Научная статья на тему 'БОРИҚ ШАФЕИЙ ШЕЪРЛАРИДА МАЪРИФИЙ МАВЗУНИНГ ИФОДАЛАНИШИ'

БОРИҚ ШАФЕИЙ ШЕЪРЛАРИДА МАЪРИФИЙ МАВЗУНИНГ ИФОДАЛАНИШИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

76
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Бориқ Шафеий / “Šаҳре ҳамâса” / анъанавийлик / “шеъре нав” / мазмун / ғоя / саводсизлик / адолатсизлик / ривожланишдан ортда қолиш / тенгсизлик.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Афзуна Раҳимовна Назарова

Мазкур мақолада таниқли ва серқирра афғон шоири Бориқ Шафеийнинг анъанавий ва замонавий (янги шеър) услубдаги шеърлари таҳлилга тортилиб, уларда маърифий мавзуни ифодаланиши очиб берилган. Бориқ Шафеий дастлаб анъанавий шаклда ѐзилган шеърларга мазмуний янгилик киритган шоирлардан бўлиб, у кейинчалик янги – “шеъре нав” услубида ѐзилган шеърлари билан донг таратган. Унинг мазмуний янгилиги шундаки, шоир шеърларида хоҳ анъанавий бўлсин, хоҳ “янги шеър”лар бўлсин, уларда адолатсизлик, тенгсизлик, нотинчлик, ҳуқуқлар, хусусан, аѐллар ҳуқуқларининг поймол бўлишини очиб берган. Камбағаллик, залолат, илмсизлик, афғон миллатининг ривожланишдан ортда қолаѐтганини куюнчаклик билан қаламга олган ва миллатни бу “ботқоқ”дан чиқишга, комиллик сари интилишга чорлайди. Бутун дунѐ ривожланиб, илм йўлида юксак марраларни забт этаѐтган бир даврда, афғон халқининг эски турмуш тарзи билан яшаѐтгани, мансабдорларнинг бефарқлиги ила юртнинг ҳоли хароблашаѐтгани шоирни ларзага солади. Шоир ўзининг бетакрор шеърлари билан ўқувчи қалбига шеър орқали оқиб кириш ва унда осмонга бўй чўзаѐтган ѐш новдадек келажакка умид уйғотишни мақсад қилган. Мақолада таниқли шарқшунос тарихчиларнинг изланишлари ўрганилиб, шоир шеърларида ифодаланган мазмуннинг нечоғлик ҳақиқатлиги тарихий фактлар орқали ѐритиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «БОРИҚ ШАФЕИЙ ШЕЪРЛАРИДА МАЪРИФИЙ МАВЗУНИНГ ИФОДАЛАНИШИ»

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-635-644

БОРЩ ШАФЕИЙ ШЕЪРЛАРИДА МАЪРИФИЙ МАВЗУНИНГ

ИФОДАЛАНИШИ

Афзуна Рахимовна Назарова

Тошкент давлат шаркшунослик университети afzuna nazarova@mail.ru

АННОТАЦИЯ

Мазкур маколада таникли ва серкирра афFOн шоири Борик Шафеийнинг анъанавий ва замонавий (янги шеър) услубдаги шеърлари тахлилга тортилиб, уларда маърифий мавзуни ифодаланиши очиб берилган. Борик Шафеий дастлаб анъанавий шаклда ёзилган шеърларга мазмуний янгилик киритган шоирлардан булиб, у кейинчалик янги - "шеъре нав" услубида ёзилган шеърлари билан донг таратган. Унинг мазмуний янгилиги шундаки, шоир шеърларида хох анъанавий булсин, хох "янги шеър"лар булсин, уларда адолатсизлик, тенгсизлик, нотинчлик, хукуклар, хусусан, аёллар хукукларининг поймол булишини очиб берган. КамбаFаллик, залолат, илмсизлик, афFOн миллатининг ривожланишдан ортда колаётганини куюнчаклик билан каламга олган ва миллатни бу "боткок 'дан чикишга, комиллик сари интилишга чорлайди. Бутун дунё ривожланиб, илм йулида юксак марраларни забт этаётган бир даврда, афFOн халкининг эски турмуш тарзи билан яшаётгани, мансабдорларнинг бефарклиги ила юртнинг холи хароблашаётгани шоирни ларзага солади. Шоир узининг бетакрор шеърлари билан укувчи калбига шеър оркали окиб кириш ва унда осмонга буй чузаётган ёш новдадек келажакка умид уЙFOтишни максад килган.

