Научная статья на тему 'Бюджет ташкилотларида иш ҳақини ҳисоблаш ва тўлашнинг бухгалтерия ҳисоби'

Бюджет ташкилотларида иш ҳақини ҳисоблаш ва тўлашнинг бухгалтерия ҳисоби Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
7902
543
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
бюджет ташкилотлари / бухгалтерия ўтказмаси / иш хақи / тенглаштирилган тўловлар / ижтимоий тўловлар / солиқлар / Budget organizations / accounting records / payrolls / salaries / taxes / sources of funding / social payments

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Касимов М.

Мақолада бюджет ташкилотларида (бюджет маблағлари ва бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси маблағлари бўйича) иш ҳақи ва унга тенглаштирилган тўловларни ҳисоблаш, ушлаб қолиш ва тўлаш бухгалтерия ҳисоби операциялари (бухгалтерия ўтказмалари корреспонденцияси) бўйича тушунтиришлар келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ACCOUNTING RECORDS OF ACCRUING PAYROLLS AS WELL PAYMENTS IN THE BUDGET ORGANIZATIONS

There in the article are provided detailed explanation of accounting records of accruing payrolls as well salaries, payments of salary taxes and equal payments in the budget organizations using different sources of funding.

Текст научной работы на тему «Бюджет ташкилотларида иш ҳақини ҳисоблаш ва тўлашнинг бухгалтерия ҳисоби»

Касимов М.

Узбекистан Республикаси Молия вазирлиги х,узуридаги Ук,ув маркази "Бухгалтерия х,исоби ва ахборот технологиялари" кафедраси укитувчиси

БЮДЖЕТ ТАШКИЛОТЛАРИДА ИШ ^АКИНИ ЩОБЛАШ ВА ТУЛАШНИНГ БУХГАЛТЕРИЯ ^ИСОБИ

Бюджет ташкилотларида иш цаци ва унга тенглашти-рилган туловларни цисоблаш, ушлаб цолиш ва тулаш (хо-димлар билан иш цаци буйича, ижтимоий сугурта туловлари буйича цисоб-китоблар, шунингдек, ходимлар билан бошца цисоб-китоблар) буйича бухгалтерия цисоби операциялари (бухгалтерия утказмалари корреспонденцияси) юзасидан куплаб англашилмовчиликлар мавжуд. Ушбу англашилмов-чиликларни бартараф цилиш учун иш цаци цисобларини ва бу борада амалга ошириладиган бухгалтерия проводкала-рини тацлил цилиш масалани ойдинлаштиришга методо-логик жицатдан кумак беради.

Узбекистон Республикаси Молия вази-рининг 2010 йил 17 декабрдаги 105-сонли буйруFи билан тасдикланган, Узбекистон Республикаси Адлия вазирлигида 2010 йил 22 декабрда 2169-сон билан руйхатга олинган "Бюджет ташкилотларида бухгалтерия х,исоби туFрисидаги Йурикнома"нинг 285-банди-га мувофик, иш х,акини х,исоблаб ёзиш учун куйидагилар асосий х,ужжатлар х,исобланади: ташкилотнинг ишга кабул килганлик, бушатганлик ва ходимларни тасдикланган штатлар жадвали х,амда иш х,аки ставкалари-га мувофик жойдан-жойга кучириш х,акидаги буйруклари, 421-шаклдаги фойдаланилган иш вакти цисоби, иш х,акини х,исоблаш табели ва бошка х,ужжатлар.

Табеллар ташкилот рах,барининг буйруFи билан тайинланган шахслар томонидан х,ар ойда белгиланган шаклда юритилади. Табеллар бутун ташкилот буйича ёки тузилма-вий булинмалар (булимлар, булинмалар, фа-культетлар, лабораториялар ва бошкалар)га булинган х,олда юритилади. Ойнинг охири-да табель буйича ишланган кунларнинг уму-мий микдори, шунингдек, ортикча ишланган соатлар аникланади. Тулдирилган ва тегишли

имзолар билан расмийлаштирилган табель ва бошка х,ужжатлар белгиланган муддатда иш х,акини х,исоблаб ёзиш учун бухгалтерия-га топширилади.

