Научная статья на тему 'Бюджет ташкилотларида харажалар сметасини тузиш, тасдиқлаш ва рўйхатдан ўтказиш масалалари'

Бюджет ташкилотларида харажалар сметасини тузиш, тасдиқлаш ва рўйхатдан ўтказиш масалалари Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
1756
169
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Хусанов А. А.

Харажатлар сметасини тузиш, тасдиқлаш, рўйхатга олиш, ижро этиш, молия йили давомида ўзгартиришлар киритиш бўйича ишларни ташкил этиш Ўзбекистон Республикаси ва Қорақалпоғистон Республикаси вазирликлари, идоралари, тегишли хокимиятларнинг бошқарма ва бўлимлари томонидан амалга оширилади. Улар ўзларига бўйсунувчи ташкилотларга тегишли халқ депутатлари Кенгаши сессиясининг бюджетни тузиш тартиби ва муддати тўғрисидаги қароридан ва молия органининг ушбу масала бўйича кўрсатмаларидан келиб чиқиб, келгуси йил учун сметаларни тузиш тартиби ва муддатлари тўғрисида кўрсатмалар берадилар. Амалиётда бу борада кўплаб англашилмовчиликлар вужудга келиши сабабли масалани изчил таҳлил қилиш нафақат молия органлари ходимлари, кўплаб бюджет ташкилотларининг мутахассислари учун катта аҳамият касб этади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Бюджет ташкилотларида харажалар сметасини тузиш, тасдиқлаш ва рўйхатдан ўтказиш масалалари»

дАвлАт^юджётИвАТАзнАчйлйктйзймй/-

s_ГОСУДАРСТВЕННЫЙ БЮДЖЕТ И КАЗНАЧЕЙСКАЯ СИСТЕМА

Хусанов А.А.

Навоий вилоят Молия бошк,армаси Навоий шахар Молия булими бюджет булими бошлиFи

БЮДЖЕТ ТАШКИЛОТЛАРИДА ХАРАЖАЛАР СМЕТАСИНИ ТУЗИШ, ТАСДИКЛАШ ВА РУЙХАТДАН УТКАЗИШ МАСАЛАЛАРИ

Харажатлар сметасини тузиш, тасдицлаш, руйхатга олиш, ижро этиш, молия йили давомида узгартиришлар киритиш буйича ишларни ташкил этиш Узбекистон Республикаси ва Цорацалпотистон Республикаси вазирликлари, идоралари, тегишли хо-кимиятларнинг бошцарма ва булимлари томонидан амалга оширилади. Улар узларига буйсунувчи ташки-лотларга тегишли халц депутатлари Кенгаши сес-сиясининг бюджетни тузиш тартиби ва муддати тутрисидаги цароридан ва молия органининг ушбу масала буйича курсатмаларидан келиб чициб, кел-гуси йил учун сметаларни тузиш тартиби ва муд-датлари тутрисида курсатмалар берадилар. Ама-лиётда бу борада куплаб англашилмовчиликлар ву-жудга келиши сабабли масалани изчил тацлил цилиш нафацат молия органлари ходимлари, куплаб бюджет ташкилотларининг мутахассислари учун кат-та ацамият касб этади.

Бюджет ташкилотларида харажатлар сметасини тузиш.

Молия органлари томонидан белгилан-ган бюджет параметрлари хамда тегишли курсатмаси асосида бюджет ташкилотлари бош хисобчиси ёки иктисодчиси томонидан харажатлар сметаси тузилади.

Харажатларни хисоблаб чикишда куйидагиларга амал килиш керак:

- Амалдаги хукумат карорлари, фармой-ишлари ва меъёрий хужжатлари;

- бюджет ташкилотларининг белгиланган тартибда тасдикланган харажатлар меъёрла-рига;

- товар ва хизматларни давлат томонидан тартибга солинадиган бахолари ва тарифла-рига.

Масалан:

харажатлар сметасига иш хаки учун маблаFлар конунчилик билан белгиланган

маошлари ва иш хаки ставкалари ва улар-га кушимча туловлардан, амалдаги намуна-вий штатлар ва меъёрларга риоя килишдан келиб чикиб киритилади. Ишбай усул билан бажариладиган ишлар учун иш хаки харажатлар сметасига бюджет йилига харажатлар сметасида кузда тутилган иш хажмлари-дан келиб чикиб киритилади;

Бунда бюджетдан маблаF олувчиларнинг ташкилий функциясига караб амалдаги иш хаки ставкалари ва конунчиликда белгиланган кушимча туловлар тарификациялар асосида иш хаклари туланиши лозим.

