CC BY
0BO'LAJAK DIZAYN O'QITUVCHILARINI TAYYORLASHDA SAPR TIZIMLARIDAN FOYDALANISH SAMARADORLIGI
Umarova Fotima Abduraximovna
Nizomiy nomidagi TDPU "Texnologik ta'lim metodikasi" kafedrasi dotsentip.f.f.d.
(PhD)
umarova-fotima@mail.ru
Annotatsiya: Maqolada talabalar o'rtasida kiyimlar dizaynini loyihalashda LAT dasturlaridan foydalanishni o'rgatish va ijodiy dizayn ko'nikmalarini rivojlantirish vositasi sifatida foydalanishning maqsadga muvofiqligi va samaradorligi ko'rib chiqiladi va tajriba natijalari taqdim etiladi.
Kalit so'zlar: valentina, bazis to 'ri, individual o 'Ichov, LAT, konstruktsiyalash metodlari, andoza, erkaklar, ayollar, bolalar kiyimlari
ЭФФЕКТИВНОСТЬ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ САПР ПРИ ПОДГОТОВКЕ БУДУЩИХ УЧИТЕЛЕЙ ДИЗАЙНА
Умарова Фатима Абдурахимовна
Доцент кафедры «Методики профессионального образования» Ташкентского государственного педагогического университета имени Низоми, Phd.
umarova-fotima@mail. ru
Аннотация: В статье рассматривается целесообразность и эффективность использования программ LAT как средства обучения и развития творческих дизайнерских навыков в конструировании одежды у студентов, а также представлены результаты эксперимента.
Ключевые слова: валентинка, базовая сетка, индивидуальный замер, ЛАТ, способы конструирования, выкройка, мужская, женская, детская одежда.
EFFECTIVENESS OF USING CAD IN TRAINING FUTURE DESIGN
TEACHERS
Umarova Fatima Abdurahimovna
Associate Professor of the Department of "Methods of Vocational Education" of Tashkent State Pedagogical University named after Nizomi, Phd.
umarova-fotima@mail. ru
Abstract: The article examines the feasibility and effectiveness of using LAT programs as a means of teaching and developing creative design skills in clothing design among students, and also presents the results of the experiment.
Keywords: valentine, basic mesh, individual measurement, LAT, design methods, pattern, men's, women's, children's clothing.
KIRISH
Ta'lim tizimiga zamonaviy axborot kommunikatsiya texnologiyalarining kirib kelishi ta'lim usullari va ta'lim jarayonini yangicha yondashuv asosida tashkil etish shakllarini sifatli ravishda qulaylashtirib, o'zgartirish imkonini bermoqda. Bu borada prezidentimiz Sh.M.Mirziyoyevning quyidagi fikrlarini keltirib o'tish o'rinlidir: "Innovatsiya - bu kelajak degani. Biz buyuk kelajagimizni barpo etishni bugundan boshlaydigan bo'lsak, uni aynan innovatsion g'oyalar, innovatsion yondashuv asosida boshlashimiz kerak".
