Научная статья на тему 'БИТВА ПРИ ХАРРАНЕ (КАРРАХ): ПРИЧИНЫ И ПОСЛЕДСТВИЯ'

БИТВА ПРИ ХАРРАНЕ (КАРРАХ): ПРИЧИНЫ И ПОСЛЕДСТВИЯ Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
288
40
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ПАРФИЯ / АРШАКИДЫ / РИМ / БИТВА / ХАРРАН (КАРР) / СУРЕН / ОРАД / КРАСС / КОНФЛИКТ / ВОЙНА

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Сайнаков Сайнак Парпишоевич

В статье на основе исторических источников и труды ведущих специалистов рассматривается история, причины и последствия одна из величайших сражений при Каррах, состоявшиеся между Парфией и Римом. Автор приходить к выводу, что результаты победы парфян над римлянами при Каррах в истории и дальнейшей судьбы ираноязычных народов занимало особое место, следовательно, из этого, надо отдать должное внимание в деле изучение и хранение памяти о победе парфян в данном битве.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

BATTLE AT HARRAN (KARR): CAUSES AND CONSEQUENCES

Based on historical sources and works of leading experts, the article examines the history, causes and consequences of one of the greatest battles that took place between Parthia and Rome at Carr. The author concludes that the results of the victory of the Parthians over the Romans under Carrah occupied a special place in the history and the fate of the Iranian peoples, therefore, today we must pay careful attention to the study and preservation of the memory of the victory of the Parthians in this battle

Текст научной работы на тему «БИТВА ПРИ ХАРРАНЕ (КАРРАХ): ПРИЧИНЫ И ПОСЛЕДСТВИЯ»

42, Rudaki avenue, Dushanbe, 734051, Republic of Tajikistan, E-mail: buston1@mail.ru, Phone: (+992) 501010646

МУХРРИБАИ НАЗДИ ^АРРОН (КАРР): САБАБ^О ВА НАТИЧДХР

Сайнаков С. П.

Донишгощ давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айнй

Яке аз задухурдхои шадиди таърихи дунёи кадим мухорибаи назди Х,аррон (Карр) ба шумор меравад, ки он байни лашкари ду давлати бузурги он замон - Порт ва Рим рух додааст. Пеш аз баррасии масъалаи мазкур зарур аст, ки оид ба огози муносибатхои байни Рим ва Порт мухтасаран сухан ронем.

Маъхазхои таърихй маълумот медиханд, ки дар хавзаи бахри Миёназамин баъди галаба аз болои Карфаген Рим ба бузургдавлати бахрй табдил ёфта, манотики шимолии Африкоро тобеи худ гардонд. Соли 190 п. м. бошад Селевкиён бо сардории Антиохи Ш дар мухорибаи назди Магнезия аз Рим, шикаст хурда, мавкеи пештараашро нигох дошта натавонистанд ва як катор минтакахои Осиёи Хурдро аз даст доданд. Аз тарафи машрик бошад, давлати Ашкониён, ки дар ибтидо аз хисоби кисмате аз каламрави начандон калони Селевкиён таъсис ёфта буд, кувват гирифта, баъдтар шох Мехрдоди I (с. 160 - 138 п. м.) худуди онро васеъ намуда, Портро ба яке аз абаркудраттарин давлатхои хамон замон табдил дод. Хулас, Порт ва Рим мустакиман аз якдигар ба монархияи Селевкиён муддати мадид зарба расонда, он андак - андак мавкеи сиёсии худро аз даст дода, аз байн рафт. Бо хамин, дар ин минтакахо хокимияти юнониён хам, ки дар натичаи юриши Искандар ба вучуд омада буд, бархам хурда, сархадоти Рим ва Порт ба хам хеле наздик расиданд.