Мехнатга хак тулаш жамFармасидан яго-на ижтимоий туловни тулаш харажатлари харажатлар сметасига Узбекистон Республикаси Президентининг карорларига мувофик белгиланган ставкаларда, конунчиликка мувофик ягона ижтимоий тулов туланадиган

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ № 9, 2012

~ДДВЛДТ^ЮДЖЁТИВДТДЗНАЧЙЛЙКТЙЗЙМЙ/ 37~^

ГОСУДАРСТВЕННЫЙ БЮДЖЕТ И КАЗНАЧЕЙСКАЯ СИСТЕМА

барча тулов суммаларидан келиб чик,к,ан холда киритилади;

Коммунал хизматлар учун харажатлар ли-митлар доирасида коммунал хизматлар учун бахо ва тарифларни хисобга олган холда хисобланади;

даволаш, болалар ва бошка ижтимоий соха муассасаларида овкатланишга кетади-ган харажатлар ташкилотларнинг х,ар бир тури учун тасдикланган овкатланиш куни-нинг уртача йиллик сонидан ва натурал ме-ъёрларидан келиб чикиб хисобланади;

Юкорида курсатилган харажатлар, шу-нингдек Давлат бюджети харажатларининг иктисодий таснифи буйича бошка харажат-ларни аниклашда бошка курсаткичлар ва услублар кулланиши мумкин, уларнинг асос-ланганлиги харажатлар сметасини руйхатдан утказувчи тегишли молия органлари томо-нидан текширилади.

Тегишли молия органлари харажатлар сметасини чукуррок, урганиш максадида ташкилотларнинг харажатлар сметасини ту-зиш ва ижро этишнинг исталган боскичида уларнинг кушимча хисоб-китобларини талаб килишга хаклидирлар.

Бюджет ташкилотларида харажатлар сметасини куриб чикиш ва тасдиклаш.

Бюджет ташкилотларида харажатлар сметаси тузилгандан сунг мазкур ташкилот рахбари ёки рахбар уринбосари томони-дан смета харажатларининг тузилиши куриб чикилади ва улар томонидан тасдикланади.

Харажатлар сметасини куриб чикиш ва тасдиклаш Узбекистан Республикаси Прези-дентининг, K1орак1алпоFистон Республикаси Жукори Кенгесининг ёки тегишли вилоятлар, шахарлар, туманлар Халк депутатлари кен-гашлари сессияларининг бюджет х,ак,идаги карори кабул килинган кундан бошлаб икки хафта муддат ичида (агар бошка муддат бел-гиланмаган булса) расмийлаштирилади.

Смета харажатларининг куриб чикиш ва тасдиклаш жараёнида куйидагиларга эъти-бор бериш зарур.

Жумладан:

Смета харажатларининг белгиланган бланкаларда туFри тузилганлигини;

харажатларни белгиланган параметрлар доирасида хамда чораклар ва ойлар кеси-мида туFри таксимланганлигини.

иктисод килиш тартибига амал килган холда харажатлар сметаларида талаб этил-майдиган тадбирлар учун маблаFлар ажра-тишга йул куймаслигини;

хисоб-китоблар ва асослантиришлар билан тасдикланмаган суммаларни харажатлар сметаларида кабул килишга йул куймаслигини эътиборга олиш зарур.

Бюджет ташкилотлари харажатлар сметасини руйхатдан утказиш.

Ташкилотларнинг харажатлар сметалари, шунингдек марказлашган харажатлар сметалари тасдиклангандан сунг чораклар (ойлар) кесимидаги харажатларни йиллик умумлаш-маси бюджет таснифининг булимлари, кичик булимлари, боблари ва иктисодий таснифи буйича чоракларга (ойларга) булинган холда тегишли молия органига руйхатдан утказиш учун такдим этилади.

Шу билан бир вактда сетлар, контингент-лар ва штатлар буйича умумлаштирилган курсаткичлар такдим этилади.

Ташкилотларнинг тасдикланган сметасини руйхатдан утказиш тегишли бюджет па-раметрлари тасдикланган пайтдан бошлаб кирк кундан кечиктирмай (аммо, молия йи-лининг 10 февралидан кечикмаган холда) тегишли молия органлари томонидан амалга оширилади.

Молия органлари томонидан тегишли тар-тибда тасдикланган харажатлар сметаларини тасдикланган бюджетга, шунингдек бюджет-ни тузиш буйича конунчиликка мувофик тузилганлигини текшириб курадилар.

Харажатлар сметаси ушбу харажатлар сметасида тасдикланган барча гурухлар буйича харажатларни харажатлар ёйилма-сига ва уларнинг хисоб-китобларига тулик мос келишини текширган холда руйхатдан утказиш учун кабул килинади.

А. Бюджет ташкилотларида бюджетдан ташкари мабламар буйича харажатлар сметасини тузиш, куриб чикиш, тасдиклаш ва руйхатдан утказиш.

Ташкилотлар бюджетдан ташкари маблаFлар буйича сметани хар йили туза-дилар ва тасдиклайдилар. Бунда, ташкилот-лар бюджетдан ташкари маблаFлар тушум-ларини ва харажатларини режалаштиришни конунчиликда белгиланган тартибда амалга оширадилар.

