BOSHLANG‘ICH SINF O‘QUVCHILARINING IJODIY FAOLIYATGA TAYYORLASH TEXNOLOGIYASI Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

JffiTALQINVA

\-/TADQIQOTLAR No4 2022

ilmiy-uslubiy jumaU

Rn«TTT ATVri'Tm ST1VF fVm \ Y IIII A li I\I\YI TTOniV FAOT IVAIYI A

BOSHLANG'ICH SINF O'QUVCHILARINING IJODIY FAOLIYATGA

TAYYORLASH TEXNOLOGIYASI

* : i>

»

Davlayeva Malika Abraxmatovna

Denov tadbirkorlik va pedagogika instituti ta'lim tarbiya nazariyasi va metodikasi boshlang'ich ta'lim yo'nalishi 1-kurs magistranti

Eshkarayev Ulug'bek Choriyevich Ilmiy rahbar pedagogika fanlari doktori, dotsent https://doi.org/10.5281/zenodo.7256967

i >j>!

Annotatsiya: Ushbu maqolada boshlang'ich sinfda o'yinlar vositasida o'quvchilar ijodiy faoliyatini shakllantirish yo'llari, o'yinlar asosida o'quvchilarning ijodkorligini rivojlantirish, kichik maktab yoshidagi o'quvchilarni ijodiy faoliyat jarayoniga tayyorlash, uning pedagogik ahamiyati, o'quvchilarda ijodkorlik

n AKI I 11 mil m f1T rrvl 1 ntrfl T1 mQ+A/llVofll rvn m rv n OX r +n'1ltYI 1 r A1T /1 n r 111 IT n n 1*1 nr Afllnn

qobiliyatini rivojlantirish metodikasi, zamonaviy ta'lim yondashuvlari asosida

>

o'quvchilar ijodiy faoliyatini tashkil etish usullari, yo'llari va samaradorligi haqida fikrlar yoritilgan.

Kalit so'zlar: ijodiy faoliyat, o'qitish, mashg'ulot, boshlang'ich ta'lim, o'quv

»

m?

jarayoni, o'qituvchi, o'quvchi faoliyati, hamkorlikda o'qitish.

Abstract: This article discusses ways to form the creative activity of primary school students through games, the development of students' creativity based on games, the preparation of primary school students for the process of creative activity, its pedagogical significance, student creativity. methods of development, ways, methods and effectiveness of organizing the creative activity of students on the basis of modern educational approaches.

Keywords: creative activity, teaching, lesson, elementary education, educational process, teacher, student, learning in cooperation.

mo*

*

Zamonaviy ta'limning mohiyatini ochib berish, pedagog faoliyatini keng qamrovli yoritish. Bo'lajak o'qituvchilarda kasbiy mahorat va darsga ijodiy yondoshib, unda o'qitishning yangi shakl usullarini qo'llash. Ta'lim o'qituvchi

va

o'quvchilarning hamkorlikdagi faoliyati bo'lib, shu jarayonda shaxsning taraqqiyoti, uning ma'lumoti va tarbiyasi ham amalga oshadi. Darslarda o'qituvchi o'z bilimi, ko'nikma va malakalarini mashg'ulotlar vositasida o'quvchilarga yetkazadi, o'quvchilar esa uni o'zlashtirib borishi natijasida undan foydalanish qobiliyatiga ega bo'ladi. O'rganish jarayonida o'quvchilar o'zlashtirishning turli ko'rinishlaridan foydalanishadi, ya'ni o'zlashtirilayotgan ma'lumotlarni qabul qilish, qayta ishlash hamda amaliyotga tatbiq etishda o'ziga xos tafovutlarga tayanadi. Ta'lim jarayonida

j J " K

v> ¡>

] q ]> >

_____

-V^^-V-^ 2i

JffiTALQINVA *<il]

\-#TADOIQOTLAR Nod 2022

№4 2022

ilmly-usluMy juniali

miiif-iwuuif juinan

o'qituvchi va o'quvchilarlarning dars paytidagi hamkorligi, o'quvchilarning mustaqil

ishlashi, sinfdan tashqari ishlar shaklida ta'lim va tarbiya masalalari hal etiladi.

Ta'limning maqsadi jamiyat ehtiyojiga mos ravishda shakllanadi. Shunday ekan, ta'lim-tarbiya maqsadi mos va mutanosib bo'lishi kerak. Ilmiy adabiyotlarda ta'limning maqsadi imkoniyatlaridan to'g'ri, aniq, o'rinli foydalanish ko'nikma va alakalarini hosil qilish, mantiqiy-ijodiy tafakkumi rivojlantirish, kommunikativ savodxonlikni oshirish, milliy g'oyani singdirish, sharqona tarbiyani shakllantirish,

J»

! \m-

shaxsni ma'naviy boyitishdan iboratligi ta'kidlangan. Ta'limiy maqsad asosida o'quvchilarda mustaqil fikrlash, og'zaki va yozma savodxonlikni oshirish, mantiqiy afakkurni rivojlantirish orqali ularning muloqot madaniyati takomillashtiriladi.

