CC BY
0INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Original paper
© I.A. Elmurodova1H_
1Termiz davlat pedagogika instituti, Termiz, O'zbekiston
Annotatsiya
KIRISH: maqolada boshlang'ich sinf o'quv jarayonini fanlar integratsiyasi asosida takomillashtirish jarayoni,o'qitishda fanlararo integratsiyani amalga oshirishning o'ziga xos xususiyatlari, ularda boradigan jarayonlar va o'zgarishlarning mazmun - mohiyatini anglash, mazkur o'quv fanlari mazmunidagi umumiy va xususiy tushunchalarni yaxlit tasavvur qilish va amaliyotga taqbiq etish orqali o'quvchilarning ilmiy dunyo qarashini shakllantirish masalalari bayon qilingan.
MAQSAD: bugungi shiddat bilan rivojlanayotgan dunyoda ta'limga innovatsion yondashuvga bo'lgan ehtiyoj hech qachon bo'lmagan. Eng istiqbolli strategiyalardan biri boshlang'ich ta'limda fanlarning integratsiyalashuvidir. Boshlang'ich sinf o'quv jarayonini fanlarni integratsiyalashgan holda takomillashtirishdan ko'zlangan maqsad o'quvchilarning tevarak-atrofdagi olam haqidagi tasavvurlarini kuchaytiruvchi yanada yaxlit va fanlararo ta'lim muhitini yaratishdan iborat. Ushbu yondashuv nafaqat tanqidiy fikrlash va muammolarni hal qilish ko'nikmalarini rivojlantiradi, balki yosh o'quvchilarni kelajakdagi akademik va real hayotdagi qiyinchiliklarga tayyorlaydi.
MATERIALLAR VA METODLAR: boshlang'ich ta'limda fanlarni integratsiyalash yosh o'quvchilar uchun yanada qiziqarli, fanlararo va yaxlit ta'lim tajribasini yaratishga qaratilgan istiqbolli yondashuvdir. Biologiya, kimyo, fizika va atrof-muhit fanlari kabi fanlar o'rtasidagi an'anaviy to'siqlarni yo'q qilish orqali bu usul tabiiy dunyoni chuqurroq tushunishga yordam beradi va muhim ko'nikmalarni rivojlantiradi. Quyida fanlar integratsiyasi asosida boshlang'ich sinflarda o'quv jarayonini takomillashtirishni belgilovchi o'ziga xos xususiyatlar keltirilgan.
MUHOKAMA VA NATIJALAR: boshlang'ich sinf ta'lim jarayoniga fanlarning integratsiyalashuvi turli ilmiy fanlarni uyg'un o'quv dasturiga birlashtirish orqali o'quvchilarning bilim olish tajribasini oshirishga qaratilgan innovatsion yondashuvdir. Ushbu strategiya biologiya, kimyo va fizika kabi fanlarni alohida o'qitishning an'anaviy, jimjimador usulidan uzoqlashadi va buning o'rniga bu sohalar o'rtasidagi bog'liqlik va o'zaro bog'liqlikni ta'kidlaydi.
XULOSA: boshlang'ich sinf o'quv jarayonini fanlar integratsiyasi orqali takomillashtirish erta ta'limga transformativ yondashuvni taklif etadi. Ushbu yondashuvning o'ziga xos xususiyatlari, masalan, fanlararo o'quv rejasini ishlab chiqish,
ISSN 2992-9024 (online) 2024, №7
Ilmiy-nazariy va metodik jurnal Научно-теоретический и методический журнал Scientific theoretical and methodical journal
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
real dunyo ilovalari, faol o'rganish usullari, hamkorlikda o'rganish muhiti va texnologiyalardan foydalanish - birgalikda yanada qiziqarli va yaxlit o'rganish tajribasini yaratadi. Bu elementlar nafaqat o'quvchilarning ilmiy tushunchalar haqidagi tushunchalarini kuchaytiribgina qolmay, balki tanqidiy fikrlash, muammolarni hal qilish ko'nikmalarini va tabiat olamiga chuqur qiziqish uyg'otadi.
Kalit so'zlar: integratsiya, jarayon, ta'lim, bilim, ko'nikma, malaka, kompetentsiya, shakl, metod, vosita.
