Научная статья на тему 'BOLA TARBIYASIDA OTA-ONALAR MA’SULIYATINI OSHIRISH DOLZARB VAZIFA'

BOLA TARBIYASIDA OTA-ONALAR MA’SULIYATINI OSHIRISH DOLZARB VAZIFA Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

114
41
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Глоболлашув жараёни / оммавий маданият / бурч / маъсулият / таълим имконияти / комил инсон / таълим субъекти / The process of globalization / mass culture / job function / responsibility / educational opportunities / ideal person / subject of education

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Нилуфар Махсудовна Кошанова, Мирзохид Латифович Шарипов

Ушбу мақолада миллий тарбиянинг долзарб масалалари, бола тарбиясида ота-она маъсулиятин оширишнинг аҳамияти, тарбиянинг нозик ва мураккаб жиҳатлари ҳақида мушоҳада қилинган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

INCREASING PARENT RESPONSIBILITY FOR RAISING CHILDREN

The article examines topical problems of national education, the importance of increasing parental responsibility in raising children, subtle and complex aspects of education

Текст научной работы на тему «BOLA TARBIYASIDA OTA-ONALAR MA’SULIYATINI OSHIRISH DOLZARB VAZIFA»

BOLA TARBIYASIDA OTA-ONALAR MA'SULIYATINI OSHIRISH

DOLZARB VAZIFA

Нилуфар Махсудовна Кошанова

Чирчик давлат педагогика институти укитувчиси koshanovanilufar512@gmail.com

Мирзохид Латифович Шарипов

Чирчик давлат педагогика институти укитувчиси sharipovmirzoxid@gmail.com

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада миллий тарбиянинг долзарб масалалари, бола тарбиясида ота-она маъсулиятин оширишнинг ахамияти, тарбиянинг нозик ва мураккаб жихатлари хакида мушохада килинган.

Калит сузлар: Глоболлашув жараёни, оммавий маданият, бурч, маъсулият, таълим имконияти, комил инсон, таълим субъекти

INCREASING PARENT RESPONSIBILITY FOR RAISING CHILDREN

ABSTRACT

The article examines topical problems of national education, the importance of increasing parental responsibility in raising children, subtle and complex aspects of education.

Keywords: The process of globalization, mass culture, job function, responsibility, educational opportunities, ideal person, subject of education.

КИРИШ

Тарбия масаласи хар бир даврда долзарб масала хисобланган. Аммо хозирги шиддаткор, ахборот алмашинуви тезкор давом этаётган даврда, миллий тарбия асосларига путур етмокда. ^бора шиддатли тус олаётган глоболлашув жараёни, оммавий маданиятнинг кенг таркалаётганлиги халкимизнинг миллий менталитети, маънавий киёфасига салбий таъсир курсатмокда. Х,ар бир тарбиячи хох укитувчи, хох ота-она булсин бола тарбиясига жиддий караш лозимлигини

янада купрок англаши лозимлиги давр такозоси хисобланади. Таълим ва тарбияни бир-биридан ажратиб булмайди. Бу икки жараён узаро уЙFун, узлуксиз асосда ташкил этилгандагина одобли, юксак маънавиятли, шу билан бирга билимдон, зукко, рухан ва жисмонан соFлом, кенг дунёкараш ва тафаккурга эга, замонавий касб-хунар эгаси булган ватанпарвар ёшларни етиштириб беради.