Маколада таникли шаркшунос тарихчиларнинг изланишлари урганилиб, шоир шеърларида ифодаланган мазмуннинг нечоFлик хакикатлиги тарихий фактлар оркали ёритиб берилган.

Калит сузлар: Борик Шафеий, "§ахре хамаса", анъанавийлик, "шеъре нав", мазмун, FOя, саводсизлик, адолатсизлик, ривожланишдан ортда колиш, тенгсизлик.

ABSTRACT

The article analyzes the poems of the well-known and versatile Afghan poet Borik Shafei in the traditional and modern (new) style, reveals the expression of the theme of enlightenment in them. Barik Shafei was one of the first poets who made significant innovations in poetry written in the traditional form, and later he became

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-635-644

famous for his poems written in a new style - "Shere naw". Its semantic novelty lies in the fact that in the poet's poems, both traditional and "new", he reveals injustice, inequality, unrest, violation of rights, especially the rights of women. Poverty, delusion, ignorance complained about the backwardness of the Afghan nation and called on the nation to get out of this "swamp" and strive for excellence. At a time when the whole world is developing and reaching great heights on the path of science, the poet is shocked that the Afghan people live in an old way of life, the state of the country has been destroyed by the indifference of officials. The poet, with his unique poems, seeks to penetrate the heart of the reader through poetry and instill hope for the future, like a young branch rising to heaven in it.

In the article, the research of famous Orientalist historians is studied, and the fact of how the content is expressed in poet's poems is illuminated by historical facts.

Keywords: Barik Shafei, "§ахре хамаса", traditional, "shere naw" , content, idea, illiteracy, injustice, backwardness, inequality.

КИРИШ

Мазмун ва FOя хар бир асарнинг асосий диктат марказида туради. Улар узаро боFлик ва ажралмасдир. Ёзувчи мавзуни FOявий жихатдан аниклаб танлайди, FOя эса шу мавзуни ёритиш асносида вужудга келади. Демак, мавзу ва FOя бир-бирини ичида яралади. Мавзуда замоннинг мухим масалалари каламга олинганлиги ва шу мавзунинг FOявий-эстетик очиб берлиши сабабли хам унинг долзарблиги, киммати ошиб боради. Ёзувчи бу масалаларга нисбатан уз муносабатини - каршилиги, хайрихохлиги, орзу-истаги ёхуд армонларини билдириб утади.

Борик Шафеий хам шу давр талаби билан уз шеърларида замоннинг энг мухим масаларини ифодалади. Унинг шеърларида афFOн миллатининг аччик кисмати, жанг-жадаллардан чарчаган халкнинг кечмишлари, колоклик чохидан чика олмаётган юртнинг орзу-армонлари, ниятларини тасвирлаган.

Гоя асарда тасвирланган хаётий вокеликдан келиб чикадиган мантикий хулосадир. Ёзувчининг асарда муайян вокеаларни тасвирлашдан максади нима демокчилигидир.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Мазкур маколани тахлил килишда тарихийлик, мантикийлик методларига мурожаат килинди, шу билан бирга эмпирик ва назарий тадкикот методларидан кенг фойдаланилди. Тадкикот жараёнида Борик Шафеийнинг j^" -

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-635-644

"Шахре хамоса" ("Жасорат шахри") номли шеърий туплами методологик манба булиб белгиланди. Шунингдек тадкикотни ёритишда В.Г. Коргуннинг "История Афганистана XX век", А.М.Маннонов, Н.А.Абдуллаев, Р.Р.Рашидов "АфFOнистон тарихи" номли китоблари давр кузгуси сифатида хизмат килган.

