BOSHLANG’ICH SINF O’QUVCHILARINING KREATIV FIKRLASH QOBILIYATLARINING RIVOJLANISHIDA YARATILGAN YANGI DARSLIKLARNING AHAMIYATI Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

>q )> d )> :>

Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №5

BOSHLANG'ICH SINF O'QUVCHILARINING KREATIV FIKRLASH

*

>

QOBILIYATLARINING RIVOJLANISHIDA YARATILGAN YANGI DARSLIKLARNING AHAMIYATI

)>j# *J>

Mayorova Zamira

Buxoro viloyati G'ijduvon tumani 60-maktabning boshlang'ich ta'lim fani o'qituvchisi https://doi.org/10.5281/zenodo.6717671

friß > Annotatsiya: Ushbu maqolada boshlang'ich sinf o'quvchilarining kreativ

fikrlash qobiliyatlarining rivojlanishida yaratilgan yangi darsliklarning ahamiyati va

afzalliklari haqida bir qancha fikrlar bildirilgan. Shuningdek, milliy dastur asosida

yaratilgan 1-2 sinflarning ona tili va o'qish savodxonligi kitoblarida berilgan

topshiriqlarning o'quvchilarning kreativ fikrlashlarida, o'z fikrlarini aniq, ravon,

Im nnirAti on I o n r\ n \mnrvti annmurol l/no K oni nnm/in Ki r n n n ^ n n m 1 or\l I nr

to'liq bayon etishlarida yuqori ahamiyat kasb etishi haqida bir qancha misollar

keltirish orqali isbotlab berilgan.

Kalit so'zlar: Milliy dastur, intelektual salohiyat, ilg'or, zamonaviy pedagogik texnologiyalar, kreativ fikrlash, PIRLS,TIMSS, PISA,TALIS, xalqaro baholash

*

dasturlari, grammatik savodxonlik.

Mamlakat ravnaqi va taraqqiyotini ta'lim istiqboli, yosh avlodning ma'naviy kamoloti belgilaydi. Kelajak egalarining zamonaviy bilim,intelektual salohiyat, ilm-u ma'rifat, erkin fikr, ilg'or texnologiyalarni tatbiq etish, jahonda e'tirof etilgan uslub va an'analarni qo'llash malakasiga ega bo'lishi muhim ahamiyatga ega. Ta'lim tizimidagi islohotlar ana shu maqsadga qaratilgan bo'lib, xalqaro mezon asosida dunyoning yuksak taraqqiy etgan davlatlarida qo'llanayotgan va katta samara berayotgan ta'lim texnologiyalari, baholashning xalqaro talablariga muvofiq bo'lishiga qaratilmoqda. Dunyoning yuksak taraqqiy etgan davlatlarida ta'lim sohasida boh°lashnmg PIRLS,TIMSS, PISA,TALIS kabi xalqaro baholash dasturlari amaliyotga muvaffaqiyatli tatbiq etilmoqda. Shu sababli ham boshlang'ich sinflardanoq o'quvchilarning mana shu xalqaro baholash dasturlariga tayyorlash J-jt maqsadida milliy o'quv dasturini amaliyotga samarali joriy etish va darsliklarni yangilash vazifasi turadi. Shunga muvofiq 1-2-sinflarning darsliklari yangilandi, ona

tili va o'qish savodxonligi yaxlitlanib olindi.Mamlakatimiz tayanchi bo'lgan yosh

<11 > ^^ i

avlodni har tomonlama bilimli, intelektual salohiyatga ega, o'zining g'oyalari bilan

! !>»

dadil harakat qilishga undaydigan ta'lim dasturlari esa bugun pedagog xodimlarga

zarur. Chunki milliy o'quv dasturida bo'ladigan har bir yangilik, darsliklardagi o'zgarishlar, shubhasiz biz o'qituvchilarni qiziqtiradi, o'z ustimizda ko'proq

^^^ ----------- biz ............... ^^^ oz ----------- koproq

ishlashga, o'z fanimizni puxta o'rganishga yo'naltiradi. Avvalgi o'quv dasturlari