Муносибати дипломатй байни Рим ва Порт аз соли 92 п. м., замоне огоз гардида буд, ки Мехрдоди II сафорати худро ба назди хокими римии музофоти Киликия Лусий Корнелий Сулла, ки хамон вакт дар Каппадокия хузур дошт, фиристонд. Баъдтар табодули дипломатии Ашкониён бо хокимони Рим дар музофотхои Шарк, аз чумла бо Лукулл, Помпей ва Габиний низ борхо сурат гирифтааст. Муаррихони кадим кайд менамоянд, ки дар натичаи васеъшавии худудхои Риму Порт хар ду давлат бо хам хамсоя ва дар сиёсату муносиботи байналмилалй ракиби асосй шуданд. Х,амин тавр, баъди рух додани мухорибаи халкунанда дар назди Х,аррон (Карр), намояндагони таърихнигории антикй Страбон ва Гней Помпей Трог менависанд, ки чахон байни Рим ва Парфия таксим шудааст. Аз чумла, Страбон иттилоъ медихад, ки Ашкониён дар замони хозир шумори зиёди заминхо ва халкхоро сохибй менамоянд, ки бо ин худуди назораткунандаашон комилан бо Рим ракобат менамоянд1. Страбон оид ба Ашкониён муфассалтар дар асари дигараш «Кайдхои таърихй» маълумот овардааст, аммо он то ба замони мо нарасидааст. Гней Помпей Трог оид ба давлати Ашкониён сухан ронда, овардааст, ки дар масъалаи таксимоти чахон бо Рим хокимияти онхо дар Шарк эътироф гардидааст . У, инчунин оид ба тавоноии портхо менависад, ки онхо се маротиба ба хучуми римихо, ки дар сари онхо сарлашкарони машхури Рим меистоданд, ру ба ру шуданд. Рим дар он вакт дар айни гул -гулшукуфии кудрати худ карор дошт ва аз миёни хамаи халкхо портхо на танхо бо римихо баробар буданд, хатто онхоро маглуб карданд ва ин дар холе сурат гирифт, ки Ашкониёнро аз хар тараф хатар тахдид мекард .

Дар масъалаи низои харбии байни Рим ва Порт гунахгор римиён буданд. Рим дар ибтидо, аз сабаби маълумоти нокифоя доштан рочеъ ба кудрату тавоноии харбии портхо, бо Ашкониён тавассути сиёсати «шовинизми бузургдавлатй» - и худ муносибат мекард. Дар байни портхо бошад, ки мувофики хулосаи аксарияти мухакккщон баромади шаркиэронй доштанд, таъсири маданияти эллиний суст пахн гардида буд, эллин (юнонй) - хо барои онхо бегона ва унсури душманона ба хисоб мерафтанд. Ашкониён, баъди забткорихои макдуниён, нахустин шуда, мехостанд, ки анъанахои панэрониро аз нав эхё намоянд. Баръакси хол римиён, ки хавобаландона сиёсат бурда, дар баробари ин, ахолии юнонитабори Шаркро хомигй мекарданд, барои портхо хам бегона ва хам хатарнок намудор шуданд .

Солхои 50 - уми пеш аз мелод ракобати ин ду империя дар Осиёи Пеш шиддат гирифта,

1 Страбон. География в 17 книгах. Книга XI. Глава IX, 2. М.: Наука, 1964. С. 487.

2 Юстин. Эпитома сочинения Помпея Трога «Нл81опагат РЫНрр18агит». Книга ХЫ. Глава 1. (1). СПб., 2005.; Бокщанин А. Г. Парфия и Рим. Возникновение системы политического дуализма в Передней Азии. Часть первая. М., 1960. С. 3.

3 Ниг.: Юстин. Эпитома сочинения Помпея Трога «Н181опагит РЫНрр18агит». Книга ХЫ. Глава 1. (7 - 9). СПб., 2005.

4 Беликов А. П. Рим и Парфия: Истоки взаимного неприятия // Античный мир и археология. Выпуск 11. Саратов, 2002. С. 51.

сарлашкар ва сиёсатмадори Рим Красс бар зидди портхо юриши харбй ташил намуд, ки ба он дар мухорибаи назди Харрон хотима дода шуд. У дар рохи худ ба гораткунии минтакахо даст зада, хатто ашёхои нодиру киматбахои маъбади яхдуёнро дар Байтулмукаддас ба ягмо бурд.

