Научная статья на тему 'БОШЛАНҒИЧ СИНФЛАРДА ЎҚУВ ЖАРАЁНИНИ ТАШКИЛ ЭТИШНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ (ТАБИАТШУНОСЛИК ФАНИ МИСОЛИДА)'

БОШЛАНҒИЧ СИНФЛАРДА ЎҚУВ ЖАРАЁНИНИ ТАШКИЛ ЭТИШНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ (ТАБИАТШУНОСЛИК ФАНИ МИСОЛИДА) Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

495
28
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
дарс тўзиш / жараён / муҳит / ўқувчи ёши / фанлар тизими. / lesson planning / process / environment / student age / science system.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Шерзод Иброим Ўғли Иброимов, Гулчехра Курдашевна Юсупова

Мақолада бошланғич синфдаги дарсларнинг таълимий, тарбиявий ва ривожлан-тирувчи вазифалари, бошланғич синфларда дарс тўзишни ўзига хослиги, кичик мактаб ёшидаги болалар билан табиат кучоғида ўқув машғулотларини утказиш ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

CHARACTERISTICS OF ORGANIZATION OF THE LEARNING PROCESS IN PRIMARY SCHOOLS (ON THE EXAMPLE OF NATURAL SCIENCES)

The article describes the educational, pedagogical and developmental tasks of primary school lessons, the specifics of teaching in primary school, conducting nature lessons with children of primary school age.

Текст научной работы на тему «БОШЛАНҒИЧ СИНФЛАРДА ЎҚУВ ЖАРАЁНИНИ ТАШКИЛ ЭТИШНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ (ТАБИАТШУНОСЛИК ФАНИ МИСОЛИДА)»

БОШЛАНГИЧ СИНФЛАРДА УЦУВ ЖАРАЁНИНИ ТАШКИЛ ЭТИШНИНГ УЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ (ТАБИАТШУНОСЛИК

ФАНИ МИСОЛИДА)

Шерзод Иброим yFли Иброимов Гулчехра Курдашевна Юсупова

Тошкент вилояти Чирчик давлат Тошкент вилояти Чирчик шахар педагогика институти 12-сонли мактаб бошланFич Табиий фанлар факультети синф укитувчиси

АННОТАЦИЯ

Маколада бошланFич синфдаги дарсларнинг таълимий, тарбиявий ва ривожлан-тирувчи вазифалари, бошланFич синфларда дарс тузишни узига хослиги, кичик мактаб ёшидаги болалар билан табиат кучоFида укув машFулотларини утказиш ёритилган.

Калит сузлар: дарс тузиш, жараён, мух,ит, укувчи ёши, фанлар тизими.

CHARACTERISTICS OF ORGANIZATION OF THE LEARNING PROCESS IN PRIMARY SCHOOLS (ON THE EXAMPLE OF NATURAL SCIENCES)

Sherzod Ibroim ugli Ibroimov

Tashkent region Chirchik state pedagogical institutes Faculty of Natural Sciences

Gulchexra Kurdashevna Yusupova

School teacher at school No. 12 in Chirchik, Tashkent region

ABSTRACT

The article describes the educational, pedagogical and developmental tasks of primary school lessons, the specifics of teaching in primary school, conducting nature lessons with children of primary school age.

Keywords: lesson planning, process, environment, student age, science system.

KHPHm

Y36eKHCTOH PecnySnuKacu gaBnaT MycTaKH^^Hrnra эpнmгaнgaн cyHr HKTHCogHH xaMga h^thmohh pHBO^naHHmHHHr y3ura xoc Hynura эгa Syngu. MycTaKH.mHK OMunu TatnuM coxacuHH xaM TySgaH AHrunam hmkohhhh Sepgu.

"TatnuM TyFpucugarH ^OHyHMHHHr "^aB.aT TatnuM CTaHgapTu" TyFpucugarH eTTHHHH Moggacuga SenrunaS SepunraHugeK, gaB.aT TatnuM CTaHgapT.apu

умумий урта, урта махсус,касб-хунар хамда олий таълим мазмунига сифатига,куйиладиган талабларни белгилайди. Давлат таълим стандартларини талаблари ва меёрий курсаткичлари белгилаб куйилади.