Iqtibos uchun: Elmurodova I.A. Boshlang'ich sinf o'quv jarayonini fanlar integratsiyasi asosida takomillashtirishning o'ziga xos xususiyatlari. // Inter education & global study. 2024. №7. B. 43-52.
ОСОБЕННОСТИ СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ ОБРАЗОВАТЕЛЬНОГО ПРОЦЕССА НАЧАЛЬНЫХ КЛАССОВ НА ОСНОВЕ ИНТЕГРАЦИИ НАУК_
© И.А. Эльмуродова1И
1Термезский государственный педагогический институт, Термиз, Узбекистан_
Аннотация
ВВЕДЕНИЕ: в статье рассмотрен процесс совершенствования образовательного процесса начального класса на основе интеграции предметов, особенности реализации межпредметной интеграции в обучении, понимание содержания и сущности процессов и изменений, происходящих в В них описываются общие и частные понятия в содержании этих учебных предметов, вопросы формирования научного мировоззрения учащихся посредством целостного воображения и применения на практике.
ЦЕЛЬ: в современном быстро развивающемся мире потребность в инновационном подходе к образованию как никогда велика. Одной из наиболее перспективных стратегий является интеграция естественных наук в начальное образование. Целью улучшения образовательного процесса в начальных классах посредством интеграции наук является создание более сплоченной и междисциплинарной среды обучения, которая улучшает понимание учащимися окружающего мира. Этот подход не только способствует критическому мышлению и навыкам решения проблем, но также готовит молодых учащихся к сложностям будущих академических и реальных задач.
МАТЕРИАЛЫ И МЕТОДЫ: интеграция естественных наук в начальное образование - это дальновидный подход, направленный на создание более увлекательного, междисциплинарного и связного опыта обучения для младших школьников. Разрушая традиционные барьеры между такими предметами, как биология, химия, физика и экология, этот метод способствует более глубокому пониманию мира природы и развитию необходимых навыков. Ниже приведены конкретные характеристики, определяющие совершенствование образовательного процесса в начальных классах на основе интеграции наук.
© intereduglobalstudy.com 2024, ISSUE 7
ISSN 2992-9024 (online) 2024, №7
Ilmiy-nazariy va metodik jurnal Научно-теоретический и методический журнал Scientific theoretical and methodical journal
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
ОБСУЖДЕНИЕ И РЕЗУЛЬТАТЫ: интеграция естественных наук в образовательный процесс начальных классов представляет собой инновационный подход, направленный на улучшение учебного процесса учащихся путем объединения различных научных дисциплин в единую учебную программу. Эта стратегия отходит от традиционного разрозненного метода преподавания таких предметов, как биология, химия и физика, отдельно, и вместо этого подчеркивает связи и взаимозависимости между этими областями.
ЗАКЛЮЧЕНИЕ: улучшение образовательного процесса в начальных классах посредством интеграции наук предлагает преобразующий подход к дошкольному образованию. Специфические характеристики этого подхода, такие как разработка междисциплинарной учебной программы, применение в реальной жизни, активные методы обучения, среда совместного обучения и использование технологий, в совокупности создают более увлекательный и целостный опыт обучения. Эти элементы не только улучшают понимание студентами научных концепций, но и способствуют критическому мышлению, навыкам решения проблем и глубокому любопытству к миру природы.
Ключевые слова: интеграция, процесс, образование, знание, умение, компетенция, компетенция, форма, метод, инструмент.
Для цитирования: Эльмуродова И.А. Особенности совершенствования образовательного процесса начальных классов на основе интеграции наук // Inter education & global study. 2024. №7. С. 43-52.
SPECIFIC CHARACTERISTICS OF IMPROVING PRIMARY CLASS EDUCATIONAL PROCESS BASED ON THE INTEGRATION OF SCIENCES_
© Inoyat A. Elmurodova1®
1Termiz State Pedagogical Institute, Termiz, Uzbekistan_
Annotation
INTRODUCTION: In the article, the process of improving the educational process of the primary class based on the integration of subjects, the specific features of the implementation of interdisciplinary integration in teaching, the understanding of the content and essence of the processes and changes that take place in them, the general and specific concepts in the content of these educational subjects. issues of formation of students' scientific world view through holistic imagination and application to practice are described.