Tarbiyaviy maqsad asosida esa ma'naviy, g'oyaviy, nafosat tarbiyasi beriladi. Til o'rganish jarayonida xalqning madaniy-axloqiy qadriyatlariga yaqinlashtirish imkoni paydo bo'ladi.

Ulug' donishmandlardan biri «kelajak tashvishi bilan yashasang,

Tnrf7onnlonnn-frn \rnvr in Ki 11 m Kar r\'mf\\ rlarrnn al/ nn Vi i rf 1 m nrln In ' lim In rKi \ rn

farzandlaringga yaxshi bilim ber, o'qit», degan ekan. Yurtimizda ta'lim-tarbiya

tizimida amalga oshirilayotgan islohotlar haqiqiy ma'noda bir-ikki yillik yoki qisqa davrda samaraga erishishga qaratilgan ish emas, balki chin ma'noda bir necha yuz yillarga tatiydigan o'zgarish bo'ldi, desak xato bo'lmaydi. Prezidentimizning

»

m?

kelajagimiz, kelajak avlodimiz haqida qayg'urib, yurtimizning barcha farzandlari -mening farzandlarim, ular bizlardan ko'ra kuchli, bilimli va albatta baxtli bo'lishlari kerak, degan g'oyasi zamirida donishmandlarcha siyosat yotganini ko'rsatadi.

Ma'lumki, ta'limda ilg'or pedagogik va yangi axborotlar texnologiyalarini tatbiq

r»'/rni7 maeVi rr'nl r»+1 anninrr camoroHnrl 1 mm r»cViinV\mnQ i1m_fan

etish o'quv mashg'ulotlarining samaradorligini oshiribgina qolmay, ilm-fan yutuqlarini amaliyotda qo'llash orqali mustaqil va mantiqiy fikrlaydigan, har tomonlama barkamol yuksak ma'naviyatli shaxsni tarbiyalashda muhim ahamiyat kasb etadi.

Ijodkorlik faoliyatini rivojlantirishda ijodiy qobiliyatni shakllantirishga, ilmiy-ijodiy izlanishlarga yo'llaydigan, bilishga oid ilmiy faoliyatni tashkil etish shakl va metodlaridan foydalanish o'z samarasini berdi. Bu borada ijodiy faoliyatni rivojlantirish darslariga dialog-darslar munozara, bahs, suhbatlar, fantaziya, izlanish darslari, muammolar qo'yish va ularni yechish darslari; ishtirokchilik darslari,

J-jt

modellashtirish, badiiy texnik ijodkorlik, ijod qilish, kichik kashfiyotlar yaratish, insholar yozish, solnomalar tuzish, ishbop o'yinlardan, innovatsion metodlardan

foydalanish kabilar eng samarali bo'ldi. ta'lim jarayonida dars shakllarining o'yin

<11 > 4L' ^^ 1 "]>

usullari sifatida o'qitishning ma'lum bir paytida o'tkaziladi.

O'qituvchi va o'quvchi talabaning maqsaddan natijaga erishishida qanday texnologiyani tanlashlari ular ixtiyorida, chunki har ikkala tamonning asosiy maqsadi aniq: natijaga erishishga qaratilgan, bunda o'quvchi -talabalarning bilim saviyasi,guruh xarakteri,sharoitga qarab ishlatiladigan texnologiya tanlanadi,

31><}>

i^Ä^^t^ 22

JffiTALQINVA 1

\-/TADQIQOTLAR No4 2022

¡ImlyuHuOiy jumali i»--r

M3

Miiiif-iwuuif juiiian

masalan, natijaga erishish uchun balkim kompyuter bilan ishlash lozimdir, balkim

#

>

film, tarqatma material, chizma va plakatlar, turli adabiyotlar, axborot texnologiyasi kerak bo'ladi, bular o'qituvchi va o'quvchi-talabaga bog'liq.Shu bilan bir qatorda o'qitish jarayonini oldindan loyihalashtirish zarur, bu jarayonda o'qituvchi o'quv predmetining o'ziga xos tamonini, joy va sharoitni, TSO ni, eng asosiysi, o'quvchining imkoniyati va ehtiyojini hamda hamkorlikdagi faoliyatini tashkil eta olishini hisobga olishi kerak, shundagina, kerakli kafolatlangan natijaga erishish mumkin. Qisqa qilib aytganda o'quvchi talabani ta'limning markaziga olib chiqishi

" 1 1 ° ° 1

kerak.

