CC BY
409
Xayitova Zilola Maxmudjonovna,
Nizomiy nomidagi Toshkent davlat pedagogika universiteti "Umumiy psixologiya" kafedrasi o'qituvchisi
BOSHLANG ICH SINFLARDA O QITUVCHI VA O QUVCHI MUNOSABATLARINING TA LIM SIFATIGA TA'SIRI
UO'K: 152.3
DOI: 10.34920/SO/VOL_2023_ISSUE_8_8
XAYITOVA Z.M. BOSHLANG ICH SINFLARDA O'QITUVCHI VA O QUVCHI MUNOSABATLARINING TA LIM SIFATIGA TA SIRI
Boshlang'ich sinf o'quvchilarining o'rganishiga hissa qo'shadigan sinf jarayonlarini tushunish uchun asoslarni tasdiqlash va rivojlantirish o'qitishni ilmiy o'rganishni rivojlantirish uchun muhim ahamiyatga ega. Ushbu maqola shunday asoslardan biri - "O'zaro ta'sirlar orqali o'qitish" asosini taqdim etadi, unda o'qituvchi va o'quvchi o'zaro ta'siri o'quvchilarning bilim olishi uchun markaziy harakatlantiruvchi omil bo'lib, o'qituvchi va o'quvchi o'zaro munosabatlarini uchta asosiy sohada tashkil etadi. Boshlang'ich sinflar (1) o'qituvchi va o'quvchining sinfdagi o'zaro ta'siri turli xil hissiy, tashkiliy va ta'lim sohalarini o'z ichiga oladi; (2) uch domenli yashirin tuzilma o'qituvchilarning sinfdagi o'zaro ta'sirining bir va ikki domenli muqobil modellariga qaraganda kuzatish ma'lumotlariga ko'proq mos keladi; va (3) uchta domenli tuzilma bir nechta ma'lumotlar to'plamida eng mos model ekanligi tajriba va tahlillar orqali isbotlab beriladi.
Tayanch so'z va tushunchalar: ta'lim sifati, o'qish trayektoriyasi, kuzatuv o'lchovi, tilni modellashtirish, fikr-mulohaza sifati, hissiy qo'llab quvvatlash, sinfxona tuzilmasi.
ХАЙИТОВА З.М. ВЛИЯНИЕ ОТНОШЕНИЙ ПЕДАГОГА И УЧЕНИКА НА КАЧЕСТВО ОБРАЗОВАНИЯ В НАЧАЛЬНЫХ КЛАССАХ
Проверка и разработка основы для понимания процессов в классе, которые способствуют обучению учащихся начальной школы, имеют решающее значение для продвижения научных исследований преподавания. В данной статье представлена одна из таких рамок — «Обучение через взаимодействие», в которой взаимодействие учителя и ученика является центральной движущей силой обучения учащихся и которая распределяет взаимодействие учителя и ученика по трем основным областям. Начальные классы (1) взаимодействие учителя и ученика в классе включает в себя множество эмоциональных, организatsiонных и образовательных областей; (2) трехдоменная латентная конструкция лучше соответствует данным наблюдений, чем альтернативные одно- и двухдоменные модели взаимодействия учителя в классе; и (3) с помощью экспериментов и анализа было продемонстрировано, что трехдоменная структура является наиболее подходящей моделью в нескольких наборах данных.
Ключевые слова и понятия: качество обучения, траектория обучения, измерение наблюдения, языковое моделирование, качество обратной связи, эмоциональная поддержка, структура класса.
ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2023, 8 (129)
XAYITOVA Z.M. THE EFFECT OF TEACHER AND STUDENT RELATIONSHIPS ON THE QUALITY OF EDUCATION IN PRIMARY CLASSES
Developing and validating a framework for understanding the classroom processes that contribute to elementary student learning is critical to advancing the scientific study of teaching. This article presents one such framework, the Learning Through Interactions framework, in which teacher-student interaction is the central driver of student learning, and organizes teacher-student interactions into three main domains. Elementary classrooms (1) teacher-student interactions in the classroom involve a variety of emotional, organizational, and educational domains; (2) a three-domain latent construct fits observational data better than alternative one- and two-domain models of teacher interaction in the classroom; and (3) the three-domain structure is demonstrated through experiments and analysis to be the best-fitting model in multiple data sets.
