CC BY
0INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "CURRENT ISSUES OF SPECIAL PEDAGOGY AND PRE-SCHOOL EDUCATION: PROBLEMS, SOLUTIONS AND DEVELOPMENT PROSPECTS" _April 25, 2024
BOSHQARUV JARAYONIDA NIZOLAR VA ULARNI BARTARAF ETISH YO'LLARI
Musaxanova Aziza Fatxulla qizi
Bank Moliya Akademiyasi 2-bosqich Magistranti https://doi.org/10.5281/zenodo.11068606
Annotatsiya: Ushbu maqolada muallif tomonidan bugungi kunda boshqaruv jarayonida uchraydigan nizolar, boshqaruv jarayonida tashkilot doirasida nizolarni hal etishda qo'llanuvchi uslublar, boshqaruvda rag'batlantirish tizimini shakllantirish va undan samarali foydalanish yo'llari haqida fikr yuritilgan.
Kalit so'zlar: boshqaruv, nizo, ta'lim, rag'batlantirish, ishlab chiqarish, bo'lajak mutaxassis, ish rejasi, rahbar.
Аннотация: Автор размышляет о конфликтах, встречающихся на сегоднящней день в процессе управления, методах разрешения конфликтов внутри организации в процессе управления, а также о способах формирования и эффективного использования системы стимулирования в управлении.
Ключевые слова: менеджмент, конфликт, обучение, мотивация, производство, будущий специалист, план работы, руководитель.
Abstract: The author reflects on the current conflicts encountered in the management process, methods of resolving conflicts within an organization in the management process, and ways to form and effectively use an incentive system in the management.
Key words: management, conflict, education, motivation, production, future specialist, work plan, leader.
Kirish. O'zbekiston Respublikasida amalga oshirilayotgan mustaqillik islohotlari iqtisodiy, siyosiy, ma'naviy, mafkuraviy, madaniy islohotlar ta'lim-tarbiya tizimida ham jiddiy o'zgarishlarni amalga oshirishni taqozo etmoqda.
Ma'lumki, bugungi globallashuv sharoitida har bir mamlakatning yuksalishi, rivojlanishi yoki aksincha, inqirozga yuz tutishi o'sha mamlakatdagi ta'lim tizimining qay darajada rivojlanganligiga har jihatdan bog'liqdir. Hozirda yangilanayotgan jamiyat uchun hamda erkinlashayotgan iqtisodiy, ijtimoiy va siyosiy munosabatlar uchun, avvalo, shu sifatlarga mos tarzda faoliyat ko'rsatishga qodir ta'lim tizimi zarur.
Konfliktlar insonning jamiyatdagi hayoti va uning boshqa odamlar bilan munosabatining ajralmas qismidir. Mojarolar hamma joyda paydo bo'ladi va har birimizni har qanday joyda kutishimiz mumkin: ishda, ofisda, maktabda yoki kollejda, do'konda yoki jamoat transporti va hatto uyda. Mojaroli vaziyatlarni tan olish va ularni zararsizlantirish qobiliyati har qanday odam uchun juda muhim mahoratdir. Konfliktologiya bo'yicha taqdim etilgan treningning keyingi darslarida biz, albatta, nizolarning sabablari va ularning strategiyalarini tahlil qilish haqida batafsil gaplashamiz, shuningdek, nizolarni boshqarish, nizolarning oldini olish va oldini olish masalalarini batafsil muhokama qilamiz. Biroq, ushbu jiddiyroq mavzularga kirishdan oldin, biz umuman konflikt nima ekanligini, qanday turdagi nizolar mavjudligini va ular qanday tavsiflanishini tushunishimiz kerak.