МУ^ОКАМА

Гарчанд Борик Шафеий АфFOнистонда (Россия, Америка хамда бошка Fарб мамлакатларида хам) сиёсатга алокадор шоир сифатида яхши танилган булса-да, унинг маърифатпарварлик рухи йуFрилган шеърлари хам мавжуд. Борик Шафеийнинг биз тахлилга тортган л-Л" - "Бауре уамаса"

("Жасорат шаури ") тупламидан ижтимоий-сиёсий, ватанпарварлик, маърифий мавзулардаги шеърлар урин олган. Тупламда маърифий мавзуга оид булган шеърлар 7 тани ташкил этади.

Сиёсатчи шоирнинг маърифатпарварлик мавзусида шеърлар ёзишида хам маълум максад бор эди, албатта. "Хдкикий шоирлик купчилик дардига малхам куйишга уриниш демакдир"1(УлуFбек Хдмдам "Дунёни янгича куриш эхтиёжи"). Бу шеърлари оркали шоир саводсизлик, колоклик ва билимсизлик зулмати карига чукиб кетган халкни маърифатга йуллайди, илм оркали колокликдан, ночорликдан халос булиб, нурли келажак сари одимлашга чорлайди, афFOн миллатининг илмий салохиятини кутарилишини хохлайди.

Борик Шафеийнинг лЛ" - "§ауре уамаса" ("Жасорат шаури")

шеърий тупламидан жой олган маърифий мавзуга мансуб булган шеърлари

- "^ама хабанд" ("Хдмма уйкуда"), - "Та бакай?" ("Качонгача?"),

"^■зЬ ^jj" - "Ранж-е дане§манд" ("Донишманднинг ранж чекиши"), "fbj" -"Паййам" ("Хабар") каби шеърлардир.

Зохиршох (1933-1973) давлат тепасига келганидан кейин мамлакатда янги сиёсий режим урнатилди. Буни маърифий сохада хам кузатишимиз мумкин. "Янги режимнинг асосий ички максадларидан бири таълим тизимини кенгайтириш ва ошириш булган"2. В.Г. Коргуннинг келтиришича3, пашту тилини расмий ва миллий тил этиш FOяси Омонуллохон ва Нодиршох даврида хам пайдо булган. Аммо бундай кадам АфFOнстоннинг бой форс маданияти ва адабиётига путур еткизиши мумкинлиги, шу билан бирга, бу тилда мамлакатнинг кам сонли ахолиси гаплашганлиги сабабли АфFOнистоннинг

1 Kh-davron.uz/tag/ulugbеk-hamdam/pagе/2

2 Коргун.В.Г. История Афганистана XX век. - М., 2004. - С. 251.

3 Коргун.В.Г. История Афганистана XX век. - М., 2004. - С. 252.

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-635-644

миллий бирлигига рахна солиши мумкин деб бахоланган. Олиб борилган харакатлар натижасида 1938-йилга кадар таълим тизимида асосий тил пашту тили этиб белгиланиши, мактаб дарсликлари хам шу тилда нашр этилиб, дарслар хам пашту тилида утилиши мажбурий этиб белгиланган. Лекин бу билан мамлакат худудида бир канча муаммолар хам келиб чиккан. Жумладан, бу тилда дарс утадиган "укитувчилар етишмаган, янги методик таълим булмаган, катта шахарларда дарий тилида гапириш куп сонлини ташкил этган .

Таълим сохасида мамлакатни паштунлаштириш сиёсати 50-йилларга келибгина бекор килинди. К,абул килинган карорга кура таълим мамлакатдаги пуштунлар яшайдиган худудда пушту тилида, дарий тилида сузлашувчилар яшайдиган худудда дарий тилида олиб борилиши белгиланди. Ахолиси камчиликни ташкил этган миллатларда эса укитиш тизими пашту тилида олиб борилиши давом этди5.

