CC BY
47BO'LAJAK O'QITUVCHIDA MUSIQIY TAFAKKURNI SHAKLLANTIRISH
Davron Yuldashevich Ruziyev
Buxoro davlat universiteti Musiqa ta'limi kafedrasi dotsenti, pedagogika fanlari
nomzodi
ANNOTATSIYA
Maqolada bo'lajak o'qituvchi-musiqachining kasbiy tayyorgarligi sharoitidagi ijodiy vazifalar, musiqiy asarning badiiy qiyofasini mujassamlashtirishi bilan bog'liq masalalar va shular orqali ularda musiqiy tafakkurni shakllantirish usullari bayon etilgan.
Kalit so'zlar: Musiqiy-pedagogik jarayo, innovatsion faoliyat, musiqiy material, ijodkorlik mexanizmlari, musiqiy tafakkur.
FORMATION OF MUSICAL THINKING IN THE FUTURE TEACHER
Davron Yuldashevich Ruziev
Bukhara State University, Associate Professor of Music Education, Candidate of
Pedagogical Sciences
ABSTRACT
The article describes creative tasks in the context of professional training of future music teachers, methods of forming their musical thinking through issues related to the integration of the artistic image of a musical work.
Keywords: Musical pedagogical process, innovative activity, musical material, mechanisms of creativity, musical thinking.
KIRISH
Zamonaviy musiqa ta'limi - bu ta'lim jarayoniga optimal o'quv-tashkiliy yondashuvdir. Musiqiy ta'lim sohasidagi mutaxassisni tayyorlashning asosiy muammosi o'qituvchining innovatsion faoliyati asoslarini va talabalarning kasbiy ahamiyatga ega sifatlarini shakllantirishga qaratilgan pedagogik harakatlar tizimini aniqlashdan iborat.
Musiqaiy tafakkurning shakllanishi kelajakdagi musiqa o'qituvchisini musiqiy va pedagogik faoliyatga tayyor shaxs sifatida tayyorlashning zaruriy omilidir. Ushbu hodisaning shakllanish jarayoni ajralmas omil sifatida musiqiy ijroga tayyorgarlik sharoitida eng samarali tarzda yuzaga keladi.
Shu bilan birg musiqiy tafakkurni shakllantirish jarayonini kelajakdagi musiqa o'qituvchisining kasbiy jihatdan muhim omil sifatida tashkil etish asosiy musiqa asbobi
sinfida olingan maxsus musiqiy bilimlar, ko'nikmalar integratsiyasi orqali, shuningdek, ta'limning barcha bosqichlarida muammolarni qidirish usullaridan foydalanish orqali eng samarali tarzda ta'minlanadi.
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA
Har bir bosqichning maqsadi - musiqiy tafakkurni shakllantirishda ma'lum darajasiga erishishdir. Ushbu integral ta'limni shakllantirishning ustuvor pedagogik vositasi - bu muammoli vaziyatlar bo'lib, ularda musiqa o'qituvchisining badiiy obrazni musiqa tovushlari bilan ifoda etuvchi musiqiy fikrlashini faollashtiradigan kabi muhim omil amalga oshiriladi. Shu bilan birga, muammolilik kelajakdagi musiqa o'qituvchisining musiqa san'ati sohasidagi fikrlashining sifat tomoni ko'rinishida namayon bo'ladi.
Musiqiy-pedagogik jarayonda muammoli vaziyatlarning hal etilishi ijro va pedagogik jarayonlarni o'ziga xos jihatlari bilan bog'liqdir. Shu sababli, muammoli vaziyatlar bo'lajak musiqa o'qituvchisining musiqa san'atiga oid tafakkurini shakllantirishning turli bosqichlarida turli darajadagi murakkablik bilan tuzilishi kerak.
