CC BY
34BO'LAJAK BIOLOGIYA FANI O'QITUVCHILARINI INNOVATSION KASBIY FAOLIYATGA TAYYORLASHDA MUAMMOLI TA LIM TEXNOLOGIYASINING
ORNI
Ro'ziyeva Gulsara Temirqulovna
Termiz iqtisodiyot va servis universitetining assistenti E-mail: Ruziyeva.gulsara@gmail.com Тел.: +998975327322 https://doi.org/10.5281/zenodo.7927413
Annotatsiya. Ushbu maqolada oliy ta'lim muassasalarida biologiya fanidan darslarni o 'tish jarayonida, muammoli ta'lim texnologayasining asosiy ahamiyati haqida bayon etiladi. Talabalarga bilim ko'pincha tugallangan shaklda berilmaydi, balki ular tomonidan muammoli vaziyatda mustaqil kognitiv faoliyat jarayonida o'zlashtiriladi. Muammoli ta'lim nazariyasi talabaning aqliy kuchini rivojlantiruvchi ta 'limni tashkil etishning psixologik-pedagogik yo 'llari va usullarini tushuntiradi.
Kalit so^zlar: Muammo, psixologiya, pedagogika, optimal, fikrlash, ta'limot, stereotip, texnologiya, kognitiv, eritrotsitlar va h.k.
Kirish.
Oliy ta'lim muassasalarida har tomonlama rivojlangan shaxs taxsil oladi. Har tamonlama rivojlangan shaxsning eng muhim ko'rsatkichi yuqori darajadagi aqliy qobiliyatlarning mavjudligidir. Oliy ta'lim muassasalarida biologiya fanidan dars o'tish jarayonida muammoli ta'lim texnologiyasining ahamiyati juda katta.
Muommoli ta'lim -deb o'qituvchi tomonidan pedagogik ta'sir ko'rsatishning eng muqobil varianti yordamida ,fikr yuritish qonuniyatlariga tayangan holda ,o'quvchilarning bilimlarini o'zlashtirish jarayonida fikrlash qobilyatini rivojlantirish va bilish ehtiyojini qondirish maqsadiga yo'naltirilgan shaxsning umumiy va maxsus rivojlanishiga zamin tayyorlaydigan jarayonnga aytiladi. Muammoli ta'lim - bu o'qitish, unda o'qituvchi tizimli ravishda muammoli vaziyatlarni yaratib, o'quv muammolarini hal qilishda talabalarning faoliyatini tashkil etib, fanning tayyor xulosalarini o'zlashtirish bilan ularning mustaqil faoliyatining optimal uyg'unligini ta'minlaydi. Muommoli ta'lim jarayonida o'qituvchi rahbarligida muommoli vaziyatni vujudga keltirib , mazkur muommo o'quvchilarning faol mustaqil faoliyati natijasida bilim ,ko'nikma va malakaviy ijodiy o'zlashtitish va aqliy faoliyatini rivojlantirishga imkon beradi.
Muammoli o'qitish texnologiyasi o'rganilayotgan mavzudagi asosiy muammoni ajratib olish va muammoni talabalar tomonidan mustaqil hal etilishini ta'minlashga xizmat qiluvchi ta'lim texnologiyalaridan biri hisoblanadi. Bunda muammoning turi, muammoning sabablari va ko'rinishlari, muammoni hal etish uchun harakatlar belgilanadi. Muammoli ta'lim bu - talabaga beriladigan bilimning qaysi qismini, qanday yo'l bilan berish muammosini samarali hal qilishga qaratilgan o'qituvchi faoliyatidir. Hozirgi davr ta'lim tizimining zarur tarkibi bu muammoli ta'limdir.
