Научная статья на тему 'БУЛЬДОЗЕР ИШЧИ ОРГАНЛАРИНИНГ БУРИЛИШ ҚИЯЛИКЛАРИ БЎЙИЧА ЎРНАТИШДА ИШ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШ МЕТОДИКАСИ'

БУЛЬДОЗЕР ИШЧИ ОРГАНЛАРИНИНГ БУРИЛИШ ҚИЯЛИКЛАРИ БЎЙИЧА ЎРНАТИШДА ИШ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШ МЕТОДИКАСИ Текст научной статьи по специальности «Механика и машиностроение»

277
34
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
бульдозер / отвал / пичоқли ағдаргич / гурунт / категория / гусеницали бульдозер / қирқиш / суриш / иш унумдорлиги / қазиб олиш / гидравлик / bulldozer / knife flipper / working body / crawler bulldozer / cut / shift move / shear jumbled / labor productivity / kaput / hydraulic

Аннотация научной статьи по механике и машиностроению, автор научной работы — Бобир Фармонович Хўжаназаров

Мақола бульдозерларнинг эксплуатация шароитига боғлик равишда хусусий ҳолда, бульдозер қурилмасини ѐн томонидан йўналтирувчи дискларни ва отвал пичоқларини турли хил схемада ўрнатиш, 3 4 категорияли грунтда турли хил алмашинувчи иш органлари билан бульдозернинг иш унумдорлигини ошириш усулларига бағишланган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

METHODOLOGY OF INCREASING WORK EFFICIENCY WHEN MOUNTING THE BULDOZER WORKING BODIES ON ROTARY NOZZLES

The article is devoted to the increase of an overall performance of bulldozers on 3 4 categories priming coats with various replaceable working bodies in particular bulldozers equipment with lateral directing disks and terrace at various schemes of installation of knifes in dependence of operation background.

Текст научной работы на тему «БУЛЬДОЗЕР ИШЧИ ОРГАНЛАРИНИНГ БУРИЛИШ ҚИЯЛИКЛАРИ БЎЙИЧА ЎРНАТИШДА ИШ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШ МЕТОДИКАСИ»

БУЛЬДОЗЕР ИШЧИ ОРГАНЛАРИНИНГ БУРИЛИШ ЦИЯЛИКЛАРИ

БУЙИЧА УРНАТИШДА ИШ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШ

МЕТОДИКАСИ

Бобир Фармонович Хужаназаров

Жиззах политехника институти "Транспорт воситалари мухандислиги"

кафедраси укитувчиси

АННОТАЦИЯ

Макола бульдозерларнинг эксплуатация шароитига боглик равишда хусусий холда, бульдозер курилмасини ён томонидан йуналтирувчи дискларни ва отвал пичокларини турли хил схемада урнатиш, 3-4 категорияли грунтда турли хил алмашинувчи иш органлари билан бульдозернинг иш унумдорлигини ошириш усулларига багишланган.

Калит сузлар : бульдозер, отвал, пичокли агдаргич, гурунт, категория, гусеницали бульдозер, киркиш, суриш, иш унумдорлиги, казиб олиш, гидравлик.

METHODOLOGY OF INCREASING WORK EFFICIENCY WHEN

MOUNTING THE BULDOZER WORKING BODIES ON ROTARY

NOZZLES

Bobir Farmonovich Khuzhanazarov

The teacher of Jizzakh Polytechnic Institute department of "Vehicle Engineering"

ABSTRACT

The article is devoted to the increase of an overall performance of bulldozers on 3 - 4 categories priming coats with various replaceable working bodies in particular bulldozers equipment with lateral directing disks and terrace at various schemes of installation of knifes in dependence of operation background.

Keywords: bulldozer, knife flipper, working body, crawler bulldozer, cut, shift move, shear jumbled, labor productivity, kaput, hydraulic.

КИРИШ

Бугунги кунда Республикамизда 1000 ортик конлар ва 2000 ортик йул ва бинолар курилиши учун ишлатиладиган техникалар ичида бульдозерлар

дизайни жихатидан соддалиги, ишончлилиги, иш самарадорлиги юкорилиги билан саноат ва фукаролик курилишида кенг кулланилиб келмокда.