Ma'lumki, pedagoglarning an'anaviy o'qitish usullarida laboratoriya va amaliy ishlar o'tkazilishiga ko'p vaqt ajratiladi. Bu mutaxassis tayyorlashning juda muhim tarkibiy qismidir. U nafaqat talabaning nazariy bilimlarini mustahkamlashga, o'quv materialini o'zlashtirish samarasini oshirishga, balki muayyan sohada amaliy ko'nikmalarni hosil qilishga ham ko'mak beradi. Biroq bunday mashg'ulotlar to'laqonli natija beradi, deya olmaymiz. Sababi - laboratoriya jihozlari yetarli darajada emasligi hamda ko'pgina laboratoriya va o'quv xonalari zamonaviy moslama va uskunalar bilan jihozlanmaganligi, mavjudlarining ham aksariyati ma'naviy eskirib qolganligi va bugungi kun talablariga to'liq javob bera olmasligidadir. Texnologiyalar tez sur'atda rivojlanayotgan hozirgi vaqtda amaliy mashg'ulotlar uchun laboratoriya va stendlarni har bir o'quv yilida takomillashtirish talab etiladi. Buning uchun esa qo'shimcha sarf-xarajatlar qilish kerak. Boshqa yana bir muhim omil shundaki, ba'zi laboratoriya tadqiqotlaridagi ish yoki jarayonlarning sustligi sababli ajratilgan vaqt ichida ta'lim oluvchilar takror tahlil yoxud sinovlar o'tkazishga qiynalishadi, holbuki, ma'lum bir sohada yetarlicha ish ko'nikmalari va tajriba orttirish uchun amaliy mashg'ulotlarni qayta-qayta takrorlash zarur. Afsuski, ananaviy ish olib borish sharoitida laboratoriya moddiy ashyolari hamda moslamalarining tez-tez buzilishi va shu bilan bog'liq ashyolarga qo'shimcha sarflar qilinishi bois har doim ham bunday qilinavermaydi.
Yuqoridagi fikrlarni hisobga olgan holda, yangi tizim mutaxasis kadrlarini tayyorlash uchun muhim vazifalarni hal etishga yordam bera oladigan yangi samarali, barchaga mos pedagogik uslubni joriy etish zaruriyati tug'ildi, deb ayta olamiz. Buning uchun laboratoriya stendlari va o'quv ustaxonalaridagi mashg'ulotlar barcha talabalar uchun nafaqat qiziqarli, balki qulay va oson bo'lishiga erishmoq lozim. Mashg'ulotlar
o'ziga jalb eta olishi, barcha ruhiy va didaktik omillarni hisobga olishi, jarayonlarni jo'shqin tarzda namoyon etishi, mashg'ulotlar o'tkazish va o'qitilayotgan fanni o'zlashtirishni, umuman butun o'qitish samarasini oshirishi, egallangan bilimlar xususida o'ziga-o'zi baho berish imkonini ta'minlamog'i zarur. Aynan shu nuqtai nazardan zamonaviy axborot texnologiyalarining tadbiq etilishi yuqorida ko'rsatilgan vazifalarni maqbul tarzda hal qilish va an'anaviy o'qitish usulining bir qator kamchiliklarini bartaraf etishga ko'mak beradi [6,7].
O'quv jarayonida kompyuterdan samarali foydalanish muammosini hal qilishda uni ma'lum o'quv fanlarida va o'qitishning muayyan bosqichlarida qo'llashning maqsadga muvofiqligi to'g'risida savol tug'ilishi tabiiydir. Agar ilgari kompyuterdan foydalanish faqat informatika, matematika, fizika va chizmachilik fanlari bilan chegaralangan bo'lsa va o'qitish faoliyatida undan asosan vizualizatsiya vositasi sifatida foydalanilgan bo'lsa, hozirgi bosqichda uning qo'llanish doirasi sezilarli darajada kengayib, asosiy o'rin egalladi. Samaradorlik nuqtai nazaridan kompyuter turli o'quv fanlarini o'rganishga imkon berishi bilan asoslanmoqda. Universitetlarda kompyuter texnologiyalaridan foydalanishni kengaytirish va rivojlantirish mantiqiy va muqarrar jarayondir. O'quv rejasida kompyuter texnologiyalaridan foydalanish orqali sezilarli darajada boyitilishi mumkin bo'lgan ko'plab mavzular va kurslar mavjud.
Ushbu masala bo'yicha ilmiy-uslubiy adabiyotlarni ko'rib chiqish shuni ko'rsatadiki, ta'lim sohasini kompyuterlashtirish muammosi eng dolzarb va istiqbolli muammolardan biridir. Bu ko'plab mahalliy va xorijiy nashrlarda o'z aksini topgan
[8,9].