O'qituvchi tomonidan har bir darsni yaxlit xolatda ko'ra bilish va uni tasavvur etish uchun bo'lajak dars jarayonini loyihalashtirib olishi zarur. Bunda o'qituvchiga u tomonidan bo'lajak darsni texnologik xaritasini tuzib olishi katta axamiyatga egadir. Chunki darsning texnologik xaritasi xar bir mavzu, xar bir dars uchun o'qitilayotgan predmet, fanning xususiyatidan,o'quvchi talabalarning imkoniyati va extiyojidan kelib chiqqan xolda tuziladi.

O'qituvchi tomonidan o'zi o'qiyotgan fanning har bir mavzusi, har bir dars mashg'uloti bo'yicha tuzilgan yuqoridagi kabi texnologik karta unga fani, predmetini yaxlit xolda tasavvur etib yondashishga, tushunishiga, yaxlit o'quv jarayonining

»

boshlanishi, maqsadidan tarqatib, erishiladigan natijasiga ko'ra olishiga yordm beradi. Ayniqsa texnologik kartani o'quvchi talabaning imkoniyati, ehtiyojidan kelib chiqqa xolda tuzilishi uni shaxs sifatida ta'limning markaziga olib chiqishga olib keladi. Bu esa o'qitishning samaradorligini oshirishga imkon yaratadi.

O'qitish jarayonida o'quvchi talabalarga shaxs sifatida qaralishi, turli pedagogik texnologiyalar hamda zamonaviy metodlarni qo'llanilishi ularni mustaqil, erkin fikrlashga, Izlanishga, har bir masalaga ijodiy yondashish, ma'suliyatni sezish, ilmiy tadqiqod ishlarini olib borish, tahlil qilish ilmiy adabiyotlardan unimli foydalanishga, eng asosiysi, o'qishga, fanga, pedogogka va o'zi tanlagan kasbiga bo'lgan qiziqishlarni kuchaytiradi.

Bunday natijaga erishish amaliyotda o'quv jarayonida innovotsion va axborot texnologiyalarini qo'llashni taqoza etadi. Ular juda xilma-xildir. Biz ulardan bazilari xaqida to'xtalib o'tamiz va ularni o'tkazish tartibi xaqida qo'llama beramiz. Ushbu

J-jt

metodik qo'llanmada keltirilgan zamonaviy metodlar, yoki o'qitishning samarasini oshirishga yordam beruvchi texnologik treninglar o'quvchi talabalarda mantiqiy, aqliy, ijodiy, tanqidiy, mustaqil fikrlashni shakllantirishga, qobiliyatlarini rivojlantirishga, raqobatbardosh, yetuk mutaxassis bo'lishlariga hamdaMutaxassisga kerakli bo'lgan kasbiy fazilatlarni tarbiyalashga yordam beradi.

Biz quyida o'qitish jarayonida qo'llash mumkin bo'lgan metodlardan foydalanib o'quvchilarning ijodiy faoliyatini rivojlantiramiz. Ularninng mavzuni tez va oson

o ---------------- ijodiy ......................................mavzuni tez va oson

tushinishiga sababchi bo'lamiz.

Ы> 3 ]> <}>

JffiTALQINVA 1

\-#TADOIOOTLAR Nod 2022

№4 2022

ilmlyuslubly jurnali

Miiiif-iwuuif juiiian

"Tarmoqlar" metodi o'quvchi talabani mantiqiy fikrlash, umumiy fikr doirasini

kengaytirish, mustaqil ravishda adabiyotlardan foydalanishni o'rgatishga qaratilgan."3x4" metodi- o'quvchi talabalarni erkin fikrlashi, keng doirada turli g'oyalarni bera olishi, ta'lim jarayonida yakka, kichik guruh xolda tahlil etib, xulosa chiqara olishi, ta'rif bera olishiga qaratilgan.

Boshlang'ich ta'limda o'yin ijodiy faoliyatning bir shaklidir. Bunda o'kuvchi ijtimoiy va moddiy borliqni bilish hamda anglash asosida emotsional - xissiy,

V

!

intellektual-axloqiy rivojlanadi. O'yinlar, ularning inson taraqqiyotidagi o'rni haqida psixologiya, etnografiya, madaniyat, pedagogika fanlarida bir qator tadqiqot ishlari olib borilgan.