Тарбияга янгича, тизимли ёндашув, болада таянч фазилатларни кафолатли шакллантиришда оила, мактабгача таълим, умумий урта таълим, урта махсус касб-хунар ва олий таълим муассасалари, махаллаларнинг ижтимоий-педагогик имкониятларини тулик юзага чикаришни ва улар орасида илмий-методик узвийликни янги даражага кутаришни такозо этади. [1]

Миллат келажаги хисобланган фарзанд тарбиясида оилада ота-она таълим имкониятлари жамиятнинг кейинги тараккиётида канчалик ахамиятли эканлигини, оилаларда узлуксиз маънавий тарбияни яхшилаш, фарзанд тарбиясида маъсулият хиссини кучайтириш, ота-оналарнинг таълим салохиятини яхшилаш масаласи энг долзарб масала сифатида каралмокда. Агар оилада муайян таълим имконияти, ота-оналаримизнинг маъсулиятлилик даражаси суст буладиган булса, у холда болани тарбиялашда кузланган натижага эришиш мушкул [ 2.32]

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Мавзу юзасидан рус тадкикотчиларидан О. Кожурова [ 3], Ш. Марина [ 4], И.А. Хоменко [5 ], А.М. Низова [ 6] М.И. Кирикова [7 ], каби куплаб рус тадкикотчилари мавзуни илмий жихатдан урганган ва боланинг хар томонлама ривожланишида оиладаги тарбиявий мухитнинг ахамияти, мактаб билан оила хамкорлигининг ижобий жихатларини илмий тахлил килишга, асослашга уринганлар.

Мавзуни урганишда анализ, синтез, умумлаштириш, математик тахлил методларидан фойдаланилди.

НАТИЖАЛАР

Куп холларда тарбиядаги нуксонларимиздан бири шуки, болалар ва уларнинг ота-оналари факат узларини эшитадилар ва тарбия "менинг мажбуриятларим " эмас, балки "менинг ууцуцларим " деган тенденцияни юкори куядилар.[8]

Бундай жараён мактабда таълим сиёсатини олиб бориш, таълим тизимини куриш ишларини мураккаблаштиради ва жамоа олдидаги, умуман олганда,

жамият олдидаги мажбуриятлар йукола боради. Бундай шароитда тарбиянинг асосий вазифаси аввалгидан хам ofhppok юк билан мактаб педагогик жамоасига тушади. Ота-оналар узларининг таълим функцияларини тобора купрок мактабга юкламокдалар. Шунга мувофик таълим тизимига уз талабларини такдим киладилару фарзанд оилада пайдо булган пайтдан бошлаб ота-онанинг бола тарбиясида энг асосий хал килувчи субьект эканлигини унутиб куядилар. Куплаб ота-оналар фарзандларини келажагини аник режалаштириб куйишади. Узлари танлаган стратегиядан чапга ёки унгга бурилишлар мумкун эмаслигини уктиришга харакат килади. Умумтаълим мактабларида тарбиявий жараённинг OFир юки синф мураббийлари зиммасига тушади. Синф рахбари ва ота-она уртасидаги муносабатлар кандай шакл ва асосда курилиши лозим. Х,ар бир синф рахбари уз муносабатлар тизимини куради, узига хос шакл ва усулларни излайди. Ота-оналарнинг турли тоифалари билан ишлашда синф рахбари уз ишини диагностикадан бошлайди. Яъни оиладаги боланинг таълим олиши билан боFлик шароит ва муоммоларини ёки оила таълим салохиятининг ижобий жихатларини урганади. Синф рахбар кул остидаги укувчиларнинг хатти-харакатларини доимий назорат килиб бориши руй бериши мумкун булган хатарни тахмин кила олиши, мактаб остонасидаги бола юрмокчи булган эгри чизикдан олдинрок харакат килиши лозим. Тажриба ва амалиёт шуни курсатадики, мураббий ва ота-она хамкорлигисиз укувчи тарбиясида кузланган натижага эришиш мушкул. Факат катталаргина болаларга умид, хаётда ок корани ажратиш, муоммоларнинг ечимини топиш,куркувни енгиш каби куплаб хаёт тажрибаларини ургатиши мумкун.

Машхур рус педагагоги Антон Семенович Макаренко укитувчининг иши энг кийин, «эхтимол энг масъулиятли ва шахсиятдан нафакат энг катта стрессни, балки катта куч, катта кобилиятни хам талаб килади" -деган эдилар. [9.30]

Ота-оналар болаларига ота-она мехрини хис килиш ва англаш имкониятини бериши, мехр ва Fамхурлик килиши лозим. Таълим алокаси -бу бола ва катталар позициялар тенглигини урнатиш. Х,ар кунги оилавий муносабатларда бунга эришиш жуда кийин.