ADABIYOTLAR TAHLILI
Ta'limni kompyuterlashtirish jarayonining turli jihatlari B.S.Gershunskogo, Ye.I.Mashbitsa, N.F.Talizinoy, O.K.Tixomirova, V.G.Jitomirskogolarning monografiyalarida ko'rib chiqiladi.
Ta'limni axborotlashtirish vositalarini yaratish va ulardan foydalanishning nazariy asoslari I.V.Robertning doktorlik dissertatsiyasida bayon etilgan.
E.I.Kuznetsova, I.V.Marusevoy, I.V.Pugachlarning doktorlik dissertatsiyalari bo'lajak o'qituvchilarni tayyorlashda axborot va telekommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish metodikasi masalalariga bag'ishlangan.
O'qituvchilarni o'quv jarayonida axborot texnologiyalaridan foydalanishga tayyorlash masalalari bo'yicha A.A.Abdukadirova, Y.S.Branovskogo, M.M.Bunyayeva, M.I.Jaddaka, S.A.Jdanova, V.L.Shamshurina.
S.Y.Rajabovaning ilmiy tadqiqot ishida bo'lajak kasb ta'limi o'qituvchilarining konstruktorlik-texnologik kompetentligi rivojlantirish metodikasi o'rganilgan bo'lib, "effective practical result", "team creative collections" va "buddying" kabi interfaol ta'lim metodlarining samarali imkoniyatlaridan foydalanish orqali umumkasbiy va
ixtisoslik fanlaridan amaliy ta'limni tashkil etish metodikasi takomillashtirilgan, shu bilan bir qatorda innovatsion xarakterli ijodiy-loyiha, for-eskiz, kombinatorika, dekonstruksiya, andozani gradatsiyalash, eskizni stilizatsiyalash va trancformatsiyalash topshiriqlarini bajarish bosqichlari kasbiy ehtiyojlar va ish beruvchi talablarini maksimal qanoatlantirishga qaratilgan "Autodesk Sketchbook", "NanoCAD", "Marvelous Designer" kabi kompyuter dasturlaridan foydalanish orqali ishlab chiqilgan [4].
M.A.Abdukarimovaning "Kontaktsiz usullar asosida ayollar kiyimlarini loyihalash texnologiyasini ishlab chiqish" mavzusidagi tadqiqot ishida kontaktsiz o'lchash usuli, uch o'lchamli skanerlash texnologiyasini qo'llagan xolda tikuv buyumlarini loyihalash texnologiyasi va insttrumental vositalarini va buyumlarning turli hajmiy-siluetli shaklli chismasi alohida elementlari orasida aniqlangan analitik bog'liqligi asosida ayollar yelkali kiyimlarining konstruksiyalash uslubi ishlab chiqilgan [5].
T.V.Ozerovaning tadqiqotlarida konstruktorlik-texnologik kompetentlikni shakllantirishda pedagogik jarayonning to'g'ri tashkil etilishi, talabalar o'z ijodiy g'oyalarini ifodalashida zamonaviy texnologiyalarni o'rni, tikuv buyumlarini loyihalash va modellashtirish vositasida ijodiy vazifalarni hal etish imkoniyatlari talqin etilgan va konstruktorlik-texnologik kompetentlikni avtomatlashtirilgan tizim orqali shakllantirish imkoniyatlari keng yoritib berilgan. Hozirgi zamon bo'lajak kasb ta'limi o'qituvchilarini kasbiy tayyorlashda psixologik-pedagogik, tanyach va konstruktorlik-texnologik kompetentliklarni tizimlashtirish, AKT imkoniyatlari "Tikuv buyumlarini konstruksiyalash va modellashtirish" fani misolida yoritilgan. Konstruktorlik-texnologik faoliyat murakkab loyihalash formulalari, texnik va grafik chizmalardan tashkil topganligi uchun bu jarayon o'qituvchidan ham, talabadan ham yuqori aniqlikni talab qiladi. Bu loyihalash va konstruksiyalash jarayonlarini kompyuter orqali bajarish birmuncha qulaylik yaratadi. Talabalar faoliyatini elektron tarzda muntazam avtomatik ravishda baholab borish imkoniyati mavjudligi, testlar, krossvordlar shaklidagi mustaqil topshiriqlar asosida amalga oshirilishini izohlagan [6].