31><}>

U>,* ^ «KQs

>q )> d )> :>

Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №5

mazmuni 90% nazariyadan iborat bo'lgan bo'lib, o'qitish metodikasi yodlatishga

#

>

yo'naltirilgan bo'lsa, yangi milliy o'quv dasturining mazmuni esa 50% nazariya, 50% amaliyotdan iborat bo'lib, o'quvchilarni kreativ fikrlashlariga, mustaqil faoliyatini qo'llab- quvvatlashga qaratilgan. Shuningdek, o'quv dasturlarida baholash jarayoni faqat eslab qolgan bilimlar hajmini aniqlagan. Yangi dastur asosida esa, o'quvchilarda shakllangan ko'nikmalar baholanadi. Fanlar soni va o'quv yuklamalari optimallashtirilib, o'quvchilarning qiziqishiga ko'ra fanlar tanlab, o'qish imkonini beruvchi variativ o'quv dasturlar asosida hayotga va kasbiy faoliyatga tayyorlash

1 J O J J O JJ

imkoni yaratiladi. Milliy o'quv dasturi asosida fanlar chiziqli tartibda emas, spiralsimon tarzda o'qitiladi. Ya'ni mavzular takroriy emas, bir- birini mantiqan davom ettiruvchi hamda, soddadan murakkabga tomon yo'naltirilgan tarzda kiritilgan.

Darsliklarda berilgan mavzular, topshiriqlar to'laqonli o'quvchilarda kreativ fikrlashni rivojlantirishga qaratilgan desak mubolag'a bo'lmaydi. Milliy o'quv dasturida belgilab berilganidek, ona tili va o'qish savodxonligi fanini o'qitishda

*

asosiy e'tibor o'quvchida tilga doir to'rt ko'nikmaning:

1. O'qib tushunish;

2. Tinglab tushunish;

3. Nutq so'zlash va yozish;

4. Grammatik savodxonlikni shakllantirishga qaratilgan.

Birgina 2- sinf ona tili va o'qish savodxonligi kitobi misolida ko'radigan bo'lsak, III- bo'lim: qishda uxlaydigan hayvonlar mavzusida o'quvchilarning yuqoridagi to'rtta ko'nikmasini shakllantirishga qaratilgan bir- biridan qiziq topshiriqlar berilgan. Dastlab o'quvchilar kitobda berilgan rasmlarga qarab o'zlari mustaqil qishda uyquga ketadigan hayvonlarning nomini aytishadi va darslikda berilgan savollar o'quvchida fikrlash qobiliyatini rivojlantiradi. Masalan: Qishda uxlamaydigan hayvonlar nima bilan oziqlanadi? Mana shu birgina savolning javobini o'quvchi topishi uchun, avvalo, qahraton qishda qanday oziqlar bo'lishi mumkin hayvonlar uchun shu haqida mushohada yuritadi va rasmda berilgan olmaxonlarning qo'lidagi yong'oqlarni ko'rib, qishda ham qorlar orasidan, daraxtlardan yong'oqlarni topib, iste'mol qilish mumkinligini anglab yetadi. Yana muhim jihati o'quvchilarning

J-jt

n 11 1 I ¡"1 Ii 1 Hl Ii 1 1 11 Ii <1 m + r» n n I"

grammatik savodxonligini aniqlash uchun ham topshiriq berilgan, bog'liqligi, aynan

mana shu rasm asosida, ya'ni rasmdagi hayvonlar nomini bo'g'inlarga ajratib yozish. O'quvchilarga shu o'rinda o'qituvchi bo'g'inga ajratib yozish bilan birga bo'g'inga ko'chirish qoidasini ham aytib o'tishi o'rinli, yoki bo'lmasa, o'qituvchi mana shu

! K*

topshiriqni bajartirish uchun o'quvchilarga daftar chiziqlarini ikki ustunga ajratib, 1-ustunga bo'g'inga ajratish, 2- ustunga bo'g'inga ko'chirish mashqini bajartirsa, o'quvchida ko'nikma hosil bo'ladi.Masalan:

I >;> >

>q ] i )> >

U>,* ^ «KQS

ы> >>

* : > PV

3>>

Ы )>

j J> >

>

Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №5

hm*

i ш

ы >

зй* Ы >

ЩУ

Bo'g'inga ajratish Bo'g'inga ko'chirish

Yum-ron-qo-ziq Yum-ron-qo-ziq

Tul-ki Tul-ki

Ol-ma-xon Ol-ma-xon

Qu-yon Qu-yon

I-lon Ilon

Bo'-ri Bo'-ri

A-yiq Ayiq

Ki-yik Ki-yik

Tip-ra-ti-kan Tip-ra-ti-kan

Bu-g'u Bu-g'u

Boy-qush Boy-qush

>

2

+Й )> ы>

H >{

i

J>

+И >

Щ »

ш

j

kiíT

i >>

i >j>¡

Ы >

> >p

рч*'

Demak, ayiq va ilon so'zlarida bo'g'inga ajratish va bo'g'inga ko'chirishda farqli jihatlar bor ekan. Aynan mana shu so'zlarni bo'g'inga ko'chirishda boshlang'ich sinf o'quvchilari juda ko'p xatoliklarga yo'l qo'yishadi. Agar o'qituvchilar har bir darsda mana shunga o'xshagan topshiriqlarni berib borsalar, o'quvchilarda grammatik savodxonlik boshlang'ich sinfdanoq shakllanadi.

