Научная статья на тему 'БОҒ ҚАТОРЛАРИ ОРАЛАРИГА АСОСИЙ ИШЛОВ БЕРИШДА БУРИЛМА ПЛУГДАН ФОЙДАЛАНИШ САМАРАСИ'

БОҒ ҚАТОРЛАРИ ОРАЛАРИГА АСОСИЙ ИШЛОВ БЕРИШДА БУРИЛМА ПЛУГДАН ФОЙДАЛАНИШ САМАРАСИ Текст научной статьи по специальности «Технологии материалов»

87
14
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Боғ / боғ қаторлари оралари / асосий ишлов бериш / плуг / бурилма плуг / айланма плуг / фронтал плуг / корпуслар / фойдаланиш самараси

Аннотация научной статьи по технологиям материалов, автор научной работы — Р. И. Байметов, Б. Ш. Ғайбуллаев, Ж. А. Атажонов

Мақолада боғ қаторлари ораларига асосий ишлов беришда уларни очиқ эгат ва марзалар ҳосил қилмасдан текис шудгорлайдиган бурилма плугни қўллаш бўйича ўтказилган тадқиқотларнинг натижалари келтирилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «БОҒ ҚАТОРЛАРИ ОРАЛАРИГА АСОСИЙ ИШЛОВ БЕРИШДА БУРИЛМА ПЛУГДАН ФОЙДАЛАНИШ САМАРАСИ»

БОГ КАТОРЛАРИ ОРАЛАРИГА АСОСИЙ ИШЛОВ БЕРИШДА БУРИЛМА ПЛУГДАН ФОЙДАЛАНИШ САМАРАСИ

Р. И. Байметов

т.ф.д., проф.,

Б. Ш. Гайбуллаев

PhD, к.и.х.,

Ж. А. Атажонов

мустакил тадкикотчи (КХМИТИ)

АННОТАЦИЯ

Маколада бог каторлари ораларига асосий ишлов беришда уларни очик эгат ва марзалар хосил килмасдан текис шудгорлайдиган бурилма плугни куллаш буйича утказилган тадкикотларнинг натижалари келтирилган.

Калит сузлар: Бог, бог каторлари оралари, асосий ишлов бериш, плуг, бурилма плуг, айланма плуг, фронтал плуг, корпуслар, фойдаланиш самараси.

Республикамиз шароитида тупрокка асосий ишлов беришда энг куп таркалган усул шудгорлаш, яъни тупрок катламини агдариш хисобланади [1, 2]. Унинг асосий вазифаси тупрокнинг устки катламини пастга, пастки катламини эса юкорига олиб чикишдан иборат. Бунда бегона ут колдиклари, уларнинг илдизлари ва уруглари, зараркунанда ва касаллик таркатувчилар хамда шудгорлашдан олдин солинган минерал ва махаллий угитлар кумилади. Шунингдек ишлов берилаётган тупрок палахсаси деформацияланиб, уваланади ва майдаланади. Натижада далада бегона утлар, касаллик ва зараркунандалар камаяди, солинган минерал ва махаллий угитлар тупрокка яхши аралашади хамда тупрок майинлашиб, усимлик усиб ривожланиши учун кулай шароит яратилади.

Богдорчилик тармогида ислохотларни жадал суръатлар билан ривожлантириш, бозор иктисодиёти талаблари даражасида истикболларини белгилаш, бу сохани ривожлантиришга илмий жихатдан ёндошишни талаб этади.

Бугунги кунда бог каторлари ораларига асосий ишлов бериш (шудгорлаш) тизими энг куп энергия талаб этадиган

304

операциялардан бири хисобланади. Бог катор оралари хозирги кунда анъанавий умумий ишларга мулжалланган ПН-2-30 плуги билан шудгорланади. Аммо, бу плуг билан шудгорланган бог катор ораларида очик эгат ва марзалар хосил булади, буларни текислаш учун эса албатта ГН-2,8 каби грейдер текислагичлар билан ишлов берилади. Бу холат, уз навбатида, богни парваришлаш буйича бажариладиган операцияларнинг макбул агротехник муддатларда утказилишининг чузилишига олиб келади, бу эса боглар хосилдорлигига салбий таъсир курсатади.

Бог катор ораларига асосий ишлов беришда кулланиладиган плуглар конструкциясининг холати ва ривожланиш йуналиши шуни курсатадики, республикамиз богдорчилигида кулланиладиган плуглар самарадорлиги пастлигининг асосий сабаби улар конструктив ва технологик параметрларининг ишлаш шароитига мос келмаслиги хисобланади.