METODOLOGIYA
Ushbu maqolada har bir ilmiy izlanish kabi olimlarning fikrlari va mulohazalarini tahlil etishni o'z ichiga olib asosiy maqsadga erishish uchun ilmiy abstraksiyalash, induksiya, deduksiya, tizimli yondashish, qiyosiy tahlil kabi usullardan foydalanildi.
MUHOKAMA VA NATIJALAR
Yuqorida keltirilgan tadqiqotchilarning fikr-mulohazalaridan kelib chiqgan holda, oliy ta'lim muassasalari dizayn yo'nalishlari talabalarini zamon talablari asosida tayyorlash jarayonini tashkil etish va takomillashtirish muammosi bo'yicha ko'plab
ilmiy-tadqiqot ishlar olib borilgan bo'lsada, professional ta'lim o'qituvchilarini tayyorlashga o'qitishning zamonaviy didaktik vositalarini yaratish, axborot-kommunikatsiya texnologiyalari asosida dars mashg'ulotlarini tashkil etish metodikasi, ilmiy asoslari to'liq ochib berilmagan, ularni takomillashtirish muammosi maxsus tadqiq etilmagan. Bu esa, bo'lajak dizayn o'qituvchilarini tayyorlashda o'qitishning zamonaviy didaktik vositalarini yaratish, axborot-kommunikatsiya texnologiyalari asosida dars mashg'ulotlarini tashkil etish metodikasini va qo'llash texnologiyasini tadqiq etish zaruratini taqozo etadi.
Jamiyat rivojiga, shu jumladan ta'lim tizimiga ham ta'sir etuvchi o'ta muhim omillardan biri bu AKTlardir. Kompyuterda modellashtirish katta imkoniyatlarga egaligi sababli murakkab tizimlarga tatbiq etiladigan tadqiqotlarda va amaliy loyihalarda samarasi sezilarli bo'ladi.
Muhim potentsial imkoniyatlarga ega bo'lgan mutlaqo yangi o'quv vositasi sifatida kompyuterning asosiy xususiyatlari quyidagilarni ta'kidlashga imkon beradi:
1. mavjud didaktik vazifalar tizimini yanada samarali hal qilish uchun kompyuterdan yordam sifatida foydalanish mumkin;
2. kompyuter an'anaviy o'qitishning umumiy tuzilishi, maqsad va vazifalarini saqlab qolgan holda individual didaktik vazifalarni hal qilish yuklangan vosita bo'lishi mumkin;
3. kompyuter yangi didaktik vazifalarni qo'yish va echish imkonini beradi;
4. kompyuterni qurish orqali o'quv ob'ektlari mazmunini modellashtirish vositasi sifatida foydalanish mumkin.
Kompyuter texnologiyalaridan foydalanishning asosiy pedagogik maqsadlari:
5. talabalarning ijodiy salohiyatini rivojlantirish; muloqot qobiliyatlarini rivojlantirish; eksperimental tadqiqot ko'nikmalarini rivojlantirish;
6. o'quv jarayonining barcha bosqichlarini faollashtirish; uning samaradorligi va sifatini oshirish;
7. ham kompyuter mutaxassislarini, ham yangi axborot texnologiyalaridan foydalanuvchilarni tayyorlash.
Ilmiy-texnikaviy jarayonning yetakchi va keng tarqalgan quroli bo'lgan kompyuter o'zining o'quv jarayoniga uzviy qo'shilishi bilan ta'lim sohasini real dunyoga yaqinlashtiradi, bu esa bo'lajak mutaxassislarni tayyorlash uchun juda muhimdir [13].