Иш х,акини х,исоблаш табели Узбекистон Республикаси Мех,нат кодексининг 115, 116, 118-моддаларига асосан тулдирилади, унга мувофик:

• ходим учун иш вактининг меъёрий муд-дати х,афтасига кирк соатдан ортик булиши мумкин эмас. Олти кунлик иш х,афтасида х,ар кунги ишнинг муддати етти соатдан, беш кунлик иш х,афтасида эса саккиз соатдан ортиб кетмаслиги лозим;

• айрим тоифадаги ходимлар учун улар-нинг ёши, соFлиFининг х,олати, мех,нат шарт-лари, вазифаларининг узига хос хусусиятла-ри ва узга х,олатларни инобатга олиб, мех,нат туFрисидаги конунлар ва бошка меъёрий х,ужжатлар, шунингдек, мех,нат шартнома-си шартларига биноан мех,натга туланадиган х,акни камайтирмасдан, иш вактининг кискартирилган муддати белгиланади.

Иш вактининг кискартирилган муддати куйидаги тоифадаги ходимлар учун белгила-нади:

• ун саккиз ёшга тулмаган ходимлар (242-модда);

• I ва II гурух ногирони булган ходимлар (220-модданинг учинчи кисми);

• нокулай мехнат шароитларидаги ишлар-да банд булган ходимлар (117-модда);

• алохида тусга эга булган ишлардаги ходимлар (118-модда);

• уч ёшга тулмаган болалари бор, бюджет хисобидан молиявий жихатдан таъминлана-диган муассасалар ва ташкилотларда ишла-ётган аёллар (228-1-модда);

• юкори даражадаги хис-хаяжон, ак,лий зурикиш, асаб танглиги билан боFлик, яъни алохида тусга эга булган ишлардаги айрим тоифадаги ходимлар учун (тиббиёт ходимла-ри, педагоглар ва бошкалар) иш вактининг муддати хафтасига уттиз олти соатдан ошмай-диган килиб белгиланади. Бундай ходимлар руйхати ва улар иш вактининг аник муддати Узбекистон Республикаси Хукумати томони-дан тасдикланган меъёрий хужжатларда белгиланади.

Йурикноманинг 284-бандига мувофик, 173 «Ходимлар билан мехнатга хак тулаш буйича хисоб-китоблар» субсчётида ташкилотнинг ходимлари билан иш хакининг барча турла-ри, мукофотлар ва бошка мехнатга хак тулаш билан боFл и к булган хисоб-китоблар хисобга олинади.

Иш хаки, мукофотлар, турли моддий ёр-дамлар ва бошка туловлар ойига бир марта хисоблаб ёзилади ва хисобда жорий ойнинг охирги кунида акс эттирилади.

Ушбу операцияларни тулов манбала-ри турлича булган аник мисолларда куриб чикамиз.

Шартли равишда олинган (беш кунлик иш хафтасида ишловчи) бюджет ташкилоти хо-дими У. Дадабоев 30 йиллик умумий иш муд-дат (стаж)ига эга, II гурух (вактинча) ногирони хисобланади ва 490.6 минг сум микдорида нафака олади. Мазкур ташкилотнинг штатлар руйхатига мувофик, унга 640.0 минг сум иш хаки белгиланган. У июль ойининг 8 сана-сидан 12 санасигача даволанишда булган ва шу кун (сана)лар учун вактинчалик мехнатга лаёкатсизлик варакаси такдим этган. Ижро хужжатига мувофик, иш хакидан хар ойлик 10 фоиз микдорида ушланма мавжуд.

Бу операция шартли равишда олинган бюджет ташкилоти бухгалтерия хисобида

ушбу хисобланма ва туловлар куйидагича бухгалтерия утказмаси билан акс эттирилади: 1. 2013 йил июль ойида бюджет маблаFлари хисобидан хисобланган иш хаки 500870 сумни (640000 сум : 23 кун = 27826 сум * 18 кун) ташкил этади ва бу операция бухгалтерия хисобида куйидаги бухгалтерия утказмаси билан акс эттирилади:

231 субсчёт дебети

173 субсчёт кредити

500870 сум.

2. Бир вактнинг узида шу суммага яго-на ижтимоий тулов (ЯИТ) (500870 * 25 %) хисобланади, бу куйидаги бухгалтерия утказмаси билан акс эттирилади:

231 субсчёт дебети

161 субсчёт кредити

125217 сум.