XIX asrning oxirida nemis olimi K.Gross o'yinlarni tizimli o'rganishga harakat qilgan bo'lsa, nemis psixologi K.Byuller o'yinlarni «qoniqish hosil qiluvchi» faoliyat sifatida tadqiq etadi. L.S.Vigotskiy, A.N.Leontyevlar fikricha, o'yinlarni nazariy jixatdan ijtimoy tabiatiga ko'ra ma'lum faoliyatiga yo'naltirilganligi bilan bog'lab,

fnrlriin û+rrnt-> Krv'l pnl nr ТЛ 13 L 1 n 1 n finnvr 11 Л11Л1 Krvnnno Г1 П n n 1 IО rl Л1 К пК 111Л1

tadqiq etgan bo'lsalar, D.B.Elkonin shaxs xulqini boshqarishni tarkib toptirib, uni

>

takomillashtiruvchi faoliyat sifatida talqin etadilar. Lekin o'yinlarni yagona va eng muhim asosiy xususiyati uning ta'limdagi axamiyatliligidir.

O'yinlarda bolaning xulqi erkin shakllanadi va ijtimoiylashadi. O'yinlarning eng

muxim jihati uning ikki tamonlama xarakterga egaligi bo'lib, uning dramatik san'atga ham mosligidir. Bir tamondan o'yin ishtirokchilari uni amalgam oshirishda muayyan nostandart vazifalar bilan bog'liq xaqiqiy faoliyatni bajarsalar, ikkinchi tamondan esa o'yinlar bu faoliyatning aksariyat paytlarida ma'suliyatni his etgan holda haqiqiy

vaziyatlardan chetga chiquvchi shartli xususiyat ham kasb etadilar. Demak,

........ . , ..........

o'yinlarning ikki tomonlama vazifani bajarishi uning rivojlanuvchi natijaga ega bo'lishiga sabab bo'ladi. O'yin faoliyati elimentlaridan ta'lim jarayonida keng foydalaniladi. Ular ishbop oyinlar, dedaktik o'yinlar, rolli o'yinlar, kompyuter o'yinlari shular jumlasidandir.

Ishbop o'yinlar kasb faoliyati predmeti yoki ijtimoiy mazmunini qaytadan yaratish shakli bo'lib, amaliyotning ana shu turiga xos munosabatlar tizimini modellashtirishdir. Ishbop o'yinlarni o'tkazishda uning qatnashuvchilari faoliyatini maxsus (o'yin tarzida) imitatsiya modelida rivojlantirishdan iboratdir. O'yinlarning

xarakteriga ko'ra o'quv jarayoni o'yinlari tadqiqotchilik o'yinlari, boshqaruv va

ш

attestatsiyaga doir o'yinlar turiga bo'linadi. O'quv jarayoniga doir o'yinlar o'quv

predmetlar bo'yicha istiqbolda kasbiy faoliyatini to'g'ri tashkil etish va shaxsni J1 > ^^' \ "1 >

maqsadga muvofiq shakllantirishga shart-sharoitlar yaratadi. Ana shu shart-sharoitlar

iw-

! и*

natijasida olingan yangi bilimlar kelgusi kasbiy faoliyatni to'g'ri yo'lga qo'yishga yordam beradi. Ma'lumki, ta'lim hamkorlikka asoslanib, jamoaviy xarakter kasb etadi; kasbga xos faoliyat qoidalari va jamoaning ijtimoiy qoidalariga mos holda amalga oshadi. Ana shu ma'noda ta'limning didaktik va tarbiyaviy ahamiyati o'zaro

Ы> 3 ]> <}>

J"

}Ж<\ Ъ - 1

JffiTALQINVA 1

%#TADQIQOTLAR No4 2022

^^ ¡ImlyuHuOiy jumali i»--r

' 1 J E" I -

birlashib, o'yin faoliyati shaklida o'quvchilarning faolligi ortadi. Ishbop o'yinlarda

tavsiya etilgan muammoli topshiriq maqsadga muvofiq dialogik muloqot asosida ishtirokchilarni rag'batlantiradi, qiziqishlarini orttiradi, emotsional ruh paydo qiladi.

Sinkveyn usuli. Sinkveyn - fransuz tilida «5 qator» ma'nosini bildiradi. Sinkveyn- ma'lumotlarni sintezlash (bir butunga keltirish)ga yordam beradigan qofiyalanmagan she'r bo'lib, unda o'rganilayotgan tushuncha(hodisa, voqea, mavzu) to'g'risidagi axborot yig'ilgan holda, o'quvchi so'zi bilan turli variantlarda va turli nuqtai nazar orqali ifodalanadi. Sinkveyn tuzish- murakkab g'oya, sezgi va

1 1 J о J ■> о

hissiyotlarni bir nechagina so'zlar bilan ifodalash uchun muhim bo'lgan malakadir. Sinkveyn tuzish jarayoni mavzuni yaxshiroq anglashga yordam beradi. Sinkveyn tuzish qoidalari:

1-qator: Mavzu bir so'z bilan ifodalanadi ( odatda ot tanlanadi).