Tanlangan mutaxassislik bo'yicha ishlab chiqarish asoslarini bilishi shart bo'lgan bo'lajak texnologiya o'qituvchilari faoliyatiga axborot texnologiyalarini joriy etish alohida ahamiyatga ega bo'lib, sanoatni, jumladan, tikuvchilik sanoatini rivojlantirishning zamonaviy tendentsiyalari doimiy ishlab chiqarish zarurligini oldindan belgilab beradi. mahsulotni loyihalash jarayonida kompyuter texnologiyalaridan foydalanish. Bundan tashqari, maktab o'quvchilarining loyiha
faoliyatini boshqarish dizayn bo'yicha ma'lum darajadagi bilim va ko'nikmalarni talab qiladi.
Bugungi kunda ishbilarmonlik dunyosini (LAT) loyihalashning avtomatlashtirilgan tizimisiz tasavvur qilib bo'lmaydi. SAPR - bu loyihalash funktsiyalarini bajarish uchun axborot texnologiyalarini amalga oshiradigan avtomatlashtirilgan tizim bo'lib, loyihalash jarayonini avtomatlashtirish uchun mo'ljallangan, xodimlar va uning faoliyatini avtomatlashtirishning texnik, dasturiy ta'minot va boshqa vositalari to'plamidan iborat tashkiliy-texnik tizimdir [1].
Sanoat kompyuter yordamida kiyim loyihalash tizimlari dizaynerga turli dizayn vazifalarini bajarish uchun ko'p sonli dasturiy vositalarni taqdim etadi. Maqsadga qarab tizimni tanlash juda muhim va mas'uliyatlidir.
Tadqiqotimiz doirasida yuqorida aytib o'tilgan muammoni hal qilish jarayonida kiyim-kechak sanoatida amalda qo'llaniladigan va shu bilan birga o'rganish va moslashtirish uchun yetarlicha qulay bo'lgan SAPR tizimini tanlash vazifasi qo'yildi. V.A.Masalova, E.G.Maslovaning dissertatsiyalarida taqdim etilgan kiyimlarni loyihalashda foydalaniladigan avtomatlashtirilgan tizimlarining tahlili natijasida biz Valentina tizimini tanladik [2, 3].
Valentina - bu texnik yoki taqdimot grafiklari bilan ishlaydigan har qanday mutaxassis uchun mo'ljallangan universal grafik paketi. Valentina dasturi asos andozalarini yaratish uchun mo'ljallangan. Unda siz andozalarni yaratishingiz va ularni printerda chop etish uchun turli xil fayl formatlarida saqlashingiz yoki boshqa dasturlarda qo'shimcha modellashtirishingiz mumkin. Dastur sizga o'zingizning o'lchov xususiyatlaringizga ko'ra andozalarni yaratishga va o'lchamlarni o'zgartirish orqali kelajakda andozalar hajmini o'zgartirishga imkon beradi. Ushbu dastur GPL V3 litsenziyasi ostida erkin tarqatiladi. Andozalarni qurish dasturi mutlaqo bepul. Va shu ma'noda noyobki, ushbu dastur o'lchov xususiyatlarini tahrirlash qobiliyatiga ega bo'lgan har qanday chizilgan chizmalarni qurish algoritmini yodlab olishi mumkin. Ya'ni oddiy so'zlar bilan aytganda: ko'ylak, nimcha va shim asos andozasini bir marotaba qurgandan so'ng. Va keyin siz dasturning maxsus oynasida o'lchovlarni o'zgartirsangiz va chizma boshqa o'lchamda qayta quriladi. Har safar yangi loyiha qurishning hojati yo'q. Vaqtni tejash juda katta axamiyatga ega [10,11].