Key words and concepts: quality of instruction, learning trajectory, measurement of observation, language modeling, quality of feedback, emotional support, classroom structure.
Kirish.
Sinf faoliyatida o'qituvchi va o'quvchi o'rtasidagi o'zaro ta'sir juda muhim rol o'ynaydi. Bu esa ta'lim va o'quv jarayoniga yordam beradi. Ba'zi tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, o'quvchilarning o'zaro ta'siri sinfda sodir bo'ladi. Sinfdagi o'zaro ta'sirni qo'llash orqali o'quvchilar o'quv jarayonida faolroq bo'ladilar.
Ta'limning o'zaro ta'siri mazmuni. Yaxshi tashkil etilgan o'quv mazmuni o'qituvchilarga o'z o'quvchilari bilan yanada samarali munosabatda bo'lishga yordam beradi, chunki o'quv dasturi-dagi o'quv faoliyati ularning ta'limini shakllanti-rishi mumkin. Misol uchun, muammoli yoki loyi-haga asoslangan mashg'ulotlar - esdalikdan far-qli o'laroq - o'qituvchilarga bolalarning fikrlash va tahliliy qobiliyatlarini rivojlantirishga yordam beradi. Ushbu turdagi ta'lim nafaqat an'anaviy akademik sohalarda, balki bevosita ijtimoiy, his-siy va o'z-o'zini tartibga solish ko'nikmalarini o'rgatishda ham sodir bo'lishi mumkin.
Ta'limning maqsadi jamiyat ehtiyojiga mos ravishda shakllanadi1. Shunday ekan, ta'lim-tarbiya maqsadi mos va mutanosib bo'lishi kerak. Ilmiy adabiyotlarda ta'limning maqsadi imkoniyatlaridan to'g'ri, aniq, o'rinli foydalan-ish ko'nikma va malakalarini hosil qilish, man-tiqiy-ijodiy tafakkurni rivojlantirish, kommunikativ savodxonlikni oshirish, milliy g'oyani sing-dirish, sharqona tarbiyani shakllantirish, shaxsni ma'naviy boyitishdan iboratligi ta'kidlangan. Ta'limiy maqsad asosida o'quvchilarda mustaqil fikrlash, og'zaki va yozma savodxonlikni oshirish, mantiqiy tafakkurni rivojlantirish orqali ularn-
1 Jo' rayeva S.N. O'qituvchi imidji mas'uliyati bilan o'zaro aloqadorlik uyg'unligi // «Psixologiya». 2021. №2. B. 55-99.
ing muloqot madaniyati takomillashtiriladi. Tar-biyaviy maqsad asosida esa ma'naviy, g'oyaviy, nafosat tarbiyasi beriladi. Til o'rganish jarayonida xalqning madaniy-axloqiy qadriyatlariga yaqinlashtirish imkoni paydo bo'ladi. Bu jarayon-larning barchasi o'qituvchi va o'quvchi munosa-batisiz amalga oshmaydi.
Mavzuning dolzarbligi.
Respublikamiz bo'ylab shu paytgacha olib borilgan ishlar, yangi qonun va farmonlarga qaramasdan hozirgacha bolalar bog'chasidan to'rtinchi sinfgacha bo'lgan barcha bolalar ta'limi uchun sifatni yaxshilash bo'yicha urinish-lar yetarli darajada samaraga erishgani yo'q. Dalillar shuni ko'rsatadiki, e'tiborimizni bolalar va o'qituvchilarning sinflardagi kundalik tajriba-siga qaratish va bu tajribalarni biz boshlang'ich sinflarda ta'lim sifati deganda nimani nazarda tutayotganimiz asosiga qo'yishimiz kerak.
Mavzu bo'yicha ilmiy izlanishlarning qisqacha tahlili.
