CC BY
0BO'LAJAK JISMONIY TARBIYA O'QITUVCHILARINING KASBIY KOMPETENTLIGINI RIVOJLANTIRISH TEXNOLOGIYALARI (MUSTAQIL TA'LIM MISOLIDA)
Bo'riyeva Gulsora Isoqul qizi
Toshkent iqtisodiyot va pedagogika instituti o'qituvchisi https://doi.org/10.5281/zenodo.1121452
Annotatsiyasa. Ush bu maqolada bo'lajak jismoniy tarbiya o'qituvchilarining kasbiy faoliyatini amalga oshirish uchun zarur bo'lgan bilim, ko'nikma va malakalarning egallanishi ularni amalga oshirish usullari haqida ma'lumotlar keltirilgan. Shuningdek, pedagogikfaoliyatni to'g'ri tashkil etish, bo'lajak jismoniy tarbiya o'qituvchilari ilmiy faoliyati davomida alohida e 'tibor qaratishi lozim bo'lgan jihatlari va qay tarzda yondashishi zarurligi innovatsion va texnologik faoliyatni tashkil qilish xususida so'z yuritilgan.
Kalit so'zlar: kasbiy kompetentlikjismoniy tarbiya,innovatsiya, texnologiya, sport, bilim, ko'nikma, malaka, kasbiy mahorat.
KIRISH
Bugungi kunda yurtimizda faol intiluvchan, iqtidorli va yuksak ma'naviy-axloqiy fazilatlarga ega, zamonaviy bilim hamda kasblarni chuqur egallagan,bugungi va ertangi kunimizning hal qiluvchi kuchi bo'lgan yoshlarni voyaga yetkazish uchun barcha shart-sharoit va imkoniyatlar yaratilgan. Mana shunga asosan, yangi avlod standartlarini yaratish pedagoklarning oldiga muhim vazifa qilib qo'yilgan
Muxtaram prezidentimiz Sh.M. Mirziyoyev "Yoshlarimiz mustaqil fikrlaydigan yuksak intelektual va ma'naviy salohiyatga ega bo'lib, dunyo miqyosida o'z tengdoshlariga hech qaysi sohada bo'sh kelmaydigan insonlar bo'lib kamol topishi, baxtli bo'lishi uchun davlatimiz va jamiyatimizning bor kuch va imkoniyatlarini safarbar etamiz" degan fikrlari ham vatanimiz yoshlarini erkin fikrlashini tarkib toptirishga qaratilayotganligi etibordan holi emas. Shunday ekan biz o'qituvchilar hozirgi yangi davr talabi asosida darslarni tashkil qilishimiz oldimizdagi yuksak vazifalardan biridir.
Yurtimizda bo'lajak jismoniy tarbiya o'qituvchilarining kasbiy kompetentligi doimiy o'zgarib borayotgan sharoitda ilg'or xorijiy tajribalarni o'rgangan holda, oliy ta'lim muassasasida ularning kasbiy kompetentligini rivojlantirish texnologiyasini, didaktik asoslarini ishlab chiqish, pedagogik shart-sharoitlari, mazmuni va tuzilmasini , takomillashtirish mezonlari va shakllanganlik darajalari, shakl, metod, vositalari, modeli, o'qitish sifatining samaradorligini oshirish, shuningdek, pedagogika oliy ta'lim muassasasida bo'lajak jismoniy tarbiya o'qituvchilarida metodik kompetentlikni rivojlantirishning nazariy va amaliy asoslarini ishlab chiqish muhim ahamiyat kasb etadi. "Taraqqiyotning tamal toshi ham, mamlakatni qudratli, millatni buyuk qiladigan kuch ham bu - ilm-fan, ta'lim va tarbiyadir"deb takidlaydilar muxtaram prezidentimiz Sh.M.Mirziyoyev.Vatanimizda bugungi kunda ta'lim asosiy e'tibor berilgan sohalardan biridir.O'qituvchi - bu inson va tarbiya maqsadlari to'g'risidagi ilmiy bilimlar tizimining mutaxassisi, talaba shaxsini yaratishda ijodkor deb takid etadi - K.D.Ushinskiy, A.S. Makarenko esa bu haqda - o'z ishini aniq biladigan va ishlashga doimo tayyor bo'lgan yuqori malakali mutaxassis deb ta'rf beradi . V.A. Suxomlinskining asarlarida professional o'qituvchi shaxsiga qo'yiladigan talablarning eng to'liq tavsifini topamiz. Bolalarga muhabbat, ular bilan