Пеш аз юриши Красс бошад яке аз рохбарони онвактаи Рим Помпей бо Парфия муносибати ноодилона намуда, карордодро накз карда, хатти сархадро, ки тибки шартнома дарёи Фурот муайян шуда буд, ба эътибор нагирифта, баъзе минтакахоро аз портхо ба фоидаи Арманистон, ки он хам акнун ба вассали Рим табдил ёфта буд, кашида гирифт. Ин боиси он гардид, ки Порт бар зидди Арманистон чанг эълон намояд, ки ин амал баробари эълон намудани чанг бар зидди Рим буд. Дар ин вакт дар Порт зиддиятхои дарборй ба вукуъ пайвастанд. Дар натича хокими римии Сурия Авл Габиний аз вазъияти ба амал омада истифода намуда, легионхои худро ба самти Фурот равон намуд, аммо ногахон уро бо фармоне аз Рим барои ба тартиб даровардани вазъияти ноороми бавукуъ омада дар Миср ба Искандария фиристонданд. Баъди бомуваффакият ба анчом расидани юриши Миср, Габиний боз хост аз сари нав бар зидди портхо чангро огоз бахшад, ки дар хамин лахзахо Красс ба Сурия ворид шуда, ташкил намудани юриши навбатиро ба даст мегирад .

Бояд ёдовар шуд, ки соли 60 - уми п. м. Гай Юлий Сезар, Гней Помпей Магн ва Марк Лисиний Красс байни худ оид ба якчоя амал намудан карордод баста, дар Рим триумвирати якум ба фаъолият сар кард. Баъди оне ки онхо дар Рим хокимияти сиёсии худро мустахкам намуданд, сегонаи мазкур байнашон доираи таъсири худро дар каламрави давлати чумхуриявии Рим низ муайян намуданд, ки тибки он ба Красс музофотхои Шарк расиданд. Красс, ки пахшкунандаи шуриши Спартак буд, музаффариятхои харбии бархе аз сарлашкарони Рим, аз чумла Помпейро, дар Шарк бозихои кудакона номида, хост, ки то Бохтару Хинд, хатто заминхои он суи Хинд, то сохили бахр расад .

Тибки ахбори Местрий Плутарх, харчанд пеш аз мухориба портхо сафорат фиристоданд, то ки рохи чангро гиранд, Красс ба маслихати онхо эътибор надод. Хайати сафорат аз номи шохи Порт ба Красс расонданд, ки агар лашкарро халки Рим фиристондааст, чанг сахту оштинопазирона мешавад, агар, чи хеле ки овоза пахн шудааст, Красс бар зидди портхо силохро на бо иродаи ватан, балки ба нияти худаш бардошта, заминхои онхоро ба манфиати худ гасб карданист, шохи Порт аз чанг худдорй менамояд ва у аскарони римиро бо ба назар гирифтани эхтироми синну соли Красс, инчунин дар ин холат на дар хизмати хифзи ватан, балки аниктараш дар назорати нигохбонй (асорат) карор доштанашон, чавоб медихад. Аммо Красс, ки ба худ комилан боварй дошт, ки дар чанги дар пеш омада пируз мешавад, дар рафти мукотибаи дипломатй бо хайати сафорат хавобаландона хитоб кард, ки ба ин посухи онхо дар Селевкия (яке аз марказхои асосии давлати Ашкониён) чавоб медихад. Пас аз ин сафири калонтари портхо Вагиз дасташро боло карда, ишора ба кафи дасташ намуда, ба у хитоб карда, мегуяд, ки «тезтар ин чо муй руяд, Красс, назар ба он ки ту Селевкияро бинй» ва сонй хайати сафорат ба пеши шохи худ баргашта, аз ногузир будани чанг хабар доданд .