Ташкилотлар куйидаги бюджетдан ташкари маблаFлар буйича сметаларни туза-дилар:

- бюджет ташкилотларини ривожланти-риш жамFармаси;

ДАВЛАТ БЮДЖЕТИ ВА FАЗНАЧИЛИК ТИЗИМИ / ГОСУДАРСТВЕННЫЙ БЮДЖЕТ И КАЗНАЧЕЙСКАЯ СИСТЕМА

тиббиёт муассасаларини мод-дий раFбатлантириш ва ривожлантириш жамFармаси;

- таълим муассасаларида укитишнинг тулов-контракт шаклидан тушумлар;

- конунчиликда белгиланган бошка барча бюджетдан ташкари маблаFлар

Бюджетдан ташкари маблаFлар буйича харажатлар сметаси даромадлар ва харажат-лар кисмидан иборат булади.

Даромадлар кисмида молия йили бо-шидаги колдик ва келгуси йилда кутилаёт-ган тушумлар микдори акс эттирилади. Харажатлар кисмида йил бошидаги колдиклар ва келгуси йилда кутилаётган тушумлар микдорида амалдаги конунчиликларга мувофик таксимланади.

Ташкилотлар тегишли тартибда бюджетдан ташкари маблаFлар буйича харажатлар сметасини тузиб тасдиклайдилар ва тегишли молия органларига руйхатдан утказиш учун такдим этадилар.

В. Вактинчалик харажатлар сметасини тузиш, куриб чикиш ва тасдиклаш.

Ташкилотлар вактинчалик харажатлар сметасини тузиш, куриб чикиш ва тасдиклаш ойлар кесимида биринчи чоракдан ошмаган давр учун амалга ошириладилар. Бунда, х,ар ойлик харажатлар, коида тарикасида, молия йилининг бошланишида амалга оширилиши режалаштирилмайдиган харажатлар сумма-сини хисобга олган холда, утган молия йилининг охирги чораги бюджет маблаFларининг учдан бир кисмидан ошиб кетмаслиги шарт.

Вактинчалик харажатлар сметасида утган молия йилида амалга оширилмаган бюджет харажатлари кузда тутилмайди.

Вактинчалик харажатлар сметаси харажатлар сметаси тасдиклангунга кадар амал-да булади, бунда белгиланган тартибда руйхатдан утказилган харажатлар сметасида-ги биринчи чорак учун харажатлар суммаси ташкилотларнинг вактинчалик харажатлар сметасида кузда тутилган харажатлар сумма-сидан кам булиши мумкин эмас.

Хулоса килиб таъкидлаш уринлики, Давлат бюджети параметрлари кабул килингандан сунг худудий молия органлари томонидан тегишли бюджет параметрлари бюджет таш-килотларига харажатлар сметасини тузиш учун етказилади.

Бюджет ташкилотлари харажатлар смета-сини уз эхтиёжларидан келиб чикиб, келгуси молия йили учун талаб этиладиган харажат-ларни аник хисоблаган холда тузади, куриб

чикади, тасдиклайди хамда молия органига руйхатдан утказиш учун такдим этади.

Тегишли молия органлари харажатлар сметасини амалдаги конунчиликларига мувофик, параметрлар доирасида аник хисоб-китоблар асосида туFри тузилганлиги-ни текшириб, эътирозлар булмаган такдирда руйхатдан утказадилар.

Сметаларни тузиш, тасдиклаш, руйхатлан утказиш, ижро этиш ва уларга молия йили да-вомида узгартиришлар киритиш жараёнида учрайдиган энг мухим муаммолардан бири бу бюджет ташкилотларида хисобчиларнинг кунимсизлиги ва бу х,ол катор кийинчиликлар келтиришини курсатиш мумкин. Бюджет ташкилотлари хисобчиларини кунимсизлигини камайтириш максадида уларни моддий раFбатлантириш хамда масъулиятини оши-риш ва шу билан бир каторда уларни билим куникмаларини ошириб бориш зарур деб хисоблаймиз.

Яна бир учрайдиган мухокама килиниши зарур хол бу харажатлар сметасига иш хаки харажатларини режалаштиришда штат бир-ликларини киритиш - жойлашган худуднинг географик ва демографик холатлари туFри келмаслигидир. Шу сабабли айрим штат-лар вакант булиб айрим штатлар етиш-маслиги - харажатларни режалаштиришда кийинчиликлар келтирмокда. Штат бирли-клари киритиш буйича меърий хужжатларда белгиланган штат бирликларига 10 фоиз микдорида узгартириш киритишга махаллий органларга ваколатлар берилиши сметалар-га маълум эгилувчанлик баFишлаб уларнинг бажарилиши самарадорлигини оширишга маълум хисса кушар эди.

Харажатлар сметасига коммунал хизма-ти харажатлари жумладан иссиклик энерги-яси ва иссик сув харажатларини ажратишда хакикий харажатлари хавонинг хароратига боFликлиги сабабли келгуси йилда кутилаётган харажатларни прогноз килишда кийинчиликларни туFдирмокда. Бу сохада хам маълум эгилувчанликни киритишни уринли деб биламиз. Яъни хавонинг паст-баланд келишини инобатга олган холда маблаFларни маълум меъёрда ажратишни камайтириш ва ёки аксинча купайтириб бе-риш - махаллий бюджетларнинг ижро самарадорлигини оширилишида маълум резерв-ларга эга.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.