Демак, бог катор ораларига текис шудгорлайдиган плуг конструкциясини ишлаб чикиш, асосий ишлов беришнинг сифат курсаткичларини яхшилаш, энергия-ресурс сарфини камайтириш долзарб масалалардан бири хисобланади.

Ерларни текис шудгорлаш учун айланма, фронтал ва бурилма плуглар ишлатилади [3-6].

Айланма плуглар - корпуслари икки томонлама чап ва унг томонга агдарувчи этиб ишланган, улар дала охирида рама уки буйича 180 градусга симмертик айлантирилади.

Айланма плугларнинг асосий афзаллиги улар ерларни текис, яъни очик эгатлар ва марзалар хосил килмасдан текис шудгорлашидир. Аммо, уларнинг баъзи бир конструктив ва технологик камчиликларга эга.

Ишчи органлари икки томонлама урнатилган плугларнинг асосий конструктив камчиликлари шундаки, улар тузулиши жихатидан купол, узун, куп металл хажмига эга хамда чап ва унг томонга агдарувчи корпусларни ишга тушириш механизми мураккаб. Бу нуксонлар уз навбатида улар асосида мужассамлашган агрегатлар яратиш имконини бермайди. Бундан ташкари айланма плуглар баланд булганлиги сабабли улар бог дарахтларига якин боа олмайди ва натижада шудгорланмаган майдон колиб кетади.

Фронтал плуглар - ишчи органлари асосан харакат йуналишига перпендикуляр бир тугри чизикда (фронтал) симметрик карама-карши жойлашган булиб, уларнинг ишчи юзаларига таъсир этувчи тупрок реакцияларининг кундаланг ташкил этувчилари узаро тенг булади.

305

Уо1ите 3 | Special СопГегепсе 1 | 2022

иеуасшык ул шиисшытто

^^^о^ьаш^нтп^тьм-шмуитиоьлк^

Принципиал янги технология асосида текис шудгорлайдиган фронтал плугларнинг характерли хусусияти шундаки, бунда тупрок палахсаси уз урни чегарасида агдарилади.

Бу шудгорлаш усули энг рационал ва кам энергия сарфини талаб этади. Ушбу технологияни амалга оширадиган плугларнинг ишчи органлари асосан харакат йуналишига перпендикуляр бир тугри чизикда (фронтал) булиб, уларнинг узунлиги камараш кенглигига боглик эмас (1-расм). Бу эса уларни осма ва хатто, кенгк камровли вариантларда тайёрлаш имкониятини яратади.

Фронтал плугларнинг корпуслари симметрик карама-карши жойлашган булиб, уларнинг ишчи юзаларига таъсир этувчи турок реакцияларининг кундаланг ташкил этувчилари узаро тенг. Шунинг учун корпусларнинг конструкцияларида дала тахтасини урнатиш кузда тутилмаган. Бу эса шудгорлашга энергия сарфини анча камайтиради.

Фронтал плуг энг камида иккита ишчи элементдан, яъни палахсанинг пастки ёкига таъсир киладиган асосий корпус ва палахсанинг айланишини биринчи боскичида уни ён томонига, иккинчи боскичида эса юкори томонига таъсир киладиган кушимча корпус (заплужник)иборат булади.

Фронтал плугларнинг хар бир технологик модули бир-бирининг ойнадаги тасвири каби булган иккита комплект ишчи органлардан иборат.

Бурилма плуглар - корпус агдаргичининг чап ва унг томонлари бир хил шаклга эга булиб ва улар ромбик шаклдаги тупрок катламини кесиб агдаради, улар дала охирида корпуслар урнатилган рамани гидроцилиндр ёрдамидачапга ёки унгга буради.

Бундайплуглар хам тупрокка текис, яъни очик эгат ва марзаларсиз текис ишлов бериш учун мулжалланган. Бурилма плуглар юкоридаги плугларга нисбатан анча енгил булади, чунки уларда бир катор лемехли симметрик корпуслар урнатилган (2-расм).