Хамин тавр, империяи Рим, ки сиёсти тачовузкоронаро бурда, дар задухурди соли 65 п. м. галабаро ба даст овард , дар соли 54 п. м. лашкаркаши римй Марк Лисиний Красс бо сипохи 42 х. нафарааш хавобаландона ба Шарк харакат намуда, 9 - уми майи соли 53 п. м. дар карибии шахри Карр (Харрон) бо сипохи 10 х. нафараи сарлашкари часури Порт Сурона (Сурен) вохурд. Махз дар хамин чо мухорибаи халкунанда рух дод, ки таъсири чиддии худро ба сиёсати байналмилалии он замон расонд. Санъати чангие, ки портхо дар мухорибаи мазкур истифода намуданд, римихо то ин дам онро надиданду оид ба он нашунидаанд. Портхо аввал акибнишинй намуда, сонй якбора ба хамла гузаштанд. Портхо аз хамлаи ногахонй чунин вонамуд карданд, ки гуё ночор акибнишинй намуданд ва душманро аз пушти худ ба фосилаи дур бурданд ва аз руи санъати чангиашон якбора кафо гашта, римихоро ихота намуданд ва аз камонхо тирборонкуниро сар карданд. Дар хамин лахзаи мухориба Красс ва дигар сарлашкарон сарбозони худро дилбардорй мекарданд, ки бо чунин сурати тирпарронй дар кухтотарин фурсат тирхои портхо ба интихо мерасанд, аммо ин фикри онхо хом баромад, чунки ба наздикии майдони мухориба корвони уштурхо тир мекашонданд ва чанд савора пайваста ба назди онхо рафта, тир оварда ба лашкариёни портй таксим мекарданд. Хамин тавр, портхо беист аз камон тир холй мекарданд ва римихо бошанд дар майдон ба чуз нишони зинда мондан, умуман фурсат наёфтанд, ки ба онхо чавоб гардонанд. Сипохиёни бокимондаи римй, аз чумлаи сарлашкарон низ, гайр аз рохи гурез дигар чораро наёфтанд. Дар ин мухориба писари Красс - Публий Красс ба халокат расид. Ин тактикаи чангии портхо дар хакикат барои римиён бегона буд. Аз ин лихоз, баъдтар муаррихи Рим Помпей Трог дар бораи санъати чанги портхо маълумот дода, менависад, ки дар бисёр

1 Моммзен Т. История Рима. - Т. 3. - Книга пятая. Глава IX. Смерть Красса. Разрыв между соправителями. Перевел А. Веселовский. Второе дополненное издание К. Т. Солдатенкова. М., 1887. С. 291 - 292.

2 Плутарх. Сравнительные жизнеописания в двух томах. Никий и Красс. Красс (16). Издание второе, исправленное и дополненное. Т. I. М.: Наука, 1994. С. 616.

3 Плутарх. Сравнительные жизнеописания в двух томах. Никий и Красс. Красс (18). Издание второе, исправленное и дополненное. Т. I. М.: Наука, 1994. С. 617 - 618.

4 Fафуров Б. Точ,икон. Таърихи ;адимтарин, ;адим ва асри миёна. Китоби якум. Душанбе: Ирфон, 1998. С. 185.

мавридхо дар айни чушу хуруши мухориба портхо майдони корзорро тарк намуда, муддати чанде баъди акибнишинй пас гашта, аз нав ба хучум мегузаранд, барои хамин, вакте ту пурра боварй хосил менамой, ки аллакай галаба кардй, махз дар хамин лахза задухури халкунандаро интизор шуда, онро бардошт кардан даркор аст . Храмин тавр, дар мухорибаи хунин римихо комилан шикаст хурда, пас аз он Красс низ дар наздикии Синнак ба даст афтода, кушта шуд. Ашкониён сари уро аз тан чудо карда, хамчун ганимати чангй ба шоханшохи худ - Ороди II фиристонданд.

