Научная статья на тему 'BUYRAK USTI BEZI YETISHMOVCHILIGI; FIZIOLOGIYASI, KLINIK KO’RINISHI VA DIAGNOSTIKA MUAMMOLARI'

BUYRAK USTI BEZI YETISHMOVCHILIGI; FIZIOLOGIYASI, KLINIK KO’RINISHI VA DIAGNOSTIKA MUAMMOLARI Текст научной статьи по специальности «Медицинские науки и общественное здравоохранение»

CC BY
527
13
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Buyrak ustu bezi yetishmovchiligi / kortizol / Giponatriimiya / Birlamchi adrenal yetishmovchilik / Ikkilamchi adrenal yetishmovchilik / Uchinchi darajali adrenal yetishmovchilik / Adrenokortikotrop gormon. / Adrenal insufficiency / cortisol / Hyponatremia / Primary adrenal insufficiency / Secondary adrenal insufficiency / Adrenal insufficiency of the third degree / Adrenocorticotropic hormone.

Аннотация научной статьи по медицинским наукам и общественному здравоохранению, автор научной работы — Tog’ayeva, Gulnora Siddiqovna, Istamov, Yusuf Mansur o’g’li, Adashev, Shoxrux Hasan o’g’li, Eshonqulov, Muzaffar Baxtiyor o’g’li

Buyrak usti bezi yetishmovchiligi jiddiy holat bo'lib, buyrak usti bezining o'ziga ta'sir qiluvchi patologiya (birlamchi buyrak usti etishmovchiligi), gipotalamus yoki gipofiz patologiyasi (ikkilamchi buyrak usti etishmovchiligi) yoki gipotalamus–pituitaryadrenal o'qini ekzogen glyukokortikoid terapiyasi bilan bostirish natijasida paydo bo'lishi mumkin (uchlamchi buyrak usti etishmovchiligi). Buyrak usti bezi yetishmovchiligi bilan kasallanish va o'limning ko'payishi va hayot sifatining pasayishi bilan bog'liq. Bundan tashqari, Buyrak usti bezi yetishmovchiligi ning eng keng tarqalgan sababi, autoimmun adrenalit, boshqa turli xil autoimmun kasalliklar bilan bog'liq bo'lishi mumkin. Davolanmagan Adrenal yetishmovchilik surunkali charchoq, vazn yo'qotish va infektsiyaga qarshi zaiflik bilan namoyon bo'lishi mumkin. O'tkir kasallik yoki infektsiyani yengish mumkin emasligi hayot uchun xavfli buyrak yetishmovchiligini keltirib chiqarishi mumkin. Shuning uchun surunkali kasalliklarni bartaraf etish, o'tkir yetishmovchiliklarning oldini olish va hayot sifatini tiklashga qaratilgan tegishli boshqaruvni o'rnatish uchun o'z vaqtida tashxis qo'yish juda muhimdir.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ADRENAL GLAND FAILURE; PHYSIOLOGY, CLINICAL APPEARANCE AND DIAGNOSTIC PROBLEMS

Adrenal insufficiency is a serious condition characterized by pathology affecting the adrenal gland itself (primary adrenal insufficiency), pathology of the hypothalamus or pituitary gland (secondary adrenal insufficiency), or suppression of the hypothalamic-pituitary-adrenal axis by exogenous glucocorticoid therapy. Adrenal insufficiency). Adrenal insufficiency is associated with increased morbidity and mortality and decreased quality of life. Additionally, the most common cause of adrenal insufficiency, autoimmune adrenalitis, can be associated with a variety of other autoimmune diseases. Untreated adrenal insufficiency can result in chronic fatigue, weight loss, and vulnerability to infections. Failure to overcome acute illness or infection can lead to life-threatening kidney failure. Therefore, it is very important to make a timely diagnosis in order to exclude chronic diseases, prevent acute deficits and establish appropriate tactics aimed at restoring quality of life.