Shunday qilib, musiqiy materialni bilishning birinchi bosqichida bo'lajak o'qituvchi-musiqachi ongida bir xilli musiqiy-eshitish g'oyalari va harakat uchun motivatsion asos shakllanadi, ularni rag'batlantirishda esa o'qituvchi muhim rol o'ynaydi. U yuqori eshitish faolligini oshirish orqali muammoli vaziyatlarni yaratadi, talabadan esa kuzatilgan musiqaiy dalillar bilan o'z tajribasi va fikrlash qobiliyatlari o'rtasidagi farqlarni aniqlashni talab qiladi. Ularning yetarli darajada shakllanmaganligi bu ziddiyatni hal qilish va tajribasini o'zlashtirish uchun rag'batdir. Shuning uchun o'qituvchi tomonidan yaratilgan muammoli vaziyatlar o'rganilayotgan musiqiy material bilan bog'liq bo'lgan aniq tarkib bilan to'ldirilishi kerak. Musiqiy material tafakkurni shakllantirish vositasidir, shu asosda vazifalar tizimi ishlab chiqiladi va ular orqali turli xil murakkablik darajasidagi muammoli vaziyatlar amalga oshiriladi.
Musiqa asari ustida ishlash jarayonida uning diqqatga sazovor joylar tizimi aniqlanadi va taqqoslash, umumlashtirish va taxminlar ketma-ketligi belgilanadi, chunki ularning muammoli vaziyatlari ustida ishlash tufayli, bo'lajak musiqa o'qituvchisi ongida musiqiy-eshitish va musiqiy-badiiy obrazlar shakllanadi.
Amaldagi vazifalarning mohiyati jarayonning rivojlanish mantig'ida ochib berilgan musiqiy asarlarning mazmunini anglashdan iborat. Musiqiy ob'ektivlik to'g'risida amalga oshirilgan bilimlar asosida bo'lajak o'qituvchi-musiqachi bastakor rejasini badiiy jihatdan ishonchli tarzda aks ettirish imkoniyatiga ega bo'ladi.
Muvofaqqiyatga yo'llobchi vazifalar tizimining vazifasi bo'lajak musiqa o'qituvchisining tafakkurlash qobiliyatini shakllantirish va ehtiyojini rag'batlantirish, shuningdek musiqiy lug'atni to'plash uchun turli xil musiqiy ma'lumotlarni taqdim
etishdir. Shuning uchun har bir vazifa uslubi, janri, shakli va murakkabligi darajasi jihatidan xilma-xil bo'lgan musiqa asarlari asosida muammoli vaziyat shaklida tuzilgan bo'lishi kerak..
Shunday qilib, progressiv topshiriqlar tizimi bevosita didaktik maqsadlarga mos keladigan samarali va ijodiy topshiriqlardan iborat. Mahsuldor vazifalar bastakor niyatiga mos keladigan badiiy obrazni musiqa tovushlari bilan to'g'ri ifoda etish yo'llaгini izlash va aniqlashni o'z ichiga oladi. Tegishli vazifalarini hal qilishning natijasi musiqa asarini ifodali eshitish va obrazli tasvirlar darajasida ijro etish bo'lib, ular har doim oldindan taxmin qilinadigan va ma'lum miqdordagi variantlar bilan cheklangan. Mahsuldor vazifalar musiqiy materialga kerakli bilim darajasini yaratadi, bu esa o'z navbatida keyingi ijodiy vazifalarda amalga oshiriladi.
Bo'lajak o'qituvchi-musiqachining musiqiy ijro tayyorgarligi sharoitida ijodiy vazifalar musiqiy asarning badiiy qiyofasini mujassamlashtirishi bilan bog'liq bo'lishi kerak. Bular ochiq tuzilishga ega vazifalardan iborat bo'lib asosan ijro muammolarini hal qilishning "ko'p variantligi"ga ega, bu esa musiqiy asarning badiiy ijrosini har doim boshqa ijrochilar yaratgan talqinlardan farqli o'laroq, individual ravishda hal qiladi. Ijodiy vazifalar nafaqat ongli, balki ongsiz tajribaga, intuitivlikka tayanishni o'z ichiga oladi, shuningdek, musiqa asarini ijro etish bo'yicha bajarilayotgan ish va ijodkorlik mexanizmlarini amalga oshirishga hissiy-qiymat munosabatini, ijodiy tasavvurni talab qiladi. Biroq, musiqiy obrazning mujassamlashuvi har doim musiqa asariga tegishli vazifalar asosida aniqlangan uslubiy, janr va shaklni musiqaviy tovushlaT bilan to'g'ri ifoda etishni shakllantirish tufayli ob'ektiv asosni o'z ichiga oladi. Shunday qilib, bo'lajak musiqa o'qituvchisining musiqaiy tafakkurini shakllantirish izlanuvchan ijodiy jarayon sifatida tashkil etiladi.
