CC BY
9BO'LAJAK KIMYO FANI O'QITUVCHILARINING KIMYO DARSLARIDA TABIIY
FANLAR INTEGRATSIYASI Turdiboyev Ilhomjon Xayotjon o'g'li
Farg'ona politexnika instituti "K va KT" kafedrasi assistenti https://doi.org/10.5281/zenodo.10676630
Annotatsiya. Butun ta'lim-tarbiyajarayonida tabiiy va aniqfanlarni boshqafanlar bilan integratsiyalab, ya'ni bir butun qilib o'qitish maqsadga muvofiq bo'ladi.
Muammoli-ijodiy vazifalardan foydalanish nafaqat kimyoviy fanlarning individual sifatlarini shakllantirishdagi rolini aniqlashga imkon beradi, balki nafaqat kimyo, balki biologiya, geografiya, fizika, adabiyot, tarix va boshqafanlar bo'yicha bilimlarni chuqurlashtirishgayordam beradi.
Kalitso'zlar: OTM, kasb-hunar, integratsiya, STEAM, kimyo, biologiya, geografiya, fizika, ekologiya, hayot xavfsizligi,
Bugungi kunda OTM, kasb-hunar texnikumlari va maktablarda o'qitishning eng asosiy vazifasi barkamol shaxsni shakllantirishdir. Masalan, OTM bitiruvchisining asosiy mezonlaridan biri bu bilimning yuqori darajasi bo'lib, u kelajakda o'quvchilarni o'qitish uchun etarli darajada asosiy bilimlarni o'z ichiga oladi. Bitiruvchining ushbu talablarga javob berishi uchun OTM larda talabalar atrofdagi dunyoda ro'y berayotgan jarayonlarni o'rganishda yaxlit yondashuv asoslarini yaratishi kerak.
Oliy ta'lim muassasalarida fanlararo aloqalarni o'rnatish bilimlarni yanada to'liq o'zlashtirishga, ilmiy tushunchalar, qonuniyatlarni shakllantirishga, o'quv jarayonini takomillashtirish va uni maqbul tashkil etishga, dunyoqarashni shakllantirishga, tabiat va jamiyatdagi hodisalar o'rtasidagi munosabatlarni tushunishga yordam beradi. Bu juda katta tarbiyaviy ahamiyatga ega bo'ladi.
Xozirgi kunda shiddat bilan rivojlanayotgan zamonaviy sharoitda integratsiya yanada yangicha tus olib bormoqda. Uning ahamiyati ta'lim muassasalariga, jamiyatning ijtimoiy tartibiga qo'yiladigan yangi talablardan kelib chiqmoqda va bu shundan dalolat bermoqdaki integratsiya zamonaviy ta'lim tizimiga zarurdir.
Ta'limni yangilash, ta'limni tashkil etishning noan'anaviy usullari va shakllarini, shu jumladan integratsiyalashgan usullarni qo'llashni talab qilmoqda, buning natijasida o'quvchilar dunyoni yaxlit tasavvur qilishadi va bu juda muhim bo'lib, ta'limga qaratilgan yangicha yondashuv xisoblanadi. Faqat o'qitish amaliyotida keng tarqalgan tushuntirish, tasviriy va reproduktiv usullarga ishonishning o'zi bugungi kunda kamlik qiladi desak aslo xato bo'lmaydi.
Integratsiyani nafaqat fanlardagi o'zaro bog'liqlik nuqtai nazaridan, balki texnologiya, o'qitish usullari va shakllari integratsiyasi sifatida ko'rib chiqish ham kerak deb hisoblayman. Pedagogik faoliyat norma va ijodkorlik, fan va san'atning qotishmasidir. Shuning uchun mavjud bo'lgan ta'lim faoliyatining turli xil usullarini to'g'ri birlashtirish juda muhimdir. Muvaffaqiyat bunga va shuning uchun mashg'ulot natijasiga bog'liq bo'ladi.
Integratsiyalashgan dars bu bitta tushunchani, ya'ni mavzuni yoki hodisani o'rganayotganda bir vaqtning o'zida bir nechta fanlar bo'yicha mashg'ulotlarni birlashtirgan maxsus dars turidir.
Integratsiyalashgan dars zamonaviy uslublarning yangiliklaridan biri bo'lib, u o'quv dasturlarini bog'lash va shu bilan bilimlarning hayotning haqiqiy talablari bilan bog'liqligini yanada mustahkamlash usullaridan biridir.