Keyingi topshiriq audiomatn tarnda beгilgan. Bu ham o'quvchida tinglash, diqqat va fíkrini bir joyga jamlash, xotirasini mustahkamlash kabi sifatlarni shakllantiгadi. "Qo'ng'ñ ayiq" audiomatnni tinglash o^ali o'quvchilaг daгslikda berilgan yettita savollarga javob berishadi. Savollar saviyasi ham ancha murakkab, o'quvchini tanqidiy fikriashga, tafakkurini o'stiгishga mo'ljallangan. Shuningdek, o'qish savodxonligini гivojlantiгish maqsadida darelikda bitta matn va she'г berilgan. Shu asosda o^uvchi^ matndan ham o'qish ko'nikmasini hosil qiladi, hamda grammatik topshiriqlarni bajarishadi. Bñgina savolning o'zi ("Hikoyani so'zlab berayotgan bola yoki qizni qahramon deya olamizmi?) o'quvchida kгeativ fikrlashni гivojlantiгadi. Sinf o'quvchilarining haг biгi o'zgacha, noan'anaviy javoblami beгishadi. Qo'shimcha гavishda o'qituvchi o^uvchila^a siz ham hayotda qahramonlik ko'гsatganmisiz va bu ishizni qahramonlik deya olasizmi kabi savollarni berish oгqali o'quvchida o'zining xatti-haгakatlaгini taqqoslash ko'nikmasini shakllantñgan bo'ladi.

Xulosa qilib aytganda milliy dastur asosida yaratilgan 2- sinflarning ona tili va o'qish savodxonligi dareligi avvalgi da^KMa^an o'zining mavzu jihatdan гang-barangligi, topshiгiqlaг saviyasining muгakkabligi va se^iiTaligi, o'quvchilami kreativ, tanqidiy- tahliliy fikrlashga chorlashi bilan ahamiyatli. Albatta, bu darelikning ham ba'zi biг juz'iy xatoliklari bo'lishi mumkin, yoki ayrim yangiliklami tez qabul qilmaydigan o^tuvcM^ tomonidan tanqidga ham uchгagandiг, lekin nima

ЫЬ> *ф>

i >j ч >2*'

Qj^f^S).

23

' j» ы >

q > >

Ы >

q

q <;>

• J^W

ы )>

й*

>>

^ >3> 1

s ^ Jv t

i ]>■ у.

ы> i i>j

№

>j*

Ы>

Ы )> Ы*

Ы>

! >5>

Ы )>

• >4>

+И >

Щ

Ш>

! >1 l3>-

Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №5

bo'lganda ham hoziгgi shiddat bilan гivojlanib boгayotgan zamonda, biz o'quvchila^a mana shunday yangi, zamonaviy, jahon andozalaгiga mos bo'lgan ЫНшкг asosida yaгatilgan daгsliklar asosida bilim bernas ekanmiz, kelajakda ta'lim sohamizda yo'qotisЫaгga duch kelamiz.

Foydalanilgan adabiyotlar:

1. Umumiy o'rta ta'limning o'quv dastuгi (1-2-3-4-sinflar) uchun.2021-2022-o'quv yili uchun.

2. "Boshlang'ich sinf o'quvchilari bilimini baholashda xalqaro tajгibalaгdan foydalanish: muammo va yechimlaf' mavzusidagi vaziriik miqyosidagi ilmiy-amaliy anjuman. Buxoro-2020.

3. I.Azimova, K.Mavlonova, S. Quгonov, Sh. Tuгsun. Umumiy o'rta ta'lim maktablarining 2- sinfi uchun darslik. T.:2021.

m>

ы p ] >i> Ы > i >j>

+H >

л w> -

ы*

-^fV-iír f.--^SfV-^ï f.—

24

>

л>> * ¡ ••

щ >

um

j

и

Щ >

H ж«*

q

Ы > Ы >

q >р-

wi >

Зиь

Ы >

И*-*ф>

*4> q

¡Ы>

Pl>

q > >

Ы >

q ж** q