Adabiyotlar taxlili: Pedagogika fanlari doktori, professor L.M.Pancheshnikova ta'kidlaganidek, "Muammoli ta'lim avvalo talabalar uchun yangi hisoblangan muammolarni dalillar bilan hal etish jarayoniga talabalar va o'qituvchi hamrkorlikda kirishishi bilan tavsiflanadi". Muammoli ta'limni sharhlashda olimlar, mutaxassislar va metodistlar o'rtasida yagona fikr shakllanganicha yo'q. Shunisi aniqki, muammoli ta'lim o'qituvchining "hikoya
qilish, tushuntirish, bilimini aniqlash" faoliyati, talabaning "e'tibor berish - yodda saqlash -takrorlash" faoliyatini tan olmaydi. Bu chizma muammoli ta'lim talabini qanoatlantirmaydi. Mazkur chizma talabalarning bilish faoliyatini rivojlantira olmaydi. Muammoli ta'limning mohiyati va uni amalga oshirish yo'llari haqida asosan ikki yo'nalish mavjud. Birinchi yo'nalish tarafdorlari agar o'quv materialining muayyan qismini talabalar o'qituvchi tomonidan berilgan topshiriqlarni bajarib, mustaqil o'rgansalar, masalan oqsil va nuklein kislotalar haqidagi ma'lumotlarni bilish (egallash) uchun izlansalar, buni muammoli ta'lim deb hisoblaydilar. Ular qiyoslash, oqsil va nuklein kislota komponentlari orasidagi o'zaro aloqadorlik sabablarini aniqlash maqsadida evristik (savol-javob) suhbat uchun an'anaviy savollarni muammoli deb hisoblaydilar. Masalan, "RNK va DNK farqi nima?" yoki "Nima uchun DNK irsiy material deb ataladi?" yoki "Oqsillarning ahamiyati beqiyosligiga sabab nima?" kabilar. Bunday savollar ilgari ham "muammoli" deyilmasada, talabalarga topshiriq sifatida berilgan. Hozir bu topshiriqlarni mustaqil va ijodiy bajarilishiga e'tibor berila boshlandi. Muammoli ta'lim masalalari bo'yicha qizg'in munozaralar hali ham davom etmoqda: ba'zi mualliflar uni keng ko'lamda ko'rib, uni yangi ta'lim turi sifatida belgilaydilar (M.N Skatkin, I. Ya. Lerner, M.I. Maxmutov), boshqalari o'qitish usuli (V. Okon), boshqalar muammoli ta'limni printsip sifatida tasniflaydilar (T.V. Kudryavtsev), boshqalari uni ta'lim turi deb ataydilar. Ayrimlar (metodist-geograflar) muammoli ta'limni shaxsning mustaqil psixik faoliyatining psixologik qonuniyatlarini hisobga oluvchi didaktik yondashuv sifatida qaraydilar. Ta'limni texnologiyalashtirish bilan bog'liq holda muammoli ta'lim muammoli texnologiya sifatida belgilanadi. Biroq, bir qator olimlar (N. M. Verzilin, L. V. Rebrova, G. F. Fedorets, V. N. Maksimova) tomonidan olib borilgan tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, biologiya darslarida bu turdagi ta'lim har doim ham mumkin emas. Masalan, organizmlarning tuzilishi, hujayra tuzilishi, nuklein kislotalarning xossalari kabi mavzular ko'rib chiqilayotgan ob'ektlar haqida aniq bilimlarni talab qiladi. Bundan tashqari, muammoli ta'limni tashkil etish ko'p vaqt talab etadi, bu esa uning keng qo'llanilishini cheklaydi.
Tadqiqot metodologiyasi. Maqolada oliy talim muassasalarida ta'lim sifatini oshirish va talabalarni fanga bo'lgan qiziqishlarini yanada faollashtirish maqsadida, biologiya ta'lim yo'nalishi talabalariga fanlardan dars berish jarayonida zamonaviy pedagogik texnologiyalardan muammoli ta'lim texnologiyasidan dars o'tish jarayonida qo'llash muhokama qilindi.
Ikkinchi yo'nalish tarafdorlari muammoli ta'limni biokimyo va molekulyar biologiya fani metodlari va fan tarixini maktab biologiya kurslarida aks etishi deb tushunadilar. Fan tarixi deganda yirik ilmiy kashfiyotlar xronologiyasi, olimlar, metodist - biokimyogarlarning nomlari muhimi - biokimyo va molekulyar biologiya fanida vujudga kelgan muammolar va ilgari surilgan gipotezalar, ularni tadqiq etish va nazariyaga "aylantirish" yo'llarini bilish nazarda tutiladi.