Булдозерларнинг иш бажарадиган вазифаларига караб фойдаланиш максадга муофикдир. Бу эса бульдозерни иш унумини ошириб, ишлати ладиган харажатлар микдорини камайтиради [3].

АДАБИЁТЛАР ТАХДИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Бульдозер, пичокли агдаргич, брус ёки рама куринишидаги сурувчи курилма ва агдаргични гидравлик бошкариш системаларини уз ичига олган, гусеницали ёки пневмогилдиракли база тракторларнинг осма ускуналаридан иборат. Улар I - IV категориядаги хамда олдиндан юмшатилган коя ва музлаган грунтларни каватлаб казиб олиш ва суришда кулланилади. Бульдозерлар ёрдамида курилиш майдонларини текислаш, кутармалар килиш, турли чукурлар ковлаш, тог багирларида террасалар тайёрлаш, бошка машиналар ташидиган тупрокларни текислаш, пойдевор ва коммуникациялар учун хандаклар казиш, чукурлар, хандаклар ва бино пойдевори атрофини тулдириш, атрофни кор, тош, майда дарахтлар, бутазор ва чангалзорлардан, тунка ва курилиш ахлатларидан тозалаш ва бошка ишлар бажарилади.

Иш органи - отвалнинг урнатилишига кура бульдозерлар икки хил булади: отвали бурилмайдиган (оддий) яъни отвали тракторнинг буйлама укига доимо перпендикуляр вазиятда урнатилган бульдозерлар ва отвали буриладиган (универсал) бульдозерлар, бунинг отвали горизонтал текисликда иккала томонга хам 50 - 650 гача хамда тракторнинг буйлама укига нисбатан 900, баъзан эса вертикал текисликда хам иккала томонга 3 - 80 буриладиган вазиятда урнатиш мумкин [4].

Бульдозерларнинг иш цикли куйидагича: машина олдинга харакатланаётганда агдаргич бошкариш системаси ёрдамида грунтга ботиб киради, пичоги билан грунт катламини киркиб, суриб уз олдида грунт призмаси хосил килади ва уни ер сирти буйлаб судраб бушатадиган ёки сакланадиган жойга олиб боради. Грунтни туккандан сунг агдаргич транспорт холатига кутарилиб, машина яна грунт олиш жойига кайтиб келади ва цикл такрорланади.

НАТИЖАЛАР

Бульдозерларнинг асосий параметрларига агдаргичнинг баландлиги Н ва узунлиги L, асосий киркиш бурчаги 5, агдаргичнинг кетинги бурчаги а, агдаргичнинг кундалангига киялатиш ва планда бурилиш бурчаклари

(агдаргичи буриладиган машиналарда), агдаргичнинг бульдозер таянч юза сатхидан кутарилиш баландлиги hl агдаргичнинг бульдозер уша юза сатхидан тушиш чукурлиги h2 киради. Агдаргичнинг пастки киррасига ишкаланишга бардошли котишмадан иборат, алмашадиган икки тигли киркувчи пичоклар (ён томонига иккита ва уртасига биттадан) урнатилган. Юкори кисмининг уртасига эса тупланган тупрок тукилмаслиги учун козирёк урнатилган булади.

Бульдозернинг буриладиган агдаргичи универсал сурувчи рамага махкамланган, бу рамага агдаргичдан ташкари турли гидравлик бошкариладиган, алмашиб ишлайдиган ускуналар - бута кескич, дарахт йикитгич, тунка ковлагич, кор тозалагич ва бошкалар урнатилиши мумкин. Бурилувчи агдаргич сурувчи рама билан агдаргичнинг база машинага нисбатан бурилишига имкон берадиган марказий шарли шарнир ва икки ён тиргаклар оркали богланган булади (1-расм).

Бульдозернинг бурилмайдиган агдаргичи иккита сурувчи брус куринишидаги сурувчи курилмага шарнирли махкамланган, брусларнинг кетинги учлари база машина юритиш курилмасининг тусинларига шарнирли бириктирилган (2-расм).

1-расм. Буриладиган бульдозер 2-расм. Бурилмайдиган

конструкцияси бульдозер конструкцияси

Бульдозер ишчи органларининг бурилиш кияликлари буйича урнатишда иш самарадорлигини ошириш учун биз куйидаги усул ёрдамида хисоб китоб ишларини амалга оширдик.