Болани ота-онанинг севгиси хисси билан илхомлантириш учун яна бир ута мухим коидага риоя килиш керак. Унинг узига хослиги, бошкалар билан ухшашлигини кабул килиш боланинг эгалик хукукини тан олишни англатади.

Бирок, оилавий укитишдаги ролни камситмаслик керак. Болалар узларининг хатти-харакатлари, талаблари, кизикишлари билан ота-оналарга

доимий таъсир курсатади, яъни уларни уз-узини тарбиялашга уз устида фаол ишлашга ундайди.

Шундай килиб, оилавий таълим куйидаги принципларга асосланади:

- болага мухаббат, инсонпарварлик ва рахм-шафкат;

- усиб бораётган болага доимий эътибор ва Fамхурлик;

- болаларни оила хаётига тенгдош сифатида жалб килиш

-мактаб укувчиларининг мунтазам равишда мактабга боришини назорат килиш.

Ота-оналарнинг кейинги ва энг кийин вазифаси мактаб укувчиларининг уй вазифаларига ёрдам бериш ва уларнинг таълим фаолияти устидан доимий мониторинг олиб бориш. Ота-оналар уз болаларида катъиятлилик, мехнатсеварлик, сабр-токатни ривожлантириши кийинчиликни енгишга болалигидан ургатиши лозим. Оилавий тарбияда ахлокий таълим энг мухим уринни эгаллайди. ТуЙFулар оилавий тарбия жараёнида шаклланади, яъни инсонпарварлик, хамдардлик, диккатлилик, рахмдиллик, хамдардлик, муомала маданияти, мулойимлик, сезгирлик, садокат, миннатдорчилик хисси ва хоказо. Ва аксинча, ота-оналарнинг тарбия услубига караб, оилавий муносабатлар сохасида худбинлик, сусткашлик, катталарга хурмацизлик, бошкаларнинг эхтиёжларига бепарволик, масъулияцизлик, шафкацизлик хусусиятлари хам шаклланиши мумкун. Оилада ватанга мухаббат, чукур хурмат шаклланади миллий маданияти ва она тилига хурматнинг асослари оиладан шаклланади.Хдр бир оила тенг аъзолардан иборат жамоадир. Х,ар бир ота-она бола тарбияси буйича аник режага эга булиши керак. Факат бир неча фарзандли оилада ота-она Fамхурлиги нормал характерга эга булиши мумкун. Агар оилада катта ва кичик болалар булса, улар орасида севги ва дустлик тажрибаси хилма-хил шаклларда урнатилади. Бола катта оилада хар кадамда, хатто уйинда хам, бола жамоада булишга одатланиб колади. Буларнинг барчаси таълим учун жуда мухимдир.

МУХОКАМА

Баъзи оилаларда болалар ва ота-оналар хамма нарса уз-узидан амалга ошишига умид килишади. Баъзи ота-оналарда на аник максад ва дастур йук. Албатта, бу холда ва натижалар хар доим тасодифий булади ва купинча бундай ота-оналар нега уларнинг ёмон болалари борлиги хакида уйлашади.

В.А. Сухоминский "хакикий инсонни кандай тарбиялаш керак " деган саволга "Ота ва она, гуё бир-бирини тулдиради; агар онаси билан яхши дустлик булса, бола отасини чинакам инсонни куради ..."-деган эди.