Текст научной работы на тему «BUYRAK USTI BEZI YETISHMOVCHILIGI; FIZIOLOGIYASI, KLINIK KO’RINISHI VA DIAGNOSTIKA MUAMMOLARI»

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

(E)ISSN:2181-1784 www.oriens.uz 3(11), November, 2023

BUYRAK USTI BEZI YETISHMOVCHILIGI; FIZIOLOGIYASI, KLINIK KO'RINISHI VA DIAGNOSTIKA MUAMMOLARI

Ilmiy rahbar: Tog'ayeva Gulnora Siddiqovna

SamDTU Endokrinologiya kafedrasi Assitenti

Istamov Yusuf Mansur o'g'li SamDTU 1-sonli davolash ishi fakulteti talabasi

Adashev Shoxrux Hasan o'g'li SamDTU 1-sonli davolash ishi fakulteti talabasi

Eshonqulov Muzaffar Baxtiyor o'g'li SamDTU 1-sonli davolash ishi fakulteti talabasi

ANNOTATSIYA

Buyrak usti bezi yetishmovchiligi jiddiy holat bo'lib, buyrak usti bezining o'ziga ta'sir qiluvchi patologiya (birlamchi buyrak usti etishmovchiligi), gipotalamus yoki gipofiz patologiyasi (ikkilamchi buyrak usti etishmovchiligi) yoki gipotalamus-pituitaryadrenal o'qini ekzogen glyukokortikoid terapiyasi bilan bostirish natijasida paydo bo'lishi mumkin (uchlamchi buyrak usti etishmovchiligi). Buyrak usti bezi yetishmovchiligi bilan kasallanish va o'limning ko'payishi va hayot sifatining pasayishi bilan bog'liq. Bundan tashqari, Buyrak usti bezi yetishmovchiligi ning eng keng tarqalgan sababi, autoimmun adrenalit, boshqa turli xil autoimmun kasalliklar bilan bog'liq bo'lishi mumkin. Davolanmagan Adrenal yetishmovchilik surunkali charchoq, vazn yo'qotish va infektsiyaga qarshi zaiflik bilan namoyon bo'lishi mumkin. O'tkir kasallikyoki infektsiyani yengish mumkin emasligi hayot uchun xavfli buyrak yetishmovchiligini keltirib chiqarishi mumkin. Shuning uchun surunkali kasalliklarni bartaraf etish, o'tkiryetishmovchiliklarning oldini olish va hayot sifatini tiklashga qaratilgan tegishli boshqaruvni o'rnatish uchun o'z vaqtida tashxis qo'yish juda muhimdir.

Kalit so'zlar: Buyrak ustu bezi yetishmovchiligi; kortizol; Giponatriimiya; Birlamchi adrenal yetishmovchilik; Ikkilamchi adrenal yetishmovchilik; Uchinchi darajali adrenal yetishmovchilik, Adrenokortikotrop gormon.

ABSTRACT

Adrenal insufficiency is a serious condition characterized by pathology affecting the adrenal gland itself (primary adrenal insufficiency), pathology of the hypothalamus or pituitary gland (secondary adrenal insufficiency), or suppression of the hypothalamic-pituitary-adrenal axis by exogenous glucocorticoid therapy. Adrenal insufficiency). Adrenal insufficiency is associated with increased morbidity and mortality and decreased quality of life. Additionally, the most common cause of adrenal insufficiency, autoimmune adrenalitis, can be associated with a variety of

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(11), November, 2023

other autoimmune diseases. Untreated adrenal insufficiency can result in chronic fatigue, weight loss, and vulnerability to infections. Failure to overcome acute illness or infection can lead to life-threatening kidney failure. Therefore, it is very important to make a timely diagnosis in order to exclude chronic diseases, prevent acute deficits and establish appropriate tactics aimed at restoring quality of life.

Key words: Adrenal insufficiency; cortisol; Hyponatremia; Primary adrenal insufficiency; Secondary adrenal insufficiency; Adrenal insufficiency of the third degree, Adrenocorticotropic hormone.

