CC BY
80JffiTALQINVA 1
\-/TADQIQOTLAR No4 2022
«Cl
ilmiy-uslubiy JumaH
Rn'i^'TTVTTSTTnA TSTTT A «TT
BO'G'IN USTIDA ISHLASH
#
>
¡ Я* аИ>
Merxanova Lazzat Sansizbayevna
Navoiy viloyati Zarafshon shahar 2-umumiy o'гta ta'lim maktabi boshlang'ich sinf o'qituvchisi https://doi.org/10.5281/zenodo.7249249
Jjji л
Tí?*
Annotatsiya: Bo'g'in murakkab tushuncha bo'lgani uchun boshlang'ich sinflarda uning qoidasi berilmaydi. Dasturga ko'ra, o'quvchilarda so'zni bo'g'inlarga bo'lish ko'nikmasini shakllantirish vazifasi talab etiladi. O'quvchilar so'zni bo'g'inlarga bo'lishda so'zda nechta unli bo'lsa, shuncha bo'g'in bo'ladi, degan tushunchaga asoslanadilar. Bu tushunchani ular savod o'rgatish davridayoq hosil qiladilar.
Kalit so'zlar: Undosh va unli tovushlar, O'zbek grafikasi, ko'nikma, og'zaki va yozma, bo'g'in.
, , О •
« : I -
Bolalar yozilgan so'zdan dastlab unli harfni topadilar, keyin so'zda nechta unli bo'lsa, uni shuncha qism (bo'g'in)ga bo'ladilar. 1-sinfda o'quv yilining birinchi yarmida og'zaki va yozma tarzda bo'g'inlarga bo'lish, shuningdek, o'qituvchi
»
topshirig'iga ko'ra, muayyan bo'g'inli so'z tanlash mashqlari har darsda o'tkaziladi. So'zni bo'g'inlarga to'g'ri va tez bo'lish ko'nikmasini hosil qilish 1-sinfda o'tkaziladigan muhim mashqlar qatoriga kiradi. O'quvchilar o'qish va yozish jarayonini egallashda mana shu ko'nikmaga tayanadilar. O'zbek grafikasida bo'g'in
tamoyili yetakchi tamoyil hisoblanadi. O'quvchi so'zni to'g'ri yozish uchun uni avval
................. ..................
bo'g'inlarga bo'ladi. Bo'g'inlardagi tovushlarning o'zaro bir-biriga ta 'sirini aniqlaydi,
undosh va unli tovushlarni ifodalash uchun zarur harflardan foydalanadi. O'quvchi quyidagicha m uhokam a yuritadi: — „Vatan" so'zida ikki bo'g'in Ьог. Birinchi bo'g'inga va; ya'ni v, a ha^arim yozaman, ikkinchi bo'g'inga tan: ya'ni t, a, n harflarini vozaman. O'quvchi so'zni bo'g'inlarga bo'lish, bo'g'indagi har bir tovushning o'rnini, tartibini aniq ko'z oldiga keltirib, bo'g'inlab aytish ko'nikmasiga ega bo'lsa, so'zdagi harflarni tushirib qoldirmay, o'rnini almashtirmay yoza oladi. Shuning uchun bo'g'in ustida ishlashga so'zni bo'g'inlab ko'chirib yozish. bo'g'inlab J-jt diktovka bilan yozish (bo'g'inlab izohlab yozish) mashqlarini ham kiritish lozim. Ikkinchidan, so'zni bo'g'inlaгga bo'lish ko'nikmasi o^uvchi^ uchun so'zning oldingi qatoгga sig'may qolgan qismini keyingi qato^a bo'g'inlab to'g'ri ko'chirish uchun zaгuг. O ^wchi^ „So'zlaг biг yo'ldan ikkinchi yo'Iga bo'g'inlab ko'chiriladi" va „Bn harfdan iborat bo'g'inni oldingi yo'lda qoldirib yoki keyingi yo'lga ko'chirib bo'lm aydi" degan asosiy bo'g'in ko'chirish qoidalarini I sinfdayoq o'rganadilar. Oddiy tuyulgan birinchi qoida ham so'zni bo'g'inlarga bo'lish, bo'g'in ko'chirish qoidasiga
„„ .....,____• -, _____.....„и-i-- __
mos keladigan maktab, Ra 'no, singil kabi so'z^ misolida juda ko'p mashqlaг bilan
a I
I
iw
M*
TALQIN VA TADQIQOTLAR
ilmiy-uslubry jurnali
№4 2022
TS+ >>
>j>
1
J>
>5> *<b>
! J>i>
>j*
' >s#
! >5> ! 3>s*
< >4>
m
j
>>>
î
>
i >i> * - i>
133
■w ' y
q >>= * i >
>*
mustahkamlashni talab etadi. Bolalar, ayniqsa, singil, ko'ngil, tongi kabi so'zlarni bo'g'inga bo'lishda qiynaladilar, chunki bu so'zlarda bitta jarangli undosh tovaish ng harf birikmasi bilan ifodalanadi. Bu so'zlarni bo'g'inga bo'lishda bu ikki harf singlim, ko'ng-lim, tong-gi so'zlaridagi kabi oldingi bo'g'inda qolishi, yoki si-ngil, ko'-ngil, to-ngi so'zlaridagi kabi keyingi bo'g'inga ko'chirilishi kerak (Bir tovushni ifodalagan harfni ikkiga bo'lib bo'lmaydi). Keyingi qoida esa aka, ota, oila, mudofaa, mutolaa kabi so'zlar misolida yanada ko'proq mashq bilan o'rgatish va mustahkamlashni talab etadi. Bu qoidalar keyingi sinflarda yangi murakkabroq so'zlar misolida mustahkamlab boriladi. Dasturga ko'ra, tutuq belgili {ma'no, sun'iy kabi) so'zlarni bo'g'inga bo'lish va ko'chirishda tutuq belgisi har doim birinchi bo'g'inda bo'lishi, katta, ikki kabi ikkita bir xil undoshli so'zlarni bo'g'inga bo'lganda ikkita bir xil undoshning biri oldingi bo'g'inda qolishi, ikkinchisi keyingi bo'g'inga o'tishi (kat-la, ik-ki kabi) o'quvchilarga 2-sinfdayoq o'rgatiladi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati:
1.K. Qosimova. Boshlang'ich sinflarda imlosi qiyin so'zlarni o'rgatish. — 1964.
2.R. Safarova va boshq. Savod o'rgatish darslari (Alifbeni o'qitish bo'yicha metodik qo'llanma). - „Ma'naviyat", 2003
3. www.ziyouz.com
»•33 >
>
i+ i > i
il
i
Pi > *
HM > ^ >
§ > >
q
