CC BY
5BO'LAJAK BOSHLANG'ICH SINF O'QITUVCHILARINI O'QUVCHILARNING O'QUV-O'ZLASHTIRISH MOTIVATSIYASINI YUKSALTIRISHDA TA'LIMIY O'YINLARDAN FOYDALANISHGA TAYYORLASH Kochkarova Shakhnoza Satvaldievna
Andijon davlat pedagogika institute o'qituvchisi https://doi.org/10.5281/zenodo.10680814
B
o Kalit so'zlar. Motivatsiya, pedagogika-psixologiya, boshlang'ich ta'lim, o'quvchi va
0 'qituvchi, didaktik о 'yinlar. h
1
a Аннотация. В современном образовательном пространстве начальной школы уже n первого класса достаточно остро стоит проблема повышения эффективности обучения. В первую очередь это связано с тем, что год от года растет объем информации, которую младшие школьники должны усвоить, и тут как раз и возникает проблема формирования учебной мотивации, ведь как известно, для того чтобы усваивать знания, научиться hрименять их в жизни, необходимо желание и активность. Поэтому перед учителями начальных классов встает первостепенная задача, заключающаяся в поиске таких методов и форм, которые бы помогли учащимся не просто в усвоении знаний, а превратили бы учебный процесс в увлекательный процесс познания.
t Ключевые слова. Мотивация, педагогика-психология, ситуационное обучение, рченик и учитель, дидактические игры. b
l Maktab yoshida ta'lim motivatsiyasini shakllantirish zamonaviy boshlang'ich maktabning markaziy muammolaridan biridir.
r O'quv motivatsiyasi o'quv faoliyatiga kiritilgan motivatsiyaning ma'lum bir turi sifatida nelgilanadi, ya'ni o'quv motivatsiyasi o'quvchilar tomonidan o'quv maqsadlariga erishishda iko'rsatiladigan motivatsion faoliyatdir .
n Har qanday boshqa turdagi kabi, ta'lim motivatsiyasi ham ushbu faoliyatga xos bo'lgan bir gator omillar bilan belgilanadi. Birinchidan, bu ta'lim tizimining o'zi, ta'lim faoliyati amalga oshiriladigan ta'lim muassasasi, ikkinchidan, o'quv jarayonini tashkil etish, uchinchidan, o'quvchining sub'ektiv xususiyatlari bilan belgilanadi .
m Ta'lim motivatsiyasining asosi motivdir. L.I.Bojovich ta'rifiga ko'ra, "...o'quv faoliyati motivi - bu o'quvchi shaxsini tavsiflovchi motivatsiya, uning asosiy yo'nalishi, uning oldingi hayotida ham oila, ham maktabning o'zi tomonidan tarbiyalangan ..." [7. ].
a A.K.Markova ta'lim motivini "...o'quvchining o'quv ishining muayyan jihatlariga diqqatini qaratishi, unga o'quvchining ichki munosabati bilan bog'liq" [7] deb ta'riflaydi. i Psixologik va pedagogik adabiyotlarda barcha motivlar an'anaviy ravishda ikkita katta yguruhga bo'linadi:
t 1. Ta'lim faoliyati mazmuni va uni amalga oshirish jarayoni bilan bog'liq bo'lgan bilish amotivlari;
l 2. Talabaning boshqa odamlar bilan turli ijtimoiy munosabatlari bilan bog'liq ijtimoiy imotivlar.
m O'quv motivatsiyasini o'rganish va shakllantirish, bir tomondan, ob'ektiv bo'lishi kerak, ikkinchi tomondan, insonparvarlik, o'quvchi shaxsini hurmat qilish asosida amalga oshirilishi u h i t
kerak. Ta'lim motivatsiyasini shakllantirish bu o'quvchining boshiga tayyor motivlar va maqsadlarni qo'yishni anglatmaydi, balki uni o'tmishni hisobga olgan holda va kontekstda istalgan motivlar va maqsadlar shakllanadigan va rivojlanadigan faoliyatni rivojlantirish sharoitlari va vaziyatlariga qo'yishdir. o'quvchining tajribasi, individualligi va ichki intilishlari.
Bir xil o'quv faoliyati turli o'quvchilar uchun har xil ma'noga ega bo'lishi mumkin. Bu, umuman olganda, ularning o'rganish motivatsiyasini belgilaydi. Har bir aniq holatda o'rganish motivatsiyasini va uning talaba uchun ma'nosini aniqlash o'qituvchining ta'lim choralarini belgilashda hal qiluvchi rol o'ynaydi. Shunday qilib, sinfda ta'lim motivatsiyasini shakllantirishga yaqinlashganda, avvalo har bir o'quvchining individual xususiyatlarini o'rganish kerak, so'ngra olingan ma'lumotlarga asoslanib, motivatsiyani rivojlantirish usullarini tanlash kerak.
