CC BY
362BOSHLANG'ICH SINFLARDA TA'LIM SIFATINI OSHIRISHDA AKTDAN
FOYDALANISH
Shermatova Hilóla Mirzayevna Askarova Shahlo Muhammadaliyevna
Farg'ona davlat universiteti, axborot texnologiyalari kafedrasi Orifjonova Mashhuraxon Otabek qizi
Farg'ona davlat universiteti talabasi https://doi.org/10.5281/zenodo.7369116
Annotatsiya: Maqolada boshlang'ich sinf darslarida AKTdan foydalanish o'quvchilarning atrofdagi dunyoning axborot oqimlariga moslashish qobiliyatini rivojlantirishi, axborot bilan ishlashning amaliy usullarini o'zlashtirishi, zamonaviy texnik vositalardan foydalangan holda axborot almashish imkonini beruvchi malakalarni shakllantirishi haqida fikr yuritilgan. Kompyuter texnologiyalaridan foydalangan holda o'tiladigan darslar yanada qiziqarli bo'ladi va fikrlashga undaydi.
Kalit so'zlar: AKT, elektron madaniyat, axborot oqimi, strategiya, vizual-hayoliy tafakkur, illyustrativ materiallar.
Bolalik - bu beg'ubor davr! Maktab ostonasini birinchi marta bosib o'tgan bola bilim olamiga kiradi, u yerda o'zi uchun turli yangiliklarni kashf etadi. Turli xil faoliyatda o'ziga xos yechimlarni izlaydi. Ijodiy shaxsni shakllantirish pedagogning asosiy vazifalardan biridir. Buning uchun bolaning qiziqishlari, qobiliyatlari va imkoniyatlarini rivojlantirish zarur.
XXI asr - yuqori kompyuter texnologiyalari asri. Zamonaviy bola elektron madaniyat dunyosida yashaydi. Axborot madaniyatida o'qituvchining roli ham o'zgarmoqda - u axborot oqimining muvofiqlashtiruvchisiga aylanishi kerak. Shunday ekan, o'qituvchi bola bilan bir tilda muloqot qilish uchun zamonaviy metodlarni, yangi ta'lim texnologiyalarini o'zlashtirishi zarur.
Hozirda axborot jamiyat taraqqiyotining strategik resursiga aylangan, bilim esa nisbiy va ishonchsiz sub'ekt bo'lib qolgan. Axborotlar tez eskirib, doimiy yangilanib turishni talab qilayotgan bugungi kunda zamonaviy ta'lim uzluksiz jarayon ekanligi ayon bo'lmoqda.
Boshlang'ich sinf o'qituvchisi oldida turgan asosiy vazifalardan biri -dunyoqarashni kengaytirish, atrofimizdagi dunyo haqidagi bilimlarni chuqurlashtirish, bolalarning aqliy faoliyatini faollashtirish, nutqni rivojlantirishdir.
Yangi axborot texnologiyalarining jadal rivojlanishi va ularning mamlakatimizda joriy etilishi zamonaviy bola shaxsini shakllantirishda o'z izini qoldirmoqda. Bugungi kunda "O'qituvchi - o'quvchi - darslik" an'anaviy sxemasiga
yangi bo'g'in - kompyuter kiritildi. Kompyuterli ta'lim tushunchasi esa maktab ongiga joriy etilmoqda. Ta'limni axborotlashtirishning asosiy qismlaridan biri o'quv fanlarida axborot texnologiyalaridan foydalanish hisoblanadi.
Boshlang'ich maktab uchun bu - ta'lim maqsadlarini belgilashda ustuvorliklarni o'zgartirishni anglatadi. Maktabning birinchi bosqichida ta'lim va tarbiya natijalaridan biri bolalarning zamonaviy kompyuter texnologiyalarini o'zlashtirishga tayyorligi va olingan ma'lumotlarni yangilash qobiliyati bo'lishi kerak. Ushbu maqsadlarga erishish uchun boshlang'ich sinf o'qituvchisi ish amaliyotida kichik yoshdagi o'quvchilarni o'rgatishning turli strategiyalarini va birinchi navbatda, ta'lim jarayonida axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanishni qo'llash zarurati tug'iladi.