Buyrak usti bezi yetishmovchiligi buyrak usti bezlari po'stlog'ida kortizol sintezi va undan sekretsiya buzilishi natijasida yuzaga keladigan klinik holat. Adrenal yetishmovchilik buyrak usti bezining patologiyasi (birlamchi buyrak usti bezi yetishmovchiligi), gipotalamus yoki gipofiz patologiyasi (ikkilamchi buyrak usti bezi yetishmovchiligi) yoki gipotalamus-gipofizaradrenal o'qini ekzogen glyukoza bilan bostirish natijasida paydo bo'lishi mumkin (uchinchi darajali adrenal etishmovchilik). Shuningdek, mineralokortikoid yetishmovchiligi bilan tavsiflanadi. Biroq, aldosteron sekretsiyasi asosan renin-angiotensin tizimi tomonidan tartibga solinishi sababli, ikkilamchi buyrak usti yetishmovchiligi va uchinchi darajali adrenal yetishmovchilikda aldosteron sekretsiyasi saqlanadi. Bu birlamchi buyrak usti bezin yetishmovchiligining biokimyoviy va klinik ko'rinishida sezilarli farqlarga olib keladi, biz ushbu sharhda muhokama qilamiz.

Birlamchi buyrak usti bezi yetishmovchiligi va ikkilamchi buyrak usti bezi yetishmovchiligi nisbatan kam uchraydi va odatda ixtisoslashgan endokrin xizmatlar dispanserida ko'rib chiqiladi. Aksincha, so'nggi ma'lumotlar ekzogen glyukokortikoidlar natijasida uchinchi darajali adrenal yetishmovchilik nisbatan keng tarqalganligini ko'rsatdi. Astma uchun steroidlar bilan davolangan bemorlarning katta qismi uchinchi darajali adrenal yetishmovchilikga ega; uchinchi darajali adrenal yetishmovchilikka ko'pincha tashxis qo'yilmaydi va bemorlar odatda endokrin klinikalardan tashqariga boshqariladi. Natijada, uchinchi darajali adrenal yetishmovchilik bilan og'rigan bemorlar ko'pincha o'zlarining tashxisini bilishmaydi va shuning uchun yashirin kasallik paytida o'tkir adrenal inqirozga moyil.

Adrenal yetishmovchilik charchoq va hayot sifatining pasayishidan hayotga tahdid soladigan buyrak usti bezlari yetishmovchiligigacha bo'lgan klinik belgilar spektri sifatida namoyon bo'lishi mumkin. Shuning uchun tashxis qo'yilmagan adrenal yetishmovchilik sezilarli kasallanishga olib keladi. Bundan tashqari, adrenal yetishmovchilikning barcha shakllari bilan bog'liq bo'lgan o'limning ortib

KIRISH

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(11), November, 2023

borayotganini ta'kidlaydigan nashr etilgan ma'lumotlar ushbu xavfli holatni aniq tashxislash va tegishli davolash zarurligini tasdiqlovchi dalillarni taqdim etadi.

Ushbu sharhda biz Gipofiz fiziologiyasini va adrenal yetishmovchilik bilan kasallangan bemorlarga etiologiyasi, taqdimoti va diagnostika yondashuvini umumlashtiramiz.

Gipotalamus-gipofiz buyrak usti va buyrak usti bezining fiziologiyasi.

Gipofiz kortizolning fiziologik sekretsiyasini tartibga soluvchi anatomik va fiziologik birlikdir. Gipotalamus va ikkita ichki sekretsiya bezlari o'rtasidagi o'zaro ta'sir, shu jumladan kortizolning gipotalamus va gipofizga ta'sir qiladigan salbiy qayta aloqa mexanizmi plazma kortizol gomeostazini saqlaydi. Bu qon bosimi va metabolizmni normal glyukokortikoidlar bilan tartibga solish imkonini beradi.

