Научная статья на тему 'БУГУНГИ КУНДА ЎЗБЕКИСТОНДА ТАЪЛИМ ТИЗИМИДА ОЛИБ БОРИЛАЁТГАН ИСЛОҲОТЛАР'

БУГУНГИ КУНДА ЎЗБЕКИСТОНДА ТАЪЛИМ ТИЗИМИДА ОЛИБ БОРИЛАЁТГАН ИСЛОҲОТЛАР Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

1134
143
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Таълим / узлуксиз таълим / таълим сифати / «Таълим тўғрисида»ги қонун / интеграция / Тараққиѐт стратегияси / илм-фан / олий таълим / инсон / капитали

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Нилуфар Абдурашидовна Абдурашидова

Ушбу мақола Ўзбекистонда таълимни ривожлантириш масаласи давлат сиѐсати даражасига кўтарилганлигини, бу борада кенг кўламли ислоҳотлар бошланиб, соҳада жиддий ўзгаришлар ҳақида сўз боради. Илм-фан ва таълим соҳасидаги интеграция жараѐни шунингдек, ушбу таълим тизимнинг ижтимоий ўзгаришларда ролини оширишдаги аҳамияти хақида сўз кетади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «БУГУНГИ КУНДА ЎЗБЕКИСТОНДА ТАЪЛИМ ТИЗИМИДА ОЛИБ БОРИЛАЁТГАН ИСЛОҲОТЛАР»

БУГУНГИ КУНДА УЗБЕКИСТОНДА ТАЪЛИМ ТИЗИМИДА ОЛИБ

БОРИЛАЁТГАН ИСЛО^ОТЛАР

Нилуфар Абдурашидовна Абдурашидова

Тошкент давлат транспорт университети укитувчиси

АННОТАЦИЯ

Ушбу макола Узбекистонда таълимни ривожлантириш масаласи давлат сиёсати даражасига кутарилганлигини, бу борада кенг куламли ислохотлар бошланиб, сохада жиддий узгаришлар хакида суз боради. Илм-фан ва таълим сохасидаги интеграция жараёни шунингдек, ушбу таълим тизимнинг ижтимоий узгаришларда ролини оширишдаги ахамияти хакида суз кетади.

Калит сузлар: Таълим, узлуксиз таълим, таълим сифати, «Таълим тугрисида»ги конун, интеграция, Тараккиёт стратегияси, илм-фан, олий таълим, инсон, капитали

КИРИШ

Хрзирги кунда дунёда таълимнинг ахамияти изчил ошиб, у нафакат иктисодиётни, балки бутун жамиятни сифат жихатдан янги боскичга олиб чикишда энг мухим омиллардан бирига айланди. таълим ва илмий маконга интеграциялаш истикболларни хисобга олган холда, Болония жараёнининг асосий тамойиллари, модернизация жамият ва инсон хаётининг барча институтлари, тизимлари, тузилмаларининг тубдан узгаришини, туб узгаришларни назарда тутиши окибатида, иктисодий, технологик мураккабликлар - инсон ва ижтимоий хаётнинг жихатлари, балки бутун жамиятни камраб олиши, изчиллик, умумий ижтимоий-маданий тизимдаги бир омилнинг узгариши беихтиёр бошка омилларнинг маълум узгаришларини келтириб чикарди.

АДАБИЁТЛАР ТАХДИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Илм-фан ва таълим сохасидаги интеграция жараёни Магна Чарта Университатум деб номланган хужжат хомийлигида Европанинг етакчи университетлари хамдустлигини шакллан-тириш ва миллий тизимларни бирлаштириш, ягона талаблар, мезон ва стандартларга эга булган Европа маконидаги таълим ва фан, илмий-педагогик хамжамият ва Европа мамлакатлари хукуматларининг жахон микёсидаги Европа илм-фан ва олий таълим тизимининг ракобатбар-