Бульдозер пичоклари энг огир шароитларга бордош берадиган юкори сифатли пулатлардан тайёрланган. Пичокни махкам ургатиш учун кушимча созлаш талаб килмайди. Ярим сферик, текис ва айланадиган пичоклар шунингдек тозалаш ва чикиндиларни тозалаш учун махсус пичоклар мавжуд. Ишчи органларининг тупрок билан узаро богликлигини асослаш масала(вазифа) ларидан бири таъсир этувчи кучларини аниклаш, ишлаш

режимининг жараённи ишлаб чикариши ва энергохажмига таъсири, машинанинг ишлаш кобилияти ва кулайлигига таъсири. Бу факторлар тупрокнинг физик - механик хусусиятларига, технологиясига, ишлов бериш шароитига ва ишчи органнинг геометрик характеристикаларига боглик.

Тупрокнинг киркишда энергиянинг сарф булишини аниклаш киркиш кучларининг улчамларига асосланишга тавсия этилади, уртача хамма жараённинг вакти учун хам. Бу улчамлар уткир киркувчи асбоблар ва киркиш энергохажмининг коэффициенти учун урта максимал улчамларининг ифодаси билан аникланади.

МУ^ОКАМА

Гусеницали бульдозерлар технологик имкониятларни анчагина оширадиган кушимча тез алмашадиган иш ускуналари билан жихозланади. Бульдозер ишлаган пайтда куйидаги кучлар хосил булади: грунтни кдркдшга булган каршилик кучи Pp, иш жихозини грунтга киритишга каршилик кучи Pn, грунт судралувчи призмасининг грунт буйича ишкаланиш кучи Рпр, агдаргич киркиш киррасининг ишкаланиш кучи Pmp1 хамда грунт агдаргич буйича харакатланганда хосил буладиган ишкаланиш кучи Pmp 2. Бульдозернинг харакат

уки буйлаб йуналган мана шу кучларнинг йигиндиси бульдозернинг илашиш буйича тортиш кучи Тц дан кичик булиши керак. Бульдозернинг грунтни

кдркдш ва суришдаги иш унумдорлиги (м /соат): пр = 3600- Угр ■ Kу • Кн • К / Тц ,

бу ерда, Угр - агдаргич олдидаги судралувчи грунт призмасининг

3

геометрик хажми, м ;

Vp = L - H2 - kH /(2tgv кю )

бу ерда, L, H - агдаргичнинг узунлиги ва баландлиги, м; Ф - харакатдаги грунтнинг табиий киялик бурчаги ф = 20...500; к - судралувчи призма геометрик хажмининг грунт тулиш коэффициенти (кн =0,85...1,05);

кю - грунтнинг юмшатиш коэффициенти (^ = 1,1... 1,3); ку - иш унумдорлигига участка киялигининг таъсирини хисобга олувчи коэффициент (кутарилишда ишлаганда ку = 0,67...0,4 га камаяди, нишабликда ишлаганда ку = 1,35.2,25);

к - бульдозердан вакт буйича фойдаланиш коэффициенти (к = 0,8...0,9);

Т„ - цикл давомийлиги, с;

ц ■> ;

Т = lv + lv + 1о/ +t

Т A Ac A* п,

бу ерда, ^, h ва 10 = 1р + 1п - киркиш, суриш ва бульдозернинг кайтиб келиш масофалари, м;

i = V

lp /S ,

бу ерда S = L ■ C - киркиладиган грунт катламининг юзи, м ; С -киркиладиган грунт катламининг уртача калинлиги, м;

vkvcvo - тракторнинг грунтни киркиш, суриш ва кайтиб келишдаги харакат тезликлари, м/с; tn - цикл давомида узатмаларни алмаштириш учун сарфланган вакт ((tn = 15...20)).

Грунтни киркиш соатига 2,5 ... 4,5 км, уни суриш эса 4,5 ... 6 км харакат тезлигида бажарилади.