Progresiv vazifalar tizimi orqali amalga oshiriladigan bo'lajak musiqa o'qituvchisining badiiy obrazni musiqiy tovushlar bilan to'g'ri ifoda etish bo'yicha tafakkurini shakllantirishning birinchi bosqichida foydalanilgan muammoli vaziyatlar musiqiy ob'ektivlikning barcha elementlari bilan o'zaro bog'liqlikda, musiqa tilining ta'sirchanlik ma'nosiga va shakl-jarayonning rivojlanish mantig'iga ta'sir qiladigan xususiyatlarini tushunishga qaratilgan bo'lishi kerak.
MUHOKAMA
Bo'lajak o'qituvchi-musiqachining badiiy obrazni musiqiy tovushlar bilan to'g'ri ifoda etish bo'yicha tafakkurini shakllantirishning ikkinchi bosqichi o'quv materiali shaklda tafakurlash harakatlarini shakllantirishdir. Ushbu bosqichda bo'lajak musiqa o'qituvchisining ijro faoliyati, jumladan badiiy obrazni musiqiy tovushlar bilan to'g'ri ifoda etish bo'yicha tafakurlash algoritmi bilan bog'liq.
Badiiy otoazni musiqiy tevush^ bilan to'g'ri ifoda etish bo'yicha tafakkurni shakllantirish algoritmi - bu taqqoslash, umumlashtirish va taxmin operatsiyalari to'plami bo'lib, uning yordamida tasavvurning shakllanishi, idrok etish va intellektual harakatlari amalga oshiriladi. Badiiy otoazni musiqiy tovush^ bilan to'g'гi ifoda etish bo'yicha tafakkurni shakllantirish algoritmi musiqa ijrochiligiga oid harakatlarning yo'naltirilgan tizimida muhim rol o'ynaydi, chunki musiqiy va tovush ob'ektivligini ijrochi ongida hissiy ko'rinishida aks ettirish o'ziga xos mexanizmdir.
Badiiy otoazni musiqiy tovushto bilan to'g'гi ifoda etish tafakkurini shakllantirishning ikkinchi bosqichida talaba o'zi tomonidan osongina aniqlangan, diqqatga sazovor joylar tizimi bilan shartlangan musiqiy material elementlarini diqqat bilan tinglash, taqqoslash, umumlashtirish va taxmin qilish bilan shartlangan musiqa asarini ijro etadi. Belgilangan belgilar - bu asar mazmuninidagi o'zaro bog'liqlik va o'zaro aloqadoriikda bo'lgan musiqiy ob'ektivlikning o'ziga xos elementlaridir.
Agar birinchi bosqichda ko'rsatmalar o'qituvchi tomonidan belgilanadigan bo'lsa, keyingi bosqichda tajriba va bilish usulining rivojlanishi, musiqiy savodxonlik to'plamining o'zlashtirib borilishi bo'lajak musiqa o'qituvchisining o'z fikrlarini mustaqil ravishda maqsadga yo'naltirish qobiliyatini o'stiradi.
Musiqiy "til"ning g'oyaviy ma'nosi, asardagi badiiy-musiqiy ifodalilik - his qilish, tushunish qobiliyati orqali aniqlanadi. Zero badiiy obrazni musiqiy tovushlar bilan to'g'ri ifoda etish tafakkurini shakllanib borishi jarayonida bo'lajak musiqa o'qituvchisida boshlang'ich darajadagi musiqiy-eshitishga mos va cholg'u asbobida ijro etish, qoshiq kuylash malakasi ham shakllanib boradi. Stereotipik sezgi talablari bo'yicha musiqani bunday tushunish asar mazmun-mohiyatiga oid o'ziga xos tafakkurni shakllantirish uchun zaruriy shartdir.
Shunday qilib, ikkinchi bosqich musiqa asarlarini mustaqil ijro etuvchi qobiliyatni yaratishga qaratilgan vazifalarni o'z ichiga olishi kerak. Bundan tashqari, ikkinchi bosqich musiqiy va ijodiy jarayonni maktab o'quvchilari tomonidan yetarli darajada intonatsion va uslubiy tushunishning asosi sifatida musiqiy va ijodiy jarayonni modellashtirish qobiliyati bilan bog'liq ikkinchi darajadagi murakkab vaziyatlarni o'z ichiga olishi kerak. Shuningdek, ma'lum yoshdagi o'quvchilarning qiziqishlariga mos keladigan repertuarni tanlash va oxir-oqibat, ma'lum bir musiqa darsida ta'lim va tarbiyaviy muammolarni hal qilish ham nazarda tutilishi kerak.