"Таълим туFрисидаги конун"да таъкидланганидек: "Мактабнинг 1-синфига болалар 6-7 ёшдан кабул килинади."БошланFич таълим консепция"сида эътироф этилганидек 6 ёшга тулган хар кандай бола аклий,рухий ва жисмоний жихатдан мактабга укиш учун тайёр булганда мактабнинг моддий техник баъзаси бундай болаларга таълим бериш учун етарли деб хисоблагандахамда укувчилар педагогик хамда психологик жихатдан олти ёшли болаларни укишга тайёр булганда уларни мактабга кабул килиш мумкин.Бунинг учун 6-7 ёшли болалар, мактабнинг моддий техник баъзаси хамда укитувчилар педагогик ва психологикталаблар асосида катъий диагностика килиниши шарт".

Узбекистон Республикаси да "Умумий урта таълим туFрисидаги Низом"да таъкидланганидек; "БошланFич таълим укиш,ёзиш,санаш,укув фаолиятининг асосий малака ва куникмалари,ижодий фикрлаш хислатлари6узини-узи назорат килиш укуви,нутк ва хулк-атвор маданияти,шахсий гигиена ва соглом турмуш асослари эгаллаб олишини таъминлаши даъват этилган". Шу асосга кура Бошлаетич синфларда укувчиларнинг умуммаданий ва ахлокий куникмалари,дастлабки саводхонлик малакалари шакллантирилиши лозим. БошланFич таълим жараёни болаларнинг мантикий тафаккур кила олиш салохиятини, аклий ривожланишини, дунё карашини, комуникатив саводхонлигини ва уз-узини англаш салохиятини шакллантиришда, жисмонан соглом булишга, моддий борлик гузалликларини хис эта олишга,гузаллик ва нафосатдан завклана олишга, миллий урф-одатларни хис эта олдишга ва ардоклашга, уларга риоя килишга ургатади.

Тарбиявий максад:укувчиларга гоявий-сиёсий тарбия бериш,уларда аклий мехнат, малака ва куникмаларни хосил килиш, шунингдек укувчиларнинг билишга булган фаолиятини ошириш куйидагиларни уз ичига олади: -укувчиларни ватанпарварлик ва поклик рухида тарбиялаш; -хар томонлама ривожланган,маънавий жихатдан бой мустакил фикрловчи шахсни шакллантириш;

-ростгуйлик, узга хакига, унинг кадриятларига хурмат билан карашлик, иймон, эътикод, дустлик, уз кадрини билиш ва иродалилик каби сифатларни шакллантириш.

Тарбиявий (ватанпарварлик, мехнатсеварлик, ахлокий поклик каби) максад амалга оширилади. Тарбиявий максадни амалга оширилишига мулжалланган матнлар эса дарслик, кулланма ва бошка адабиётларда уз ифодасини топади.

Таълимий максад: таълимий максад деганда-дарс жараёнида укувчиларни тафаккурини устириш ва фанларни узлаштиришни эгаллаган билимларини ривожлантириш тушунилади.

Ривожлантирувчи максад укувчи шахснинг аклий, хиссий ва мотива-цион(ички туртки)хусусиятларини ривожлантиришни ифодалайди. Ривожлантирувчи максад нуткий харакатлар туфайли юзага чикади. Ривожлантирувчи максад укувчиларни дарс жараёнида ва дарсдан ташкари вактларда мустакил булиб укиб урганишга йуналтирилади.

укувчиларни тайёргарлик даражасига куйиладиган мажбурий минимал талаблар.

умумий урта таълим икки боскичдан иборат булиб, бошлаетич(1-4 синфлар) ва умумий урта таълим (1-9 синфлар)ни камраб олади.

Умумий урта таълимнинг давлат таълим стандарти бошлаетич хамда умумий урта таълим нихоясида укувчилар эгаллаши лозим булган билим, куникма ва малакаларни минимал даражасига белгилаб беради.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

1-4 синфлар она тили ва укиш.