AIM: In today's rapidly evolving world, the need for an innovative approach to education has never been greater. One of the most promising strategies is the integration of sciences in primary education. The goal of improving the primary class educational process through the integration of sciences is to create a more cohesive and interdisciplinary learning environment that enhances students' understanding of the world
© intereduglobalstudy.com
2024, ISSUE 7
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
around them. This approach not only fosters critical thinking and problem-solving skills but also prepares young learners for the complexities of future academic and real-life challenges.
MATERIALS AND METHODS: Integrating sciences in primary education is a forward-thinking approach that aims to create a more engaging, interdisciplinary, and cohesive learning experience for young students. By breaking down the traditional barriers between subjects like biology, chemistry, physics, and environmental science, this method fosters a deeper understanding of the natural world and develops essential skills. Below are the specific characteristics that define the improvement of the educational process in primary classes based on the integration of sciences.
DISCUSSION AND RESULTS: The integration of sciences in the primary class education process is an innovative approach aimed at enhancing students' learning experiences by blending different scientific disciplines into a cohesive curriculum. This strategy moves away from the traditional, siloed method of teaching subjects like biology, chemistry, and physics separately, and instead emphasizes the connections and interdependencies between these fields.
CONCLUSION: Improving the primary class educational process through the integration of sciences offers a transformative approach to early education. The specific characteristics of this approach—such as interdisciplinary curriculum design, real-world applications, active learning methods, collaborative learning environments, and the use of technology—collectively create a more engaging and holistic learning experience. These elements not only enhance students' understanding of scientific concepts but also foster critical thinking, problem-solving skills, and a deep-seated curiosity about the natural world.
Key words: integration, process, education, knowledge, skill, competence, competence, form, method, tool.
Jahon ta'lim tizimidagi global muammolardan biri o'quv fanlarini integratsiyalash va tabaqalashtirish hisoblanadi. Integratsiya fanlar o'rtasidagi tarkibiy bog'lanishni mustahkamlash, ularni umumlashtirish, o'quvchilarning tabiat va jamiyat to'g'risidagi yaxlit tasavvurlarini yanada boyitish uchun xizmat qiladi. Integratsiyalash muammosini ijobiy hal etish ta'lim muassasalari o'quv jarayonida zamonaviy axborot va innova tsion pedagogik texnologiyalardan samarali foydalanish bilan bevosita bog'liq. Mazkur jarayonni to'g'ri tashkil etish o'qitish samaradorligini oshiribgina qolmasdan, o'qitishning loyihaviy yaratuvchanlik modeli asosini ta'minlaydi.
Jumladan, dunyo miqyosida tabiat va jamiyat haqidagi bilimlarni rivojlantirish uchun asos bo'luvchi integratsiyalangan fanlar ko'pgina davlatlarning o'quv dasturlariga
For citation: Inoyat A. Elmurodova (2024) specific characteristics of improving primary class educational process based on the integration of sciences, Inter education & global study, (7), pp. 43-52. (In Uzbek).
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
kiritilgan. Bu ayniqsa, tabiiy fanlar yo'nalishiga ega bo'lgan integratsiyalashgan fanlar jahon hamjamiyatida o'quvchilarda atrof-muhitga javobgarlikni shakllantirishning asosiy vositasi ekanligi to'g'risida xabar beradi. Shu bois mamlakatimiz umumta'lim maktablari, o'quv rejalari va Milliy o'quv dasturlariga asoslangan holda tabiat-jamiyat o'rtasidagi aloqadorlikni uyg'unlashtirish, atrof-muhitga mas'ullik munosabatlarni shakllantirishda fanlar integratsiyasi muhim o'rin tutadi [7].
Ta'lim integratsiyalash o'quvchilarning o'quv-bilish faoliyatini faollashtiradi. Bunda, o'quvchi o'z faolligini tanish fan bilimlarini mavjud bo'lgan noma'lum munosabatlarni izlashga yoki aniq o'rnatilgan o'quv materiallarini fanlararo aloqadorlik asosida yangi tushunchalarni shakllantirishga safarbar etadi. O'zbekiston Respublikasi ta'limi tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish konsepsiyasida "o'qitish metodikasini takomillashtirish, ta'lim-tarbiya jarayoniga individuallashtirish tamoyillarini bosqichma-bosqich tatbiq etish, xalq ta'limi sohasiga zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalari va innovatsion loyihalarni joriy etish" vazifalari belgilangan. Bu borada fanlararo integratsiya o'quvchilarning nazariy bilimi, amaliy ko'nikma, malaka va kompetensiyalarni o'zlashtirish sohasida ham, ijodiy faoliyat va borliqdagi o'zlashtiriladigan obyektlarga hissiy-qadriyatli munosabatni shakllantirishda ham muhum ahamiyat kasb etadi [5].