Tahlillar va natijalar. Talabalarni bilimlarni mustaqil o'rganishga, egallashga, izlanishga tayyorlash uchun katta hajmda ko'p bilim berishni o'zi kifoya qilmaydi, ko'p bilim, material berish bilan ularning mustaqil izlanishlarini rivojlantirib bo'lmaydi.
Talabalar mustaqilligini rivojlantirish uchun ular fan mazmunini egallash bilan birga, uni tadqiq etish va rivojlantirish usullarini ham tushunib yetishlari - bilib olishlari lozim. Agar biologik ob'ekt va hodisalar haqidagi ilmiy bilimlar va ularning vujudga kelish usullarini ko'rsatish "yangi bilim qanday vujudga kelganligi" haqida muntazam savollar berib borish bilan qo'shib o'rganilsa, bunday ta'limni muammoli ta'lim deb hisoblash mumkin.
Muammoli o'qitish texnologiyasi bo'yicha turli nuqtai nazarlarga qaramasdan, barcha tadqiqotchilar uchun quyidagilar umumiydir: asosiy ma'lumot manbasidan talaba tomonidan shakllantiriladigan ta'lim muammoli vaziyatlarni yaratuvchisiga aylanadigan o'qituvchining rolini tubdan o'zgartirish. ijodiy fikrlash.
Muammoli ta'limning texnologiyasining asosiy g'oyasi shundan iboratki, bilim ko'pincha o'quvchilarga tugallangan shaklda berilmaydi, balki ular tomonidan muammoli vaziyatda mustaqil kognitiv faoliyat jarayonida o'zlashtiriladi.
Rivojlantiruvchi ta'limni faqat o'qituvchining tafakkur rivojlanishining qonuniyatlari haqidagi bilimlarga tayangan holda, maxsus pedagogik vositalar yordamida o'rganish jarayonida o'quvchilarning aqliy qobiliyatlari va kognitiv ehtiyojlarini shakllantirish bo'yicha maqsadli ish olib borishi mumkin. Bunday mashg'ulotlar muammoli vaziyatlarni keltirib chiqaradi.
Psixologlar "faol fikrlash", "mustaqil fikrlash", "ijodiy fikrlash" tushunchalarini aniq ajratib turadilar. Fikrlash har doim faol va turli darajalarga ega. Har qanday o'quv jarayoni faoldir. Ammo faol fikrlash mustaqil yoki ijodiy bo'lmasligi mumkin.
Talabalarga aqliy faoliyatning tayyor usullarini o'rgatish ijodiy emas, balki oddiy faoliyatga erishish yo'lidir. Muammoli ta'limda faoliyat shundan iboratki, talaba haqiqiy materialni tahlil qilib, taqqoslab, umumlashtirib, konkretlashtirib, o'zi undan yangi ma'lumot oladi. Muammoli ta'limda fikrlashni faollashtirishdan maqsad - stereotip bo'lmagan vazifalarni hal qilish uchun aqliy harakatlar tizimini o'rgatishdan iboratdir. Talabalarning haqiqiy faolligi muammolarni hal qilish yo'llarini topish bilan tavsiflanadi. Agar izlanish nazariy yoki amaliy muammoni hal qilishga qaratilgan bo'lsa, u muammoli ta'limotga aylanadi.
Muammoli ta'limning texnologiyasining maqsadi, nafaqat ilmiy bilimlar natijalarini, bilimlar tizimini, balki o'z yo'lini, bu natijalarni olish jarayonini o'zlashtirish, o'quvchining bilim mustaqilligini shakllantirish va ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishdan iborat.
Muammoli ta'lim talabalarning kognitiv mustaqilligini shakllantirishga, ularning mantiqiy, oqilona, tanqidiy va ijodiy fikrlash hamda kognitiv qobiliyatlarini rivojlantirishga qaratilgan. Tafakkur psixologiyasi qonuniyatlari, ilmiy izlanishlar mantig'iga tayangan holda muammoli ta'lim o'quvchi intellektini, uning hissiy sohasini rivojlantirishga va shu asosda dunyoqarashini shakllantirishga xizmat qiladi. Bu muammoli ta'lim va an'anaviy tushuntirish-illyustrativ ta'limning asosiy farqidir. Muammoli ta'lim nafaqat ilmiy bilimlar natijalarini o'zlashtirishni, balki bilim yo'lini, ijodiy faoliyat usullarini ham o'z ichiga olib o'rganiladi.