Дар бархе аз адабиёти гарбй зикр шудааст, ки гуё портхо бо рохи фиреб Крассро ба даст оварда куштанд. Аммо муаррихи барчастаи немиси мутахассиси таърихи Рим Теодор Моммзен такя ба маъхазхо намуда, асли вокеаи рухдодаро чунин ба калам додааст, ки пас аз шикаст дар Карр бокимондаи лашкари Рим бо сардории Красс, рузона пинхон шуда, шабона равон, ба самти куххои Арманистон харакат мекунанд. Ва окибат худро ба Синнак ном калъа мерасонанд. Сурона таъкибкунон ба кароргохи онхо наздик омада, аз номи шохи худ сулх ва дустй, инчунин вохурии шахсии ду сарлашкарро пешниход менамояд. Римиёни бехолу бемадоргашта, Крассро ба ичрои ин талаб розй намуданд. Сурона бо тамоми расмиёту эхтиром сарлашкари римиро кабул карда, боз иттифоки дустонаро пешниход ва талаб кард, ки шартхои сулх бояд дар варак сабт шуда, шартнома хаттй тасдик гардад. Сурона аз номи шохи худ ба Красс аспи зинбастаро чун тухфа пешниход намуд, то ки савор шавад ва мебоист ба Фурот рафта, шартномаи сулхро мебастанд. Аспбонхои портй ба Красс хеле наздик омада, саросемавор уро ба асп савор карданй шуданд, ки дар ин лахза римихо хаёл мекунанд, ки онхо мехоханд сарлашкарашонро ба даст оранд. Дар ин вакт Октавий, ки худ ярок надошт, аз гилофи як низомии портй шамшерро кашида, аспбони портиро хала мезанад. Дар натичаи нофахмй низоъ хеста, дар рафти он Красс ва хамроххонаш кушта мешаванд. Хамин тарик, чизеро, ки дар Карр ошз намуданд, он дар Синнак анчом дода шуд . Чуноне ки муайян мешавад, дар барангехтани ин низоъ римиён даст доштанд, на портхо. Аммо ишораи пешниходнамудаи муаллифи мазкур, ки гуё Красс нахостааст, ки хамчун ганимати зинда ба дасти портхо расад, аз ин фурсат истифода бурда, маргашро худаш ёфтааст , ба маълумоти маъхазхои бостон, аз чумла Местрий Плутарх, ки номи катлкунандаашро хам меорад, рост намеояд .

Аз лихози он ки пеш аз ин Помпей, чи тавре ки дар боло зикр намудем, карордоди байни Риму Портро вайрон карда буд, дар Синнак Сурона дасти сарлашкари римиро гирифта, хитобкунон ба Красс ва ёронаш гуфт, ки шумо римиён шартномаро тамоман аз хотир баровардаед, барои хамин Крассро даъват кард, ки шартхои сулхро мебоист дар Фурот навишта, хаттй тасдик мекарданд, аммо бо айби худи римиён низои ба амал омада хамаро барбод дод .

Бо хамин, ба акидаи Пешвои миллат, мухтарам Эмомалй Рахмон, нияти Красс, ки бо лашкаркашии худ ба Шарк, мехост «корномаи Искандари Макдуниро такрор»6 намояд, барбод рафта, рафта, бо марги у анчомид.

Маъхазхои таърихй шохидй медиханд, ки дар ин мухориба лашкари пурраи Ашкониён иштирок накард, артиши асосии онхо бо сардории шоханшох Ороди II дар Арманистон карор доштанд. У пешакй маълумот дастрас намуд, ки шохи Арманистон Артавазд бо римихо як шуда, бар зидди Порт хамла менамоянд, барои хамин шахсан ба мукобили у баромад, то ки ба Красс ёрй расонда натавонад . Хулоса, Сурона (санаи таваллуд 84 п. м. - санаи марг 52 п. м.) мустакиман худаш мухорибаи мазкурро тахрезй ва рохбарй намудааст. Лекин афсус, агар ахбори муаррихони антика дуруст бошад, Ороди II аз нуфузаш ба харос омада, баъдтар ин сарлашкари боистеъдодро ба катл расондааст, ки ин хеле нигаронкунанда мебошад .

Мухаккики машхури америкой Нелсон Кэрел Дибвойз менависад, замоне, ки маъракаи зидди Красс идома ёфт, Ороди II бо шохи Арманистон, ки акнун аз зери таъсири Рим бароварда шуд, ба як карордоди муайян омаданд. Шохи Порт маросими акди никохи писари худ Покорро бо хохари шохи арманй доир намуд. Махз дар хамин лахзахо, хангоми тамошои песаи «Вакханхо» - и Еврипид сар ва дасти буридаи Красс ба шоханшохи Порт расид ва галаба аз болои Рим эълон карда шуда, сари бурида

1 Юстин. Эпитома сочинения Помпея Трога «Historiaram Philippisarum». Книга XLI. Глава 2. (9). СПб., 2005.