O'qituvchilarning samaradorligi ko'p jihat-dan o'quvchilar bilan muloqot qilish va o'quv dasturlarini amalga oshirishda sinfdagi xatti-harakatlarining funksiyasidir. Talabalarning keng miqyosdagi muvaffaqiyati testlari natijala-rining murakkab ko'p bosqichli tahlillariga asoslangan ko'plab tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, o'quvchilar o'rganishidagi tafovutning muhim qismi sinf darajasida tushuntiriladi2 va talabalarning o'qish trayektoriyasining yillar davom-ida o'zgarishi bilan bog'liq bo'lishi mumkin.
2 Hanushek, E. A. (2002). The long-run importance of school quality. NBER Working Paper 9071, National Bureau of Economic Research/
ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2023, 8 (129)
O'qituvchilarning tizimli va samarali tayyorgar-ligini oshirish va ularning sinflardagi faoliyatini yaxshilash uchun maxsus sinf amaliyoti juda muhimdir.
O'qituvchi samaradorligining qo'shimcha qiymatli ta'rifi sinflar o'quvchilarning rivojlanish-iga ta'sir ko'rsatadigan mexanizmlarni va bunday ta'sirlarni qanday qilib ishonchli tarzda ishlab chiqarish va maksimal darajada oshirish mum-kinligini o'z ichiga oladi1. Qo'shimcha qiymatli ta'rif tadqiqotining birinchi yili natijalari samarali o'qitishni ishonchli kuzatish mumkinligini va bu kuzatuvlar talabalarning o'qituvchilar haqidagi tasavvurlari va standartlashtirilgan muvaffaqi-yat testlarida erishilgan yutuqlar bilan mazmunli bog'liqligini isbotlovchi dalildir. Ushbu tadqiqot natijalari, komponentlar atrofida ko'proq aniqlik zarurligini ko'rsatadi.
Garchi biz o'qituvchilar ishini samarali qilish-lari mumkin bo'lgan ko'p narsalar mavjudligini tan olsak ham (masalan, topshiriqlar va uy vazi-falarini berish, o'quvchilarini baholash, ota-ona-lar va boshqa o'qituvchilar bilan hamkorlik qil-ish), biz ko'proq ularning talabalar bilan o'zaro munosabatlarining tabiati va sifatiga e'tibor qaratamiz.
O'qituvchi va o'quvchilar o'rtasidagi o'zaro munosabatlarni kontseptsiyalashning ushbu yondashuvi2 asosan o'rta maktabdagi old-ingi nazariy va empirik ishlardan kelib chiqadi. O'quv va psixologik adabiyotlar3 sinf amaliyo-tining bir nazariyasini va rivojlanish yutuqla-rini rag'batlantirish uchun kattalar bilan o'zaro munosabatlarning ahamiyatini tasvirlash uchun, o'qituvchi va talaba o'zaro munosabatlarini tashkil qilish uchun ko'p darajali yashirin tuz-ilma uchta keng doirasini taklif qiladi; bular -hissiy qo'llab-quvvatlash, sinfni tashkil etish va o'qitishni qo'llab-quvvatlashdir. Ushbu domen-larning har biri juda keng va o'zaro ta'sirlarning
1 Kane, T. J., & Staiger, D. O. (2012).Gathering feedback for teachers: Combining high-quality observations with student surveys and achievement gains. Policy and practice brief prepared for the Bill and Melinda Gates Foundation.
2 Hamre, B. K., Pianta, R. C., Burchinal, M., Field, S., Locasale-Crouch, J. L., Downer, J. T., . . .Scott-Little, C. (2012). A course on effective teacher-child interactions: Effects on teacher beliefs, knowledge, and observed practice. American Education Research Journal, 49(1), 88-123.