Muammoli ta'limda o'qituvchining tushuntirishlari va o'quvchilarning reproduktiv faoliyati tamoyili ustunlik qiladi.
Muammoli ta'limda o'qituvchi faoliyati shundan iboratki, eng murakkab tushunchalar mazmunini tushuntirib, zarurat tug'ilganda tizimli ravishda muammoli vaziyatlar yaratadi, talabalarga faktlar haqida ma'lumot beradi va ularning o'quv va bilish faoliyatini tashkil etadi. Shunday qilib, faktlarni tahlil qilish asosida o'quvchilar mustaqil ravishda xulosalar va umumlashtirishlar asosida chiqaradilar, tushunchalar, qoidalar, teoremalarning ta'riflarini (o'qituvchi yordamida) tuzadilar, ma'lum bilimlarni yangi vaziyatda mustaqil ravishda qo'llaydilar.
Muammoli ta'lim o'qituvchiga o'quv materialini va o'qitish usullarini o'zgartirishga imkon beradi. Har xil turdagi ta'lim muammolarining mavjudligi qidiruv, qisman qidiruv, dizayn va ixtirochilik, badiiy o'quv va kognitiv faoliyatni yoki ularning kombinatsiyasini ta'minlaydi.
Ushbu muammoli texnologiyaning eng muhim elementi talabaning qo'yilgan ta'lim muammosini samarali hal qilish uchun yetishmayotgan o'quv ma'lumotlarini mustaqil ravishda
izlashidir. Muhim texnologik muammoli savollar va muammoli vazifalardir, Finlyandiya o'qituvchilari muammoli masalaning yorqin misolini taklif qiladilar: tasavvur qiling-a, qo'shnilaringiz ta'tilga chiqdi va sizga ko'rsatmalar berishni unutib, sevimli timsohiga g'amxo'rlik qilishingizni so'radi. Buni qanday qilasiz?
Oliy ta'lim muassasalarida ishlaydigan amerikalik o'qituvchilar tajribasidan muammoli vazifaga misol keltiraylik: o'quvchilarga kuzatish ob'ektining batafsil tavsifini tuzishda uy hayvonlarini boqish va uning rivojlanishini bir necha oy davomida kuzatib borish buyuriladi. Buga o'xshash misollar juda kopdir. Oparin hayot paydo bo'lishi to'grisidagi gipotezani yaratishda Engel'sning hayotga bergan ta'rifi hamda hayot paydo bo'lishi muammosini kanday hal etish bo'yicha ko'rsatmalariga, shuningdek, astrofizika, astroximiya, reologiya, bioximiya va boshqa fan yutuqlarini e'tiborga oldi. Akademik Oparin o'z gipotezasida Yerdagi hayot boshqa planetalardan ko'chib kelmaganligini, balki materiyaning milliard yillar davom etgan rivojlanishi natijasi ekanligini qayd qildi.
O'qituvchi muammoli vaziyat yaratadi. Oliy ta'lim muassasalarida taxsil olayotgan 1-kurs biologiya ta'lim yo'nalishi talabalarida " Yosh anatomiyasi va fiziologiyasi " fanidan "Eritrotsitlar va leykotsitlar" mavzusidagi dars.
'O'qituvchi quyidagi qoida orqali muammoli vaziyat yaratadi. Qonda, suyuqlikda bo'lgani kabi, tananing ehtiyojlarini qondirish uchun zarur bo'lganidan ko'ra kamroq kislorod eriydi. Organizmni yetarli miqdorda kislorod bilan taminlash qanday kechadi?
Evolyutsiya jarayonida hayvonlarning qaysi guruhlari odamlarning paydo bo'lishiga olib kelishi mumkin?
"Organizmlarning yaroqliligi va uning nisbiyligi" mavzusidagi dars.