Adrenal yetishmovchilik etiologiyasi. Adrenal yetishmovchilik ni, asosan, buyrak usti bezlari korteksiga ta'sir qiladigan kasalliklar tufayli birlamchi buyrak usti bezi yetishmovchiligi, gipotalamus-gipofiz kasalliklari bilan bog'liq Adrenokortikotrop gormon sekretsiyasi yetishmovchiligi tufayli ikkilamchi buyrak usti bezi yetishmovchiligi va Adrenokortikotrop gormon sekretsiyasini bostiradigan ortiqcha ekzogen glyukokortikoid ta'siri tufayli uchinchi darajali adrenal yetishmovchilikga tasniflanishi mumkin.

Og'ir kasallikdagi Adrenal yetishmovchilik. Og'ir tibbiy yordamdagi oldindan adrenal yetishmovchilik bo'lgan bemorlarda yoki o'tkir kasallikning bevosita natijasi sifatida paydo bo'lishi mumkin. Masalan, ikki tomonlama adrenal qon ketish, travmatik miya shikastlanishi yoki subaraxnoid qon ketish Bundan tashqari, steroidogenezga salbiy ta'sir ko'rsatadigan dorilar, masalan, ketokonazol yoki etomidat vaqti-vaqti bilan kasal bemorlarda qo'llaniladi. Nihoyat, jiddiy kasallikdan kelib chiqadigan kortikosteroid etishmovchiligi, bu atama Gipofizning stress reaktsiyasining buzilishini tavsiflash uchun ishlatiladi.

Laboratoriya anomaliyalari. Klinik biokimyoviy tadqiqotlarda klinisyenga birlamchi buyrak usti bezi yetishmovchiligini ikkilamchi buyrak usti bezi yetishmovchiligi / Uchinchi darajali adrenal yetishmovchilikdan ajratishda yordam beradigan farqlar mavjud. Bu farqlar asosan Adrenokortikotrop gormon va aldosteronning mavjudligi yoki yo'qligi bilan izohlanadi. Birlamchi buyrak usti bezi yetishmovchiligida aldosteron etishmovchiligi gipovolemik giponatriimiya, giperkalemiya, gipoglikemiya, giperkalsemiya va qonda karbamid va qon zardobida kreatininning ko'payishi bilan, ayniqsa o'tkir buyrak usti bezi yetishmovchiligi sharoitida namoyon bo'lishi mumkin.

Adrenal yetishmovchilik diagnostikasi. Adrenal yetishmovchilik diagnostikasi past tasodifiy plazmada kortizol kontsentratsiyasi tufayli shubhalanishi mumkin,

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(11), November, 2023

ammo klinik jihatdan to'g'ri bo'lganda tashxis qo'yish uchun dinamik stimulyator testini o'tkazish kerak. Ammo, agar bemor o'tkir adrenal yetishmovchilikka shubha qilsa, tashxis hech qachon davolanishni kechiktirmasligi kerak va darhol parenteral gidrokortizonni boshlash kerak.

Birlamchi buyrak usti bezi yetishmovchiligi, Ikkilamchi buyrak usti bezi yetishmovchiligi va Uchinchi darajali adrenal yetishmovchilikning patofiziologiyasi va turli etiologiyalarini tushunish adrenal yetishmovchilik bilan og'rigan bemorlar uchun terapiyani optimallashtirish uchun kalit hisoblanadi. Adrenal yetishmovchilik ko'pincha o'ziga xos bo'lmagan alomatlar bilan namoyon bo'lganligi sababli, klinisyenlar tashxis uchun yuqori shubha indeksiga ega bo'lishi va kerak bo'lganda tasdiqlovchi testlarni o'tkazishi kerak. Diagnostik testlarni kutayotganda adrenal yetishmovchilikni davolashni kechiktirmaslik kerak.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR (REFERENCES)

1. Sobirjonovna, K. N. (2022). Factors determining the clinical significance of depiptidyl peptidase 4 inhibitors in the treatment of patients with type 2 diabetes mellitus. World Bulletin of Public Health, 8, 67-72.