Bizga ma'lumki, boshqaruv jarayonida tashkilotda sodir bo'layotgan har qanday nizo rahbariyat nufuziga putur yetkazishi mumkin. Sodir bo'lgan nizodan so'ng ishlab chiqarish samaradorligi ham keskin pasayadi, jamoada nosog'lom muhit hukm suradi. Shuning uchun rahbardan nizolarning oldini olish tadbirlarini tashkillashtirish va agar sodir bo'lgan paytda esa ularni malakali tarzda hal etish qobiliyati talab etiladi. Rahbar shaxsi, hatto, nizoli vaziyatni yumshatishdagi asosiy omil bo'lib ham ishtirok etishi mumkin. Rahbarning shaxsiy madaniyati,
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "CURRENT ISSUES OF SPECIAL PEDAGOGY AND PRE-SCHOOL EDUCATION: PROBLEMS, SOLUTIONS AND DEVELOPMENT PROSPECTS" _April 25, 2024
nizoli va muammoli vaziyatga munosabati alohida ahamiyat kasb etadi. Rahbar ijodiy bo'lsa, muammoga ko'p tomonlama yondosha olsa, asta-sekin bu xislat uning qo'l ostidagi xodimlar xulqida ham namoyon bo'la boshlaydi. Bundan tashqari, keskin vaziyatga nisbatan rahbarning sokin munosabati, sovuqqonlik bilan mushohada qila olish qobiliyati nizoning yumshashiga shart-sharoit yaratadi.
Boshqaruv jarayonida tashkilot doirasida nizolarni hal etishda qo'llanuvchi uslublarni quyidagi uch guruhga kiritish va bularni rahbariyatning imkoniyatlari sifatida talqin etish mumkin (1-rasm).
01_
01_
I Umumiy maqsadning o'rnatilishi
ei_
1-rasm. Boshqaruv jarayonida tashkilot doirasida nizolarni hal etish choralari
Yuqoridagi 1-rasm ma'lumotlarni taxlil qilar ekanmiz, tashkiliy choralarsifatida quyidagilarga to'xtalamiz:
bu toifaga kiruvchi tadbirlar tashkilotda nizo yuzaga kelishini ogohlantirish kuchiga ega. Puxta o'ylab tuzilgan ish rejasi, ishlab chiqarishda ishtirok etayotgan tomonlarning manfaatlarini to'liq hisobga olish, mehnat resurslarining oqilona va haqqoniy taqsimoti, korxona miqyosida ijtimoiy adolat tamoyillarining amaliyoti kabi choralar bu turkum vazifaga kiradi. Mazkur yo'nalish vakillari tomonidan nizoni boshqarishning tashkiliy usullari xam ishlab chiqilgan. Bularga tashkilot miqyosida amalga oshiriluvchi quyidagi tadbirlar kiradi:
> talabning aniq bayon etilishi. Disfunksional nizoning oldini oldini olish uchun har bir xodimga ish natijasi yuzasidan talablarni tushuntirish lozim. Ushbu talablarni nafaqat xodim, balki bo'limlarga nisbatan ham qo'llash maqsadga muvofiq. Ishning bajarilish qoidalarini, huquq va majburiyatlarni aniq va mukammal ifodalash muhim ahamiyatga ega;
> muvofiqlashtirish mexanizmlaridan foydalanish. Mehnat jamoasida yakkahokimlik tamoyilining qat'iy saqlanishi, asosiy nizoli vaziyatlarni boshqarishni osonlashtiradi. Bunday
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "CURRENT ISSUES OF SPECIAL PEDAGOGY AND PRE-SCHOOL EDUCATION: PROBLEMS, SOLUTIONS AND DEVELOPMENT PROSPECTS" _April 25, 2024
vaziyatda xodim kimning buyrug'ini bajarish kerakligini aniq biladi. Agar biron ishlab chiqarish masalasi yuzasidan xodimlarda kelishmovchilik kuzatilsa, ular «uchinchi hakamga» - o'z boshliqlariga murojaat qilishlari mumkin. Korxona miqyosida turli tomonlar o'rtasidagi «manfaatlar kurashini» bartaraf etishga mo'ljallangan maxsus integral xizmat tashkil etilishi mumkin;
> umumiy maqsadning o'rnatilishi, umumiy qadriyatlarning shakllanishi. Mazkur yo'nalishdagi tadbirlarda tashkilotning siyosati, strategiya va perspektivalari haqida barcha xodimlarni xabardor qilishni taqozo etadi. Umumiy maqsadning mavjudligi nizoli vaziyatda xodim o'zini qanday tutishi kerakligini tushunishiga olib keladi;
> rag'batlantirish tizimini shakllantirish. Tashkilotdagi barcha xodimlarga oxirgi natija bo'yicha haq to'lash barchaning mas'uliyatini oshiradi va guruhlararo nizolarning oldini oladi.