Tajribaning yakuniy bosqichida chizmalarning sifati tekshirildi. Ulanish chiziqlarining o'ziga xosligini baholash uchun etakning old va orqa yarmining yon chizig'i tanlangan. Chizmalarni qo'lda bajarishda uni loyihalashda 1 mm dan 4 mm gacha xatolarga yo'l qo'yilgan, kompyuter versiyasida esa yo'q, chunki chiziqni qurishda oyna aks ettirish ishlatiladi. Bundan tashqari, avtomatlashtirilgan tizim chizmaning o'lchamlarini tezda tekshirish imkonini beradi.
Tizimning yana bir muhim afzalligi, bizning fikrimizcha, kompyuter versiyasidagi chizma keyingi dizayn bosqichlari uchun ko'p marta ko'paytirilishi va qayta hisob-kitobsiz istalgan miqyosda chop etilishi mumkin.
Konstruktiv modellashtirish bo'yicha eksperiment o'tkazish uchun biz yelkali mahsulotni modellashtirishning boshlang'ich bosqichini tanladik - ko'krak qafasini vitochkaning dizayn chizmasi asosida dastlabki holatidan turli qismlarga o'tkazib ko'rdik (jami 6 ta yangi pozitsiya ko'rib chiqildi). Vazifa bir xil edi: ish tezligi va sifatini baholash [4].
Bu yerda kompyuter dizaynining afzalligi ham sarflangan vaqt va chizmalarning sifati bo'yicha aniq. Bundan tashqari, an'anaviy qo'lda chizish usulidan foydalangan holda konstruktiv modellashtirishni amalga oshirish uchun katta hajmdagi qog'ozni kesish kerak, bu ham operatsion xatolarga, ham ko'p chiqindilarga olib keladi [12, 14].
XULOSA VA TAKLIFLAR
Shuni ta'kidlashni istardimki, kompyuterdan zamonaviy o'qitish vositasi sifatida foydalanish o'quvchilarning yangi bilimlarni egallashga bo'lgan qiziqishini oshiradi va rag'batlantiradi, aqliy faoliyatini faollashtiradi, ijodkorlik va ijodiy dizayn ko'nikmalarini egallash uchun yangi imkoniyatlar yaratadi. Eksperimentda ishtirok etgan barcha talabalar "Tikuvchi buyumlarini loyihalashning avtomatlashtirilgan tizimlari" fanini o'rganib, "Siz hozir qaysi dizayn usulini afzal ko'rasiz?" degan savolga javob berib, kompyuterni tanladilar [5].
Xulosa o'rnida shuni ta'kidlash joizki, ta'limda zamonaviy axborot texnologiyalarini joriy etilishi quyidagilarga sabab bo'ladi:
ta'lim jarayoni, talabaning tayyorgarlik darajasini, qobiliyatini, berilayotgan materialni o'zlashtirish sur'atini, qiziqish va moyilliklarini hisobga olgan holda individual ravishda tashkil etishni;
talabalarning bilish va o'zlashtirish faoliyatlarini kuchaytirish, ta'lim va kasbga qiziqishlari hamda intilishlarini qo'llab-quvvatlash va rivojlantirish, o'z-o'zini kamolga yetkazishni takomillashtirish;
ta'lim jarayonida fanlararo aloqalarni kuchaytirish, borliq voqea va hodisalarni kompleks o'rganish;
ta'lim jarayonining moslashuvchanligi, samaradorligi, tashkil etish shakl va usullarini takomillashtirish yordamida muntazam ravishda yangilash;
ta'lim muassasalarining barchasida o'qitishning muammoli va kompyuter vositalari hamda virtual laboratoriyalaridan foydalanishni tashkil etish;
ta'lim jarayonini tashkil etishning muhim omili hisoblangan didaktik vositalar ya'ni ta'lim muassasasi texnologik bazasini zamonaviy texnik vositalar va ularni ta'limda qo'llashning samarali usullarini o'zida mujassam etgan o'ziga hos ta'lim metodlarini amaliyotga joriy etish orqali takomillashtirish.