3 Brophy, J., & Evertson, C. (1976).Learning from teaching:
A developmental perspective. Boston: Allyn & Bacon.
keng doirasini o'z ichiga olishi mumkin. Bular: o'zaro ta'sirlarni baholash uchun ishlab chiqil-gan kuzatuv o'lchovi, har bir sinfni baholashning alohida baholash tizimi4, har bir keng doirada mavjud bo'lgan o'qituvchi va bola o'zaro munosabatlarining bir nechta o'ziga xos o'lchovlarini batafsil tavsiflaydi. Har bir o'lchamning o'z tavsifi bo'lib, misol uchun, hissiy qo'llab-quv-vatlash sohasi to'rtta o'lchovdan iborat - ijobiy iqlim, salbiy iqlim, o'qituvchining sezgirligi va talabalar nuqtai nazariga e'tibor va hokazo. Bu o'lchamlarning har biri, o'z navbatida, ushbu o'lchamning aniq ko'rsatkichlari bilan tavsifla-nadi. Masalan, ijobiy iqlim munosabatlar, ijobiy ta'sir, ijobiy muloqot va hurmat mavjudligi bilan ko'rsatiladi. Nihoyat, har bir ko'rsatkich o'qituvchilar va talabalar o'rtasidagi o'zaro munosabatlarning o'ziga xos xulq-atvori, kuza-tilishi mumkin bo'lgan tavsiflarida qo'shimcha ravishda ishlaydi. O'zaro munosabatlarning xulq-atvor belgilariga jismoniy yaqinlik, umumiy faoliyat, tengdoshlarning yordami, mos keladi-gan ta'sir va ijtimoiy suhbat kiradi.
Sinfda kuzatilishi mumkin bo'lgan, xulq-atvor tavsiflari ushbu o'lchov bo'yicha o'qituvchi va bolaning o'zaro munosabati sifatiga oid kuzatu-vchilarning mulohazalari uchun qo'llanma bo'lib xizmat qilish uchun yetti balli reyting shkalasi bo'ylab nuqtalarda biriktirilgan. va ko'rsatkichlar o'sha rivojlanish darajasiga mos kelishi uchun sinflar bo'ylab o'zgaradi. Ushbu tadqiqot o'qituvchi-bola o'lchamlarining uch domenli yashirin tuzilishini o'rganadi (1-jadval).
Maqolaning ilmiy yangiligi.
Amaliy ma'noda, o'qituvchilarning javobgar-ligi to'g'risidagi joriy muhokamalar o'qituvchilar ishining ishonchli tarzda kuzatilishi va bahol-anishi mumkin bo'lgan jihatlariga e'tibor berish zarurligini ko'rsatadi. Bizning fikrimizcha, o'qituvchilarning o'quvchilar bilan kundalik alo-qalari ushbu tizimga kiritish mumkin bo'lgan eng muhim yo'nalishdir. Ushbu yo'nalish o'qituvchilar faoliyatining boshqa jihatlari aha-miyatini kamaytirmasdan, balki ularning sinfdagi kundalik hayotining asosiy qismi sifatida
4 Pianta, R. C., Howes, C., Burchinal, M., Bryant, D., Clifford, R., Early, C., & Barbarin, O. (2005). Features of pre-kindergarten programs, classrooms, and teachers: Do they predict observed classroom quality and child-teacher interactions?Applied Developmental Science,9(3),144-159.
ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2023, 8 (129)
1-jadval. Sinfdagi qo'llab quvvatlash ko'rinishlari
Tarmoq O'lcham Ta'rif
Hissiy qo'llab quvvatlash Ijobiy muhit Sinfning umumiy hissiy ohangini, o'qituvchilar va talabalar o'rtasidagi aloqani aks ettiradi
Salbiy muhit Sinfda o'qituvchilar va talabalar o'rtasidagi ifodalangan salbiylikning umumiy darajasini aks ettiradi (masalan, g'azab, tajovuz, asabiylashish)
O'qituvchi sezgirligi O'qituvchilarning o'quvchilar ehtiyojlariga bo'lgan munosabatini va talabalarning akademik va hissiy faoliyati darajasidan xabardorligini o'z ichiga oladi
O'quvchilar fikrini hurmat qilish O'qituvchining talabalar bilan o'zaro munosabati va sinfdagi faoliyati o'qituvchi tomonidan boshqariladigan emas, balki o'quvchilarning qiziqishlari, motivatsiyasi va nuqtai nazariga e'tibor qaratish darajasi.
Yuqori darajadagi boshqaruv Sinfning qat'iy tuzilganligi yoki bolalarning qiziqishlari va/yoki ehtiyojlari hisobiga tartiblanganligini baholaydi.