А.С. Макаренко болада интизомни тарбиялашнинг ахамияти туFрисида режим куп болали катта оилада бошкача бир болали оилада бутунлай бошкача булиши лозим деб хисоблайди. Баъзи оилаларда ота-оналар кабул килинган режимнинг соFломлигига ишонишади ва хатога йул куйишади. Режим аник табиатда доимий булиши мумкин эмас, чунки бу факат таълим воситасидир. Х,ар кандай тарбия маълум максадларни кузлайди ва бу максадлар доимо узгариб туради ва мураккаблашади. Масалан, эрта болалик даврида ота-оналарнинг жиддий вазифаси - болаларни тоза булишга ургатиш. Ушбу максадга эришиш учун ота-оналар болалар учун махсус тартиб-коидани урнатиши лозим. Яъни ювиниш, тозалик коидалари ва хоказо.. Бундай режим мунтазам равишда сакланиб турилиши керак, ота-оналар бу хакда хеч качон унутмасликлари, бажарилишини назорат килишлари, болалар узлари бирон бир нарса кила олмайдиган пайтда ёрдам бериш, болалардан сифатли иш талаб килиш лозим. Болаларда тозалик одатлари ривожлантирилса боланинг узи энди ифлос куллари билан таомлана олмайди. Аста-секин, ушбу тартиб-коидалар бошка мураккаб ва мухимроклари билан алмаштирилиб борилиши лозим. Уйдаги оилада ота-она томонидан урнатилган коидалар куйидаги кисмлар: туришнинг аник вакти, дам олиш кунларида хам тозалик коидаларига риоя килиш, чойшаб алмаштириш шартлари ва коидалари, кийим-кечак, уларни кийиш, тозалаш коидалари каби коидаларни вактида бажаришга одатланган булиши керак Оилада хаётнинг хар кандай коидалари жорий этилмаслиги керак.

ХУЛОСА

Машхур рус педагоги Макаренко тарбияловчи узи берган насихатга узи риоя килмаса тарбиядан кузланган натижага эриша олмайди. Болалар эшитганларига эмас курганларига таклид киладилар деган эди. Ота ичкиликга берилган, хулки ёмон булса, онанинг билими, тафаккури сайёз булса тарбиядан кузланган натижага эришиш мушкул. Бола тарбияси барча касблар ичида энг кийин, мураккаб ва кечиктириб булмас жараёндир. Ота-оналар бола тарбиясида факат бирёклама, моддий эхтиёжларини кондириш асносида ота-оналик бурчимни бажардим десалар хато киладилар. Болаларимизни хар томонлама етук инсон сифатида тарбиялашда, уларда гузал инсоний хислатларини шакллантириш жараёнида энг фаол таълим субъекти ота-оналар эканлигини унутмасликлари керак. Яхши болани тарбиялаш кийин, аммо имконсиз эмас. Ватанимиз тараккиёти хар томонлама етук, маънавиятли ёшларнинг салмоFи

билан боFлик экан хар бир таълим субъэкти уз ишини сидкидилдан бажарсагина кузланган натижага эришишимиз мумкун.

REFERENCES

1. Вазирлар Махкамасининг 2019 йил 31-декабрдаги И059-сонли карорига 1-илова.ВДММБ: 09/20/1059/0017-сон.03.20.2020.Узлуксиз маънавий тарбия концепцияси.

2. Кошанова, Н. М. Оила ва мураббий манфаатли хамкорлигининг таьлим сифатини оширишдаги ахамияти. Academic Research in Educational Sciences, 1 (3), 2020. 32-б.

3. Кожурова, О. Ю. Мактаб ва оиланинг ижтимоий хамкорлиги уларнинг таълим салохиятини ошириш омили сифатида: дисс автореферати. ... 2002. — 480 с. )

4. Шенна Марина Борисовна. Развитие и реализация воспитателъного потенциала семьи в условиях социалного потенциала семьи условиях социального партнерства со школой. дисс. ... канд. пед. Наук.Уфа-2013.-224 с.

5. Хоменко, И.А. Школа и родители: этапы развития социального партнерства [Текст] // И.А.Хоменко// Педагогическое обозрение. - 2008. - №4 (79).-С.7-8.]

6. Низова, A.M. Функции семьи и воспитание детей /Сборник научных трудов. Воспитательные возможности семьи [Текст] /А.М.Низова. - М., 1981.