3. 2013 йил июль ойида бюджет маблаFлари хисобидан хисобланган касаллик варакаси (640000 сум : 23 кун = 27826 сум * 5 кун = 139130 сум + 8600 сум (йиллик мукофотнинг 1/12 кисми) = 147730 сум, бирок "Давлат ижтимоий сугуртаси буйича нафакалар тайин-лаш ва тулаш тартиби туFрисида Низом"нинг (Узбекистон Республикаси Адлия вазирлиги-да 2002 йил 8 майда 1136-сон билан руйхатга олинган, Узбекистон Республикаси Мехнат ва ахолини ижтимоий мухофаза килиш вазири-нинг 2002 йил 1 апрелдаги 21-сонли буйруги билан тасдикланган) 28-бандига мувофик, вактинчалик мехнатга кобилиятсизлик нафакаси умумий мехнат муддат (стаж)и 8 йил ва ундан ортик булган ходимларга иш хакининг 80 фоизи (147730 сум * 80 % = 118184 сум) микдорида туланади, бу операция бухгалтерия хисобида куйидаги бухгалтерия утказмаси билан акс эттирилади:

231 субсчёт дебети

171 субсчёт кредити

118184 сум

4. Жами хисобланган 619054 сум иш хакидан (500870 сум + 118184 сум) 24055 сум жисмоний шахслар даромад солиFи (640000 сум * 6 = 3840000 сум + 619054 сум = 4459054 сум) - 2228520 сум (7 ой учун соликка тор-тилмайдиган энг кам иш хакининг 4 бароба-ри) = 2230534 сум * 8% = 178443 сум - 154388 сум (1 ярим йиллик давомида аввалги ушлан-малар) ушланди. Июль ойи учун жисмоний шахслар даромад солиFидан ушланиши ло-зим булган колдик 24055 сумни ташкил этади,

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2013, 9

бу операция бухгалтерия хисобида куйидаги бухгалтерия утказмаси билан акс эттирилади:

173 субсчёт дебети

160 субсчёт кредити

24055 сум

5. Ходимга хисобланган иш хакидан бюд-жетдан ташкари Пенсия жамFармаси бада-лини хисоблаймиз (619054 сум * 6% = 37143 сум) ва бу операция бухгалтерия хисобида куйидаги бухгалтерия утказмаси билан акс эттирилади:

173 субсчёт дебети

163 субсчёт кредити

37143 сум

6. "Иш берувчилар томонидан фукаро-ларнинг шахсий жамFариб бориладиган пенсия х,исобваракларига мажбурий бадаллар-ни кушиш ва тулаш тартиби туFрисидаги Низом"нинг (Адлия вазирлигида 2005 йил 6 октябрда 1515-сон билан руйхатга олин-ган, Узбекистон Республикаси МВ, ДСК, ва МББнинг 2005 йил 29 августдаги 76, 2005-47, 267-В-сон карори билан тасдикланган) 3-бан-дига мувофик, фукароларнинг ШЖБПХга мажбурий бадаллари ходимнинг хисоблаб ёзил-ган иш хаки (даромади) соликка солинадиган суммасининг 1 фоизи микдорида хисоблаб ёзилади, ушбу сумма жисмоний шахсларнинг даромадига конунга мувофик хисоблаб ёзил-ган солик суммасидан тегишли равишда че-гирилади (619054 сум * 1 % = 6190 сум).

Бу операция бухгалтерия хисобида куйидаги бухгалтерия утказмаси билан акс эттирилади:

160 субсчёт дебети

162 субсчёт кредити

6190 сум

173 субсчёт дебети

176 субсчёт кредити

6190 сум

8. Йурикноманинг айнан шу 293-банди-га мувофик хисобланган иш хакидан ижро варакаси учун (10%) ушланма хисобланди.

Иш хакидан ушланмаларни амалга ошириш даврида ижро хужжатлари туловлари буйича асосий меъёрий хужжат булиб "Карздор жисмоний шахсга иш хаки ёки унга тенглашти-рилган бошка туловларни тулаётган таш-килотлар ёки бошка шахслар томонидан ижро хужжатларини ижро этиш Коидалари" (Узбекистон Республикаси Адлия вазирлигида 2009 йил 8 июлда 1980-сон билан руйхатга олинган) кулланилади.

Иш хакидан ушланган ижро хужжатлари туловлари маблаFига (619054 сум - 24055 сум = 594999 сум * 10%) бюджет ташкило-ти бухгалтериясида куйидагича бухгалтерия утказмаси берилади:

173 субсчёт дебети

176 субсчёт кредити

59500 сум

7. Узбекистон Республикаси Адлия вазирлигида 2010 йил 22 декабрда 2169-сон билан руйхатга олинган "Бюджет ташкилот-ларида бухгалтерия хисоби туFрисидаги Йурикнома"нинг 293-бандига мувофик хисобланган иш хакидан касаба уюшмаси аъ-золик бадали (619054 сум * 1%) ушлаймиз ва бу бухгалтерия хисобида куйидаги бухгалтерия утказмаси билан акс эттирилади:

Шу билан бирга юкорида курсатилган "Коидалар"нинг 9-бандига мувофик, карздорнинг иш хакидан ушлаб колинадиган микдор, соликлар ушлаб колинганидан сунг, колган суммадан хисоблаб чикарилишини хисобга олиш лозим.