Turli fanlarning o'quv materiallari bilan aloqani o'rnatmasdan har qanday mavzuni o'rganish mumkin emas. Kimyo uchun bu tabiiy fanlar siklining predmetlari: biologiya, geografiya, fizika, ekologiya, hayot xavfsizligi va boshqalardir. Kimyo kursining mazmuni va boshqa fanlar materialining integratsiyasi bizga ta'lim muassasalarida fanlarni o'qitish muammolarini samarali hal qilishga imkon beradi.
Integratsiyalashgan darslar juda ko'p afzalliklarga ega, chunki ular nafaqat o'quvchilarga dunyoni yaxlit tasavvur qilishni shakllantirishga imkon beradigan umumiy ta'lim vazifalarini hal qiladi.
Integratsiyalashgan darslarda turli xil texnologiyalar, usullar, shakllardan foydalanish imkoniyati ta'lim muassasalarida yana bir muhim muammoni hal qilishga imkon beradi. Integratsiyalashgan darsning psixologik afzalligi bor bo'lib: u mavzuga qiziqishni uyg'otadi, zo'riqish, ishonchsizlikni engillashtiradi, tafsilotlarni, faktlarni, tafsilotlarni ongli ravishda egallashga yordam beradi va shu bilan o'quvchilarning ijodiy qobiliyatlarini shakllantirishni ta'minlaydi, chunki bu nafaqat ta'lim, balki ilmiy-tadqiqot faoliyatini ham amalga oshirishga imkon beradi.
STEAM-hozirgi kunda dunyo ta'lim tizimining eng asosiy urf bo'lgan innovatsion metodlaridan biri hisoblanadi. Bir qaraganda STEAM juda murakkab ko'rinadi, lekin uni alohida ko'radigan bo'lsak sodda va aniq ekanini ko'rishimiz mumkin, yani:
S - science, T - technology, E - engineering, A - art, M - mathematics, yoki tabiiy fanlar, texnologiya, muhandislik san'ati, ijod, matematika. Oddiy so'z bilan aytganda, zamonaviy dunyoda eng ko'p talab etilayotgan fanlardir.
Hech kimga sir emaski, ko'plab fan tarmoqlarida katta yutuqlarga erishish uchun o'zlashtiriladigan turli sohalardagi bilimlarning integratsiyasi talab etiladi. Lekin bunga o'quvchilarni qanday qilib tayyorlashimiz mumkin, chunki maktab dasrlari orasidagi bog'liqlikni ko'rish juda murakkabdir. Aynan shunday muammolarni hal qilishda STEAM yordam beradi.
Bu metodika ta'limni aralash turda olib borish va egallangan nazariy bilimlarni kundalik hayotda qo'llay olish ko'nikmalarini shakllantirishga imkon beradi. STEAM bu ta'lim muassasasida va ta'lim muassasasidan tashqarida loyiha va o'quv - tadqiqot faoliyatini amalga oshirish imkoniyatini beruvchi innovatsion texnologiyadir.
Ushbu metod yordamida fanlar alohida tarmoqlarda emas, balki integratsiyalashgan holda, umumiy bog'liqligini ko'rsatib o'rgatiladi.
Fanlarni kundalik hayot bilan bog'liqligini ko'rsatishdan tashqari, texnologiya o'quvchilarning ijodkorligini ham ko'rsatib berishi mumkin. Ushbu yondashuv o'quvchilarning faoliyatiga bir qancha vazifalarni taqdim etadi, o'quvchi ularni hal qilishida ijodkorligini namoyon qilishni o'rganadi. Bunday vazifalar yordamida o'quvchi g'oyalarni nafaqat o'ylab topadi, balki ularni kundalik hayotida amalga oshirishni ham o'rganadi. Shu tariqa, o'quvchi o'z faoliyatini oldiga qo'yilgan vazifalari va mavjud imkoniyatlari doirasida hal qilishga o'rganadi.
STEAM-yondoshuvi tufayli o'quvchilar tabiatni tushunib, dunyoni muntazam o'rganishadi va shu bilan qiziqishlarini, muhandislik fikrlash uslubini, tanqidiy vaziyatlardan chiqish qobiliyatini, jamoaviy ish qobiliyatini rivojlantirish va yondoshuvining liderlik, o'z-o'zini namoyon qilish asoslarini o'rganishda, o'z navbatida, bolalar rivojlanishining tubdan yangi darajasini ta'minlaydi.