O'quv jarayonida o'quchilarning yorqin, aniq va yaqqol tasavvurlari fikr yiritish yordamida muayyan voqelikka aylanadi. O'rganilayotgan fan materiallari eshitilgan va o'qilgan badiiy obrazlar tizimi yaratiladi. O'qish davomida turmush tajribasida to'plangan taassurotlarni qayta tiklash, yangi obrazlar ijodiy izlanishning eng muhim omili o'quv fanlarini o'qitishda fanlararo integratsiyani takomillashtirishdir. Fanlararo integratsiyaning eng muhim xususiyatlaridan biri ijodiy ya'ni kreativ faoliyatning yaqqolligi, mantiqiy qonunlarga uzviy bog'liqligidir. Shuning uchun o'quvchi tasavvurida turmushga, voqelikka zid kelmaydigan tasvirlar, timsollar holati toboro kengayadi. Bu esa o'quvchidan hodisa va jarayonlarning bir-biriga uzviy bog'liqligini ko'rsatadi.
Bugungi kunda maktab fanlarini yaxlitlashga ya'ni fanlararo integratsiyalashga nisbatan yangi yondashuv bosqichi boshlandi. Fanlararo integratsiyada turli bir-biriga yaqin bo'lgan fanlarni birlashtirish, yaxlit holda integratsiyalash muammosi amaliy faoliyatda takomillashtirilmoqda.
Mazkur vazifalarni yo'lga qo'yish maqsadida o'quv jarayonida fanlararo integratsiyani ta'minlashni ilmiy jihatdan asoslash maqsadida har bir o'quv fanining fanlararo integratsiya mazmunini takomillashtirish, ta'lim jarayonida qo'llanilayotgan zamonaviy ta'lim texnologiyalaridan samarali foydalangan holda o'quv fanlarining bir-biri bilan uzviy bog'langan tizimini shakllantirish lozim.
Boshlang'ich sinflarda tabiiy va ona tili savodxonligi fanlarini fanlararo bog'lab o'qitishda o'quvchilar ilmiy dunyoqarashini shakllantirish jarayoni dars samaradorligini oshirish vositasi, fanlararo integratsiyaning yangi sifat darajasiga ko'tarilgan shakli hisoblanadi. Boshlang'ich ta'limda yangicha yondashuv hayotdagi turli xil hodisalarni bir qolipdan turib baholash emas, balki ularni o'zaro aloqadorlikda kompleks holda yondashishga yo'naltiradi. Integratsiyalashgan ta'limni yo'lga qo'yishda asosan: ona tili
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
savodxonligi, o'qish savodxonligi, tabiiy fanlar, matematika, texnologiya, musiqa va tasviriy san'at kabi o'quv fanlari yordamida har tomonlama mukammal takomillashtirish mumkin. Bu esa o'quvchi shaxsini emotsional va axloqiy rivojiga, unda ilmiy dunyoqarashning shakllanishiga yaxshi ta'sir ko'rasatadi
Kichik maktab yoshidagi o'quvchilarda fanlararo integratsiyani shakllantirishda aqliy faoliyatning rivojlanganligi muhim ahamiyatga ega. Aqliy faoliyatni rivojlantirishda boshlang'ich ta'lim muhim o'rin tutadi, chunki xuddi shu davrda shaxs uning qiziqishlari, moyilliklari shakllanishi uchun poydevor yaratila boshlanadi Jamiyat uchun mustaqil tanqidiy fikrlay oladigan ijodkor shaxslarga talab hozirgi kunda pedagogikaning dolzarb muammosi bo'lib turibdi.
Ta'lim jarayonida fanlararo aloqadorlikni ta'minlash, fanlarning o'zaro aloqadorligi mohiyatiga tayanish, ayniqsa, tabiiy fanlar turkumdagi fanlarni o'qitishning yangi jihatlarini aniqlash zarur. O'quvchilarga taqdim etiladigan bilim, tushuncha va hosil qilinadigan malaka, ko'nikma va kompetensiyalarni umumlashgan mazmuniga ega bo'ladi. O'quv jarayonida fanlararo integratsiyani takomillashtirish o'quvchilarga o'zaro bog'langan bilim va tushunchalar taqdim etiladi [1].