Бошлаетич синфларда укувчилар она тили ва укиш буйича куйидаги билим, куникма ва малакаларни эгаллашлари шарт:

A) укиш техникаси буйича:

микдорий курсатгич: бир дакикада 80-90 сузни укий олиш. Талаблар:

-харфларни туFри талаффуз килиш; -сузларни туFри укиш;

-гап охангига риоя килган холда равон ва образли укиш; -гапдаги тиниш белгиларни талаффузда акс эттириш; -санаш ва ажратиш охангларидан туFри фойдаланиш; -суз урFуларига риоя килиш; -охангга риоя килиш;

-илмий атама ва рамзларни туFри талаффуз этиш;

Б) матн мазмуни ва узгалар фикрини англаш малакаси буйича; микдорий курсатгич: 10 дакикада 4-5 сахифали матнни укиб, кайта сузлаб бера олиш. Талаблар:

^заки нуткнинг туFри, равон, аник, тушунарли таъсирчан булиши; -монологик нуткнинг равон булиши;

-диологик нуткда таъсирчан, изчил, мантикий жихатнинг аник булиши;

B) диктант ёзиш малакаси:

Микдорий курсатгич: 75-80 суздан иборат диктант ёза олиши. Талаблар:

-имло хатоларга йул куймаслик;

-ижодий матннинг мантикий жихатдан изчиллиги;

-берилган изоларнинг аниклиги;

-лугатларни туFри ва аник берилиши;

Узбек тили.

Таълим тилидан бошка тиллирда олиб бориладиган мактабларнинг 1-4 синфларда давлат тили таълдимидан укувчилар куйидаги билим, куникма ва малакаларни эгаллашлари шарт:

-узбек тилидаги 700 та сузни нуткларида куллай олиш;

-мамлакатимиз мустакиллиги рамзлари ва байрамлари хакида сузлаб бериш; -ёзма ва OFзаки нуткларга эга булиш;

-фикр баён килиш учун зарур булган айрим грамматик воситаларни уз урнида куллай олиш;

-боFланишли нутк элементларидан туFри фойдаланган холда содда матн туза олиш;

-халк OFзаки ижоди хамда болалар адабиёти намуналаридан олинган

парчаларни укиб тушуна олиш;

Математика.

Бошлаетич синфларда укувчилар математикадан куйидаги билим куникма ва малакаларниэгаллашлари шарт:

-сонларни укиш ва ёзиш,уларнинг хона кушилувчиларини йигиндиси куринишидаги сонларни тушуниш;

-натурал сонларни туFри таккослаш "катта", "кичик" ва "тенг"белгиларини туFри куллаш.

-сонларни ёзма кушиш,уч хонали ва турт хонали сонларни айириш, бир хонали ва икки хонали сонга купайтириш ва булиш;

-кушиш, купайтириш, айириш ва булишнинг холларда юз ичида OFзаки хисобларни бажара олиш;

-"йиFинди", "айирма", "купайтма" ва "булинма" атамаларини маъносини тушуниш ва сонли ифодаларни укишда кулай олиш; Жисмоний камолотга оид:

-инсон саломатлигини ва жисмоний камолотига оид тушунчаларни билиш; -чиникиш мохиятини англаш; -гимнастика машкларини бажара олиш; -шахсий гигиена меёрларига амал килиш;

-жисмоний машкларни инсон камолотини таъминлашдаги ахамиятини англаш;

-жисмоний тарбия машкларни хавфсизлик коидаларига риоя килган холда бажара олиш;

-миллий уйинлар коидаларини билиш;

-турли спорт уйинларини элементларини куллай олиш;

Мусикага оид:

-мусика бадиий санъат эканлигини билишлари; -халк мусика мероси хакида тушунчага эга булиш;

-чолFу асбобларини билиш ва товуш тембрларидан уларни фарклай олиш;

-мусикага оид оддий атамаларни билиш;

-нота ёзувларини билиш ва амалда куллай олиш;

-биргаликда ва якка холда куйлай олиш;

-мусиканинг ифода воситаларини билиш;

-ижрочилар турларини ижро садоларидан фарклай олиш;