STEAM o'quvchilarda quyidagi muhim xususiyatlar va ko'nikmalarni rivojlanlan-tirishga yordam beradi:
- Muamolarni keng qamrovli tushunish;
- Ijodiy fikrlash;
- Muhandislik yondoshuv;
- Tanqidiy fikrlash;
- Ilmiy metodlarni tushunish va qo'llash;
- Dizayn asoslarini tushunish;
STEAM yondoshuvining asosiy g'oyasi: amaliyotda nazariy bilim kabi juda muhimdir. O'rganish vaqtida biz nafaqat miya, balki qo'llarimiz bilan ham ishlashimiz kerak. Ular bilimlarni o'zlari uchun o'zlari o'rganadilar.
STEAM yondoshuvi nafaqat o'rganish metodi, balki fikrlash usuli hamdir.
Fanlararo integratsiya yondoshuviga asoslangan o'qituvchi va o'quvchining hamkorlikda faoliyati. Bu jarayonda o'quvchi va o'qituvchi ijodiy fikr yuritadi.
- Qo'yilgan muammo va savollarga javob topish uchun izlanishga majbur qiladi.
- Hamkorlik ko'nikmalarini shakllantiradi.
- O'qitish artefakt(inson tomonidan yaratilgan ob'ekt) va hodisalarga asoslanib amalga oshiriladi. Kontakt kelajak bilan bog'liqligi uchun bugun qiziqarli va muhimdir.
Aslida STEAM fanlar o'quv dasturlarini qayta ko'rib chiqishga va qayta yaratishga yordam berishi mumkun. Bu o'quv jarayonini tashkil etishdagi jasorat va ishbilarmonlik o'quvchilarni nostandart muammolarni hal qilish va ularning orasidagi vazifalarn taqsimlashni safarbar qiladi.
STEAM yondoshuvi olingan bilimlarni haqiqiy hayotga mahorat bilan qo'llashni o'rgatishdir.
Ushbu ta'lim yondoshuvi bolalarga nazariy va amaliy ko'nikmalarni samarali tarzda birlashtirishga imkon beradi va oliy talimda o'qishni yanada osonlashtiradi, o'z g'oyalarini haqiqatga aylantirish va yakuniy mahoratni yaratishni rag'batlantiradi.
Fanlararo bog'liqlikning o'ziga xos xususiyatlari quyidagilardan iborat:
- O'quvchilarning bilim olish faoliyatini oshiradi;
- ularning fikrlash qobiliyatini shakllantiradi;
- o'quvchilarda tabiat hodisalari haqida, hamda ularning o'zaro bog'liqligi haqida to'liq taasurot hosil bo'lishiga ko'mak beradi va shu sababli orttirilgan bilimlarning ahamiyatliligini, amaliyligini ta'minlaydi;
- boshqa tabiiy fanlarga oid ko'rgazmalar, texnik vositalar, kompyuterni dars davomida qo'llash fizika, biologiya, geografiya va boshqa fanlarga oid tushunchalarning o'zlashtirishini osonlashtiradi.
Butun ta'lim-tarbiya jarayonida tabiiy va aniq fanlarni boshqa fanlar bilan integratsiyalab, ya'ni bir butun qilib o'qitish maqsadga muvofiq bo'ladi.
Muammoli-ijodiy vazifalardan foydalanish nafaqat kimyoviy fanlarning individual sifatlarini shakllantirishdagi rolini aniqlashga imkon beradi, balki nafaqat kimyo, balki biologiya, geografiya, fizika, adabiyot, tarix va boshqa fanlar bo'yicha bilimlarni chuqurlashtirishga yordam beradi.
REFERENCES
1. "Ozbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo'yicha harakatlar strategiyasi to,g,risida"gi PF4947 son farmoni 2017 yil
2. Umumiy o'rta ta'lim va o'rta maxsus, kasb-hunar ta'limining davlat ta'lim standartlarini tasdiqlash to'g'risida. O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarori. 2017 yil 6 aprel. 187-son.
3. Ishmuhamedov R., Abduqodirov A., Pardaev A. Tarbiyada innovasion texnologiyalar (ta"lim muassasalari pedagog-o„qituvchilari uchun amaliy tavsiyalar). - T.: "Iste"dod" jamg„armasi, 2009. 8. Gopirov, Asqarov A. 9-sinf uchun darslik, T., 2017 yil