Tashkilot rahbariyati bu yo'nalishdagi tadbirlar orqali guruhni yanada ahillashtirishga, uning ma'naviy-axloqiy jihatini kuchaytirishga erishadi. Nizo ishtirokchilari bilan tarbiyaviy ishlar olib borish, ularni ishontirish orqali nizo vaziyatini haqqoniy idrok etishga, u yoki bu harakatlarni axloqiy jihatdan baholashga undash mazkur choralar ichida keng tarqalgan. Ishontirish uslubi qo'llanganda o'zganing fikrlash doirasiga ta'sir ko'rsatiladi va maqbul hissiyotlar uyg'otishga erishiladi. Natijada kimsada irodaviy zo'riqish uyg'onishi, uning qaror qabul qilish va xatti-harakatlar sohasida ham o'zgartirishlar paydo bo'lishiga erishiladi. Ishontirish orqali muvaffaqiyatga erishishning asosiy garovi rahbarning jamoa a'zolari orasida obro'-hurmatga egaligidir. Agar jamoada rahbarga hurmat bo'lmasa, xodimlar uni tan olishmasa, u holda xodimlarga ishontirish orqali ta'sir etish mumkin emas. Jamoadagi nizolarni hal etar ekan, rahbar o'zaro ziddiyatdagi tomonlarga ixtilofning salbiy oqibatlarini ko'rsata olishi, xodimlarda taalluqli hissiyot va munosabatni uyg'ota olishi kerak. Buning uchun esa rahbardan so'z boyligiga asoslangan yaxshi nutq malakasi ham talab etiladi.
REFERENCES
1. O'zbekiston Respublikasining "Ta'lim to'g'risida»gi Qonuni - T.: 2020 yil, 23 sentyabr // O'zbekiston Respublikasi Qonun hujjatlari ma'lumotlari milliy bazasi: www Lex.uz
2. Shavkat Mirziyoev. "2022-2026 yillarga mo'ljallangan yangi O'zbekistonning Taraqqiyot
strategiyasi to'g'risida"gi 2022 yil 28 yanvardagi PF-60-sonli Farmoni // https://lex.uz/
3. Mirziyoev Sh.M. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta'minlash-yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi.-Toshkent:O'zbekiston, 2017.-48 bet.
4. Xakimova M., Musaxanova G. Kasbiy pedagogika // O'quv qo'llanma. - 2007. - T. 193.
5. Karimova V.M. Ijtimoiy psixologiya. -T.: 2011.230 b.
6. Maxmudov I.I. Boshqaruv psixologiyasi: O'quv qo'llanma/ Mas'ul muharrir: A.Xolbekov. -T.:DJQA "Rahbar" markazi, "YUNAKS-PRINT" MChD, 2006.
7. Musaxanova Gulnora Mavlyanovna. (2022). "Keys-stadi" texnologiyasi talabalarning mustaqil ta'lim jarayonida tashkilotchilik qobiliyatini rivojlantiruvchi innovatsion metod sifatida. Arxiv nauchnux issledovaniy, 2(1). izvlecheno ot https: //journal. tsue.uz/ index. php/ archive/article/view/1427.
8. Musaxanova Gulnora Mavlyanovna. (2022). Mustaqil ta'lim jarayonida ta'lim oluvchilarning tashkilotchilik qobiliyatlarini innovatsion texnologiyalar asosida rivojlantirish. Архив научных исследований, 2(1). извлечено от https://j ournal.tsue.uz/index.php/archive/ article/view/1503
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "CURRENT ISSUES OF SPECIAL PEDAGOGY AND PRE-SCHOOL EDUCATION: PROBLEMS, SOLUTIONS AND DEVELOPMENT PROSPECTS" _April 25, 2024
9. Мусаханова Г.М. (2022). Направления развития навыков самостоятельного обучения студентов в условиях цифровизации экономики. Международный журнал исследований и обзоров социальных наук, 5(1), 64-
67.https://doi .org/10.47814/iïssrr.v5i1.160