Борик Шафеийнинг "Jblj^ - "Х,ама хабанд" ("Х,амма уйкуда")6 номли шеъри шу даврда яъни 1953-йилда ёзилган эди. Унда шоир миллатнинг уйкуда колиб ривожланишдан ортда колаётганидан укинчлари изхор килган.

jöjIJ^ A^A jijlj ^¿JjU 4ia1i jl .üjlji. üljjj^ J ül^J^ ^^j

Мазмуни:

Карвондан ортда цолдик, дустлар уамма уйцудалар

Рациблар кетдилар, цадрдонлар уамма уйцудалар

Кейинги байтда шоир бахтсизликдан калбим бемор булди аммо уни даволовчи табиб йук, хамма уйкуда дейди:

jjjlji. ü c^Aj jl

Мазмуни:

Fам туфайли цалбим бемор

Бахтсизлигимдан, барча табиблар уйцудалар

"Совет ва Fарблик мутахассисларнинг келтиришича, 1948-йилгача ахолининг 8%игина саводли булган. Бу вактда 2758та укитувчи ва 98660та

4 Коргун.В.Г. История Афганистана XX век. - М., 2004. - С. 252.

5 Коргун.В.Г. История Афганистана XX век. - М., 2004. - С. 283.

6 ^^ 6 1358 'AjjjJ j 'JJI^ - ^jlj

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-635-644

укувчилар булган холос. UNESCOнинг маълумот беришича 1949-йилда таълим даргохларидаги мактаб ёшидаги кизлар 10%дан камроFини ташкил этган. 1954 -йилнинг охирига келиб АфFOнистондаги таълим муассасаларига кабул килиш, Кобул Университетидан ташкари, 114266 тани ёхуд тахминан 2,4 млн мактаб ёшидаги болаларнинг 4,5%ини ташкил этган" .

Томас Барфелд узининг "Afghanistan" номли китобида маълумот беришича, "1950-йилларнинг охирларида урта мактабда таълим олиш учун руйхатдан утган кам сонли талабаларнинг 26%инигина таълимни нихоясига етказа олган. 1959-йилда кишлок урта мактабларининг 73,8%и талабалари

АфFOнистоннинг умумий ахолисининг 1,8%ини ташкил этувчи шахри -

g

Кобулда яшай бошлади" . Оз сонли ёшларнинг саводлилиги, шак-шубхасиз, нафакат АфFOнистон таълимининг, балки мамлакат тамаддунининг хам оркада колганлигидан далолат беради. Борик Шафеий бу хакида шундай ёзади:

jjj ^ii ^ ^ jl .lijI^k АлА jUI^^ j ^jjjx АлА ü'j^i

Мазмуни:

Энди бу цора кунли халц цандай ривожланади

Барча кексалар вафот этдилар ва уамма ёшлар уйцудалар

Мактаъда шоир узига мурожаат этиб, токи бу бечор халк хали уйкуда экан ривожланишни сурама дейди:

JJ2 (jjb

.ÜjIji. АлА jliiI eJjJ^A^ ^ii ti

Мазмуни:

Бориц уеч ривожланишдан умидвор булма, Х,али эзилган афгон халцининг барчаси ухламоцда

Таълимнинг оркада колишига яна бир сабаб мактабларнинг кам сонли эканлигида хам. В.Г.Коргуннинг олиб борган изланишларига кура "1959 -йилда мамлакатдаги кишлок мактаблари 504 тани ташкил этган. Аёллар мактаби эса 1957-йилдагина пайдо булган холос. 30-40-йилларда бу мактабларда укитувчилар кишлок муллалари булган ва ота-оналар фарзандларини уларга пул тулаб укитишган. Бу мактаблар устидан хеч кандай назорат олиб

7 T.Barfield. Afghanistan. - New Jersey: Princeton University Press, 2010. - P. 201.

8 T.Barfield. Afghanistan. - New Jersey: Princeton University Press, 2010. - P. 201.

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-635-644

борилмаган"9. Мамлакат ахолисини асосий кисми камбаFал катламни ташкил этганлиги сабабли хам купчилик ота-оналар фарзандларини пул тулаб укитишга курби етмаган, шу сабабли хам мамлакат микёсида саводхонлик даражаси пасайиб кетган. "Мамлакатда замонавий мактаблар сони хам чекланган микдорда булган. 1919-1930-йилларда жами бундай мактаблар 300 тани ташкил этган. Уларда олиб борилган таълим фаркли равишда, 4 йиллик булган. 1936-йилдан сунг (50-йилларгача) бу мактабларда 3 тилда - дарий, пашту, араб тилларида -Куръон ва мукаддас ислом коидалари укитилган. Шу билан бир каторда арифметика, география, тарих, асосий табиий фанлар

укитилган, расм, хунармандчилик хамда жисмоний тарбия билан

„10

шуFуллантирилган .