October, 2022

700

дошлигини сезиларли даражада ошириш буйича саъй-харакатларини бирлаштириш, шунингдек, ушбу тизимнинг ижтимоий узгаришларда ролини ошириш, Болоня декларацияси деб номланган хужжатни имзолаши (1999 йил 19 июн), Лиссабон Конвенцияси (1997) мамлакатлари вакиллари томонидан Европа минтакаси олий таълим тизимининг малакасини тан олиш тугрисидаги Конвенция ва Сорбонна декларациясини ишлаб чикиш (Париж, Сорбонна, 1998) Европада олий таълим тизимининг тузилишини келишиш, билан ташкил этилган. Ушбу макон чегараларида фукароларнинг таълим, иш билан таъминлаш ва харакатчанлиги тугрисидаги дипломларини тан олиш учун ягона талаблар булиши кераклиги, мехнат бозори ва таълим хизматларининг ракобатбардошлигини сезиларли даражада ошириш, кредит тизимларини яратиш, шу жумладан узлуксиз таълим, таълим сифатини таъминлашда халкаро хамкорлигини ривожлантириш, сифатни бахолашнинг таккосланадиган мезонлари ва усулларини ишлаб чикиш, тусикларни бартараф этиш талабалар ва укитувчиларнинг маълум бир макон ичида харакатчанлиги. Бутунжахон таълим форумида Инчхон декларациясининг кабул килиниши (2015 йил 19-25 май Корея Республикасининг Инчхон шахри), ЮНЕСКО "Таълим-2030", Мингйиллик Ривожланиш Максадларида таълимнинг янги концепцияси, Баркарор ривожланиш учун таълим (ЭСД) ва Глобал Фукаролик Таълими (ГЕС) , ЮНЕСКОнинг ЭСД буйича Бутунжахон конференциясида (2014 йилда Аичи Нагоя) сифатли таълим ижодкорлик ва билимларни рагбатлантиради ва асосий саводхонлик ва хисоблаш кобилиятларини, шунингдек тахлилий куникмаларни, муаммоларни хал килиш куникмаларини ва бошка юкори даражадаги билим, шахслараро ва ижтимоий куникмаларни эгаллашни кафолатлайди. Глобаллашув ва модернизация бугунги кунда глобал микёсни эгаллаши барча маданиятлар замонавийлашишини ёки шу йуналишда харакат килиши, вакт буйича давомийлик бугунги ривожланиш суръати утган асрларга караганда бекиёс даражада юкори булса-да, туб узгаришлар шахслараро муносабатларга таъсир килиши, замонавий жамиятнинг етук малакали мутахассисларга булган эхтиёжларнинг ортиб боришини хамда таълимда узаро тажриба алмашишнинг кенгайиши, ижтимоий-маданий интеграциялашувнинг жадаллашиши эса олий таълимда узига хос мураккабликларни юзага келтирмокда.

Кейинги пайтларда Узбекистонда олий таълимни ривожлантириш масаласи давлат сиесати даражасига кутарилди. Бу борада кенг куламли ислохотлар бошланиб, сохада жиддийузгаришлар содир булмокда. 2019 йилда кабул

October, 2022

701

килинган Узбекистан Республикаси олий таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепцияси [1] олий таълимни ривожлантиришнинг стратегик максадлари, вазифалари, якин ва узок муддатли истикболдаги боскичларини белгилашда хамда сохага доир дастурлар ва комплекс чора-тадбирларни ишлаб чикиш учун мухим асос булди.

2020 йилда кабул килинган «Таълим тугрисида»ги конун [2] эса ушбу соха тараккиётида, ёшларимиз замонавий билимларни эгаллашда хеч шубхасиз, янги уфкларни очиб берди.

Ушбу конун хужжатлари ва курилган чора-тадбирлар натижасида Узбекистон Республикаси Президенти Ш. Мирзиёев таъкидлаганидек, "кейинги 5 йилда олий таълимга кабул квотаси 3 баробар оширилиб, 2021 йилда 182 минг нафар ёш учун талаба булиш имконияти яратилди. Бу умумий камров 28 фоизга етди деганидир. Вахоланки, 4 йил аввал олий таълимда 100 нафар боладан факатгина 9 нафарида укишга имконият бор эди". [3]

Бу ишлар келгусида хам амалга оширилиши белгиланди. Жумладан, 2022- 2026 йилларда Тараккиёт стратегиясининг 2022 йилда амалга ошириш буйича «йул харитаси» га кура, таклифлардан келиб чикиб, кабул параметрларини ошириш кузда тутилган.