Kapalak turlaridan birining t ikki turdagi barglarda uchraydi - och yashil va kulrang. Yashil tirtillar yashil barglarda, kulrang tirtillar esa kul rangda ko'proq uchraydi. Ushbu fakt uchun mumkin bo'lgan tushuntirishlarni taklif qiling.
Shuni yodda saqlash kerak-ki, har bir muammoli vaziyat muammoga aylanmaydi. O'qitish amaliyotida ko'pincha o'qituvchilar tomonidan talabalar uchun intellektual qiyinchiliklar tug'diradigan savollar mavjud, ammo javob izlash talabalar uchun mavjud emas, chunki ular zarur boshlang'ich bilim va ko'nikmalarga ega emaslar. Bunday holda muammoga aylanmaydigan muammoli vaziyat yaratiladi. Agar talabalar mulohaza yuritish uchun muammoli dastlabki bilimlar mavjud bo'lsa, muammoli vaziyat talaba tomonidan hal qilish uchun qabul qilingan muammoga aylanadi.
Muammoli ta'limning asosiy tushunchalari:
Muammoli o'qitish - o'qituvchining muammoli vaziyatlar tizimini yaratish, o'quv materialini (to'liq yoki qisman) tushuntirish bilan taqdim etish va an'anaviy usulda mustaqil ravishda o'quv muammolarini qo'yish orqali yangi bilimlarni olishga qaratilgan o'quvchilar faoliyatini boshqarishdagi faoliyati. va ularni hal qilish.
Muammoli o'qitish - muammoli vaziyatda o'qituvchining tushuntirishlarini idrok etish, muammolarni shakllantirish va ularni (mantiqiy va intuitiv) takliflar, farazlar, ularni asoslash va isbotlash orqali hal qilish orqali bilim va faoliyat usullarini egallash bo'yicha o'quvchilarning o'quv va kognitiv faoliyati. shuningdek, yechimlarning to'g'riligini tekshirish orqali.
Muammoli o'qitish - muammoli vaziyatda o'qituvchining tushuntirishlarini idrok etish, muammolarni shakllantirish va ularni (mantiqiy va intuitiv) takliflar, farazlar, ularni asoslash va isbotlash orqali hal qilish orqali bilim va faoliyat usullarini egallash bo'yicha talabalarning o'quv va kognitiv faoliyati, shuningdek, yechimlarning to'g'riligini tekshirish orqali boradi.
Muammoli savol, muammoli vaziyat yoki muammoli topshiriq muammoni ifodalash shakli sifatida amalga oshiriladi.
Muammoli ta'limni amalga oshirish uchun uning tuzilishiga qat'iy rioya qilish kerak. Muammoli ta'lim strukturasining tarkibiy qismlari quyidagicha ifodalangan. Muammoli ta'limning tuzilishi
O'qituvchi oldida turgan birinchi savol - muammolarni aniqlash va muammoli vazifalarni shakllantirishdan iborat.
Ta'lim muammolarini shakllantirish manbalari. 1. Fan.
• Fanning asosiy masalalari, ularni asosiy uslubiy qoidalar nuqtai nazaridan izohlash;
• nazariya va amaliyotni solishtirish;
• voqelikning ziddiyatlari;
• Ilmiy muammolarning aspekti;
• u yoki bu hodisani turlicha talqin qilish, turli ilmiy maktablar pozitsiyalaridan turli ilmiy qarashlar;
• fandagi tushuncha va kundalik g'oyalar;
• ilmiy kashfiyotlar tarixi;
• nazariy va empirik bilimlarning o'zaro bog'liqligi, fanning hayot bilan aloqasi. 2.O'quv materiali.
3. Talabalar.
Ta'lim muammolarini ilgari surishning asosiy didaktik manbai - ma'lum va noma'lum o'rtasidagi farq; bilganlari va olishlari kerak bo'lgan narsalar o'rtasidagi ziddiyat. Qarama-qarshilik talabalarning aqliy faoliyatini faollashtirishning asosiy vositasidir. Muammo darajalari:
1) muammo bayoni,
2) qisman qidiruv;
3) tadqiqot usuli.
Muammoni hal qilish bosqichlari.
• Muammoni bayon qilish, muammoli vaziyat yaratish.
• Muammoli vaziyatdan xabardorlik.
• Muammoni shakllantirish.