Shunday qilib, tikuvchilik buyumlarini loyihalashni o'rgatishda kompyuter yordamida loyihalash tizimidan foydalanish samaradorligi nafaqat o'quv jarayonini faollashtirish va chuqur kasbiy bilim va ko'nikmalarga ega bo'lgan mutaxassis tayyorlash imkoniyatida, balki yangi zamonaviy texnologiyalarni joriy etishda ham namoyon bo'ladi. O'quvchilarda qiziqish uyg'otadigan va motivatsiyasini oshiradigan o'qitish shakllari va usullaridan foydalanish dars jarayonini ham osonlashtiradi va samaradorlikka olib keladi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YXATI:
1. Масалова В.А. Разработка методов проектирования одежды с использованием современных средств компьютерной графики. Дисс. к.т.н. - М., 1996.
2. Маслова Е.Г. Разработка методов интенсификации процесса автоматизированного проектирования конструкций одежды. Дисс. к.т.н. - М., 2007.
3. Масалова В.А. Основы AutoCAD: методическое пособие к выполнению лабораторных, курсовых и дипломных работ. - М.: ИИЦ МГУДТ, 2004. - 47 с.
4. Rajabova S.Y. Bo'lajak kasb ta'limi o'qituvchilarining konstruktorlik-texnologik kompetentligini rivojlantirish metodikasi pedagogika fanlari bo'yicha falsafa doktori (PhD).- dissertatsiyasi-T-2020
5. Abdukarimova M.A. Kontaktsiz usullar asosida ayollar kiyimlarini loyihalash texnologiyasini ishlab chiqish. 05.06.04-"Tikuvchilik buyumlari texnologiyasi va kostyum dizayni": Tex. fan. dokt. - TTESIXIDBIK DSc.27.06.2017: T. 2018. - 64 b.
6. Ozerova T.V. Formirovaniye konstruktorsko-texnologicheskoy kompetensii budushego pedagoga professionalnogo obucheniya: Avtoref. Dis. kand. ped. nauk. -Yekaterinburg.: 2007. - 17 s
7. Umarova F. KASBIY KOMMUNIKATIV KOMPETENT SI YANI SHAKLLANTIRISH TEXNOLOGIYASI //Toshkent davlat pedagogika universiteti. - 2023.
8. F.A.Umarova Use of modern information and communication technologies in the training of designers Journal of Central Asian Social Studies 1 (01), 34-44
9. Фотима Абдурахимовна Умарова / Талабаларга кийимларни лойихалаш ва моделлаштиришни ургатишда ахборот-коммуникация технология воситаларидан фойдаланиш оркали таълим самарадорлигига эришиш / Современное образование (Узбекистан) 2021
10. Umarova Fotima Abdurahimovna / The Importance of Learning CAD / CAM FOR STUDENT FASHION DESIGNERS IN UNIVERSITIES./ ОБРАЗОВАНИЕ И НАУКА В XXI ВЕКЕ №22, 2022/1
11. ХА Умаров, ЗА Умарова / " Использование электронно-образовательных ресурсов в целях создания образовательной экосистемы". Перспективные информационные технологии / Перспективные информационные технологии (ПИТ 2018) 2018
12. Khusan Abdurakhimovich Umarov / Formation of students'professional readiness on the basis of innovative ways of cooperation in the conditions of uzbekistan (by the example of future teachers) / Journal of Central Asian Social Studies / 2020/8/10
13. NA Muslimov, ZA Umarova / The role of media resources in the process of self-education / International Journal Papier Public Review 2021
14. Zakhro Umarova, Umarov Abdurakhim Vakhitovich / Step towards the Development and New Prospects of Uzbek Higher Education / Journal La Edusci 2020/12/31