2 Моммзен Т. История Рима. - Т. 3. - Книга пятая. Глава IX. Смерть Красса. Разрыв между соправителями. М., 1887. С. 298 - 299.

3 Хдмон ч,о. С. 298.

4 Плутарх. Сравнительные жизнеописания в двух томах. Никий и Красс. Красс (31). Т. I. М.: Наука, 1994. С. 628.

5 Ниг.: Плутарх. Сравнительные жизнеописания в двух томах. Никий и Красс. Красс (31). Т. I. М.: Наука, 1994. С. 628.; Моммзен Т. История Рима. - Т. 3. - Книга пятая. Глава IX. Смерть Красса. Разрыв между соправителями. М., 1887. С. 298.

6 Рах,монов Э. Точ,икон дар оинаи таърих. Китоби дуюм. Аз Ориён то Сомониён. Душанбе: Ирфон, 2002. С. 83.

7 Ниг.: Смыков И. В. Парфянский поход Красса: К вопросу о некоторых аспектах компании 54 г. до н. э. // Иранские империи и греко - римский мир в VI в. до н. э. - VI н. э. Казань, 2017. С. 284 - 298.

8 Плутарх. Сравнительные жизнеописания в двух томах. Никий и Красс. Красс (33). Издание второе, исправленное и дополненное. Т. I. М.: Наука, 1994. С. 629.

аз сахна хаво дода шуд1. Местрий Плутарх меорад, ки Силлак ном шахс ба толор ворид шуда, сар ва дасти буридаи Крассро ба шох Ород мерасонад .

Пас аз ин мухориба заминхои шарктар аз Фурот комилан ба дасти Ашкониён гузаштанд ва дарёи мазкур сархади миёни ин ду давлати кудратманди вакт дониста шуда,3 рохи экспансияи Рим дар дар самти Шарк пурра баста шуд.

Хамин тавр, дар мухорибаи мазкур сарлашкари машхури Порт Сурона аз болои чанд сарлашкари римй - Марк Лисиний Красс, писараш Публий Лисиний Красс, Марсий Сензорин, Тит Копоний, Гай Кассий Лонгин, Варгунтей ва Эгнасий галабаи калонро ба даст оварда, дар натичаи он аз 42 х. нафари римиён 20 х. дар мухорибаи мазкур чон доданд, 12 х. асир гирифта шуданд ва 10 х. аз майдони набард фирор намуданд.

Рим дар таърихи мавчудияти худ то он руз чунин шикасти калонро намедонист. Зарур аст кайд намоем, ки дар рафти Чанги дуюми пунй (с. 218 - 201 п. м.) дар мухорибаи назди Канн, 2 августи соли 216 п. м., Рим аз Карфаген низ шикасти сахт хурд, аммо он аз нуктаи назари бархе чихатхо бо шикастхурй дар Карр баробар шуда наметавонад. Зеро дар ин мухориба аз хар ду тараф итифокчиёни онхо (ин чанг дар таърих хамчун низои харбии ду эътилоф шинохта шудааст) низ иштирок доштанд, аз чониби дигар Рим тавонист ба худ омада, хам аз ин чанг голиб барояд ва хам дар натичаи Чанги сеюми пунй (с. 149 - 146 п. м.) Карфагенро пурра аз байн барад, аммо мухорибаи Карр барои Рим дигар натичахоро дод, яъне римиён дар минбаъда аз амалиётхои чиддй бар зидди Порт пурра даст кашиданд.

Ачоибаш баз дар он аст, ки дар мухорибаи мазкур портхо танхо аз як намуди сипох, яъне савора истифода намуданд. Теодор Моммзен иброз медорад, ки аз замони Хахоманишихо ин галабаи нахустини Шарк аз болои Гарб мебошад ва зафари мазкур тахкурсии кудрати Римро дар Шарк ба ларза овард . Мухорибаи Карр римиёнро водор намуд, ки дар оянда тактикаи чангии худро тачдиди назар намоянд ва ба низоми харбии худ тагйирот ворида намуда, ба мисли портхо сипохи саворахои вазнинро таъсис диханд, ки баъд дар Аврупои асрмиёнагй низ ин намуди сипохи саворанизом амал мекард .