• Ma'lum harakat usullarini qo'llash.
• Gipotezani shakllantirish.
• Gipotezani tekshirish (talabalarni masalalarni yechishda tashkil etish).
• Muammoni yechish (bu davrda yangi bilimlar olinadi va yechimlar o'rganiladi).
• Umumiy xulosalar.
Muammoli ta'limning umumiy xususiyatlari:
• Talabalar tomonidan bilimlar tizimi va aqliy va amaliy faoliyat usullarini o'zlashtirish.
• Talabalarning kognitiv mustaqilligi va ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish.
• Dialektik-moddiy tafakkurni shakllantirish. Muammoli o'rganishning o'ziga xos xususiyatlari:
• - bilimlarni ijodiy o'zlashtirish ko'nikmalarini tarbiyalash (mantiqiy usullarni yoki ijodiy faoliyatning alohida usullarini qo'llash);
• - bilimlarni ijodiy qo'llash ko'nikmalarini tarbiyalash (o'zlashtirilgan bilimlarni yangi vaziyatda qo'llash);
• - ijodiy faoliyatda tajribani shakllantirish va to'plash (ilmiy tadqiqot usullarini o'zlashtirish, amaliy muammolarni hal qilish).
Zamonaviy darslar muammoli va muammoli bo'lmaganlarga bo'linadi. Ularning bir-biridan farqi o'qitishning tuzilishi, usullari va vositalarida. Muammoli darsda tashqi va ichki tuzilish ajratiladi.
Muammoli darsning tuzilishi
Skeletning bir vaqtning o'zida mustahkamligi bilan engillikni nima tushuntiradi?
Ehtimol, bu qarama-qarshilikni suyaklarning qandaydir maxsus tuzilishi va tarkibi bilan izohlash mumkin.
Ehtimol, bu qarama-qarshilikni suyaklarning qandaydir maxsus tuzilishi va tarkibi bilan izohlash mumkin.
Darsda muammoli masalani yechish misoli "Suyaklarning tarkib, tuzilishi va o'sishi"
Suyaklarning mustahkamligi zich sirt, maksimal yuklanish chiziqlariga qarshi turadigan suyak to'siqlarining maxsus joylashuvi bilan beriladi. Naysimon suyaklarning tuzilishi va suyaklardagi bo'shliqlarning mavjudligi kuchni yo'qotmasdan vaznni engillashtiradi. Organik va mineral moddalarning kombinatsiyasi suyakni etarlicha kuchli va ayni paytda engil qiladi.
Muammoli ta'lim talabalarda faollik, tashabbuskorlik, mustaqillik va ijodkorlikning namoyon bo'lishini rag'batlantiradi, ularning tafakkurini rivojlantiradi, turli ko'rinishdagi ilmiy va amaliy masalalarni yechishning murakkab san'atiga o'rgatadi. Biologiya darslarida muammoli ta'lim ko'pincha qo'llaniladi. Biroq, bir qator olimlar (N. M. Verzilin, L. V. Rebrova, G. F. Fedorets, V. N. Maksimova) tomonidan olib borilgan tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, biologiya darslarida bu turdagi ta'lim har doim ham mumkin emas. Masalan, organizmlarning tuzilishi, hujayra tuzilishi, nuklein kislotalarning xossalari kabi mavzular ko'rib chiqilayotgan ob'ektlar haqida aniq bilimlarni talab qiladi. Bundan tashqari, muammoli ta'limni tashkil etish ko'p vaqt talab etadi, bu esa uning keng qo'llanilishini cheklaydi.
Kuzatishlarga ko'ra, talabalarning o'zlashtirish darajasiga o'qitish metodlarining ta'sir darajasi:
1. Ma'ruza eshitganda - eshitgan ma'lumotlarining - 5%.
2. O'qib o'rganganda - o'qiganlarining 10%.
3. Videousul, namoyish etilganda - ko'rgan ma'lumotlarining 20%.
4. Tajribani namoyish qilinganda - ko'rgan va eshitganlarining 30%.
5.Bahs-munozara, muhokama qilinganda 40%.