N. F. Talyzinaning fikricha, boshlang'ich sinf o'qituvchisining dastlabki vazifasi, bir tomondan, o'quvchi ongiga ijtimoiy ahamiyatga ega bo'lmagan, ammo ancha yuqori samaradorlikka ega bo'lgan motivlarni etkazishdir. Masalan, yaxshi baho olish istagi. Talabalarga baholashning ko'nikma va bilim darajasi bilan ob'ektiv bog'liqligini tushunishga yordam berish kerak. Yuqori darajadagi ko'nikma va bilimga ega bo'lish istagi bilan bog'liq bo'lgan motivatsiyaga asta-sekin yaqinlashing. Bu, o'z navbatida, talabalar tomonidan jamiyat uchun foydali bo'lgan muvaffaqiyatli faoliyatining zarur sharti sifatida e'tirof etilishi kerak. Boshqa tomondan, o'quvchilar tomonidan muhim deb qabul qilinadigan, ammo ularning xatti-harakatlariga ta'sir qilmaydigan motivlarning samaradorligini oshirish kerak. O'quv motivatsiyasini shakllantirishning bunday usuli o'quv jarayonini tashkil etishning o'ziga xos xususiyatlari bilan bevosita bog'liqdir [3].
Turli motivlar ta'lim faoliyati uchun motivatsiya bo'lib xizmat qilishi mumkin, masalan:
1. kognitiv (yangi bilimlarni o'zlashtirishga bo'lgan qiziqish, qiyinchilik kuchaygan vazifalarni bajarish istagi, o'z-o'zini tarbiyalash va boshqalar);
2. ijtimoiy (kelajakda foydalilik, sinfdoshlar orasidagi obro' va boshqalar);
3. intizomiy (maktab tartibi, ota-onalar va o'qituvchilarning pozitsiyasi, ota-onalarning jazolanishi va sinfdoshlarning noroziligi).
O'qituvchi har doim o'quvchilarning o'rganishga qiziqishi bor-yo'qligini va ular yangi bilim olishga undaydimi yoki yo'qligini tushunishi kerak. Buning uchun siz turli xil anketalardan foydalanishingiz mumkin, ular bolaning o'quv jarayoniga sodiqligini yoki uni qandaydir tarzda, motivatsiyaga olib borish kerakligini aniq ko'rsatadi.
Bunday usullar o'qituvchiga motivatsiya muammolarini aniqlashga va ushbu muammolarni bartaraf etishning to'g'ri yo'llarini tanlashga va o'quvchilarning bilim faolligini oshirishga imkon beradi, bu esa shaxsning atrofdagi voqelik ob'ektlari va hodisalariga tanlab yo'naltirilishi sifatida tushuniladi.
Kognitiv faoliyatni shakllantirishda o'qituvchining etakchi vazifalari quyidagilardan
iborat:
1. har bir bolaga e'tibor ko'rsatish;
2. o'quvchida ta'lim-tarbiya ishining har qanday jihatiga nisbatan zarracha qiziqish uchqunini ko'rish va sezish qobiliyati;
3. bu uchqunni yoqish va uni bilim va fanga chinakam qiziqishga aylantirish uchun sharoit yaratish.
Ko'p jihatdan ijobiy o'quv motivatsiyasini shakllantirish nafaqat o'qituvchiga bog'liq. Insonning asosiy ehtiyojlari, birinchi navbatda, ijtimoiy va kognitiv ehtiyojlar bolalikning dastlabki davrlarida belgilanadi va faol rivojlanadi. Shuning uchun o'quvchilarning ta'lim
motivatsiyasini shakllantirish va oshirish uchun o'qituvchi nafaqat bolalar bilan, balki ota-onalar bilan ham ish olib borishi kerak.
Sinf bilan ishlashning dastlabki kunlaridanoq ota-onalar yig'ilishining ajralmas qismi bo'lishi kerak bo'lgan suhbatlar tashkil etish, ota-onalarga uslubiy tavsiyalar berish, bu muammoni hal qilishda psixologni jalb qilish zarur. Ota-onalarning oilaviy muhitda 6-7 yoshli bolalarda ijobiy ta'lim motivatsiyasini rivojlantirish bo'yicha faoliyati bolaning maktabda va oilada yagona ta'lim muhitida o'zini topishini ta'minlashga qaratilgan bo'lishi kerak.