2. Hollstein T., Schulte D.M., Schulz J. et al. Autoantibody-negative insulin-dependent diabetes mellitus after SARS-CoV-2 infection: a case report. Nat Metab. 2020 0ct;2(10): 1021-1024. DOI: 10.1038/s42255-020-00281-8.

3. Hayden MR An Immediate and Long-Term Complication of COVID-19 May Be Type 2 Diabetes Mellitus: The Central Role of P-Cell Dysfunction, Apoptosis and Exploration of Possible Mechanisms. Cells. 2020 Nov 13;9(11):2475. DOI: 10.3390/cells9112475.

4. Karimova N.A., Kurbanova N.S. Disorders of physical development in adolescents and its complications // Journal of Cardiorespiratory Research. - 2021. -Vol. 2. - No. 2.

5. Karimova N.A., Kurbanova N.S. Disorders of physical development in adolescents and its complications // Journal of Cardiorespiratory Research. - 2021. -Vol. 2. - No. 2.

6. Sobirjonovna K. N. Factors determining the clinical significance of depiptidyl peptidase 4 inhibitors in the treatment of patients with type 2 diabetes mellitus //World Bulletin of Public Health. 2022. Т. 8. - С. 67-72.

7. Курбонова Н.С. Негматова Г.Ш. "Ортикча вазнли кизларда хайз даврининг бузулиши"// Тиббиетда янги кун. 9(47) 287-291 бет. 2022

XULOSA

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(11), November, 2023

8. Курбонова Н.С. Негматова Г.Ш. "Эриктильная дисфункция у больных сахарным диабетом и ее клинический анализ"//Биомедицина ва амалиет 5.1 сон. 160-165 бет. 2022 йил.

9. Курбонова Н.С. "Clinical manifestations and classification of lesions of the macular area in diabetes." Eurasian scientific herald. Vol13/2022/ 97-101стр.

10. Курбанова Нозима Сабиржановна "FACTORS DETERMINING THE CLINICAL SIGNIFICANCE OF DEPIPTIDYL PEPTIDASE 4 INHIBITORS IN THE TREATMENT OF PATIENTS WITH TYPE 2 DIABETES MELLITUS" World Bulletin of Public Health (WBPH)Volume-8, March 2022 67-72

11. Nazira K., Siddikovna T.G., Davranovna D.A., Takhirovich D.A., Tulkinovich O.S. (2021). Cardiovascular complications in patients with covid and diabetes mellitus 2. Central Asian Medical and Natural Science Journal, 2(3), 37-41.

12. GROWTH HORMONE FOR THE TREATMENT OF HEREDITARY DISEASES IN CHILDREN Ortikov Shahzod Tulkinovich. Karimova Nazira Alimovna, Kurbanova Nozima Sobirjanovna, Daminov Abdurasul Takhirovich / International Journal of Innovative Engineering and Management Research. 2021

13. Features of the course of type 2 diabetes mellitus with arterial hypertension and ways of their correction Negmatova Gulzoda Shukhratovna, Salimova Dildora Erkinovna Eurasian Medical Research Journal 17, 39-41, 2023.

14. FEATURES OF THE TECHNIQUE OF TYPE 2 DIABETES MELLITUS IN COMBINATION WITH ARTERIAL HYPERTENSION AND WAYS OF CORRECTION IX G.Sh. Negmatova, D.E. Salimova LLC "Research and publications", Enlightener, 2023.

15. Features of the coexistence of type 2 diabetes mellitus with arterial hypertension and their treatment Gulzoda Shukhratovna Negmatova, Dildora Erkinovna Salimova LLC "Ochik fan", Science and education, 2023.