Boshlang'ich maktabda turli darslarda AKTdan foydalanish o'quvchilarning atrofdagi dunyoning axborot oqimlariga moslashish qobiliyatini rivojlantirish, axborot bilan ishlashning amaliy usullarini o'zlashtirish, zamonaviy texnik vositalardan foydalangan holda axborot almashish imkonini beruvchi malakalarni shakllantirishga imkon beradi. Kompyuter texnologiyalaridan foydalangan holda o'tiladigan darslar yanada qiziqarli bo'ladi va fikrlashga undaydi. Deyarli har qanday multimédia maxsuloti ishlatiladi. Dars uchun ko'plab ensiklopediyalar, audiomateriallarni tayyorlashning hojati yo'q - bularning barchasi oldindan tayyorlangan va kichik kompakt diskda yoki flesh-kartada mavjud bo'ladi.
AKTdan foydalangan holda dars o'tish ayniqsa, boshlang'ich maktabda dolzarbdir. 1-4-sinf o'quvchilarining vizual-hayoliy tafakkuri rivojlangan, shuning uchun ham yangi ma'lumotni idrok etish jarayonida nafaqat ko'rish, balki eshitish, his-tuyg'u va tasavvurlarni ham o'z ichiga olgan holda, iloji boricha yuqori sifatli illyustrativ materiallardan foydalanib, ularning ta'limini qurish juda muhimdir.
Boshlang'ich maktabda o'quv jarayonini tashkil etish, birinchi navbatda, o'quvchilarning kognitiv sohasini faollashtirishga, o'quv materialini muvaffaqiyatli o'zlashtirishga hissa qo'shishi va bolaning aqliy rivojlanishiga hissa qo'shishi kerak. Shu sababli, AKT ma'lum bir ta'lim funktsiyasini bajarishi, bolaga ma'lumot oqimini tushunishga yordam berishi, uni idrok etishi, eslab qolishi va hech qanday holatda sog'lig'iga putur yetkazmasligi kerak. AKT ta'lim jarayonining asosiy elementi emas, balki yordamchi elementi sifatida qabul qilish kerak. Yosh o'quvchining psixologik xususiyatlarini hisobga olgan holda, AKTdan foydalanish vaqti nazoratga olingan bo'lishi kerak. Boshlang'ich sinflarda darsni rejalashtirishda o'qituvchi AKTdan foydalanish maqsadi, o'rni va usulini diqqat bilan ko'rib chiqishi kerak.
Ta'limda kompyuterlar qo'llanila boshlanganda "yangi axborot texnologiyalari" atamasi paydo bo'ldi. Agar telekommunikatsiyalar ishlatilsa, u holda "axborot-kommunikatsiya texnologiyalari" - AKT atamasi paydo bo'ladi.
Boshlang'ich maktabda darsni ko'rgazmali qurollarsiz o'tkazish mumkin emas, ko'pincha muammolar paydo bo'ladi. Menga kerak bo'lgan materialni qayerdan topsam bo'ladi va uni qanday qilib eng yaxshi ko'rinishda taqdim etishim mumkin? Bu holda yechim sifatida kompyuter yordamga keldi.
Bolani sinfdagi ijodiy jarayonga jalb qilishning eng samarali vositalari quyidagilardir:
• o'yin faoliyati;
• ijobiy emotsional vaziyatlarni yaratish;
• juft bo'lib ishlamoq;
• muammoli ta'lim.
So'nggi yillarda shaxsiy kompyuterlar va axborot texnologiyalarining jamiyatdagi o'rni tubdan o'zgardi. Axborot texnologiyalari haqidagi bilimlar zamonaviy dunyoda o'qish va yozish qobiliyati kabi fazilatlar bilan bir qatorga qo'yiladi. Texnologiyalar va axborotlarni mohirlik bilan va samarali o'zlashtirgan shaxs o'zgacha, yangicha fikrlash uslubiga, yuzaga kelgan muammoni baholashga, o'z faoliyatini tashkil etishga tubdan boshqacha yondashadi.
Amaliyot shuni ko'rsatadiki, zamonaviy maktabni yangi axborot texnologiyalarisiz tasavvur qilib bo'lmaydi. Shubhasiz, yaqin o'n yilliklarda shaxsiy kompyuterlarning roli oshadi va shunga mos ravishda boshlang'ich sinf o'quvchilarining kompyuter savodxonligiga qo'yiladigan talablar ham ortadi.
Boshlang'ich sinflarda AKTdan foydalanish o'quvchilarni tevarak-atrofdagi olamning axborot oqimlari bo'yicha harakatlanishga, axborot bilan ishlashning amaliy usullarini o'zlashtirishga, zamonaviy texnik vositalardan foydalangan holda axborot almashish ko'nikmalarini shakllantirishga yordam beradi.