Shuningdek, o'quv fanlarini fanlararo integratsiya asosida o'qitish shartlari quyidagilar:
turli o'quv fanlarida ko'rib chiqiladigan obyektlar o'rtasidagi aloqadorlikni o'rnatish;
turdosh fanlar orasidagi aloqadorlikni tashkil etish;
tadqiqot usullari va o'quvchilarning amaliy faoliyatlari orasidagi aloqadorlikni yuzaga keltirish;
psixologik-pedagogik va falsafiy bilimlar hamda ta'lim-tarbiyaning metodik jihatlari, uslublari orasidagi aloqadorlikni tashkil etish.
Umumta'lim, hamda maxsus turkumdagi fanlarni integratsiyalash imkoniyatlari ularning mazmunida mujassamlashgan, zero, u o'zida tabiatiga ko'ra yagona bo'lgan atrof - olam to'g'risidagi bilimlarni ifoda etadi.
Pedagogikaga oid ilmiy izlanishlarda o'quv fanlarini o'qitishda tarqoqlikni bartaraf qilishga qaratilgan shakl, metod va vositalar tizimini, ularning asosi bo'lgan o'qitish va tarbiyalash jarayoni metodologiyasini ishlab chiqishga alohida e'tibor qaratilmoqda.
O'quv fanlarini integratsiyalashgan holda o'rganishda subyektiv yangi bilimlar sintezi qanday kechadi? degan savol yuzaga kelishi mumkin. Didaktikada turli fanlarga taaluqli o'quv materiallarini bitta kursga birlashtirish kabi integratsiyaning turli shakllari taklif qilinadi. Biroq, pedagogik tajribalar bu kabi shakllarning еtarli samara bermasligini ko'rsatmoqda.
Integrativ-mavzuiy yondashuvda o'quv jarayonining mazmuni, metodik va tashkiliy birligi sifatida o'quv fanining mavzusi olinadi. Har bir mavzuning еtakchi g'oyalari bir tomondan, kursning еtakchi g'oyalariga tegishli bo'ladi, ikkinchi tomondan, bu g'oyalar mohiyatini ochib beradi [6].
Darhaqiqat, mavzuni o'rganish jarayonida o'quv fanlarining еtakchi g'oyalari (tushunchalar, qonunlar, hodisalar va nazariyalar) aniqlashtiriladi va o'rganiladigan
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
materiallarning mohiyatini ifodalaydi, ichki birligi va organik yaxlitligini ta'minlaydi. Bunday yondashuv o'qitishni sermazmun va metodik birlikdagi uyushgan va mazmunli tashkil etishga yordam beradi.
O'quv fanlarini o'rganishdan maqsad o'quvchini fandagi obyektiv yangilik bilan tanishtirish emas, balki unda subyektiv yangilikka ega bo'lgan bilimlarni shakllantirishdan iborat. Shu sababli, o'quv fanlari integratsiyasi ilm - fandagi shu jarayonlardan farq qiladi. Bu ma'noda integratsiya - fanlarning differentsiatsiyasi tufayli tarixan tarkib topgan o'quv fanlari bo'lib o'qitish tizimining kamchiliklarini tuzatishga qaratilgan ularning o'zaro bog'liqligini ta'minlash shakli sifatida qaralishi lozim.
Shuningdek, fanlarni integratsiyalash muammosi pedagogik jamoada, o'quvchilarga ta'sir etishning yangi pedagogik vazifalari samarali echimini faol izlashga qaratilgan yo'nalishlardan biri sifatida e'tirof etilmoqda. Ko'rinib turibdiki, o'qitishni integrativ mazmundagi masalaning pedagogik aspektlari ma'lum darajada o'rganilgan. Ammo boshlang'ich sinflarda integratsiyalashgan ta'limni takomillashtirishning pedagogik jihatlari atroflicha yo'lga qo'yilmaganligi e'tirof etiladi.