Кайд этилишича, 2022 йилга бориб ёшларнинг олий таълимга кабул килиш даражасини 38 фоизга етказиш режалаштирилган.

Шу каторда Узбекистонда олий таълим муассасалари сони 159 тага етгани, 30 та хорижий олий таълим муассасасалари ва уларнинг филиалларининг очилиши, махаллий университетларда хориж билан хамкорликда кушма факультетларнинг ташкил этилиши хам талабалар камровини сезиларли даражада ошишига ёрдам берган омиллардан булганлигини айтиб утиш зарур.

Кейинги йилларда мамлакатимизда ижтимоий-иктисодий ривожланишнинг устувор йуналишларига хамда халкаро стандартлар талабларига мос келадиган олий таълим тизимини яратиш буйича кенг куламли ишлар амалга оширилмокда. Худудларда янги олий таълим муассасаларининг ташкил этилиши, кадрлар тайёрлашнинг замонавий таълим йуналишлари ва мутахассисликлари хамда сиртки ва кечки булимларнинг очилиши, олий таълим муассасаларига кабул квоталарининг оширилиши мазкур йуналишдаги мухим ислохотлар хисобланади.

Бундан ташкари сунгги уч йилда Узбекистонда хорижий олий таълим ташкилотлари сони икки баробар ошганлигини хам айтиш зарур.

October, 2022

?02

2020/2021-укув йилининг узида юртимизда хорижий олий таълим ташкилотлари сони 20 тага купайди.

Хрзирги кунда мамлакатимизда Буюк Британия, Италия, Япония, Х,индистон, Жанубий Корея, Сингапур, Россия, Латвия давлатларининг олий укув юртларининг филлиаллари фаолият олиб бормокда.

Айтиш керакки, нуфузли олий укув юртлари билан хамкорликни кенгайтириш, ёшларимизда жахон стандартларига мос булган билим ва куникмаларни шакллантириш борасида амалга оширилган ишлар авж олаётганини куплаб мисолларда куриш мумкин. Жумладан, 2021 йилнинг ноябрида булиб утган иккинчи Россия—Узбекистон таълим форумида кайд этилганидек, Россиянинг яна 8 та олий укув юрти Узбекистонда уз филиалларини очиш ниятида. Бу эса ёшларимиз учун янги имкониятлар очилаётганлигидан далолат беради.

Кези келганда бугунги кунга кадар Узбекистонда Россиянинг 15 та етакчи университетларининг филиаллари ташкил этилган булиб, улардан 12 таси 2018—2021 йилларда очилганлигини, мазкур филиалларда мамлакатнинг 6 минг нафардан ортик талабаси тахсил олаётганлигини хам айтиш жоиз.

Мамлакатда таълим сохасидаги ислохотлар, ёшларни таълим тизими билан камраб олиш борасида амалга оширилган дунё хамжамияти томонидан эътироф этилмокда. Жумладан, World Population Review томонидан 2021 йилда энг саводли мамлакатлар рейтингини тузиш учун 154 мамлакатдаги холатни тахлил килган. Рейтингга кура Узбекистон саводхонлиги 100 фоизни ташкил килган 4 та мамлакатлардан биридир.

Ижтимоий тараккиёт дунёдаги ривожланган давлатларнинг юксак тараккиёт ва турмуш фаровонлигига эришиши аввало, илм-фан ва таълимга каратилган улкан эътибор натижасида булганлигини ёркин намоён килмокда.

Шу маънода мамлакатимизда таълим тизимидаги ислохотларнинг истикболлари хусусида куйидагиларни айтиш мумкин.

Аввало, у давлат микёсида ижтимоий-иктисодий жараёнларни ташкил этиш ва бошкаришнииг алохида, мухим сохасига айланиб улгурганлиги кайд этиш зарур.