Oxirgi, uchinchi bosqich - bu badiiy otoazni musiqiy tovushlaT bilan to'g'ri ifoda etish darajasini anglatadi. Bu jarayonda tashqi his-tuyg'ularga tayanmasdan, hissiy etalon(standart)lar shakllanadi. Ushbu bosqichda bo'lajak musiqa o'qituvchisi musiqa asari shaklini yaratish jarayonida uning ma'nosini va boshqa asarlar bilan o'zaro bog'liqligini ichki eshitish qobiliyati hamda shakllangan ijroviy malakasi orqali tushunadi. Bundan tashqari, uchinchi bosqichda bo'lajak musiqa o'qituvchisi musiqa
asari mazmun-mohiyatini idrok etishi va uning intellektual harakatlari bir bosqichli harakatga aylanib, badiiy obrazni musiqiy tovushlar bilan to'g'ri ifoda etishning mazmunli avtomatlashtirilgan ko'nikmalariga asos bo'lib xizmat qiladi. Keyin kelajakdagi musiqa o'qituvchisining kutgan g'oyasi barcha musiqiy asarlarni yoki uning alohida qismlarini butunligicha qamrab oladi.
NATIJA
Badiiy obrazni musiqiy tovushlar bilan to'g'ri ifoda etish bo'lajak musiqa o'qituvchisiga o'z niyatlarini bastakor bilan "birlashtirish", musiqa asarining individual va ishonchli talqin qilishiga yordam beradi. Shuning uchun uchinchi bosqich nafaqat badiiy obrazni musiqiy tovushlar bilan to'g'ri ifoda etish vositalarini amaliy jihatdan amalga oshirishga, balki pedagogik ijodiy ish uchun algoritmlarni topishga ham yo'naltirilgan bo'lishi kerak.
Binobarin, uchinchi bosqich murakkablik jihatdan uchinchi darajadagi muammoli vaziyatlarni o'z ichiga olishi kerak. Ularning didaktik vositalari talabalarning musiqiy ifoda vositalarini farqlash bo'yicha ko'nikmalarini shakllantirishga oid pedagogik harakatlarni amalga oshirish qobiliyatlarini rivojlantirishga qaratilgan vazifalardir. Shuningdek, "talaba - musiqiy asar" ko'rinishdagi dialogik teng munosabatlarni o'rnatish uchun topshiriqdir.
XULOSA
Shunday qilib, musiqiy-pedagogik faoliyatda aniqlagan muammoli vaziyatlar bolajak musiqa o'qituvchisining musiqiy tafakkurini nafaqat uning har bir bosqichida, balki integratsiyalashgan ta'lim sifatida shakllantirishning zaruriy pedagogik vositasidir.
REFERENCES
1. Асафьев Б.В. Музыкальная форма как процесс. — Л., 1963. — с. 211—365
2. Назайкинский Е.В. Логика музыкальной композиции. — М., 1982.
3. Орлова Е.М. Интонационная теория Асафьева как учение о специфике музыкального мышления: История. Становление, Сущность. — М., 1984.
4. Рузиев Д. Ю. Некоторые психологические особенности развития навыков игры на инструменте и подпевания //Academy. - 2020. - №. 3 (54).
5. Ruziev Davron Yuldashevich and Mirshaev UlugbekPsychological and Pedagogical Bases of the Organization of Problem-based Education through Folk Songs// International Journal of Psychosocial Rehabilitation, Vol. 24, Issue 04, 2020 ISSN: 1475-7192 // pp.6834-6838
6. Норова, Ш., and Ф. Нуруллаев. "Психология музыкальных дидактических игр на интегрированных занятиях." Вестник интегративной психологии 17 (2018): 295-299.
7. Гулов Садриддин Ниязович МУЗЫКА И ЕЁ ВОЗДЕЙСТВИЕ НА ПСИХИЧЕСКУЮ ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ ЧЕЛОВЕКА // Вестник науки и образования. 2020. №21-2 (99). URL: https://cyberleninka.ru/article/n/muzyka-i-eyo-vozdeystvie-na-psihicheskuyu-deyatelnost-cheloveka (дата обращения: 08.01.2021).