Ayniqsa, boshlang'ich ta'lim salohiyatini yuqori darajaga ko'tarish muhim ahamiyat kasb etib, kelajagimizning taraqqiyoti ta'limning poydevori bo'lgan boshlang'ich ta'limda ilm olayotgan o'quvchilarning ma'naviy-axloqiy jihatdan mustahkam tarbiyalanishi, barkamol avlod bo'lib etishishiga ko'p jihatdan bog'liq.
Maktab yoshidagi o'quvchilarni komil inson darajasiga ko'tarishga intilish, ma'naviyat sarchashmalaridan bahramand qilish, milliy va umuminsoniy qadriyatlarimizga sodiq qilib tarbiyalash davr talabi. Buning uchun o'qituvchining o'zi ham etuk pedagogik mahoratga ega bo'lishi, yuksak insoniy fazilatlarni o'zida mujassam etmog'i lozim [4].
Bugungi kunda ta'lim-tarbiyaning ayni paytdagi zamonaviy bosqichida o'qituvchining ishlash tizimi tubdan o'zgarmoqda va innovatsion texnologiyalar, integratsiya va axborot texnologiyalari amaliyotda keng qo'llanilmoqda.
Xususan, pedagogik amaliyotda fanlararo integratsiya asosida ta'limni takomillashtirish yo'lida sezilarli izlanishlar davom etmoqda. Olib borilayotgan ishlarning foydalilik darajasi tan olingan holda, uning tavsifi belgilab o'tiladi.
Integratsiyalashgan dars natijalari o'qituvchilarning ijodiy fanlari rivojida namoyon bo'ladi. Fanlararo integratsiya bir necha o'quv fanlarining bir-biriga taalluqli sohalarini ko'rsatish emas, balki integratsiyalab o'qitish orqali o'quvchilarga atrofimizdagi dunyoning yaxlitligi haqida tasavvur berishdir.
Shuningdek, integratsion tizim-bu to'liq dunyoqarashga ega, o'zida bor bilimlarni mustaqil tizimlash qobiliyati va turli xil muammolarni echishda noan'anaviy yondashadigan to'liq ma'lumotga ega yosh insonni tarbiyalashga imkon beruvchi o'qitishning differentsiyasi (turlanishidir). O'qitish maqsadidagi integratsiya-bu o'quvchini o'qitishni birinchi qadamlaridanoq olamni bir butunlikda va uni barcha elementlari o'zaro bog'liqligi haqida tasavvur berishdir.
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Ta'limni tabaqalashtirish rad etmaydigan, uni to'ldiradigan integratsiya tizimini kiritish yaxlit dunyoqarashga, o'zidagi bor bilimlarini mustaqil tartibga solish va turli muammolarni hal qilishga noan'anaviy yondoshish qobiliyatiga ega bo'lgan bilimdon yoshlarni tarbiyalashga an'anaviy fanlarga bo'lib o'qitishga nisbatan ko'proq imkon beradi [2].
Integratsiya-predmetli bilimlar chegarasida yangi tasavvurlarni qabul qilish vositasi. Birinchi navbatda tabaqalashtirilgan bilimlar orasida bilmagan joylarni to'ldirish, ular orasidagi aloqalarni o'rnatishni talab etadi.
Integratsiya-an'anaviy ta'lim vositasi, oldin mavjud turlangan bilimlar kesishuvida bilmaganlarni to'ldirib olish, ular orasidagi mavjud aloqani o'rnatish, o'qitishda mavjud tor ixtisoslashuvni yangilash bilan o'quvchini bilim darajasini oshirishdan iboratdir.
Integratsiya negizida o'quvchilarda fikrlash qobiliyatining har xil tiplarini shakllantirish, bu esa bilim (anglash) jarayoni bilan chambarchas bog'liqdir. Jumladan: tabiatda mavjud bo'lgan obyektlar orqali o'quvchilarning shaxsiyatini shakllantirish; "tabiat-inson" tizimida aniq bilimlarga ega bo'lishi uchun fikrlash qobiliyatini shakllantirish; materiallarni anglab etish va didaktik adaptatsiyani shakllantirish uchun o'rganuvchi materialni bilimning har xil tarmoqlaridan olish; o'quvchilarda tizimlashgan fikrlash qobiliyatini shakllantirish uchun o'rganuvchi materialni bilimning har xil tarmoqlaridan olish uchun dunyoning zamonaviy ilmiy kontekstidan foydalanish; tabiatning obyektlari va ko'rinishlarini, jarayon qonunlarini, jamiyatning rivojlanish qonunlarini va demokratik bilimlarni shakllantirish; bilim, ko'nikma va malaka tizimini ishlab chiqish; maktab ta'lim tizimida integratsiya ma'nosi, keng miqdordagi fikr va faktlar majmuasi, bir-biriga yaqin fanlarning birlashuvi; maktab o'quvchilarida har xil tipdagi fikrlash qobiliyatini shakllantirish, buning uchun ruhiy mashqlardan foydalanish, materialni tez o'zlashtirishiga yordam beradi, uni eslab qolish va emotsional anglash qobiliyatini shakllantiradi.