Sinfxona tuzilmasi Xulq-atvorni boshqarish O'qituvchilarning xatti-harakatlarning aniq taxminlarini taqdim etish va xulq-atvor masalalariga sarflangan vaqtni kamaytirish orqali noto'g'ri xatti-harakatlarning oldini olish va qayta yo'naltirish uchun samarali usullardan foydalanish qobiliyatini o'z ichiga oladi.
Samaradorlik O'qituvchilar o'qitish vaqtini va tartiblarini qanchalik to'g'ri boshqarishini hisobga oladi, shunda talabalar o'rganish uchun maksimal imkoniyatlarga ega bo'ladilar.
O'qitish Formatlari O'qituvchilarning qiziqarli mashg'ulotlar, ko'rsatmalar, markazlar va materiallarni taqdim etish orqali talabalarning faolligi va o'rganish qobiliyatini maksimal darajada oshirish darajasi
Sinfdagi tartibsizlik Sinfda tartibsizlik va tartibsizlik hukmron bo'lishi uchun o'qituvchilarning bolalarni samarasiz boshqarish darajasi
O'rgatuvchi qo llab-quvvatlashi Kontseptsiyani ishlab chiqish Ta'lim munozaralari va faoliyati talabalarning yuqori darajadagi fikrlash qobiliyatlarini rag'batlantirish darajasi, esdalik va faktlarga asoslangan o'rganishga e'tibor qaratish.
Fikr-mulohaza sifati O'qituvchilarning o'rganish va tushunishni kengaytirishga qaratilgan fikr-mulohazalarini taqdim etishini ko'rib chiqadi (formativ baholash), to'g'rilik yoki yakuniy mahsulot emas (summativ baholash)
Tilni modellashtirish O'qituvchilarning bolalar bilan individual, kichik va katta guruhdagi o'zaro munosabatlarida tilni rag'batlantirish va tilni osonlashtirish usullaridan foydalanish sifati va miqdori
Ta'limni boyitish usullari O'qituvchilarning bolalarning fikrlash va materialni tushunishni chuqurroq va murakkabroq darajada rivojlantirish uchun turli strategiyalardan qanchalik foydalanganligi
o'zaro ta'sirning muhim aspekti ekanligi mam-lakatimizda tadqiqotchilar tomonidan yetarlicha yoritilmagan.
Tadqiqodning maqsadi.
Bilamizki, o'quvchilar bilan samarali aloqa-lar ko'p hollarda notekis taqsimlanadi va bu aloqalarni bir miqyosda ishlab chiqarish qiyin. O'qituvchilarning yosh bolalar bilan ijtimoiy va ta'lim shakllarida samarali muloqot qilish qobili-yatlari ularning ruhiy salomatligi va ijtimoiy yor-dami bilan bog'liq. Shu sababli, ilmiy izlanishimiz maqsadi - maqsadli va barqaror kasbiy rivojlan-ish o'qituvchilarning bolalar bilan o'zaro muno-sabatlarini va ularning ta'lim faoliyatini amalga oshirish qobiliyatini sezilarli darajada va tizimli
ravishda yaxshilashi uchun amaliy tavsif va tavsi-yalar ishlab chiqishdan iborat.
Tadqiqotning ob'yekti sifatida Toshkent shahri, Yunusobod tumanidagi, 239-sonli ayrim fanlari chuqur o'qitiladigan umumiy o'rta ta'lim maktabidagi ta'lim jarayoni tanlandi.
Tadqiqotning predmeti.
Maktabdagi boshlang'ich sinflarda o'qituvchi va o'quvchi munosabatlarining ta'lim sifatiga ta'sirini aniqlash.
Tadqiqotda qiyosiy tahlil va amaliy ko'nikmadan foydalanildi.
Tadqiqotning empirik manbaini anketa so'rovnomalari natijalari tashkil etadi.
Asosiy qism.
ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2023, 8 (129)
1-rasm. Empirik o'tkazish natijalari.