Саводхонликнинг оркада колиши шу давр каламкашлари ижодига жиддий таъсир килган. Борик Шафеий бу хакида "W^l" - "Инжа" ("Бу ер") шеърида шундай ёзади:

ji4j "^ij" ij üij^jj .' jjj ü1 IJ

- <^jA ^jj jJ Qj^ IJ

AjljjJ 'Jj^ j^jj

La Ajl^äl jjl jlj&j jl ^£13 ?IA AiljjJ

Мазмуни:

Бошцаларни "ракета" ажаблантирмайди

Куёшгача, у уаёт нурининг чашмасигача.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Аммо бу ерда:

Хануз ацл базмида

Шам ёнади, парвона уайратда,

Качонгача бу афсоналар такрорланади

Телбалар давлат соуиби булади?

Шоир шеърда бошка мамлакатларни "ракета"лар ажаблантирмай куйган бир вактда бу ерда (АфFонистонда -А.Н.) шам ёFдулари остида базм уюштиришади, афсона айтиб, шеърхонлик килишади деб, мамлакатни тараккиётдан оркада колаётганидан укиниб гапиради. Борик Шафеий шеърда üljjj tj^l. - "Сохеб-е диван" сузини икки хил маънода куллаб, ийхом

9 Коргун.В.Г. История Афганистана XX век. - М., 2004. - С. 252.

10 Коргун.В.Г. История Афганистана XX век. - М., 2004. - С. 253.

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-635-644

санъатининг гузал намунасини яратади. Биринчиси, "девон тузувчи", "девон эгаси" маъносида, иккинчиси "хукмдор", "давлат бошлоти" маъносида кулланилиб, шундай буюк зотлар хам аклдан оздими, айни тараккиёт вактида шеърхонлик килиб утиришибди демокчи.

Маъорифнинг оркада колаётгани талабалар уртасида хам норозиликлар келиб чикишига олиб келди. Муаммоларнинг хал этилмаслиги сиёсий тус олишгача бориб етди. "1969-йилда фаол сиёсий курашни пойтахт талабалари -Кобул университети ва 1968-йилда очилган Политехника институтидаги жами 4760 нафар таълим олувчилар вужудга келтирди"11. Уларнинг норозилиги хукумат таълим тизимини ривожлантиришда кам чора-тадбир кургани, таълим муассасасига кабулда дискриминацияни амалга ошираётгани, купчилик мактаб ва университет битирувчиларининг ишсиз колаётгани сабаб булган. Шунингдек, бутун АфFOнистон буйлаб укитувчилар етишмаслиги, таълим тизимининг узи эса нихоятда эскирганлиги хам норозиликка сабаб булган. Бу сиёсий курашлар кучайиб бориб талабарнинг мамлакат буйлаб турли норозилик чикишлари ва митингларига олиб келди. Норозиликларнинг биринчи боскичи 1968-1969 йилларда булиб утган булса, иккинчи боскичи 1971-1972-йилларда булиб утди12. Талабаларнинг турли гурухлари хар хил сиёсий гурухлар FOяларини куллаб-кувватлаб чикишган. 70-йилларнинг бошларида Кобул университети талабалари уртасидаги энг куп эътиборни "Халк", "Парчам",

13

"Шоале-е жавид", ва "Мусулмон ёшлар" гурухлари козонган эди .

Борик Шафеийнинг яна бир - "Та бакай?" ("Цачонгача?")

сарлавхали шеъри хам маърифатпарварлик рухида ёзилган шеърлар сирасига киради. Унда шоир "Табакай?" - "К,ачонгача?" деб колоклик, маърифатнинг нокомиллигининг чегараси борми дея савол беради, ёшларни уЙFOнишга ва тухтамай харакат килишга ундайди.

tj ^jj 1л j£i yl^J^

Мазмуни:

Халцимизнинг фикр майдони тор, цачонгача?