muloqot qilishdan quvonch, chuqur bilim, keng dunyoqarash, fan muammolariga qiziqish, pedagogik va psixologik bilimlar, ishining turli sohalarida amaliy ko'nikmalargina o'qituvchiga xosligini alohoda takidlab otadi. N.K. Krupskaya, o'qituvchining kasbiy mahorati - uning mavzusini bilmasdan va fanning dialektik asoslarini o'zlashtirmasdan mumkin emas, texnika yutuqlaridan foydalangan holda, obyekt yoki hodisani taqdim etish qobiliyati bilan birgalikda o'z bilimlaringizni boshqalarga yetkazish qobiliyati, hodisalarni tushuntirish,ularning bayonotlarining to'g'riligini isbotlash qobiliyati, o'quvchilarga o'zlashtirish, eslash, qo'llash, bolaning fikrlash va idrok etish rivojlanishining yosh xususiyatlarini bilish, muloqotning tabiiy qiyinchiliklarini yengish amaliyot bilan nazariyani uyg'unligini taminlashdan iborat deb tavsif beradi.
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYASI.
Jamiyat talablarini qondirish hozirgi zamon o'qituvchisidan yuqori madaniyat, chuqur ma'naviyat, Vatan uchun javobgarlik hissi, ma'suliyatlilik, chuqur bilimga ega bo'lishi, o'z o'quvchilarining ijodiy potensialini rivojlantirishga pedagogik qiziqishi, innovatsion faoliyatga, o'z ustida ishlashga, kasbiy faollikka qobiliyatlilik va shu kabi boshqa bir qator sifatlarni talab etadi. Shu sababli, komil shaxsni tarbiyalash masalasi bilan bir qatorda yana bir asosiy masala, ya'ni mutaxassisning kasbiy kompetentligini shakllantirish masalasi bugungi kunda o'ta muhim hisoblanadi. Mutaxassisning kompetensiyalarga ega, ya'ni faoliyatning qaysi usulini egallashi, nimalarni bajara olishi, nimalarga tayyorligini aniqlash - kompetentli yondoshuv deyiladi.
Kasbiy kompetentlik - mutaxassis tomonidan kasbiy faoliyatni amalga oshirish uchun zarur bo'lgan bilim, ko'nikma va malakalarning egallanishi va ularni amalda yuqori darajada qo'llay olinishidir. Kasbiy kompetentli o'qituvchi birinchidan, o'quv-tarbiya jarayonida ijodkor ta'lim oluvchilarni shakllantirishga ijobiy ta'sir ko'rsatadi, ikkinchidan, o'z kasbiy faoliyatida ijobiy natijalarga erisha oladi va uchinchidan, shaxsiy kasbiy imkoniyatlarini amalga oshira oladi.
Bo'lajak o'qituvchini tayyorlashda muhim pedagogik shart- sharoitlar sifatida quyidagilarni e'tirof etish mumkin:
- zamonaviy talablarga javob bera oladigan me'yoriy va o'quv-metodik hujjatlar (davlat ta'lim standarti, namunaviy o'quv rejalari, ishchi o'quv rejalari, namunaviy o'quv dasturlari, ishchi dasturlari, darsliklar, o'quv qo'llanmalar, metodik tavsiyanomalar, qo'shimcha maxsus adabiyotlar, ko'rsatmali vositalar, dars ishlanmalari, loyihalar va boshqalar)ning mavjudligi;
- ilmiy pedagogik xodimlar (professor, dotsent, o'qituvchi, malakali o'quv ustalari, texnik xodimlar)ning bilim, ko'nikma va malakalarining yuksakligi, kasbiy kompetentlik darajasining yetarlicha shakllanganligi hamda ilmiy salohiyatga ega bo'lishi;
- o'quv jarayonining moddiy-texnik jihatdan yetarlicha ta'minlanganligi;
- ijtimoiy va o'quv-texnologik jihatdan qulay muhit (o'qituvchilar, talabalar, rahbarlar hamda talabalar, shuningdek, talabalarning o'zaro munosabatlari mazmuni, yo'nalishi, maqsadlar birligi va boshqalar) yaratilganligi;
qatorida o'ziga xos o'rin tutadi. Ayniqsa ta'limni modernizatsiyalash bilan bog'liq islohotlarning joriy bosqichida kasbiy pedagogik faoliyatga moslashish muammosi yanada yaqqol namoyon bo'lmoqda.