Тасвирий санъатга оид:

-тасвирий санъат ва унга оид ибораларни билиш; -асосий рангларни фарклай олиш;

-бадиий материаллар, асбоблар ва жихозларни фарклай олиш;

-расм ишлаш боскичларини билиш;

-накшлар ва уларнинг хусусиятини билиш;

-буёкни уз урнида ишлата олиш;

-табиат манзараларини кузатиш ва тасвирлай олиш;

-буюмлар ясаш ва уларни безата олиш;

-турли рангларни хосил кила олиш;

-бадиий тасвирларнинг жамият хаётида тутган урнини билиш; Инсоннинг моддий ва маънавий эхтиёжига оид: -Ватан тушунчасига эга булиш;

-давлат тушунчаси, давлатнинг рамзий белгиларини, она Ватан туЙFусини англаш;

-Узбекистон ахолиси ва миллий таркибини билиш; -мамлакат хаётидаги буюк саналарни ва байрамларни билиш; -ахлок ва кийиниш меёрларини билиш; -уйтутишни билиш;

-мехмонга, атрофдагиларга мулозамат курсатиш; -дастурхон тузатишни билиш; -орасталик меёрларини билиш;

-уз туFилган жойи ва улкаси хакида тушунчага эга булиш; -техник моделлаштиришга оид ишларни бажара олиш; -уй рузгор ишларини бажара олиш;

-содда конструкторлик ишларини бажара олиш;

-дурадгорликка оид содда ва енгил ьишларни бажара олиш;

-оддий бичимли тикиш ишларини бажара олиш;

-инсон мехнатини фаолият турларини англаш;

-хукук ва хукукбузарлик тасаввурига эга булиш;

-кишлок ва шахар ахолиси хаётини билиш;

-уй хужалиги хакида маълумотга эга булиш;

-оила ва унинг кандай ташкил топишини билиш;

-инсоннинг пулга булган эхтиёжини англаш;

-пул бирликларини билиш;

-нарх ва унинг узгарувчанлигини билиш;

НАТИЖАЛАР

Болаларни теварак атрофга табиат билан таништириш,уларда табиат ходисаларини кандай юзага келиши хакида Бошлашич тасаввур хосил килиш,илмий дунёкараш куртакларни шакллантириш,табиатга мухаббат уйготиш ва ундан окилона фойдаланишни ургатиш,табиат таълим сохаси оркали амалга оширилади.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Табиат таълим сохаси буйича стандарт курсаткичлар боланинг табиат ва ундаги ходисалар хакидаги тасаввуларига эга булиши,уларни фарклай олиш, кискача тавсифлаб бериш хамда амалда куллай олишга урганиш нуктаи назаридан белгиланади.

"Атрофимиздаги олам" фани 1-11 синфларда укитилади, курснинг вазифаси болаларнинг предмет ва табиат ходисаларини, ижтимоий хаёт хакидаги тасаввурларини кенгайтириш, системага солиш, уларнинг ахлокий куникмаларини бойитиш, одамлар хаёти ва мехнатига кизикиш уЙFOтиш, оила, мактаб, жамоат жойларида узини т^ри тутиш куникмаларини шакллантиришдир.

Болаларнинг атроф олам хакидаги тасаввур ва тушунчаларини шакллантириш билан боглик холда уларнинг суз бойликларини ошириш зарур. Атрофимиздаги олам билан таништириш жараёнида асосий диккат эътибор экологик муаммоларга каратилади. Бунда инсоннинг табиатга таъсири,усимликларнинг усимлик билан, усимликларнинг хайвонлар билан, хайвонларнинг хайвонлар билан узаро алокаси ва богликлиги урганилади. Дастур куйидаги булимлардан иборат:

1.Атрофимиздаги олам жисмлари, жисмлар хусусиятлари, жисмларнинг фазода

жойлашиши.

2.Она табиат.

3.Якин атроф мухит билан танишув.

4.СоFликни саклаш.

5.Саёхат.