Дар мухорибаи мазкур бори аввал дар таърихи Рим ливохо ва укобхои заррини легионхои римй низ ба дасти ракиб - Ашкониён расиданд. Танхо соли 20 - уми п. м. император Октавиан Август тавонист, ки бо рохи дипломатй нишонхо - укобхои заррини легионхои маглубшударо пас гирад. Бори дуюм бошад сентябри соли 9 - уми мелодй Арминий, дохии кабилахои германй, низ дар

чангалзори Тевтобург аз болои легионхои римй галаба намуда, укобхои заррини онхоро ба даст

6

овард .

Профессори Донишгохи Берлин Гуго Винклер натичаи галабаи мазкури Ашкониёнро барои таърихи минбаъдаи тамоми Шарк хеле мухим арзёбй намуда, менависад: «Дар назди Харрон, ки он чо лашкари Рим бо сарварии Красс нобуд карда шуд, чахони Шарк, ба мисли чахони Гарб дар мухорибаи Саламин, мустакилияти худро начот дод» . Хамин минвол, зиддият байни тамаддуни Шарк ва тамаддуни Гарб дар Осиёи Пеш окибат ба фоидаи Шарк анчом ёфт.

Теодор Моммзен бошад санъати идоракунии чангии дар мухорибаи назди Карр истифода бурдаи портхоро аз нуктаи зухур ва баромадаш тахкик намуда, икрор шуда, аз санъати чангии римиён болотар дониста, онро аввалин тактикаи миллии онхо шуморидааст .

Ба санъати чангии дар мухорибаи мазкур истифода бурдаи лашкаркаши машхур Сурона рохбари ИЧШС И. В. Сталин бахои баланд дода, дар бораи ахамияти стратегии тактикаи аксулхучум назар ронда, дар чавоб ба мактуби як полковник оид ба ахамияти аксулхучум баъди хучуми бомуваффакияти ракиб менависад, ки «хануз портхои кадим дар бораи ин аксулхучум медонистанд, замоне, ки онхо сарлашкари римй Красс ва сипохи уро дар кахри мамлакати худ ба дом кашиданд ва

1 Дибвойз Н. К. Политическая история Парфии. Перевод с английского, научная редакция и библиографическое приложение В. П. Никонорова. СПб., 2008. С. 97.

2 Плутарх. Сравнительные жизнеописания в двух томах. Никий и Красс. Красс (33). Издание второе, исправленное и дополненное. Т. I. М.: Наука, 1994. С. 629.

3 Дибвойз Н. К. Политическая история Парфии. Перевод с английского, научная редакция и библиографическое приложение В. П. Никонорова. СПб., 2008. С. 97.

4 Ниг.: Моммзен Т. История Рима. - Т. 3. - Книга пятая. Глава IX. Смерть Красса. Разрыв между соправителями. Перевел А. Веселовский. Второе дополненное издание К. Т. Солдатенкова. М., 1887. С. 299 - 300.

5 Беликов А. П. Парфянский поход Красса: военно - технический аспект // Военно - исторический журнал Para beUum//http://parabellum.vzmakh.ru/n12_s4.shtml. Санаи муроч,иат: 02.08.2019 с.

6 Ниг.: Моммзен Т. История Рима. - Т. 3. - Книга пятая. Глава IX. Смерть Красса. Разрыв между соправителями. Перевел А. Веселовский. Второе дополненное издание К. Т. Солдатенкова. М., 1887. С. 299.

7 Винклер Г. Вавилонская культура в ее отношении к культурному развитию человечества. Перевод с немецкого А. И. Певзнера, под редакцией Н. М. Никольского. М.: Фарос, 1913. С. 39.

8 Ниг.: Моммзен Т. История Рима. - Т. 3. - Книга пятая. Глава IX. Смерть Красса. Разрыв между соправителями. Перевел А. Веселовский. Второе дополненное издание К. Т. Солдатенкова. М., 1887. С. 296.

сонй бо як хучуми чавобй зарба зада, онхоро нобуд карданд»1. Мувофики хулосаи бархе аз муаррихони сохаи харбй сарлашкари машхури рус М. И. Кутузов дар чанги зидди Наполеон ва артиши Шуравй низ дар Ч,анги бузурги ватанй (хусусан дар мухорибаи назди Москва) аз тактикаи мазкури чангии портхо истифода бурдаанд.