Ba'zi keng miqyosli tadqiqotlar, jumladan, tajribalar, boshlang'ich sinflarda o'qitish sifat-ning turli ko'rsatkichlarini (ya'ni, tarkibiy elementlar, jismoniy muhitning xususiyat-lari, o'qituvchilar va o'quvchilar bilan o'zaro munosabatlar) o'rganib chiqdi. Ushbu tadq-iqotlar bolalarning o'qituvchilar bilan o'zaro munosabatlari, ta'limdagi yutuqlar bilan ijobiy bog'liqlikka ega ekanligini bir necha bor tas-diqlab berdi. Misol uchun, yaqinda o'tkazilgan bir qator tadqiqotga ko'ra, sinflari ko'proq his-siy jihatdan qo'llab-quvvatlanadigan va yax-shiroq boshqariladigan bolalar keyingi yil kuchliroq ijtimoiy ko'nikmalar va kamroq xatti-harakatlarni namoyish etdilar. Bundan tashqari o'qituvchilar bilan idrok va til ko'nikmalarini rag'batlantiradigan o'zaro munosabatlar bolalarning o'quv yutuqlarini yaxshilaydi.
O'quvchilar bilan dastlabki tajribalar shuni ko'rsatadiki, erta bolalik davrida o'qituvchi bilan ko'proq ijobiy ta'limni boshdan kechir-gan bolalar o'zlarining o'smirlik yillarida yax-shi akademik yutuqlar va kamroq nojo'ya xatti-harakatlarni namoyish etishadi. Dalillar sifatni ko'p turdagi xususiyatlarning kombinatsiyasi sifatida emas, balki o'qituvchilar bilan bolalarn-ing sinfdagi o'zaro munosabatlari nuqtai naz-aridan aniqlashni qo'llab-quvvatlaydi. Agar biz ushbu o'zaro ta'sirlarni yaxshilash orqali sifatni oshirmoqchi bo'lsak, qayerga qarashimiz kerak? O'qituvchi va talaba o'zaro munosabatlariga kiritilgan uchta jarayon ayniqsa muhim ko'rinadi: bolalarning o'qituvchilar bilan individual o'zaro munosabatlari; ta'limdagi o'zaro ta'sirlarning mazmuni; o'qituvchilarning shaxsiy qobiliyatlari.
Bolalarning o'qituvchilar bilan individual o'zaro munosabatlari: Bir sinfdagi bolalar o'rganishga turlicha yondashadilar va ularning individual munosabati maktabga qanchalik mos-lashishini bashorat qiladi. O'qituvchilarga nis-batan ijobiy his-tuyg'ularni namoyon etadigan yosh bolalar, odatda, yaxshi akademik va ijtimoiy natijalarga ega bo'lishadi va bolalarning sinfdagi vazifalar va mashg'ulotlarda ishtirok etishlari katta yutuqlarni bashorat qiladi.
O'qituvchining qobiliyatlari: Ba'zi shaxsiy qobiliyatlar o'qituvchilarga bolalar bilan muloqot qilishda yordam berishi mumkin1. Ikkita qobili-yat sinfdagi o'zaro munosabatlar sifatini oshirish uchun alohida e'tiborga loyiq: o'qituvchilarning bolalarning ishoralarini kuzatish qobiliyati va o'qituvchilarning o'zlarining stress va his-tuyg'ularini tartibga solishi. Ushbu imkoniyat-larni yaxshiroq tushunish o'qituvchilarni tayy-orlash va malakasini oshirishga yordam beradi (1-rasm).
Samarali o'qitish omili (bir omilli model). II = Ijobiy iqlim; SI = Salbiy iqlim; O'S = O'qituvchining sezgirligi; O'N = O'quvchilar nuqtai nazari; HN = Haddan tashqari nazorat; XB = Xulq-atvor boshqaruvi; TSH = Ta'lim shakllari; TA = tartibsizlik; KI = Kontseptsiyani ishlab chiq-ish; FMS = Fikr-mulohaza sifati; TM = Til modeli; TUB = Ta'lim usullarining boyligi.