Boshlang'ich maktab bolaning keyingi ta'lim sifatiga bog'liq bo'lgan poydevor bo'lib, bu boshlang'ich sinf o'qituvchisiga alohida mas'uliyat yuklaydi. Hamma davrda ham ta'lim tizimidagi boshlang'ich maktab "mahorat maktabi" bo'lib kelgan. Bunda o'quvchi keyingi ta'lim uchun o'qish, yozish, hisoblash kabi asosiy ko'nikmalarni egallashi kerak. Bugungi kunda boshlang'ich maktab boshqacha. Bugungi kunda bu bolaning ta'lim tizimidagi birinchi tajribasi - ularning ta'limdagi kuchli tomonlarini sinab ko'rish joyiga aylanishi kerak. Ushbu bosqichda faollikni, mustaqillikni rivojlantirish, kognitiv faollikni qo'llab-quvvatlash va bolaning ta'lim olamiga uyg'un kirishi uchun sharoit yaratish, uning salomatligi va hissiy farovonligini saqlash muhimdir.
AKT vositalarini o'rganish orqali ularni har tomonlama qo'llash va bu jarayonda turli manbalardan kerakli ma'lumotlarni oladigan, mustaqil harakat qila oladigan shaxs shakllanadi. AKTdan foydalanish jarayonida o'quvchi rivojlanadi. O'qituvchi bolalarni axborot jamiyatida erkin va qulay hayotga tayyorlaydi, jumladan:
- fikrlashning vizual-hayoliy, vizual-samarali, nazariy, intuitiv, ijodiy turlarini rivojlantirish;
- kompyuter grafikasi, multimedia texnologiyasidan foydalanish orqali estetik tarbiya berish;
- muloqot qobiliyatlarini rivojlantirish;
- qiyin vaziyatda eng yaxshi qaror qabul qilish yoki yechimlarni taklif qilish ko'nikmalarini shakllantirish (qaror qabul qilish faoliyatini optimallashtirishga yo'naltirilgan vaziyatli kompyuter o'yinlaridan foydalanish);
- axborot madaniyatini, axborotni qayta ishlash ko'nikmalarini shakllantirish.
AKT o'quv jarayonining barcha darajalarini faollashtirishga olib keladi, bu:
- AKT vositalarini joriy etish orqali o'quv jarayonining samaradorligi va sifatini oshirish;
- kognitiv faoliyatni faollashtirishga olib keladigan motivatsion rag'batlantirishni ta'minlash;
- turli fan sohalariga oid masalalarni yechishda axborotni qayta ishlashning zamonaviy vositalaridan, shu jumladan audiovizual vositalardan foydalanish orqali fanlararo aloqalarni chuqurlashtirish.
Kompyuter insonning shaxsiy yordamchisi bo'lib, deyarli barcha inson sezgilariga javob beradi. Kompyuterning turli xil texnik vositalar (telefon, radio, video va fotosuratlar, diagnostika uskunalari va boshqalar) bilan nisbatan muammosiz birlashishi kompyuterda eshitish, ko'rish, teginish va nutqni takrorlash qobiliyatini ta'minlaydi. Axborot texnologiyalaridan foydalanishdagi amaliyot shuni ko'rsatadiki, an'anaviy darsda AKTdan didaktik o'ylangan holda foydalanish, o'quv jarayonini individuallashtirish va differentsiallashtirish uchun cheksiz imkoniyatlar mavjud. Ular bolalarga noan'anaviy axborot manbalaridan foydalanish imkoniyatini beradi, mustaqil ish samaradorligini oshiradi, ijodkorlik uchun mutlaqo yangi imkoniyatlar yaratadi, ko'nikmalarga ega bo'ladi va mustahkamlaydi, o'qitishning tubdan yangi shakl va usullarini amalga oshirishga imkon beradi.
Axborot texnologiyalaridan foydalangan holda darslar nafaqat olingan bilimlarni kengaytiradi va mustahkamlaydi, balki o'quvchilarning ijodiy va intellektual salohiyatini sezilarli darajada oshiradi. Yosh o'quvchida tasavvur va o'zini namoyon qilish istagi katta bo'lganligi sababli, unga imkon qadar tez-tez, shu jumladan axborot texnologiyalari yordamida o'z fikrlarini ifoda etishni o'rgatish zarur. Boshlang'ich sinf darslarida axborot texnologiyalaridan foydalanish har bir o'quvchiga o'z fikrini ifodalash imkoniyatini beradi, o'quvchi esa o'zi uchun ish shakllarini tanlaydi.