Boshlang'ich sinf o'quvchilarida mustaqil fikrlash ko'nikma va malakasini rivojlantirishda o'quv jarayonida fanlararo integratsiya mexanizmidan foydalanish muhim ahamiyat kasb etadi. O'quv jarayonida hosil qilingan tasavvur va bilimlarni umumlashtirgan holda o'quvchilarda aniq fanlar turkumdagi o'quv jarayonida fanlararo integratsiya asosida muayyan bilim, ko'nikma va malakalar shakllantiriladi va quyidagicha xulosalash mumkin.
1. O'quv jarayonida fanlararo integratsiya hodisasi pedagogik-didaktik, serqirra va murakkab jarayon.
2. Fanlararo integratsiyaning falsafiy asosi, fanlar va ilmiy tushunchalarning o'zaro bog'langan holda rivojlanishi taniqli olimlar tomonidan ochib berilgan. Ular o'quv jarayonida fanlararo integratsiya qonuniyatlari metodologik-didaktik tamoyillar asosida etakchi didaktik hodisa ekanligini ta'kidlab o'tiladi.
3. Fanlararo integratsiya-ta'lim jarayoni va uning barcha o'qitish shakllarida didaktik shart-sharoitlarni takomillashtiruvchi hodisa.
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
4. O'quv jarayonida fanlararo integratsiyani ta'minlashda mazmunan bir-biriga yaqin o'quv fanlarining materiallari nihoyatda talabchanlik bilan muvofiqlashtiriladi.
5. O'rganilayotgan materialning ilmiy va amaliy darajasini oshirishga harakat qilinadi.
6. O'zaro aloqador bilimlar didaktik birlik sifatida yaxlitlashtiril adi.
7. O'quvchilar ongida barqaror va tizimlashtirilgan bilimlarni singdirish yo'llari ko'rsatiladi.
8. Umumlashtirilgan bilimlarni o'zlashtirish imkoniyatlarini kengaytirishga xizmat qiladigan vositalar belgilab beriladi.
O'quv jarayonida fanlararo integratsiya ta'lim jarayonining asosiy tarkibiy qismlariga to'g'ridan-to'g'ri ta'sir ko'rsatadi, ya'ni o'quv materiali mazmuni, o'qitish metodlari va texnik vositalar ushbu jarayonga muvofiq holda tanlanadi.
O'quv jarayonida fanlararo integratsiyani ta'minlashda mazmun jihatdan o'zaro yaqin fanlarning manbalari nihoyatda talabchanlik bilan tanlanishi lozim. Ana shundagina o'rganilayotgan o'quv materialining ilmiy-amaliy darajasi ortadi.
Boshlang'ich sinf fanlarini integratsiyalash jarayonida o'quvchilar Sharq mutafakkirlarining mehnat qilish va kasb-hunar tanlashga oid fikrlari va g'oyalari bilan tanishadilar. Mehnatning qadr-qimmatiga etadilar.
Ta'limda o'quv jarayonini shunday tashkil etish kerakki, o'quvchilar egallagan bilimlaridan muayyan qoniqish, yutuq va samaraga ega bo'lishlari lozim. Ular o'zlariga topshirilgan vazifalarni bajarganlaridan so'ng, yanada murakkab jarayonlarga o'tiladi. Bu esa yangi qoidalarga qat'iy amal qilish va o'z kuchlariga nisbatan ishoch hissini tug'diradi. O'quvchi shaxsining eng etakchi va nufuzli faoliyatlaridan biri mehnat ekanligini bilib oladilar [8].