O'qituvchi va oila o'rtasida birgalikdagi tadbirlarni tashkil etish kichik yoshdagi maktab o'quvchilarining bilim olishga ijobiy munosabatini shakllantirishga yordam beradi. Oila hozirgi va kelajakdagi bola uchun ta'limning ulkan ahamiyatini tushunishi kerak. Faqatgina bunday ish formulani amalda qo'llashga yordam beradi: "Bola ta'limining muvaffaqiyati o'qituvchi va ota-onalarning muvaffaqiyatli hamkorligidadir".
O'qituvchi ota-onalarga umumiy maqsadga erishish - ijobiy o'quv motivatsiyasini shakllantirish uchun farzandlari bilan hamkorlik qilishda yordam berishi kerak. Ota-onalar bolaga nima uchun maktabga borishi va nafaqat o'qishi, balki yaxshi o'qishi kerakligini tushuntirishi kerak.
Ota-onalar uyda bola bilan birga o'qishlari, unga uy vazifalarini bajarishda yordam berishlari va qo'shimcha topshiriqlarning bajarilishini tekshirishlari ham muhimdir. Ota-onalarga shuni eslatib o'tish kerakki, ular ham bolaning muvaffaqiyatini rag'batlantirishlari kerak, bu bolalar uchun yaxshi natijalarga intilish uchun yana bir rag'batdir.
Ota-onalar darhol ijobiy natijalar bo'lmasligi haqida darhol ogohlantirilishi kerak. Boladan qo'lidan ko'ra ko'proq narsani talab qilishning hojati yo'q, chunki faqat tizimli ish har qanday natijani berishi mumkin.
Shunday qilib, biz ishonch bilan aytishimiz mumkinki, ta'lim motivatsiyasini oshirish uchun oila va maktab birgalikda harakat qilishlari kerak, faqat jamoa bo'lib ishlash orqali ijobiy natijaga erishish mumkin. Maktabsiz bir oila farzandiga ta'lim bera olmaganidek, oilasiz maktab ham buni qila olmaydi.
"O'quv motivatsiyasi" tushunchasini tushunish uchun "Motivatsiya" va "Qiziqish" tushunchalarini ajratish juda muhimdir. "Motivatsiya" deganda biz organizmning faolligini keltirib chiqaradigan va uning yo'nalishini belgilovchi rag'batlarni tushunamiz [6].
Qiziqish (lotincha "ma'noga ega bo'lish, muhim bo'lish") - bu kognitiv faoliyatni amalga oshirish bilan bog'liq bo'lgan va ushbu faoliyatni rag'batlantirish bilan tavsiflangan hissiy holat [8].
Ushbu maqsadga erishish uchun biz quyidagi vazifalarni hal qilishimiz kerak:
1. "O'quv motivatsiyasi" tushunchasini, uning boshlang'ich maktab yoshida shakllanish xususiyatlarini kengaytiring.
2. Boshlang'ich maktab yoshiga psixologik-pedagogik tavsif bering.
3. Milliy o'quv dasturida fanlar bo'yicha berilgan ta'lim Standartiga muvofiq boshlang'ich maktabda darslarning asosiy turlari va turlarini ko'rib chiqing va tavsiflang.
4. "Didaktik o'yin" tushunchasini, uni boshlang'ich sinflarda darslarda qo'llash xususiyatlarini o'rganing.
5. Boshlang'ich maktab yoshidagi bolalarda ta'lim motivatsiyasining shakllanish darajasiga diagnostika usulini tanlash, aniqlash va nazorat qilish tajribalarini o'tkazish.
6. Didaktik o'yinlardan foydalangan holda "Perspektiv" o'quv majmuasidan foydalangan holda boshlang'ich sinflarning darslar texnologik xaritasiga ishlab chiqish va sinab ko'rish.