KASBIY KOMPETENTLIK NEGIZIDA AKS ETUVCHI SIFATLAR
-Kasbiy kompetentlik negizida aks etuvchi komponentlar
-Shaxsiy kompetensiya
-Ekstremal kompetensiya
NATIJALAR VA MUHOKAMALAR
Jismoniy madaniyat bo'yicha mutaxassisning pedagogik faoliyatining o'ziga xos xususiyatlari, uning ishining aniq vazifalari ushbu kasbning tarkibiy qismlari majmuasining o'ziga xos mazmunini, pedagog sifatidagi asosiy, kasbiy zarur bilim va ko'nikmalarni belgilaydi. Psixologik-pedagogik kompetentsiya deganda bilimlar, qobiliyatlar, ko'nikmalar, shuningdek ularni faoliyatda amalga oshirish usullari va usullari tushuniladi. Ushbu hodisani hal qilib, olimlar ta'kidlaydilarki, biz o'qitiladigan fan sohasidagi maxsus va kasbiy kompetentsiya haqida gapiramiz; o'quvchilarda bilim, ko'nikmalarni shakllantirish usullari sohasidagi uslubiy kompetentsiya, muloqot jarayonlari sohasidagi ijtimoiy-psixologik kompetentsiya, o'quvchilar faoliyatining motivlari, qobiliyatlari, yo'nalishlari sohasidagi differensial psixologik kompetentsiya. O'qituvchining faoliyati ham o'zgartiruvchi, ham nazorat qiluvchidir. Shaxsiy rivojlanishni boshqarish uchun siz malakali bo'lishingiz kerak. O'qituvchining kasbiy malakasi uning pedagogik faoliyatni amalga oshirishga nazariy va amaliy tayyorgarligining birligida ifodalanadi va uning kasbiy mahoratini tavsiflaydi. O'qituvchining kasbiy kompetensiyasining asosiy tarkibiy qismlari quyidagilardan iborat: Ijtimoiy-huquqiy kompetentsiya - davlat muassasalari va odamlar bilan o'zaro munosabatlar sohasidagi bilim va ko'nikmalar, shuningdek, professional muloqot qilish usullarini egallash; Shaxsiy kompetentsiya - doimiy kasbiy o'sish, ishda o'zini o'zi anglash qobiliyati; Maxsus kompetentsiya - o'z-o'zini bajarishga tayyorlik o'ziga xos turlari faoliyat (jumladan, jismoniy tarbiya va sport sohasida); Avtokompetentlik - o'zining ijtimoiy va kasbiy xususiyatlarini etarli darajada tushunish; Ekstremal kompetentsiya - to'satdan qiyin sharoitlarda harakat qilish qobiliyati. Pedagogik madaniyat pedagogik jarayon sharoitida umumiy madaniyatning o'ziga xos ko'rinishidir. Pedagogik madaniyat asosan madaniyatning dunyoqarashi, axloqiy, kasbiy, hissiy, estetik, jismoniy va gigiyenik jihatlarini o'z ichiga oladi. Har bir o'qituvchi o'zining kasbiy faoliyat har kuni so'zda, amalda, tashqi ko'rinishida o'quvchilariga sog'lom turmush tarzi ko„nikmalarini singdirishga majburdir. Aynan shuning uchun ham har bir fan o'qituvchisining jismoniy madaniyat sohasidagi kasbiy malakaga bo'lgan ehtiyoji shubhasizdir. O'qituvchining jismoniy madaniyati - bu muloqotda va jismoniy madaniyatning har xil turlarida, shuningdek, o'quvchilarning jismoniy madaniyati qadriyatlarini o'zlashtirish va yaratishga qaratilgan pedagogik faoliyatda shaxsning