2-qator: Mavzu ikkita sifat bilan ifodalanadi (2 ta sifat yoziladi).

3-qator: Mavzu doirasidagi hatti-harakatni uchta so'z bilan ifodalanadi.(3 ta fe'l yoki ravishdosh yoziladi).

4-qator: Mavzuga nisbatan munosabatni anglatuvchi va to'rtta so'zdan iborat bo'lgan fikr yoziladi.(4 ta so'zdan iborat jumla yoziladi).

5-qator: Mavzu mohiyatini takrorlaydigan, ma'nosi unga yaqin bo'lgan bitta

»

m?

so'z yoziladi (mavzuga sinonim so'z yoziladi). Misol: Shaxs Serg'ayrat va baxtiyor. Izlanadi, fikr yuritadi, komillikka intiladi.

Naqadar buyuk va murakkab mavjudot. Inson. Klaster usuli. Klasterlarga

. ....... , . , . ........ , . . ,

ajratish- o'quvchilarga biror-bir mavzu to'g'risida erkin va ochiq tarzda fikr

yuritishga yordam beradigan pedagogik strategiyadir. Bu usul ko'p variantli fikrlashni o'rganilayotgan tushuncha (hodisa, voqea)lar o'rtasida aloqa o'rnatish malakalarini rivojlantiradi. «Klaster» so'zi g'ujm, bog4am ma'nosini anglatadi. Klasterlarga ajratishni da'vat, anglash va mulohaza qilish bosqichlaridagi fikralashni rag'batlantirish uchun qo'llash mumkin. U asosan yangi fikrlarni uyg'otish, mavjud bilimlarga yetib borish strategiyasi bo'lib, muayyan mavzu bo'yicha yangicha fikr yuritishga chorlaydi. J-jt

Didaktik o'yinlar ta'limiy maqsadlarni amalga oshiradigan va ularga moslashtirilgan bo'ladi. Didaktik o'yinlar tizimidan birinchi marta maktabgacha jarayonida foydalanishga doir F.Fribil va M.Montisorilar ishlab chiqqan bo'lsa, boshlang'ich ta'lim uchun O.Dikroli tadqiqotlar olib borgan. 60-70 yillardan boshlab faqat boshlang'ich ta'limda emas, umumiy o'rta ta'limda ham foydalanila boshladi.

80-yillarda ayniqsa, ishbop o'yinlar keng tarqala boshlandi. Ishbop o'yinlarning

asosiy xususiyati o'yin rejasining o'quv maqsadiga yo'nalganligidadir. Chunki o'quv

_______jj „с •______jrui__J J •___:

maqsadi o'yin vazifalari doirasida etiladi.

Ы> 3 ]> <}>

---M- ^ >

L> * j J ■

JffiTALQINVA 1

\-#TADOIOOTLAR Nod 2022

№4 2022

ilmlyuslubly jurnali

Miiiif-iwuuif juinan

Demak, o'yinlar bolalarning asosiy faoliyat turi bo'lib, u orqali kichik maktab

>

yoshdagi o'quvchilar hayotni, borliqni, tevarak - atrofni o'rganadilar va unga moslashadilar.

Klasterlar tuzishdan yangi mavzuni mukammal o'rganmasdan oldin foydalanish maqsadga muvofikdir.

Klaster tuzish ketma-ketligi:

Katta varog' qog'ozning o'rtasiga yoki sinf doskasiga yoxud yozish uchun foydalanish mumkin bo'lgan sathga «kalit» so'z yoki gap yoziladi;

Shu mavzuga tegishli deb hisoblangan va xayolga kelgan so'z va gaplar

yoziladi;

J

Fikrlar paydo bo'lganda va ularni yozganda fikrlar o'rtasida mumkin bo'lgan bog'lanishlarni belgilash;

Fikrlar tugamaguncha yoki vaqt tamom bo'lgunicha xayolga kelgan barcha fikrlar yozilaveradi;

Keltirilgan so'z va fikrlar mazmuni va yaqinligiga qarab toifalarga ajratib

chiqiladi.