Агдаргичи буриладиган бульдозернинг текислаш ишларидаги иш унуми,

"5

м /соат:

П? = 3600 ■ l(L ■ sind - 0,5) ■ к J

I

п(- + tn)

v

бу ерда, I - текисланадиган участканинг узунлиги, м; 0 - агдаргични планда жойлаштириш бурчаги, град; 0,5 - бульдозер утишлар йулининг узаро бекитилиб кетиши; п - бульдозернинг бир жойдан утишлар сони; V -бульдозернинг харакат тезлиги, м /с [5].

Бу хисоб китоб буйича бульдозер конструкциясига узгартириш киритсак отвални буриладиган кия урнатилган ёки отвали гидравлик киялатиладиган бульдозерлар бу операцияни отвали бурилмайдиган оддий бульдозерларга нисбатан самаралирок ва тезрок бажаради. Бульдозернинг пичоги гидравлик бошкарув ва унинг операцион имкониятларини оширади. Пичокни кундаланг ва горизонтал текисликларда буриш ва кесиш бурчаклари хайдовчи кабинасидан назорат килинади.

Бульдозерлар ишлаётган пайтда катта харсанг тошлар, тункалар ёки бошка нарсалар чикса, авариянинг олдини олиш максадида ишни тухтатиш лозим. Тупрокни суриш пайтида тупрок баланд булиб кетмаслиги керак, акс холда бульдозерлар тухтаб колиши мумкин. Агар 300 киялик булса, тепага караб бульдозер билан тупрокни суриш ман этилади.

ХУЛОСА

Хулоса килиб шуни айтганимизда, бульдозерларнинг ишчи органлари гурунтни киркиб суриш давомида ернинг кияликлари хам бульдозернинг иш самарадорлигига катта таъсир утказар экан.

Бульдозерларнинг иш самарадорлигини оширишда гурунтнинг категорияларидан ташкари, турли хил кияликлар хам салбий таъсир курсатар экан. Бу яхши баркарорликни, манавёрни оширишни ва пичокнинг яхши кириб бориш хусусиятларини таъминлайди.

REFERENCES

1. Аскархужаев Т.Э., Шукуров Р.У. Йул курилиш машиналаридан фойдаланиш. Тошкент, Шарк, 2007й., 327б.

2. Аскархужаев Т.Э. Ер казиш ва йул курилиш машиналарининг хисоби ва назарияси. Тошкент. Фан ва технология. 2006 й., 272 б

3. Аскаров, И. Б., (2017). Булажак касб таълими укитувчиларини тадкикот фаолияти учун тайёрлашнинг асосий боскичлари. Sharqiy Evropa ilmiy jurnali , (5).

4. Нуруллаев, У. А., & Умиров, И. И. У. (2020). Создание программных средств автоматизированной информационной системы транспортных предприятий. Academic research in educational sciences, (1).

5. Шукуров, Р., Шукуров, Н., & Хужаназаров, Б. (2020). К вопросу повышения износостойкости рабочих органов землеройных машин. In Образование, наука и технологии: актуальные вопросы, инновации и достижения (pp. 241-245).

6. Баловнев В.И. Дорожно-строительные машины и комплексы. Омск. СибАДИ. 2001.

7. Максудов З.Т., Шукуров Р.У. "Йул курилиш машиналаридан фойдаланиш" фани Маъруза матни. Тошкент, 2007, 82 б.

8. Адилов, О. К., Умиров, И. И., & Уразов, Б. А. (2020). Методика определения деталей, критических по надежности автомобилей. Academic research in educational sciences, (1).

9. Адилов, А. К., Сувонкулов, Ш. А., Кулмурадов, Д. И., Умиров, И. И., & Бойжигитова, И. А. (2019). Причины изменения технического состояния автомобиля. Актуальные научные исследования в современном мире, (1-2), 116-118.

10. Умиров, И. И. У., & Хдмракулов, Ё. М. (2020). Автомобиллардан чикаётган газсимон чикиндиларнинг атмосферага аралашиши. Academic research in educational sciences, (1).

11. Нуруллаев, У. А., & Умиров, И. И. (2020). Улучшения эксплуатационных показателей двигателей газобаллонных автомобилей. Academic research in educational sciences, (3).

12. Адилов, О. К., Умиров, И. И. У., & Барноев, Л. (2020). Транспортни хавфсиз бошкариш курсаткичларини бахолаш. Academic research in educational sciences, (1).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.