözla, "ya§il iqtisadiyyat" müasirla§ma va istehsalin samaraliliyinin artirilmasi ila yanaçi, hayat keyfiyyatinin va ya§ayi§ mühitinin yax§ila§dirilmasina töhfa veran iqtisadi faaliyyat növlari va naticalarini ahata edir. "Resurs - mahsul - tullantilar" tafakkürünün tadbiqi tabii ehtiyatlarin tükanmasina va atraf mühitda barpasi mümkünsüz olan dayiçikliklara sabab ola bilar. Bu gün camiyyat, sanaye va siyasat bu tip tafakkürün yenidan nazardan keçirilmasina tacili ehtiyac oldugunu qabul etmaya baçlayib. ögar baçariyyat heç naya ehtiyac duymayacagi bir galacayi qorumaq istayirsa, "yaçil iqtisadiyyat"-a yönalacak yeni inkiçaf yolunu seçmalidir.
ÍSTÍFADa EDÎLMÎÇ 9D9BÍYYAT
1. Birla§mi§ Millatlar Taçkilatinin iqlim Dayi§ikliyi üzra Çarçiva Konvensiyasi. 2016-ci ilin ikiillik qiymatlandirmasi va iqlim maliyya axininin icmali hesabati.
2. Birla§mi§ Millatlar Taçkilatinin ötraf Mühit Proqrami (UNEP). Yaçil iqtisadiyyat siyasatinin qiymatlandirilmasi ^ün talimat kitabçasi. Nyu York: Birla§mi§ Millatlar; 2G14.
3. V. Э. Qasimli, R. Z. Hüseyn, R. F. Hüseynov, R. B. Hasanov, C. R.Cafarov, A. B. Bayramova, "Yaçil iqtisadiyyat" Baki, 2022, "Azprint" naçriyyati, 280 sah.
4. V.e. Qasimli, Yaçil inkiçaf: enerji samaraliliyi va alternativ manbalar. / V.Qasimli, Z.Valiyev, M.Hümbatov, Ç.Haciyev, G.Nasibova /Azarbaycan Respublikasinin Prezidenti yaninda Strateji Araçdirmalar Markazi. Baki: 2014, 144 s
5. Söderholm P, Hellsmark H, Frishammar J, Hansson J, Mossberg J, Sandström A. -Davamliliq ^ün texnoloji inkiçaf: innovasiya siyasati qariçiginda çabaka idaraçiliyinin rolu. Technol Forecast Soc Chang. 2G19.
6. Ya§il iqtisadiyyata Dogru: Dayaniqli inkiçafa va Yoxsullugun aradan qaldirilmasina aparan yollar, UNEP 2G11.
7. "Yaçil iqtisadiyyat Yol Xaritasi". Beynalxalq Ticarat Palatasi, 2G12.