6. Mashqlar - o'qigan, yozgan, gapirganda 50%.
7. Didaktik o'yinlar, kichik guruhlarda ishlash, loyihalash, mustaqil o'qiganda, tahlil va muhokama qilganda, himoya va namoyish qilganda 75%.
В. Muammoli talim texnologiyasi - mustaqil o'rgangan ma'lumotlar, tahlil va muhokama qilingan, boshqalarni o'qitgan narsalarining 90%i esida saqlanib qoladi.
Yuqoridagi ma'lumotlar shuni ko'rsatadiki, dars jarayonida an'anaviy metodlar qo'llanilganda, talabalarning axborotni eslab qolish ko'rsatkichini eng yuqori darajasi 30%ni tashkil yetar ekan. Noan'anaviy metodlar qo'llanilganda esa, talabalarning axborotlarni o'zlashtirish darajasi 90%gacha ortib boradi.
Xulosa qilib aytganda muammoli ta'lim reproduktiv xususiyatga ega texnologiyalarga nisbatan beqiyos yuqori mehnat zichligiga ega, oliy talim muassasasi talabalarini o'quv ishlari bilan ortiqcha yuklashga olib keladi va mustaqil ravishda metodik jihozlarni yaratadigan o'qituvchidan malaka talab qiladi, ya'ni texnolog vazifasini bajaradi. Bizning fikrimizcha, oliy
ta'limda juda eskirgan, lekin hali ham hukm surayotgan tushuntirish-illyustrativ o'qitish turi bilan raqobatlashish uchun biologiya o'qituvchilari muammoli o'qitishni yanada kengroq qo'llashlari kerak. Bu esa o'z navbatida o'quvchilarda faollik, tashabbuskorlik, mustaqillik va ijodkorlikning namoyon bo'lishini rag'batlantiradi, ularning tafakkurini rivojlantiradi.
REFERENCES
1. Tolipova J.O. Biologiyani o'itishda innovqatsion texnologiyalar. Pedagogika oily ta'lim muassasalari o'quvchilari uchun darslik. Toshkent-2014 y.
2. Niyozov Q. Biologik ta'lim jarayonida o'quvchilar kompetentligini rivojlantirish asoslari. -Namangan: Namangan VXTXQTMOI, 2017.
3. Tolipova J., G'ofurov A., Umaralieva M., Abdurahmonova I., Abdukarimov A., Eshonqulov O. «Biologiya». O'rta ta^im muassasalarining 10-sinfi va kasb-hunar ta'limi muassasalarining o'quvchilari uchun darslik. -T.: «Sharq», 2017.
4. Niyozov Q. Biologiya ta'limi jarayonida o'quvchilarda kompetensiyalarning shakllanishida innovason texnologiyalarning o'rni. - Toshkent shahar XTXQTMOIda tashkil etilgan «Xalq ta'limi tizimidagi «Mahorat maktablari» faoliyatini tashkil qilishning ilmiy-nazariy va metodologik asoslari» mavzusidagi Respublika ilmiy- amaliy anjumani materiallar to'plami. - T.: «Fan va texnologiyalar», 2017.
5. Quronov M. Yoshlar tarbiyasi - strategik masala. // «Ma'rifat» gazetasi, 2017 yil 1 mart, 17-son.
6. Tursunov Q.SH. Toshpo'latov Ch.X, Qorjovov M.J "Fizika ta'limi texnologiyasi". Toshkent 2013. Niyozov Q. Biologiya ta'limi jarayonida o'quvchilarda kompetentsiyalarning shakllanishida innovatsion texnologiyalarning o'rni. - Toshkent shahar XTXQTMOIda tashkil etilgan «Xalq talimi tizimidagi «Mahorat maktablari» faoliyatini tashkil qilishning ilmiy-nazariy va metodologik asoslari» mavzusidagi Respublika ilmiy- amaliy anjumani materiallar to'plami. - T.: «Fan va texnologiyalar», 2017.
7. G.T.Ro'ziyeva " Bo'lajak biologiya o'qituvchilarining innovatsion kasbiy faoliyatga tayyorlsh metodikasining nazariy asoslari "Toshkent Davlat Pedagogika Universiteti ILMIY AXB OROTLAR JURNALI.2022-yil 190-196 betlar.11-son.