Дунёмизда талаб даражаси тухтаб цолган, цачонгача?

aJ k AJ j ü'-^ JJ

11 Коргун.В.Г. История Афганистана XX век. - М., 2004. - С. 365.

12 Коргун.В.Г. История Афганистана XX век. - М., 2004. - С. 365-366.

13 Коргун.В.Г. История Афганистана XX век. - М., 2004. - С. 366.

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-635-644

^^ijl JJ aj^-^ J üW1 äJj^äl

Мазмуни:

Уйгон эй йигит ва узингни уаракатга келтир

Руунинг суниц ва чеуранг ажинга тула булиши цачонгача?

Халк маънавияти, саводхонлигини оширишда газета-журналларнинг хам урни бекиёсдир. 20-асрнинг бошларидан АфFOнистонда маърифатпарвар адиб Махмуд Тарзийнинг ташаббуси билан мамлакатда газеталар чика бошлаган булса-да, уларнинг теражи жуда кам сонли булган. В.Г.Коргун нашрларнинг нархи хам жуда юкори булганини кайд этган. Хдттоки 50-йилларнинг

14

охирларида хам уртача тираж 15 минг нусхани ташкил этган .

Албатта, бу холат хукуматнинг маданий сохага етарлича эътибор бермаслиги натижасида юзага келган. Газета-журнал чикариш учун керакли молиявий маблаFнинг таъминлаб берилмаганлиги уларнинг тиражининг кам сонли чикишига сабаб булган. Давлат рахбари, унинг атрофидаги давлат бошкарув органларининг иктисодий, ижтимоий, маданий-маърифий сохага булган эътиборсизлиги, халк хаёти, унинг турмуш тарзи билан кизикмаслик, масъулиятсизлик Борик Шафеий каби миллат жонкуярлари онгида катта норозилик, карама-карши FOяларнинг пайдо булишига олиб келди. Пулсиз, кийимсиз, оч-нахор, бошпанасиз инсон илм олиш, маърифатли булиш хакида уйлаб хам курмайди. Рахбарларни эса бу холатни кузлари курмайди. Халкнинг аксарият кисми юпун ва бечоравор ахволда булса-да, хукуматдан норозолигини юзага чикармайди. Улар шу куни утганига шукр килишади, эртаси хакида уйламайди. "Алиф"дек кадди-басти ситам, тахкир, эзилишлар остида "дол" булган булса-да, маюсгина караб туришдан бошка хеч нарса килишмайди. Мана бу хакикий маънавиятсизликдир! Мана шу инсон аклининг нокомиллиги белгисидир! Айнан шулар халкнинг камбаFалчиликда хаёт кечиришига буюрилган омилларидан бири эди.

Борик Шафеий ва унга ухшаган мустакил фикрли янги дунё куриш истагидаги шахслар халкнинг бу каби улим уйкусидан туришга, узи ва оиласи учун чиройли хаёт куришга, маърифатни макон килиб комиллик сари боришга ундовчи утли сатрларни битишди.

Шоирнинг "fbj" - "Паййам" ("Хабар")15 номли шеъри айнан шундай шеърдир:

14 Коргун.В.Г. История Афганистана XX век. - М., 2004. - С.264.

15 ^^ 34 '^j^ 1358 'AjjjJ j 'Jjl^ - ^jlj.

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-635-644

!^lwjlj j ^Aj

^jjJJ j J** cyl^. ^J j ^JW j ^kjS jj^ 13

lj|j3

^jjlj aj ^wl ^jj ^jij^ AWS 43^jjl

Ü^jj U^j ' ^ '"'^J " jj^ a^jjiij ^ijix j3^j Aj A3Ü. uj jl ^jiw jj^j

j^JJ ^J* j j^-JJ ^lubLa. aj j jjk Jj

Ma3MyHH:

Eü yMuöcmnuK ea emuMMoenrnuK MapKa3u! Эü $aqupmK ea 6enopamK y^u! Kanomana Kapaxm, coey% ea woncu3? MyMuedeK vypyvi гaeda 6ym6 %omcan? Yxmöup Kynnu xymapza raöoMUK KOcacuHU mymurn VnuMÖup öaxmnu гapoe 6oümrn