Mutaxasislar o'z ishlarida AKTdan foydalanadigan o'qituvchilar yangi narsalarni o'rganishni yaxshi ko'radigan (kichik kashfiyotchi) o'qituvchilarni izlash uchun degan xulosaga kelishdi. Demak, darsda AKTdan foydalanish bilan ta'lim jarayoni mantiqiy va tanqidiy fikrlashni, tasavvurni, mustaqillikni rivojlantirishga
qaratilganligini ko'ramiz. Bolalar qiziquvchan, ijodiy izlanishga moyil. Nafaqat bolalar, balki ularning ota-onalari ham.
Xulosa qilib shuni aytish kerakki, o'qituvchi endilikda kompyuter texnikasidan qanday foydalanishni o'rganishi kerak. O'qituvchi uchun kompyuter endi hashamat emas - bu ehtiyoj.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Бурлакова А. А. Компьютер на уроках в начальных классах. Начальная школа плюс До и После. - 2007. - №7. - С. 32 - 34.
2. Mолокова А.В. Информационные технологии в традиционной начальной школе. Начальное образование №1 2003.г
3. Yuldasheva, G. I., & Shermatova, K. M. (2021). The use of adaptive technologies in the educational process. Экономика и социум, (4-1), 466-468.
4. Shermatova, G. Y. H. (2022). Aniq fanlarni o'qitishda axborot texnologiyalaridan foydalanish. Scientific progress, 3(1), 372-376.
5. Аскарова, Ш. M. (2018). Инновационная технология в обучении естественных предметов. In Перспективные информационные технологии (ПИТ 2018) (pp. 1221-1225).
6. Askarova, S. M. (2022). Talabalarning mediamadaniyatini rivojlantirish
dolzarb pedagogik muammo sifatida. Academic research in educational
sciences, 3(6), 1067-1071.
7. Аскарова, Ш.М., & Якубов, М. (2022). Современное состояние
использования информационных ресурсов интернет в Республике Узбекистан.
International interdisciplinary research journal (GIIRJ), 9(31), 169-175.
8. Myхтаров, Ф. M., & Аскарова, Ш. M. (2018). Особенности создания
виртуальных коммуникативных информационных пространств.
Инновационные научные исследования: теория, 53.
9. Якубов, M. С., & Аскарова, Ш. M. (2022). Особенности
использования информационных ресурсов интернета. Periodica Journal of
Modern Philosophy, Social Sciences and Humanities, 4, 10-16.
10. Шерматова, X.M., & Орифжонова M. (2022). Использование информационных технологий в преподавании естественных наук. Ilm-zakovatimiz - senga, ona-Vatan!, (1), 103-104.
11. Шерматова, Х. М., & Мукимова, З. З. (2021). Интеллектуальная культура-важный фактор образовательного процесса. Экономика и социум, (42), 723-726.
12. Shermatova, Z.M., & Shermatova, H.M. (2022). The role of electronic educational manuals in the field of ICT. Интернаука, 4(1), 46-47.
13. Komilova, Z. K., & Nazirjonova, F. S. (2021). The role of new information technologyies in education. Экономика и социум, (4-1), 167-170.
14. Mamarajabov, M. E., & Ismoilova, D. S. (2020). Competence-based education in computer science and information technologies. Academicia an International Multidisciplinaru Research Journal, (10), 699-705.
15. Mamarajabov, M. E., & Ismoilova, D. S. (2020). The concept of development of information technology education in the system of continuous education in the republic of Uzbekistan. Theoretical & Applied Science, (6), 481-487.
16. Aldashev, I. (2020). Modern information technologies in education is a new opportunity. Economy and society, (6 (73)).
17. Ibragimov Sh.M. (2020). Improving the effectiveness of teaching information technology in universities using the method of individualization. Elektronnoye nauchno-prakticheskoye periodicheskoye mejdunarodnoye izdaniye «Ekonomika i sosium», (11-78).
18. Ибрагимов, Ш. М., & Тожиев, T. (2019). Умумтаълим мактабларида укувчиларнинг дастурлаш буйича компетенцияларини шакллантиришга оид тавсиялар. «Математика ва информатиканинг замонавий муаммолари» Республика илмий-амалий анжуман. Фаргона давлат университети, 209-210.
19. Одина Насридиновна Тешабаева, & Хилолахон Мирзаевна Шерматова (2022). Современные информационные услуги в обеспечение конкурентоспособности коммерческих банков. Scientific progress, 3 (1), 44-51.