МУХОКАМА

Усимлик ва хайвонларнинг баъзи турларини чукуррок урганиш "усимлик ва хайвонлар" мавзуларида кузда тутилади. Бу мавзуларни урганишда баъзи турларнинг узига хос белгиларини ажратиб олиш максадида аник предметларни таккослашга катта ахамият берилган.

Хдйвонларни тасвирлашда укувчилар улар танасининг факат асосий кисмларини айтадилар. Тананинг бошка кисмлари бу кисмларнинг яккол ажратиб турган характерли ёки шакли таниш белгиси булиб, бир хайвонни бошкасидан ажратиш учун хизмат килган холда курсатилади.

"Усимликлар ва хайвонлар"мавзулари буйича билимларни мустахкамлаш учун укувчиларнинг табиий материал билан ишлари кулланилади. Укувчилар аник мисолларда табиатдаги узаро алокаларни куриш, жонсиз табиат, жонли табиат билан кандай боFликлиги, бир хил организмлар бошка хиллари билан кандай боFликлиги, табиатдаги озикланиш занжирини билишлари керак.

Болаларни жамият хаёти билан таништиришнинг турли хил шакли, услуб ва воситалари мавжуд: экскурсиялар,саноат ва кишлок хужалиги ишчилари билан учрашувлар, музей, театр, клубларга бориш, сухбат ва укишлар, кинофильмлар, диафильмлар, теле ва радио курсатувлари томоша килиш ва байрамларга тайёргарлик куриш ва х.к.

Атрофимиздаги олам предмет ва объектлари хакида шаклланган тасаввурларни укувчилар укув машFулотлари, дидактик ва ижодий уйинлар, уз-узига хизмат килиш ва ижтимоий фойдали мехнат килиш жараёнида амалий мустахкамланган. Шу тарзда атрофдаги олам билан танишиш буйича материалларни урганишда укувчиларнинг билим фаолиятини фаоллаштириш ва уларнинг хар тарафлама етук шахс булиб ривожланиши максадида таълимий, тарбиявий ва ривожлантирувчи масалалар хал килинади.

Табиатшунослик фанини урганишда кузатиш, экскурсия, тажриба, амалий ишлар етакчи урин тутади. Болаларни кузатиш усулларига ургатиш, уларнинг натижаларини кундалик дафтарга белгилаш,улар асосида хулоса ва умумлаштиришлар килиш давом эттирилади. Экскурсиялар утказишда, табиат ашёлари ва вокелигини табиий холда урганишга катта эътибор берилади. Бу юкори кургазма асосида синфларда утказиладиган дарсларга хам тегишлидир.

Шунинг учун табиатшунослик дарсларини утказишга алохида эътибор бериш зарур.

ХУЛОСА

Саёхат: 1.Жонли ва жонсиз табиатнинг турли асосий жойларини курсатиш. 2.Инсонлар таъсири оркали табиатдаги узгаришлар. З.Табиатни асраш (ботаника боFига, хайвонот боFига, экологик йулак ва бошкалар).

REFERENCES

1. To'raqulovich, RF, va Umirkulovich, SA (2020). O'ZBEKISTON XO'JALIKLARI: RIVOJLANTIRISH, Ixtisoslashish, geografiya. Tanqidiy sharhlar jurnali , 7 (6), 1189-1196.

2. Шерзод Иброим ^Ули Иброимов (2020). ГЕОГРАФИЯ ДАРСЛАРИДА ТАЛАБАЛАР БИЛИМИНИ НАЗОРАТ КИЛИШ УСУЛЛАРИ. Academic research in educational sciences, (4), 412-417.

3. Radjabov, F. (2020). Oziq-ovqat sanoatining individual tarkibini va qishloq xo'jaligi mahsulotlarini etkazib berishdagi rolini tavsiflab bering. Xalqaro ilg'or ilmlar va texnologiyalar jurnali , 19 (1), 292-294.