EyunanuK unmunyenannuK ea Mapöonamsurn 6yrnmypu6

Эü 3axomm myma8uöa em8an

MenöeK 6up $uöoüunum cy3unu эмuт

Yuson, ymM yüKycuöau yüson

Yuson ea 6ymem8an yoöucanapöan sa3a6mn

fflonp 6y caTp^apHHH öomHra Kyn^araap eFHnnö Typca-ga öenapBO Kapaö TypraH, ^ohch3 cyptaTgaH $apKH KO^MaraH aBOMHHHr öynaeTraH BOKeanapra öe^apK Kapö TypMac^HKKa, x,aeTga ÖHp epga kothö KO^Mafi, Kyn hh^hk Fa^^aT yÖKycngaH yfiFOHHmra yHgaö e3raH.

ffletpHHHr cyHrrH öaHgHga moHp yfiKygaH TypHm 3aMOHH KeraHHHH, arap khmkh gaHraca^HK Kunca, y HHCOKrapra TamBHm, opTHK^a MyaMMO KeOTHpyBHH экaнн TatKHg^afign. fflyHHHrgeK xa^KHH yfi^aMafigHraH öom.rapHH gopra ocn^raHH axmH, öym^HKKa TypraH, eHHÖ-KyfiMaraH Kanö.rap эca CHHraHH axma geö KaTtHfi ^HKp ÖH^gnpagH.

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-635-644

Борик Шафеий хам бошка замондошлари каби халк дарди куйчисидир. Шеърларида инсонларни маърифатга йуллаш асносида эскилик саркитларини тарк этиб, янгиланиш даврида янгича карашлар билан, янгича уй ва амаллар билан иш курмокликни сурайди. Эски шохлар тузумидан воз кечмай, шеърхонлик, ваъзхонлик кечалари уюштириб утириш урнига мехнат килиб, илм урганиб, жамият хаётида уз урнига эга булиб, узлари учун узгача дунёни кашф килишларини хам таклиф килади, хам талаб килади.

ХУЛОСА

Борик Шафеий хам шеърларида 20-асрдаги АфFOнистон давлат тузуми, иктисодий-ижтимоий ахволидан келиб чиккан холда замоннинг энг мухим масаларини ифодалади. Унинг шеърларида афFOн миллатининг аччик кисмати, колоклашиб бораётган юртнинг орзу-армонлари, ниятларини тасвирланган.

Борик Шафеийнинг ушбу jJ" - "Бауре уамаса" ("Жасорат

шаури") номли туплами давр учун долзарб хисобланган ижтимоий-сиёсий, ватанпарварлик, маърифий мавзулардаги шеърларни каламга олганлиги билан ахамиятлидир. Бу шеърларда адолатсизлик, тенгсизликни коралаган, аёллар хукукларини химоя килган, авомнинг саводсизлиги, маънавиятсизлиги ва OFир ахволига ачининиб, ундан кутилиш учун юрагида ути бор мардларни, элим-юртим деб ёниб яшайдиган ватанпарварларни келажагини уз кули билан куришга даъват этган.

Шоирнинг асосий максади узининг бетакрор шеърлари билан укувчи калбига шеър оркали окиб кириш ва унда осмонга буй чузаётган ёш новдадек келажакка умид уЙFOтиш эди. Унинг шеърларида тараннум этилган мавзу ва мазмун бу максадни амалга ошириш йулида узиниг ёркин изини колдирди.

REFERENCES

.JJI£ .4-uiLa^ jJ.(1358 Jl^ ^j^) .M .1

2. Бобоев, Т. (2002). Адабиётшунослик асослари. Тошкент: Узбекистон

3. Маннонов А.М., Абдуллаев Н.А., Рашидов Р.Р. (2018). Афгонистон тарихи. Тошкент: Баркамол файз медиа.

4. Quronov, D. (2018). Adabiyot nazariyasi asoslari. Toshkent: Академнашр.

5. Коргун, В. (2004). История Афганистана.20 век. Москва: Крафт+.

6. Barfield, T. (2010). Afghanistan. New Jersey: Princeton University Press.

7. Kh-davron.uz/tag/ulugbеk-hamdam/pagе/2

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.