Kognitiv qiziqish, birinchi navbatda, talabaning o'rganish mavzusiga hissiy munosabatida namoyon bo'ladi. L.S. Vygotskiy yozadi: "Qiziqish go'yo bola xulq-atvorining tabiiy harakatlantiruvchisi, bu instinktiv intilishning haqiqiy ifodasi, bolaning faoliyati uning organik ehtiyojlari bilan mos kelishini ko'rsatadi. Pedagogika qonunida aytilishicha: bolani biron bir faoliyatga chaqirishdan oldin, uni shu narsaga qiziqtiring, uning bu faoliyatga tayyorligini, u buning uchun barcha zarur kuchlarni sarflaganligini va bola harakat qilishini bilish uchun ehtiyot bo'ling. o'qituvchi o'z faoliyatini faqat boshqarishi va yo'naltirishi mumkin" [7]. Shunday qilib, ta'lim faoliyatiga qiziqishni shakllantirish boshlang'ich sinf o'quvchisining ta'lim motivatsiyasini shakllantirishning tarkibiy qismlaridan biri ekanligini aytishimiz mumkin. Psixologik-pedagogik adabiyotlarni o'rganib chiqib, biz ta'lim jarayoni bilan bog'liq motivlar o'quv faoliyati mazmuni va uni amalga oshirish jarayoni bilan bog'liq bo'lgan kognitiv motivlarga va o'quvchining boshqa odamlar bilan turli xil ijtimoiy munosabatlari bilan bog'liq ijtimoiy motivlarga bo'linishini aniqladik. . Shuning uchun ta'lim motivatsiyasini shakllantirishda asosiy shaxs nafaqat o'qituvchi, balki bolaning ota-onasi hamdir, shuning uchun ularni bu masalada ittifoqchi qilish juda muhim, aks holda o'qituvchining bu muammoni hal qilishga urinishlari minimallashtiriladi.
Adabiyotlarni tahlil qilish bizga bir xil o'quv faoliyati turli talabalar uchun turli xil ma'nolarga ega bo'lishi mumkin degan xulosaga kelishimizga imkon berdi, shuning uchun o'qituvchi birinchi navbatda har bir o'quvchining individual xususiyatlarini o'rganishi kerak, so'ngra olingan ma'lumotlarga asoslanib, motivatsiyani shakllantirish usullarini tanlashi kerak. .
Ammo, o'qituvchi katta guruh talabalari bilan ishlaganligi sababli, ijobiy ta'lim motivatsiyasini shakllantirish vazifalarini amalga oshirishda nafaqat har bir o'quvchining individual shaxsiy xususiyatlarini, balki boshlang'ich maktab yoshining xarakterli xususiyatlarini ham bilishi kerak; Diplom tadqiqotimizning keyingi paragrafining mavzusi bo'ling.
REFERENCES
1. Arxireyeva T. V. Dinamika uchebnoy motivatsii detey mladshego shkolnogo vozrasta // Kulturno-istoricheskaya psixologiY. 2015. T. 11. № 2. S. 38-47
2. Anufriyev, A. F., Kostromina, S. N. Kak preodolet trudnosti v obuchenii detey. [Tekst] / A. F. Anufriyev, S. N. Kostromitina - M., 2009. - 234 s.ya i opredelili vibor yeye temi.
3. Bim-Bad B. M. Pedagogicheskiy ensiklopedicheskiy slovar. — M., 2002.
4. Bojovich L. I. Problemi razvitiya motivatsionnoy sferi rebenka// Izucheniye motivatsii povedeniya detey i podrostkov / Pod red. L. I. Bojovich, L. V. Blagonadejinoy -M., 1972 -S. 7-44.
5. Bolshaya psixologicheskaya ensiklopediya: samoye polnoye sovremennoye izdaniye: Boleye 5000 psixologicheskix terminov i ponyatiy / [A. B. Almuxanova i dr.]. — M. Eksmo, 2007
6. Guzeyev V. V. Planirovaniye rezultatov obrazovaniya i obrazovatelnaya texnologiY. - M.: Narodnoye obrazovaniye, 2011.
7. Djumayev M.I. Kompetentnostniy podxod v obuchenii matematike uchashixsya nachalnoy shkoli po trebovaniyam v natsionalnoy uchebnoy programme Uzbekistana..Aqsukent kepsalali kolledjinirç direktori x.g'.k, professor Quatbekova Karamat Perdeshqizinirç 80 jildiq mereytoyina arnalg'an «SIFRLIQ BILIM - ZAMAN TALABI» atti xaliqaraliq g'ilimi -praktikaliq konferensiyanirç yerçbekter jinag'i. Shimkent «XDU» baspasi ISBN 9965-544-220 2024 - 306-311
8. Selevko G. K. Sovremenniye obrazovatelniye texnologii: Uchebnoye posobiye. - M.: Narodnoye obrazovaniye, 2010
9. Slovar psixologo-pedagogicheskix ponyatiy: - spravochnoye posobiye dlya studentov vsex spetsialnostey ochnoy i zaochnoy formi obucheniya / avt. -sost. Kalennikova T. G., Boriseyevich. — Minsk: BGTU, 2007. 68s.
10. Suxomlinskiy V. A. Serdse otdayu detyam. — Kiyev: Radyanskaya shkola, 1973. — 288 s.