Toshkent shahri, Yunusobod tumanidagi, 239-sonli ayrim fanlari chuqur o'qitiladigan umumiy o'rta ta'lim maktabidagi faoliyat olib borayotgan boshlang'ich sinf o'qituvchilari va
1 Jo'raeva S.N. Pedagog imijini tavsiflovchi shaxslilik xususiyatlari // Pedagogik mahorat. 2022. № 1. B. 50-56.
ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2023, 8 (129)
ular o'qitayotgan sinf o'quvchilaridan olingan savolnoma asosida maktabdagi boshlang'ich sinf o'qituvchilarining tarmoqlarda samarali o'qitish foizi aniqlandi. Unga ko'ra o'qituvchilarning sinfda ijobiy iqlim yaratish ko'rsatgichi 90%, har xil vaziyatga ko'ra salbiy muhit hukmronligi 40%, dars jarayonida o'qituvchining o'z o'quvchilariga nisbatan sezgirligi 90%, o'qituvchining o'quvchiga nisbatan to'g'ri nuqtai nazarda bo'lishi 95%, boshlang'ich sinf bo'lganligi uchun haddan tashqari nazorat ko'rsatgichi 95%ni tashkil qildi, o'qituvchining har qanday vazi-yatda o'z xulq atvorini bajara olish qobilyati 80%, ta'lim shakllaridan o'quvchi yoshi va salo-hiyatidan kelib chiqqan holda to'g'ri foydalana olishi 85%ni, sinflardagi tartibsizlik darajasi 50%, o'qituvchi har bir bolaga alohida yo'naltirilgan
konsepsiyasini ishlab chiqish darajasi 70%, o'qituvchining o'quvchilar mustaqil fikr mulo-hazalari bilan ishlash ko'nikmasi 90%, bolalarga nisbatan muomala til modellarining shakllan-ganlik darajasi 80% va ta'lim usullari boyligi 75% ko'rsatgich bilan belgilandi.
Xulosa.
Xulosa qilib aytganda, ushbu tadqiqot sinfdagi o'zaro ta'sirlar nazariyasini qo'llab-quv-vatlaydi va mavjud ta'lim nazariyasi, tadqiqot-lari va amaliyoti uchun muhim ahamiyatga ega. O'qituvchilarning samaradorligi va mas'uliyatiga e'tibor kuchayib borayotganligi sababli, o'qitish bo'yicha kuzatuv tadqiqotlari davom etayotgan siyosat va amaliyot bahslariga hissa qo'shishda davom etishi muhim ta'limdagi muhim xususiyatdir.
Adabiyotlar ro'yxati:
1. Brophy, J., & Evertson, C. (1976).Learning from teaching: A developmental perspective. Boston: Allyn & Bacon.
2. Hamre, B. K., Pianta, R. C., Burchinal, M., Field, S., Locasale-Crouch, J. L., Downer, J. T., ... Scott-Little, C. (2012). A course on effective teacher-child interactions: Effects on teacher beliefs, knowledge, and observed practice.American Education Research Journal,49(1), 88-123.
3. Hanushek, E. A. (2002).The long-run importance of school quality.NBER Working Paper9071, National Bureau of Economic Research
4. Kane, T. J., & Staiger, D. O. (2012).Gathering feedback for teachers: Combining high-quality observations with student surveys and achievement gains. Policy and practice brief prepared for the Bill and Melinda Gates Foundation
5. Pianta, R. C., Howes, C., Burchinal, M., Bryant, D., Clifford, R., Early, C., & Barbarin, O. (2005). Features of pre-kindergarten programs, classrooms, and teachers: Do they predict observed classroom quality and child-teacher interactions?Applied Developmental Science,9(3),144-159. Pianta, R. C
6. Jo'rayeva S.N. O'qituvchi imidji mas'uliyati bilan o'zaro aloqadorlik uyg'unligi // «Psixologiya». 2021. №2. B. 55-99.
7. Jo'raeva S.N. Pedagog imijini tavsiflovchi shaxslilik xususiyatlari // Pedagogik mahorat. 2022. №1. B.50-56.
3AM0HABMM TAMMM / COBPEMEHHOE OBPA3OBAHME 2023, 8 (129)