Колаверса, Янги Узбекистонда "инсон капиталига" доимий инвестициялар ривожланган демократик давлатни барпо этиш, фукаролик жамиятини шакллантиришнинг мухим кафолати эканлиги хакида тассавур тулик карор топди. Факатгина мустахкам билимга эга булган шахс эркин булиб, демократик давлатни барпо этишнинг фаол иштирокчиси булади. Бу тезис доимо давлат даражасида

October, 2022

?0З

эътироф этилиб, куллаб-кувватланиб келинмокда, хозирда эса бу гоя фукаролар онгида мустахкамланиб, ислохотларнинг келгусидаги ютукдари учун мустахкам замин яратмокда.

Сунгги йилларда юртимизни хар томонлама тараккий эттириш максадида барча сохалар катори таълим тизимида хам туб ислохотлар олиб борилаётгани ёшларимизни илм-фан, маърифат ва маънавият, тараккиёт ютуклари, замонавий билимлар билан куроллантириш хар качонгидан хам мухим булаётганлигини курсатмокда.

Бу борада Президент Ш.Мирзиёевнинг "Биз учун хаёт ва мамот масаласи - таълим, таълим ва яна бир марта таълим. Болаларимизга яхши таълим бермас эканмиз, келажакни кура олмаймиз. Буни хаммамиз яхши тушунишимиз керак" деган таъкидларини алохида кайд этиш зарур.

ХУЛОСА

Хулоса килиб айтганда, таълим-тарбия — келажак, хаёт-мамот масаласи. Шу боис, бу сохадаги ислохотларни кечиктиришга хаккимиз йук. Зеро, мамлакатимиз ахолисининг 64% ёшлар ташкил этар экан, уларни юртимиздаги янгиланиш жараёнлари ва ислохотлар даврида ёшларни миллат, она Ватанга мухаббат ва уларнинг такдирига бефарк булмаган хамда уз аждодларига муносиб замонавий ёшлар этиб улгайтириш максадида таълим сохасига алохида эътибор каратилмокда, чекка худудларда хам замон талабларига мос мактабларнинг барпо этилиши, шунингдек, истеъдодли укувчиларни рагбатлантириш борасидаги кенг куламли ишлар самараси бугун эришилаётган натижалар, ютукларда уз ифодасини топмокда. Дархакикат, янгиланаётган Узбекистонда келажаги негизи бу юксак марраларни кузлаб катта ёълга чиккан, Учинчи Ренессанс пойдеворини барпо этаётган биз ёшлармиз. Шундай экан, хозирги кундаги Президентимиз томонидан яратилаётган имкониятлар ва ислохотлардан фойдаланган холда барчамиз ягона максад ёълида виждонан ишга киришсак, албатта, зафар биз томонда булади.Шу сабабдан, юксак билимли ва интеллектуал ривожланган авлодни тарбиялаш Янги Узбекистонни барпо этишнинг асосини ташкил килади.

REFERENCES

1. «Узбекистон Республикаси Олий таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепциясини тасдиклаш тугрисида"ги Узбекистон Республикаси Президентининг 08.10.2019

йилдаги ПФ-5847-

October, 2022

сон Фармони // https://lex.uz/docs/4545884

2. Узбекистон Республикасининг «Таълим тугрисида»ги Конуни // https://lex.uz/docs/5013007

3. Жуманиёз Султонович Раматов, Машкура Инамжанована Рахимова, & Миршод Нуъмонович Дасанов (2022). МАФКУРАВИЙ ТАДДИДЛАРНИ ОЛДИНИ ОЛИШДА ИСЛОМИЙ КАДРИЯТЛАРНИНГ УРНИ. Academic research in educational sciences, 3 (6), 1031-1036.

4. Ж. С. Раматов, & М. Дасанов (2022). МОЛОДЕЖЬ И ИНФОРМАЦИОННО-ПСИХОЛОГИЧЕСКАЯ БЕЗОПАСНОСТЬ. Central Asian Academic Journal of Scientific Research, 2 (6), 532-536.