8. Каюмов И. Ф. ПСИХОЛОГИЧЕСКИЕ ИСТОКИ МУЗЫКИ //Academy. - 2020. -№. 11 (62).
9. Мустафаев Б. И. НЕКОТОРЫЕ ВОПРОСЫ РАЗВИТИЯ ПРОФЕССИОНАЛЬНЫХ НАВЫКОВ УЧИТЕЛЯ МУЗЫКАЛЬНОЙ КУЛЬТУРЫ //Academy. - 2020. - №. 11 (62).
10. Ruziev, D. Y. (2021). Ways Of Working On Musical Compositions. The American Journal of Social Science and Education Innovations, 3(01), 436-440.
11. Ruziev, D. Y. (2021). THE ROLE OF THE CONDUCTOR IN ORCHESTRAL PERFORMANCE. Web of Scientist: International Scientific Research Journal, 7(01), 66-71.
12. Ruziev, D. Y. (2021). DESIGNING THE LEARNING PROCESS FOR MUSICAL WORKS. International Engineering Journal For Research & Development, ¿(ICDSIIL), 6-6.
13. Madrimov, B. K. (2021). Professional Training Is An Incentive For Moral And Aesthetic Education. The American Journal of Social Science and Education Innovations, 3(02), 109-113.
14. Khudoinazarovich, M. B. (2021). AESTHETIC EDUCATION OF SCHOOLCHILDREN OF UZBEK MUSIC AND FOLK SONGS. Web of Scientist: International Scientific Research Journal, 7(01), 62-65.
15. Khudoynazarovich, M. B. (2020). HISTORICAL STAGES IN THE DEVELOPMENT OF UZBEK FOLK ART. World Bulletin of Social Sciences, 7(1), 32-33.
16. Norova, S. U. (2021). Imam Abu Hamid Al-Ghazali. Teacher-Student Coaching Relations. The American Journal of Social Science and Education Innovations, 3(01), 441-445.
17. Норова, Ш. У. (2020). Повышение профессиональной компетентности путем подготовки молодежи к хоровой деятельности. Наука, техника и образование, (10 (74)).
18. Umirzakovna, N. S. (2021). WAYS TO IMPROVE LEARNING EFFICIENCY USING INNOVATIVE TECHNOLOGIES. Web of Scientist: International Scientific Research Journal, 7(01), 41-47.
19. Гулов, С. Н. (2018). РОЛЬ ЛИДЕРА НАЦИИ В РАЗВИТИИ ЭЛЕКТРОННЫХ СРЕДСТВ МАССОВОЙ ИНФОРМАЦИИ. Вестник Таджикского национального университета. Серия филологических наук, (2), 256-259.
20. Гулов, С. Н. (2020). СОВРЕМЕННОЕ ПРЕПОДАВАНИЕ МУЗЫКИ. ПОДХОДЫ И ИННОВАЦИИ. Проблемы педагогики, (3 (48)).
21. Гулов, С. Н. (2020). МУЗЫКА И ЕЁ ВОЗДЕЙСТВИЕ НА ПСИХИЧЕСКУЮ ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ ЧЕЛОВЕКА. Вестник науки и образования, (21-2 (99)).
22. Yoshiyevna, U. M. R., & O'G'Li, R. A. R. (2021). MUSIQA MADANIYATI DARSLARIDA "VENA KLASSIK MAKTABI" NAMOYONDALARI HAYOTI VA IJODIYIY FAOLIYATI BILAN TANISHTIRISH USLUBLARI. Scientific progress, 1(3).
23. Yoshiyena, U. M. (2020). THE IMPORTANCE OF USING PEDAGOGICAL TECHNOLOGIES IN SPECIAL EDUCATIONAL SCHOOLS. Вестник науки и образования, (22-2 (100)).
24. Yorievna, U. M. R., & Karimovna, N. N. (2020). Innovative approach to the development of musical abilities in children with disabilities health opportunities. Проблемы педагогики, (2 (47)).
25. Хасанов, Х. Р. (2020). Культура и искусство в эпоху Амира Темура и темуридов. Вестник науки и образования, (21-2 (99)).