9. Йурикноманинг (Узбекистон Республикаси Адлия вазирлигида 2010 йил 22 декабрда 2169-сон билан руйхатга олинган) 279-бан-дига мувофик, 171 "Ходимлар билан ижтимо-ий нафакалар буйича хисоб-китоблар" суб-счётида ташкилотларнинг ходимлари билан ижтимоий суFурта туловлари буйича олиб борадиган хисоб-китоблари юритилади.

Ижтимоий суFурта туловлари буйича хисоб-китоблар конунчиликка асосан тар-тибга солинади.

Ижтимоий нафакалар тулови буйича хисоблар тартиби "Ягона ижтимоий туловни таксимлаш, шунингдек харажатларни коплаш буйича суммаларнинг туланишини ва юри-дик шахсларнинг давлат ижтимоий суFуртаси харажатлари буйича туловларни амалга ошириш тартиби туFрисидаги Низом"га мувофик аникланади (Узбекистон Республикаси Адлия вазирлигида 2011 йил 9 сентябрда 2262-сон билан руйхатга олинган). Ана шу Низом-га асосан ижтимоий суFурта (ишловчи пен-сионерларга нафака) тулови хисобланиши бюджетдан ташкари Пенсия жамFармаси маблаFлари хисобидан туланади, хисобот ой

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2013, 9

якунида (буюртмага асосан) куйидагича бухгалтерия утказмаси берилади:

163 субсчёт дебети

171 субсчёт кредити

490600 сум

1-9-бандларда амалга оширилган бухгалтерия амаллари июль ойининг 5-мемори-ал ордер - иш хаки ва стипендиялар буйича хисоб-китоб варак,алари йиFиндиси, 405-сон шаклда (мазкур Йурикноманинг 5-иловаси) акс эттирилади.

10. Узбекистон Республикаси Мехнат Ко-дексининг 161 моддасига мувофик, Мехнатга хак тулаш муддатлари жамоа шартномаси ёки бошка локал норматив хужжатда белги-ланади ва хар ярим ойда бир мартадан ортик булиши мумкин эмас. Шу муносабат билан июль ойи учун туланадиган бунак (аванс)ни 247600 сум (619054 сум * 40 %) хисоблаймиз. Буни куйидаги бухгалтерия утказмалари билан акс эттирамиз:

а) бюджет ташкилотининг кассасига туланадиган бунак (аванс)нинг бир кисмини (шартли 50%) накд пул маблаFларида кирим килинишига утказма:

120 субсчёт дебети 232 субсчёт кредити 124000 сум

б) кассадан накд пул маблаFларининг бунак (аванс) куринишида туланишига утказма:

173 субсчёт дебети 120 субсчёт кредити 124000 сум

13. Конунчиликка мувофик, жисмоний шахслар даромад солиFидан чегирил-ган фукароларнинг ШЖБПХга утказилган 1% мажбурий бадалнинг утказилиши куйидаги бухгалтерия утказмаси билан акс эттирилади:

162 субсчёт дебети

232 субсчёт кредити

6190 сум

14. Бюджетдан ташкари Пенсия жамFар-масига хисобланган ягона ижтимоий туловнинг утказилишига куйидагича бухгалтерия утказмаси берилади:

163 субсчёт дебети

232 субсчёт кредити

37143 сум

15. Иш хакидан ушланган касаба уюш-маси аъзолик бадалининг (619054 сум * 1 %) утказилишига бухгалтерия хисобида куйидагича бухгалтерия утказмаси берилади:

176 субсчёт дебети

232 субсчёт кредити

6190 сум

16. Иш хакидан ижро варакаси буйича ушланган (10%) маблаFнинг утказилишига куйидагича бухгалтерия утказмаси берилади:

176 субсчёт дебети

232 субсчёт кредити

59500 сум

в) колган бунак (аванс) (50%) маблаFларининг пластик карточкага утказиб берилишига утказма:

173 субсчёт дебети

232 субсчёт кредити

123600 сум

160 субсчёт дебети

232 субсчёт кредити

17865 сум

161 субсчёт дебети

232 субсчёт кредити

125217 сум

17. Буюртмага асосан бюджетдан ташкари Пенсия жамFармасидан тушган нафака маблаFи куйидагича бухгалтерия утказмаси билан расмийлаштирилади:

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

11. Бюджетга иш хакидан ушланган 17865 сум (24055 сум - 6190 сум) жисмоний шахслар даромад солиFининг утказиб берилиши куйидаги бухгалтерия утказмаси билан акс эттирилади:

119 субсчёт дебети

163 субсчёт кредити

490600 сум

18. Ташкилот кассасига олинган нафака маблаFининг кирими куйидагича бухгалтерия утказмаси билан расмийлаштирилади:

120 субсчёт дебети

119 субсчёт кредити

490600 сум

12. Иш хакига нисбатан хисобланган ягона ижтимоий тулов (ЯИТ)нинг утказиб бери-лиши куйидаги бухгалтерия утказмаси билан акс эттирилади:

19. Бюджет ташкилоти кассасидан нафака маблаFи туланганда куйидагича бухгалтерия утказмаси расмийлаштирилади:

171 субсчёт дебети

120 субсчёт кредити

490600 сум

20. Бюджет ташкилотининг кассасига июль ойининг II ярми иш хаки маблаFи ва касаллик варакаси маблаFининг кирими куйидагича бухгалтерия утказмаси билан расмийлашти-рилади:

120 субсчёт дебети

232 субсчёт кредити

244566 сум

171 субсчёт дебети

120 субсчёт кредити

118184 сум

22. Бюджет ташкилоти кассасидан июль ойининг II ярми иш хаки маблаFининг туланиши ташкилотда куйидагича бухгалтерия утказмаси билан расмийлаштирилади:

173 субсчёт дебети

120 субсчёт кредити

126382 сум

21. Бюджет ташкилоти кассасидан вактинча мехнатга лаёкатсизлик варакаси (касаллик варакаси) буйича хисобланган маблаFнинг туланиши ташкилотда куйидагича бухгалтерия утказмаси билан расмийлаштирилади:

Бюджет ташкилотининг июль ойида-ги шахсий хисобвараFидан амалга оширил-ган бухгалтерия амаллари 2-мемориал ордер - бюджет маблаFларининг харакатига доир жамланма кайднома, 381-шаклда (маз-кур Йурикноманинг 3-иловаси), ташки-лот кассасидан амалга оширилган бухгалтерия амаллари эса 1-мемориал ордер - касса операциялари буйича жамланма кайднома, 381-шаклда (мазкур Йурикноманинг 2-илова-си) акс эттирилади.

Мъёрий-^уцуций ^ужжатлар:

1. "Узбекистон Республикасининг Мехнат кодекси" Узбекистон Республикасининг 21.12.1995 й. 161-Ьсон Конуни билан тасдикланган.

2. "Давлат ижтимоий суFуртаси буйича нафакалар тайинлаш ва тулаш тартиби туFрисидаги Низом", Узбекистон Республикаси Адлия вазирлигида 2002 йил 8 майда 1136-сон билан руйхатга олинган, Узбекистон Республикаси Мехнат ва ахолини ижтимоий мухофаза килиш вазирининг 2002 йил 1 апрелдаги 21-сонли буйруFи билан тасдикланган.

3. "Иш берувчилар томонидан фукароларнинг шахсий жамFариб бориладиган пенсия хисобваракларига мажбурий бадалларни кушиш ва тулаш тартиби туFрисидаги Низом", Адлия вазирлигида 2005 йил 6 октябрда 1515-сон билан руйхатга олинган, Узбекистон Республикаси МВ, ДСК ва МББнинг 2005 йил 29 августдаги 76, 2005-47, 267-В-сон карори билан тасдикланган.

4. "Карздор жисмоний шахсга иш хаки ёки унга тенглаштирилган бошка туловларни тулаётган ташкилотлар ёки бошка шахслар томонидан ижро хужжатларини ижро этиш Коидалари", Узбекистон Республикаси Адлия вазирлигида 2009 йил 8 июлда 1980-сон билан руйхатга олинган.

5. "Ягона ижтимоий туловни таксимлаш, шунингдек, харажатларни коплаш буйича суммаларнинг туланишини ва юридик шахсларнинг давлат ижтимоий суFуртаси хара-жатлари буйича туловларни амалга ошириш тартиби туFрисидаги Низом", Узбекистон Республикаси Адлия вазирлигида 2011 йил 9 сентябрда 2262-сон билан руйхатга олинган.

6. "Бюджет ташкилотларида бухгалтерия хисоби туFрисидаги Йурикнома", Узбекистон Республикаси Адлия вазирлигида 2010 йил 22 декабрда 2169-сон билан руйхатга олинган, Узбекистон Республикаси Молия вазирининг 2010 йил 17 декабр-даги 105-сонли буйруFи билан тасдикланган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.