Insert usuli. Insert usuli tushunishni kuzatish vositasidir. Insert- bu o'quv jarayonida o'z anglashini faol kuzatish uchun o'quvchilarga imkoniyat beradigan

»

m?

kuchli vositadir, chunki shunday holler borki, odam matnni oxirigacha o'qib, u yerda nima yozilganligini eslab qololmasligi mumkin. Bu esa odam nima o'qiyotganini tushunmay, o'qish jarayonida faol bo'lishga qatnashmaydigan va o'z anglashini kuzatmaydigan hollarning misolidir. Insert- bu matn bilan ishlaganda faollikni qo'llab- quvvatlash uchun kuchli vositadir.

O'quvchi matn bilan ishlayotganda bir qator belgilarni qo'yib boradi, ular esa

• 1 • , 1 • 1 -, 1- 1-quyidagi ma nolarni bildiradi:

V - bilganlarimni tasdiqlaydi

+ - yangi axborot

- - bilganlarimga zid keladi

? - meni o'ylantirib qo'ydi.

Ikki qismlik kundalik usulidan ham matn bilan ishlash jarayonida foydalanish mumkin. Bu usul birinchidan, mavzu matnini chuqur tushunishga yordam bersa,

J-jt

ikkinchidan, o'quvchilarni ijodiy tafakkurga undaydi, ularning mustaqil fikr

ш

yuritishlarini kuchaytiradi. Berilgan matn o'qib chiqilgach, daftar varag'i quyidagi tarzda ikki qismga bo'linadi:

Parcha sharh. Chap tomondagi «Parcha» deb yozilgan qismga o'quvchilar matn yuzasidan biror parcha yoki ularga qattiq ta'sir qilgan narsa yoki ularni haqiqatda hayron qoldirgan timsol haqida yozishlari kerak. Ehtimol, bu ularga shaxsiy tajribalaridan nimanidir eslatgandir, balki ularni qiziqtirgan yoki o'ylantirib

jlH» ♦ !>

>q ] q ]> >

---M- ^ >

26 Щ

JffiTALQINVA 1

\-#TADOIOOTLAR Nod 2022

№4 2022

ilmlyuslubly jurnali

Miiiif-iwuuif juman

qo'ygandir. Balki ular bu fikrga, narsaga qo'shilmaslar. Balki bu narsa o'quvchi

uchun yangilikdir, balki shu narsa mohiyatini tushunib yetmagandir.

Vaгaqning «ShaA» deb yozilgan o'ng tomoniga chap tomondagi tanlangan parcha (yoki parchalar) ga sharh yoziladi. Bunda nima uchun ushbu parchani tanlab

/л 1 /-»-л-м 1 л m Im i -«л ■ л 1Л л 1Л л -t-м г» 1л г» /ч л /-J г» л 'т ri лп 1--» Ггг* 1ЛЛ г» -I им ■ /ч+ггг» 1Л1 i ги п 1л ■ ■ пл ■ ■ 1Л /ч п г» l> г»+ им I г» -*--*

unda qanday fikrlar tugx ilganligi haqida sharh beriladi.

Kubiklar usuli. Kubiklar- o'zgartirilayotgan kelajakka asoslanib mavzuni ko'rib chiqishga yordam beradigan o'qitish usulidir. Har tomonlamam fikrlashga (yozishga) yordam beradigan har xil yo'l-yo'riklar yozilgan kubik ishlatiladi. Tomonlarining hajmi o'rtacha 15-2G sm bulgan qutichaga qog'oz yopishtirib, kubik yasash mumkin. Kubikning har bir tomoniga quyidagi oltita yo'l-yo'riq yoziladi: buni tasvirlang, buni taqqoslang, buni o'zaro bog'lanishini ko'rsating, buni tahlil qiling, buni qo'llang, yaxshi va yomon tomonlarini ko'rsating (dalillar yordamida).

O'tiladigan mavzu yoki biror tushuncha shu jadval savollari asosida tahlil qilib chiqiladi.

Shunday qilib ishbilarnonlik o'yinlari qo'llash sohalari nihoyatda ko'p. O'quv maqsadlarida kompyuteгdan foydalangan holda qo'llaniladigan ishbilaгmonlik o'yinlaгi o'quvchilarning hayotida to'g'ri mavqega ega bo'lishlari, o'zi istagan, oгzu

»

m?

qilgan hayotiy vaziyatlami yaratishga o'гgatadi va undaydi, eng asosiysi ishlab chiqaгish jaгayonida o'zini e^in muloqotga oson kiгishuvchi shaxs, bilimdon mutaxassis sifatida namoyon qilishga zamin yaratadi. Ishbilaгmonlik o'yinlaгining tuzilishi.

l - bosqich Tayyorlanish bosqichida boshlang'ich sinf o'quvchilari haг xil , , ....... . , . . , , . ..,

holatli masalalami yechishning nazaгiy asoslaгini o'гganadilaг. Obyekt sifatida o'yin

modeli, o'yin holatlari ishtirakchilari majbuгiyatlaгi, o'yin o'tkazish taгtib va qoidalaT hamda o'quvchilaгi bilimini baholash tizimi bilan tanishiladi. Ko^gazmali qumlla^ keгakli ko'гsatmali mateгiallaг daгs uchun tayyorianadi. Ayгim masalalaг mustaqil o^ganiladi.