5. Салимов, Бахриддин Лутфуллаевич, & Дасанов, Миршод Нуъмонович (2022). ШАРК МУТАФАККИРЛАРИНИНГ КОМИЛ ИНСОН ТАРБИЯСИ МАСАЛАЛАРИ ТАДЛИЛИ. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2 (6), 1345-1354.

6. Раматов, Ж. С., Баратов, Р. У., Кушаков, Ф. А., Валиев, Л. А., & Хасанов, М. Н. (2022). ЖАМИЯТДА СИЁСИЙ ВА ДУКУКИЙ МАДАНИЯТНИ ЮКСАЛТИРИШ МАСАЛАЛАРИ. PEDAGOGS jurnali, 19(1), 13-18.

7. Ж. С. Раматов, & М. Дасанов (2022). УЗБЕКИСТОН ТАРАККИЁТИНИНГ ЯНГИ БОСКИЧИДА ИНСОН ДУКУКЛАРИНИНГ ТАЪМИНЛАНИШИ. Academic research in educational sciences, 3 (6), 963-969.

8. Раматов, Ж. С., Муратова, Д., Султанов, С. Д., Тухтабоев, Э., Кушаков, Ф., & Хасанов, М. Н. (2022). ИЖТИМОИЙ АДОЛАТ ВА КАДРИЯТЛАР ПЛЮРАЛИЗМИ. World scientific research journal, 8(1), 102-108.

9. Дасанов, М. Н., Бекмуратов, Б. Ж., Тургунов, Б. Ш., & Маматкулов, У. С. (2022). ФОРОБИЙНИНГ ТАЪЛИМОТИДА ЁШЛАР ВА ИНСОН ТАЛИМ-ТАРБИЯСИ МАСАЛАЛАРИ ТАХЛИЛИ.

10. Дасанов, М. Н., Зайниддинов, Б. З., Абдухалилов, О. А., & Джурайев, Д. Д. (2022). МЕДНАТДА ИНСОННИ ШАКЛАНИШДАГИ АДАМИЯТИ.

11. Ramatov, J.S. va Xasanov, MN (2022). Ta'lim amaliyotida innovatsiyalarni jalb qilishning nazariy modelini tahlil qilish. Sharq uyg'onishi: innovatsion, ta'lim, tabiiy va ijtimoiy fanlar , 2 (6), 937-942.

12.У.К.Эрниёзов, М.Н. Дасанов, & Х.С.Машарипов. (2022). АБУ НАСР ФОРОБИЙНИНГ ИЖТИМОИЙ-АХЛОКИЙ ТАЪЛИМОТИ ВА УНИНГ АНТРОПОЛОГИК ХУСУСИЯТЛАРИ . JOURNAL OF NEW CENTURY ШШУАТЮШ, 4(3), 130-136.

13.Ж. С. Раматов, М. Дасанов, & Л. А. Валиев (2022). ИНСОН ДУНЁКАРАШИНИНГНИНГ ДИНИЙ ВА

October, 2022

705

ДУНЕВИЙ ТАЛЛИНН. Central Asian Academic Journal of Scientific Research, 2 (7), 78-82.

14.J. S. Ramatov, M. Hasanov MAFKURAVIY AXLOQ TARBIYASINING AHAMIYATI // Pedagogik fanlar boyicha akademik tadqiqotlar. 2022 yil. 6-son. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/mafkuraviy-ta-didlarni-oldini-olishda-ahlo-iy-tarbiyaning-a-amiyati (kirish sanasi: 04.10.2022).

15.Ж. С. Раматов, & М. Хдсанов (2022). МИЛЛИЙ КАДРИЯТЛАР -ЖАМИЯТИМИЗ БАР^АРОРЛИГИ ВА ЁШ АВЛОД ТАРБИЯСИНИНГ МУХДМ ОМИЛИ. Academic research in educational sciences, 3 (6), 973-979.

16.Ж. С. Раматов, М. Хдсанов, & Лочин Азаматович Валиев (2022). АУРОБИНДО ГХОШ ХАЁТИ ВА ИЛМИЙ ФАЛСАФИЙ МЕЪРОСИ. Academic research in educational sciences, 3 (6), 1161-1169.

Multidisciplinary Scientific Jourm

October, 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.