16. Khalimova Z.Yu. and G.Sh. Negmatova. Autoimmune polyglandular syndromes. Literature review". Central Asian Journal of Medical and Natural S

17. Даминов А., Хайдаров О., Хасанова М. и Абдукахорова Р. (2023). ОСЛОЖНЕНИЯ ГЛЮКОКОРТИКОИДНОЙ ТЕРАПИИ У ПАЦИЕНТОВ С ДИАБЕТОМ, ПЕРЕЖИВШИХ КОВИД-19. Евразийский журнал медицинских и медицинских наук , 3 (4), 197-200.ciences 2.4 (2021): 166-175.

18. Khamidova M.N., Ismatova I.F., Zh.Sh. Berdirov, G.Sh. Negmatova and A.T. Daminov. "DIABETES AND COVID-19". Eurasian Journal of Medicine and Natural Sciences 2, no. 13 (2022): 190-204.

281-284.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(11), November, 2023

19. Takhirovich D.A., Burchaklar S.J.A., Shukhratovna N.G., Shukhratovna S.G., Zainuddinovna M.G. (2022). COURSE OF COVID-19 IN PATIENTS WITH DIABETES. Web of Scientist: International Journal of Scientific Research, 3(02), 73-76.

20. Takhirovich D.A., Korners S.J.A., Shukhratovna N.G., Shukhratovna S.G., Zainuddinovna M.G. (2022). COURSE OF COVID-19 IN PATIENTS WITH DIABETES. Web of Scientist: International Journal of Scientific Research, 3(02), 73-76.

21. Abduvali, X., Otabek, S., Asilbek, E., & Daminov, A. T. (2023). TYPE 2 DIABETES: TIME TO CHANGE THE CONCEPT. Science and innovation, 2(D4), 165-167.

22. Togaeva G.S. «Уз-узини назорат килиш мактабида укиган кандли диабет 2 тип билан касалланган беморларнинг клиник ва биохимиявий курсаткичлари». Journal of Biomedicine and Practice 2 Special Issue. Tashkent in 2020. Pages 132-

23. Togaeva Gulnora Siddikovna., Oripov Firdavs Suratovich., Davranova Aziza Davranovna.: "Structural features of cells of the islets of Langerhans in offspring with alloxonic diabetes" (Review article). Annals of the Romanian Society for Cell Biology 2021; P.158-162

24. Negmatova G.Sh, Togayeva G.S., Davranova A.D., Azimbegova S.N. "Assessment of the effectiveness of cardioprotectiva drugs in treatment of childeren with diabetic cardiomyopathy"/ The American juornal of medical sciences and pharmaceutical research//4.01. 79-83.

25. Negmatova G.Sh., Togayeva G.S., Davranova A.D., Azimbegova S.N. Uzbek medical journal. // Criteria for physical and sexual devolopent in with thyroid diseases. 4. 32.

26. Negmatova G.Sh, Togayeva G.S., Davranova A.D., Azimbegova S.N. "Assessment of the effectiveness of cardioprotectiva drugs in treatment of childeren with diabetic cardiomyopathy"/ The American juornal of medical sciences and pharmaceutical research//4.01. 79-83.

27. Dzhuraeva Z.A. Negmatova G.Sh. The state of the cardiovascular system in patients with hypothyroidism. Use of highly innovative technologies in preventive medicine. Republican scientific-practical conference. Andijon 2020.

28. Z.Y Xalimova G.Sh. Negmatova - "Аутоиммунные Полигландулярные Синдромы. Обзор Литературы". Central Asian Journal of Medical and Natural Science, 2021

135.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(11), November, 2023

29. Lu R., Zhao X., Li J. et al. Genomic characterization and epidemiology of 2019 novel Coronavirus: Implications for virus origins and receptor binding. Lancet. 2020;395(10224):565-574.

30. Fignani D., Licata G., Brusco N. et al. SARS-CoV-2 Receptor Angiotensin I-Converting Enzyme Type 2 (ACE2) Is Expressed in Human Pancreatic ß-Cells and in the Human Pancreas Microvasculature. Front Endocrinol (Lausanne). 2020 Nov 13;11:596898. DOI: 10.3389/fendo.2020.596898.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.