2 - bosqich. Kirish qismi. Ishbop o'yinida guгuhlaг tashkil qilinadi, liderlar tanlanadi, ishtirokchilarga rollar taqsimlanadi. Xodimlar tanlashda qatnashchilar anketa so'гovi yoгdamida aniqlanadi. Lavozimlaгga tayinlashda buyгuq loyihasi

J-jt

ko'гib chiqilib va yuqoridan tasdiqlanadi. Rol taqsimoti qatnashchilaming shaxsiy jihatlaridan va solohiyatidan kelib chiqqan holda eksperiment usuli yordamida belgilanishi mumkin. Bu bilan qatnashchilarning shaxsiy jihatlari va salohiyatlari belgilangan гollaгga mos kelib o'yin yuqoгi daгajada o'tadi.

3 - bosqich. O'yin jadvalini amalga oshirish, bñ tomondan baгcha guгuhlarni bir xil yuklamato bilan ta'minlab, ikkinchi tomondan vazifalami taqsimlab qaгoгlar qabul qilish jarayonini tezlashtiradi va ularning guruhlarida muhokama qilish ishlari olib boriladi.

>q ] q ]>;>

JffiTALQINVA 1

\-/TADQIQOTLAR No4 2022

¡ImlyuHuOiy jumali i»--r

»

nniiy-UMUUlf juilion

4 - bosqich. Xulosa chiqarish bosqichi, o'yin natijalarini tahlili rahbar tomonidan yoki ishtirokchilar tomonidan olib boriladi. Ishtirokchilar tomonidan baholash jarayoni olib borilganda erkin suhbat shaklida o'tkazilib, o'qituvchi tahlil yo'nalishini boshqarib va tuzatishlar kiritib turadi. Ishbilarmonlik o'yinlarining g'oliblari e'lon qilinadi. Qabul qilingan boshqaruv qarorlarining asosiy jihatlari va o'ziga xos xususiyatlari ko'rsatiladi, bunda katta iqtisodiy samara beradigan, qabul qilingan, muhim qarorlar alohida ta'kidlanadi. O'yin guruhlari rahbarlarining

л>

tavakkal qilishdan ishbilarmonligi guruh umumiy balini belgilashda hisobga olinadi

hamda kamchiliklarni bartaraf etish bo'yicha maslahatlar beriladi. Ishbilamonlik o'yinidan olingan natijalar bo'yicha o'quv jarayonini tashkil etish bo'yicha maslahatlar taklif qilinadi.

Ishbop o'yinlarining belgilari:

- boshqaruv obyekti va muhitning modeli va mavjudligi.

- rollarning mavjudligi.

- qaror qabul qilishda rollarning faoliyat maqsadlarining farqliligi. -ishtirokchilarning o'zaro munosabati.

- umumiy maqsadning mavjudligi.

- jamoa bo'lib qarorlar ishlab chiqish.

- o'yin davomida qarorlar tizimini tadbiq qilish.

- qarorlarning ko'p variantliligi.

- hissiy zo'riqishni boshqarish.

- o yin ishtirokchilarini jamoa tomonidan alohida baholash

Boshlang'ich sinfda o'qish darslarini samarali tashkil etishga tayyorlash maqsadida o'qish darslarida mashg'ulotlar mustaqil ish va izlanish metodlarida, aqliy hujum usulida tashkil etish mumkin. Bunda o'quvchilarga maktabda o'qitiladigan hikoya, ertak, she'r, masal kabi adabiy janrlarga xos badiiy xususiyatlarini o'qib o'rganishga yo'llash, asarni mustaqil tahlil qila olish, uning mazmuni va g'oyasini o'zlashtirish, o'qish malakasi, nutq madaniyatini egallash asosiy ahamiyatga ega bo'ladi.