ijodiy o'zini o'zi anglash o'lchovi va usuli hisoblanadi. Pedagogik ta'lim o'qituvchilarning jismoniy madaniyat sohasidagi kasbiy kompetentsiyani rivojlantirish bilan bog'liq fanlar majmuasini o'rganishni ta'minlaydi. O'quv rejalari va dasturlariga ko'ra, bular: 1. jismoniy tarbiya va tarbiya; 2. jismoniy tarbiya va sport; 3. jismoniy tarbiya va dam olish; 4. jismoniy tarbiya va reabilitatsiya; 5. jismoniy madaniyat va moslashish; 6. jismoniy madaniyat - moslashishdan keyingi. Ushbu faoliyat turlarining barchasi, agar ular to'g'ri amalga oshirilsa, kasbiy bo'lmagan jismoniy tarbiyani, shu jumladan sog'liqni saqlash, sport va jismoniy
- Maxsus (yoki kasbiy) kompetensiya
- Hayotning va mehnatning o'zgaruvchan sharoitiga tez moslashuvchanlik hamda kasbiy faoliyatidagi murakkab muammolarni hal qilish kompetensiya faoliyat, sog'lom turmush tarzi bo'yicha mutaxassisning malakasini shakllantirishga qaratilgan bo'lishi kerak. Pedagog sport faoliyati, agar u amaliy qo'llanilishi bo'lsa va asosiy kasbiy faoliyatda aks ettirilganda qiziqarli bo'ladi.
1. Jismoniy tarbiya sohasidagi o'qituvchining kasbiy kompetensiyasi o'qituvchining ishbilarmonlik va shaxsiy fazilatlarining uzviy xarakteristikasi bo„lib, uning bilimi, qobiliyati, malakasi va tajribasi darajasini aks ettiruvchi, barkamol qarorlar qabul qilish bilan bog'liq faoliyatni amalga oshirish uchun yetarlidir.
2. Jismoniy madaniyat fanidan o'qituvchining kasbiy kompetensiyasi uning shaxsiy fikr va his-tuyg'ulari mazmuni, qadriyat yo'nalishlari, qiziqish va ehtiyojlarining rivojlanish darajasi, jismoniy rivojlanish darajasi, o'zlashtirish darajasi ta'sirida shakllanadi. vosita ko'nikmalari va qobiliyatlari. O'qituvchining bu sifatini shakllantirish uchun jismoniy madaniyat sohasida kasbiy faoliyatni amalga oshirishga psixologik, ilmiy-nazariy, amaliy, psixofiziologik va jismoniy tayyorgarligini shakllantirish kerak. XULOSA
Bo'lajak jismoniy tarbiya o'qituvchilarining kasbiy kompetentligini rivojlantirish ta'lim jarayonida o'ziga yarasha o'zgarishlarni olib keldadi.O'qituvchi bilim va ko'nikma, malakalarini amalyotda qo'llay olishiga zamin yaratadi.Kasbiy muammolarni mustaqil hal qila olishini ko'rastadi.Bugungi kun bunyodkori bo'lgan pedagoglar kasbiy jihatdan yetuk bo'lsa albatta yurtimiz Kundan kunga rivoj topib yuksalib boradi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YXATI
1. Zimnyaya I.A. Asosiy kompetensiyalar ta'limda kompetensiyaga asoslangan yondashuvning samarali-maqsadli asosi sifatida / I.A.Zimnyaya. - M., 2004 .-- 381 b.
2. 2.Kuxarev I.V. Professional mukammallik yo'lida: Kitob. o'qituvchi uchun. - M .: Ta'lim, 2001.
3. Xutorskoy, A.V. Ta'lim standartlarining umumiy fan mazmuni / .V.Xutorskoy.- M., 2002 y
4. 4.Internet tarmoqlar.