Binobarin, o'quvchilarni tabiat va uni muhofaza qilish haqidagi bilimlar bilan tanishtirishda boshlang'ich sinflarda o'tiladigan "Tabiiy fanlar" dan tashqari, qo'shimcha manbalarni o'qitish katta imkoniyatlarga ega. Masalan, matematika darslarida masala va misollar echish orqali o'quvchilarning tabiat h aqida olgan bilimlarini mustahkamlash va kengaytirish mumkin. Ayniqsa, dars jarayonida echiladigan masalalar atrof-muhit va uni muhofaza qilishga oid matnlar va diafilmlardan, yashil tabiat quchog'iga uyushtirilgan ekskursiyalardan foydalanilsa, o'quvchilarning ilmiy dunyo qarashini kengaytirishda va tarbiyalashda ijobiy natijalarga erishiladi [3].
Boshlang'ich sinf o'quvchilari tabiat hodisalariga tegishli masala echganda ma'lum qiyinchiliklarga duch keladi. Bu qiyinchiliklar tabiatga oid bilim, ko'nikma, malaka va kompetensiyalarning hali kichik yoshdagi maktab o'quvchilarida etarli bo'lmasligi o'simlik va hayvonot olamini yaxshi bilmasliklari tufayli yuz beradi.
Xulosa qilib aytganda, o'quvchilarga ta'lim-tarbiya berishda fanlararo integratsiya mazmunidagi materiallardan samarali foydalanish lozim. Unda tabiat to'g'risidagi bilimlarni o'quvchilar tomonidan chuqur egallashga qaratilgan bo'lishi lozim. Zamonaviy fan, ta'lim tizimlari, texnika va texnologiyalar inson va shaxs rivojini tushuntirishning yaxlit nazariyasini yaratishda fanlararo integratsiya jarayoniga tayanadi.
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
ADABIYOTLAR RO'YXATI | СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ | REFERENCES
1. Abduraimov Sh.S. Kasb ta'limi o'qituvchilarini tayyorlash sifatini ta'minlashda tarmoqlararo amaliy integratsiya. Monografiya. -Toshkent. Navro'z, 2014. - 120 b.
2. Берулава М.Н.Интеграция содержания образования М.Н.Берулава. - М.: Педагогика, Бийск: Науч.-изд. центр БиГПИ, 1993. С.-113-115.
3. Безрукова В.С. Теория педагогической интеграции как методологическое знание/ В.С.Безрукова// Интеграционные процессы в педагогической теории и практике: сборник науч. трудов/ Отв.ред. В.С.Безрукова. -Свердловск: СИПИ, 1991.- Вып. 2. - с.5-13.
4. Жукова Т.Н. Интеграционные тенденции в обучении грамоте// Начальная школа. - 2001. - № 9. - С. 37-40.
5. Yulbarsova Х.А. Integrativ yondashuv asosida bo'lajak o'qituvchilaning kommunikativ kompetentliligini shakllantirish texnologiyasi: pedagogika fanlari bo'yicha falsafa doktori (PhD)., diss... avtoref.- Namangan, 2019. - 48 b.
6. Mavlonova R.A., Rahmonqulova N.H. Boshlang'ich ta'limning integratsiyalashgan pedagogikasi. O'quv qo'llanma. - Toshkent: "Ilm Ziyo", 2009. -192 b.
7. Norbutayev Kh.B. Natural intersubjects formation of ecological thinking in school pupils. Asian Journal of Multidimensional Research (AJMR) https://www.tarj.in ISSN: Impact Factor: SJIF 2021=7.699 10.5958/2278-4853.2021.00710.2. -P. 419-426.
8. Omonov H.T.Olamning umumiy ilmiy manzarasini yaratishda fanlar integratsiyasi va differensiatsiyasining roli // "Ta'lim tizimida ijtimoiy-gumanitar fanlar". -2007. -3-son. -B.136 -137.
MUALLIF HAQIDA MA'LUMOT [ИНФОРМАЦИЯ ОБ АВТОРЕ] [AUTHORS INFO]
и Elmurodova Inoyat Abdumuatalibovna, erkin tadqiqotchi, [Елмуродова Иноят
Абдумуаталибовна, независимый исследователь], [Inoyat A. Elmurodova,
freelance researcher]; manzil: Termiz shahar, Islom Karimov ko'chasi, 288b-uy [адрес:
улица Ислама Каримова, 288б, город Термез], [address: Islam Karimov street, 288b,
Termiz city]