1 ва 3-асосий корпуслар; 2-кушимча корпус(заплужник);

4-пичок; 5-гадтак 1-расм. Симметрик фронтал плугнинг секцияси схемаси

RI^OJLAäiSmiS^iiMlmmmYmmmäimSL

2-расм. Тупрокка текис ишлов берадиган ПНГ-3-43 бурилма плуги

Белоруссия, Россия хамда АКЩда 3, 4, 5, 6, 7 ва 8 корпусли бурилма плуглар ишлаб чикарилади. Бу плугларнинг юкоридаги плугларга нисбатан анча енгил, ростланиши осон, тортишга каршилиги кам ва иш унуми юкори булганлиги учун хозирги кунда ушбу плугларни параметрларини асослаш ва ишлаб чикиш долзарб масалалардан бири хисобланади.

Юкорида олиб борилган тахлиллардан шуни таъкидлаш мумкинки, плуглар узок йиллар давомида бог каторлари ораларига текис асосий ишлов бериш учун энг таркалган анъанавий умумий ишларга мулжалланган плуг асосий техник восита сифатида колишини курсатмокда. Шунинг учун бог каторлари ораларига текис асосий ишлов берадиган махсус плугларни кенг куллаш максадга мувофикдир.

Хрзиргипайтда жахон амалиётида асосан айланма ва бурилма плуглар кенг кулланилиб келинмокда.

Текисшудгорлайдиган плугларни куллаш бог каторлари ораларини кишлок хужалиги экинларини экишга тайёрлаш ва уларни экишни конвейер усулида олиб бориш имконини беради. Бу усулда бог каторлари ораларига хайдов ва экиш олди агрегатлари билан ишлов берилади, ундан кейин эса экиш агрегатлари харакатланади. Натижада, иш сифати ва унуми ортади, тупрокдаги намликнинг минимал йукотилишига эришилади.

Текис шудгорлайдиган плуглар бог каторлари ораларига асосий ишлов беришда алохида урин эгаллайди.Шудгорланган дала юзасининг текис булиши сугориш ишларини сифатли утказилиши, сувларини тежаш, сувчиларнинг иш унуми

307

юкори булишига имкон яратиб, текис ерларда агрегатларни иш унуми юкори булишини таъминлайди, машинанинг иш органлари ва механизмларини ейилиши камайиб, ишдан чикишлар сони кискаради.Текис шудгорлашда агрегатни белгиланган мураккаб тартибда харакатлантириш ва экин экишдан олдин шудгорланган ерни текислаш каби ишларни бажаришга урин колмайди, ерларни текислаш учун турли агрегатларни далага киритиш сони камаяди. Демак, тупрокнинг зичланиши кескин камаяди, натижада хосилдорлик 15 % гача ошади. Шу сабабли тузилиши мураккаброк булишига карамасдан, текис шудгорлайдиган плугларнинг кенг куламда кулланиши максадга мувофикдир.

Хрзирги даврнинг талабидан келиб чикиб, бог каторлари ораларига асосий ишлов беришда ресурстежамкор технология ва техника воситасини ишлаб чикиш хамда уларни такомиллаштиришдан иборат.

Юкорида таъкидланганлардан келиб чикиб, Республикамиз шароити учун мос келадиган, кам энергия сарфлаган холда бог каторлари ораларига текис асосий ишлов берадиган плуглар - бурилма плуглар хисобланади.

Хулоса. Республикамиздаги бог каторлари ораларини бурилма плуглар билан текис шудгорлаш плугларнинг иш унумини ортишини хамда сарф харажатларни камайишини таъминлайди.

REFERENCES

1. Пахтачилик маълумотномаси. - Тошкент, 2016. - 539 б.

2. ^ишлок хужалиги экинларини парваришлаш ва махсулот етиштириш буйича намунавий технологик карталар. 2016-2020 йиллар учун (I-кисм). -Тошкент, 2016. - 138 б.

3. Маматов Ф.М. Механико-технологическое обоснование техничес-ких средств для основной обработки в зоне хлопкосеяния. Автореф. дисс. ... док.техн.наук. -Москва, 1992. - 33 с.

4. Сизов О.А., Мамедова Л.В., Болиев А.А. Агротехническая и механико-экономическая целесообразность создания плугов для двухъярусной гладкой вспашки // Труды ВИМ. - Т. 123. - Москва, 1987. - С. 80-86.

5. Сакун В.А. Механико-технологическое обоснование технических средств для основной обработки связных задернелых почв. Автореф. дисс. ... док.техн.наук. -Москва, 1989. - 42 с.

Блиев А.А. Обоснование технологической схемы плуга для двухъярусной гладкой вспашки. Автореф. дисс.канд.техн. наук. -Москва, 1992. - 22 с.

308

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.