4. Шерзод Иброим Угли Иброимов, & Махмуджон Жалолитдинович Болтаев (2020). УЗБЕКИСТОН ТОГ-ВОДИЙЛАРИНИНГ ЭКОТУРИСТИК ИМКОНИЯТЛАРИ ВА УЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ. Academic research in educational sciences, (1), 21-26. doi: 10.24411/2181-1385-2020-00004

5. Ражабов, Ф. Т., & Олимова, А. А. (2020). ТАЪЛИМ МУАММОЛАРИ ЕЧИМИДА ИННОВАЦИОН КЛАСТЕРНИНГ А^АМИЯТИ (ГЕОГРАФИЯ ТАЪЛИМИ МИСОЛИДА). Academic research in educational sciences, (3).

6. Sherzod Ibroimov, & Muhayyo Madaminova (2020). MAKTABLARDA GEOGRAFIYA FANINI О^ГШН SAMARADORLIGINI OSHIRISHDA INNOVATSION TEXNOLOGIYALARNI QО'LLASH. Academic research in educational sciences, (1), 54-60. doi: 10.24411/2181-1385-2020-00009

7. Ражабов, Ф. Лобар Джураева, & Асрор Махмадалиев (2020). УЗБЕКИСТОН ФЕРМЕР ХУЖАЛИКЛАРИ: РИВОЖЛАНИШИ, ИХТИСОСЛАШУВИ, ГЕОГРАФИЯСИ. Academic research in educational sciences,(3), 674-686.

8. Шерзод Иброимов, Махмуд Болтаев, & Максуда Сатторова (2020). МАКТАБ УКУВЧИЛАРИ ОНГИДА РЕКРЕАЦИЯ ТУШУНЧАСИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ. Academic research in educational sciences, (3), 146-151.

9. Ражабов, Ф. Т., & Абдимуротов, О. У. (2020). ТАБИИЙ ГЕОГРАФИЯ КУРСЛАРИДА АМАЛИЙ МАШГУЛОТЛАРНИ ТАШКИЛ КДЛИШДА ЯНГИ ПЕДАГОГИК ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИ КУЛЛАШ УСЛУБИЁТИ. Academic research in educational sciences, (4), 663-671.

10. Шерзод Иброим Угли Иброимов, Мансур Фарманович Бурибеков, & Максуда Анвар Кизи Сатторова (2020). ЁШ АВЛОДГА ЭКОЛОГИК ТУРИЗМНИНГ МАЗМУН-МО^ИЯТИНИ ЕТКАЗИШ. Academic research in educational sciences, (3), 275-279.

11. Фуркат Ражабов, Лобар Джураева, & Асрор Махмадалиев (2020). УЗБЕКИСТОН ФЕРМЕР ХУЖАЛИКЛАРИ: РИВОЖЛАНИШИ, ИХТИСОСЛАШУВИ, ГЕОГРАФИЯСИ. Academic research in educational sciences, (3), 674-686.

12. Ibroimov, S. I. (2020). BUGUNGI KUNDA PEDAGOGIK TEXNALOGIYALARNING AHAMIYATI VA ULARNI TARIX DARSLARIDA QO'LLANILISHI. Academic research in educational sciences, (4), 59-63.

13. Abdimurotov, OU (2020). XALQARO PISA DASTURI UChUN KELAJAKLARGA GEOGRAFIYA O'QITUVCHILARINI TAYYORLAShNING MUHIMI. Iqtisodiyot va sotsium , (5-1), 3-8.

14. Sherzod Ibroim Ogli Ibroimov, & Abdurauf Abdurahim Ogli Yusubaxmedov (2020). O'ZBEKISTON HUDUDINI TIBBIY-GEOGRAFIK BAHOLASH USULLARI. Academic research in educational sciences, (4), 418-424.

15. Oybek Uralovich Abdimurotov (2020). TABIIY GEOGRAFIYA DARSLARINI MUSTAQIL O'RGANISHDA INTERFAOL METODLARDAN FOYDALANISHNING IMKONIYATLARI. Academic research in educational sciences, (3), 1306-1312.

16. Шерзод Иброим ^Ули Иброимов (2020). РЕКРЕАЦИЯ ВА ЭКОТУРИЗМ ЖИХДТЛАРИ (САМАРКАНД ВИЛОЯТИ) МИСОЛИДА. Academic research in educational sciences, (4), 486-491.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.