7. Кирикова, М.И. Повышение воспитательного потенциала неполной семьи в условиях Центра социальной помощи семье и детям: автореферат дисс. ... канд. соц. наук [Текст] / М.И.Кирикова. - Москва, 2009.- 38 с.

8. Министерство образования Республики Беларусь Учреждение образования «Белорусский государственный педагогический университет имени Максима Танка» Методические сопровождение факулътативнкх занятий введение педагогическую профессию Модуль 1. «В мире педагогической професии» для Х класса учреждений общего среднего образования Минск 2015 .С-30.

9. Mardonov S., Toshtemirova S., Ahmadjonov B, Koshanova N. Structure and Mechanisms of Action of The Edcatcional cluster. // International Journal of Psychologial Rehabilitation,Vol.24,Issue 07,2020. 8104-8111

10. Koshanova N. Tеаcher actions in professional direction school (according to the educational cluster) //European Science review.№ 3-4 2020. htpps://doi.org/10.29013/ESR-20-3.4-24-26.

11. Кошанова, Н. М. Халкимиз хаётидаги зардуштийлик таълимоти билан боFлик анъана маросимлар. Тамаддун нури. Илмий, ижтимоий-фалсафий,

маданий-маърифий, адабий-бадиий журнали. K,оракалпоFистон Республикаси, 2020.1-сон - Б. 37-40

12. Абдурауф Фитратнинг "Оила ёки оилани бошкариш тартиблари" асарида миллий тарбия масаласи. Илм сарчашмалари. илмий -методик журнали.Урганч.2020.7-сон.44-47

13. "Умумтаълим мактабларида синф мураббийлари фаолияти самарадорлигини ошириш механизмлари". Замонавий таълим илмий -амалий оммабоп журнали. 2020. 2-сон. 28-33-б.

14. Koshanova N.M.Teacher Actions in professional Direction of secondary school children(assording to the educatsional cluster) European Science Review Scientific journal №3-4 2020 (March-April) 24-26p

15. Шарипов М.Л. (2020). "Ёшлар маънавиятини юксалтиришда Хусайн Воиз Кошифий ахлок фалсафасининг ахамияти". Музаллим уем узликсиз билимлендириу. № 1-1. 94-98.

16. Мирзохид Шарипов. (2020). "Тарихни узгартирган буюк сохибкирон". Тамаддун нури. № 2. 14-17.

17. Шарипов М.Л. (2020). Марказий Осиё мутафаккирларининг илмий мероси, уларнинг илм-фан хамда жахон цивилизацияси тараккиётидаги роли ва ахамияти. "Science and Education" Scientific Journal. Volume 1 Special Issue. 157172.

18. Шарипов М.Л. (2020). Коррупцияни юзага келтирувчи омиллар ва унинг окибатлари. "Science and Education" Scientific Journal. Volume 1 Issue 5. 263-270.

19. Hojiyev Rasulbek Boynazar o g li, Xolmo minov Gofur Bobonazarovich & Sharipov Mirzohid Latipovich. (2020). "Raising a harmoniously developed generation is a priority of democratic reforms in Uzbekistan". European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences. Vol. 8 No 5, Part II. 1-3.

20. Шарипов М.Л. (2020). Коррупция ва у билан боFлик жиноятларнинг инсон ва жамият хаётига тахдидлари. «Academic research in educational sciences». Volume 1. Issue 4. 50-58 - бетлар.

21. Кучина, Е. А. Проблемы совр еменного учебно-воспитательного процесса. Роль классного руководителя в современном школьном образовании / Е. А. Кучина. — Текст : непосредственный // Педагогическое мастерство : материалы II Междунар. науч. конф. (г. Москва, декабрь 2012 г.). — Москва : Буки-Веди, 2012. — С. 210-212. — URL: https://moluch.ru/conf/ped/archive/65/3191/ (дата обращения: 24.10.2020).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.