Xulosa o'rnida shuni aytish lozimki, ta'lim - tarbiya jarayonida ijodiyxarakterdagi topshiriqlarni bajarishda o'quvchilar muammoli vaziyatlarni

J-jt

aniqlash, tahlil qilish va mustaqil ravishda qaror qabul qilish ko'nikmalarini egallaydi, ko'rgazmali vositalar tayyorlash, ilmiy tavsifdagi izlanishlarni talab qiladigan masalalarni hal qilish uslublari bilan tanishadi. Bugungi kun ta'lim

v ¡>

oluvchidan faol harakat qilishni, mustaqil qaror qabul qilishni, hayotning o'zgarayotgan sharoitlariga tez moslashishni talab qiladi. Buning uchun, ta'lim oluvchi zarur bilimlarni mustaqil egallash va amaliyotda qo'llash; muammolarni yechishga qaratilgan qarashlarni taklif qilish, yangi muammolarni aniqlash va yechish; erkin va mustaqil fikrlash; innovatsion g'oyalar yaratish qobiliyatiga ega

*

JffiTALQINVA 1

\-/TADQIQOTLAR No4 2022

ilmiy-uslubiy jum&H

»1 ... ....... .

hn'1i«1v o'^iniriCT infpllplrfiial «alnhivati rwnil antirioh nctirla mnctanil 1«Ыя«Ь 1<rahi

»

bo'lish; o'zining intellektual salohiyati rivojlantirish ustida mustaqil ishlash kabi

ko'nikma va malakalarga ega bo'lishi lozim. Shu bilan birga dars mashg'ulotlarida o'yin-topshiriqlarni takrorlash yoki mustahkamlash darslarida foydalanilsa ijobiy

J j J J

natija beradi. O'yin-topshiriqning qaysi bir turini tanlash darsning turiga, sinf

№1

o'quvchilarining o'yin-topshiriqlarni bajarishga o'rgatilganlik darajasi, ularning bilim saviyasi, mustaqil ijodiy ishlash imkoniyatlari, o'rganilganlarni xotirada tez tiklay olishi, ijodkorlikning qay darajada shakllanganiga ham bog'liq bo'lishi kerak.

ж ^¿m

Р

1 Л Л J>

Foydalanilgan adabiyotlar:

1. Дилова Н.Г. Значение процесса педагогического сотрудничества в формировании личности учащихся начальных классов. Сборники конференций НИЦ Социосфера. (2014).

2. Расулова З.Д. Программные инструменты - важный фактор развития творчества учащихся. Вестник науки и образования. (2020).

ч 1 \i 1 1 о NT (Z- о 11 /"v m о 1 о п п 1 п гг 1 I m 1 -v г mamci unnm^ni ra nannno ил nun

3. Dilova N.G. Sharq allomalarining ilmiy merosi - uchinchi renesans uchun

katta imkoniyat. Science and Education. (2021).

4. Расулова З. Замонавий ахборот-коммуникация технологиялари укув жараёнларини ривожлантиришнинг мухим омили сифатида. Science and

\>Ж

Education. (2021).

5. Dilova N.G. Ajdodlarimiz merosi vositasida bo'lajak o'qituvchilarga ta'lim-tarbiya berishning ahamiyati. Science and Education. (2021).

6. Расулова З.Д. Компьютер воситасида технология дарслари самарадорлигини ошириш. Science and Education. (2021).

7. Дилова Н.Г. Бошлангич таълимда укувчиларда шахслараро муносабатларга киришиш куникмаларини шакллантириш имкониятлар. Science and Education. (2021).

8. Расулова З. Булажак технология фани укитувчисининг билим, куникмасини ривожлантиришда дастурий таълим воситаларининг урни. Science and Education.. (2021).

9. Дилова Н.Г. Шахслараро муносабатларга асосланган таълим жараёнини моделлаштириш. Science and Education. Vol. 2, Issue 10, 534-546 бетлар. (2021).

10. Расулова З.ДИнновацион педагогик технологиялар асосида олий таълим муассасаси укув жараёнларини такомиллаштириш мазмуни. Science and Education. (2021).

11. Дилова Н.Г. Педагогик хдмкорлик жараёнининг мазмуни ва уни ташкил этиш тамойиллари. Science and Education. (2021).

12. Расулова З. Педагогик дастурий воситалардан фойдаланиб булажак технология фани укитувчиларининг касбий махрратини ошириш йуллари.

Science and Education. (2021).

---М- ^ >

^^^^ 29

\>M

m>

j ]>; :> ;

13. Dilova N.G. O'quvchilarning shaxsiy sifatlari - pedagogic hamkorlikning

(TALQIN VA iTADQIQOTLAR

ilmiy-uslubry jurnali

№4 2022

dastlabki tamoyili. Science and Education. (2021).

*4>

>2*;

: H >

q > >

slH >

my

30

q

^H >

>

, >3*:

>3*;

j

>

■ p »

q

q

m

5*H >

q >: >

q >3*

q