Академик Б. Гафуров пас аз баррасии мухорибаи Харрон менависад, ки солхои 40 - уми п. м. дар ахди шох Покор портхо Сурия ва Фаластинро низ забт намуданд .

Дар оянда низ сиёсатмадорону лашкаркашони Рим бар зидди Порт амалиёти харбиро гузаронданд, аммо дар мукоиса бо накшаи Красс максаду амалкарди онхо махдуд буд. Сиёсатмадорони чиддй ва дурбини римй, ба монанди Октавиан Август ва Публий Элий Траян Адриан бошанд маглубият дар Харронро абадан дар хотир гирифта, нигох доштани сулх бо Ашкониёнро барои Рим бехтар медонистанд .

Хулоса, натичаи пирузии Ашкониён дар мухорибаи назди Харрон дар таърих ва такдири минбаъдаи эронинажодон макоми махсусро ишгол намуда, ба омузиш ва дар ёди таърих пос доштани он диккати махсус додан дарокр аст.

НОМГУИ МАЪХАЗ^О ВА АДАБИЁТИ ИСТИФОДАШУДА

1. Беликов А. П. Рим и Парфия: Истоки взаимного неприятия // Античный мир и археология. Выпуск 11. Саратов, 2002. С. 51 - 52.

2. Беликов А. П. Парфянский поход Красса: военно - технический аспект // Военно - исторический журнал Para bellum // http: // parabellum. vzmakh. ru / n12_s4. Shtml. Санаи мурочиат: 02.08.2019 с.

3. Богшанин Г. А. Битва при Каррах (Война Марка Лициния Красса с Парфией в 54 - 53 гг. до н. э.) // Вестник древней истории. №> 4. М., 1949. С. 41 - 51.

4. Бокшанин А. Г. Парфия и Рим. Возникновение системы политического дуализма в Передней Азии. Часть первая. М., 1960. 252 с.

5. Винклер Г. Вавилонская культура в ее отношении к культурному развитию человечества. Перевод с немецкого А. И. Певзнера, под редакцией Н. М. Никольского. М.: Фарос, 1913. 170 с.

6. Гафуров Б. Точикон. Таърихи кадимтарин, кадим ва асри миёна. Китоби якум. Душанбе: Ирфон, 1998. 704 с.

7. Дибвойз Н. К. Политическая история Парфии. Перевод с английского, научная редакция и библиографическое приложение В. П. Никонорова. СПб.: Филологический факультет СБГУ, 2008. 816 с., ил. - (Историческая библиотека).

8. Моммзен Т. История Рима. - Т. 3. - Книга пятая. Перевел А. Веселовский. Второе дополненное издание К. Т. Солдатенкова. М., 1887. 599 с.

9. Плутарх. Сравнительные жизнеописания в двух томах. Издание второе, исправленное и дополненное. - Т. I. - М.: Наука, 1994. 706 с.

10. Рахмонов Э. Точикон дар оинаи таърих. Китоби дуюм. Аз Ориён то Сомониён. Душанбе: Ирфон, 2002. 128 с.

11. Смыков И. В. Парфянский поход Красса: К вопросу о некоторых аспектах компании 54 г. до н. э. // Иранские империи и греко - римский мир в VI в. до н. э. - VI н. э. Казань, 2017. С. 284 - 298.

12. Сталин И. В. Ответ товарищу Разину // Большевик. - .№ 3. - 1947. С. 8.

13. Сталин И. В. Ответ товарищу Разину // Пропагандист и агитатор Красной Армии. - .№ 5. - М., 1947. С. 6.

14. Страбон. География в 17 книгах. Перевод, статья и комментарии Г. А. Стратановского. М.: Наука, 1964. 944 с.

15. Юстин. Эпитома сочинения Помпея Трога «ffistoriarum Philippisarum». СПб. : Издательство Санкт - Петербургского университета, 2005. 493 с.

БИТВА ПРИ ХАРРАНЕ (КАРРАХ): ПРИЧИНЫ И ПОСЛЕДСТВИЯ

В статье на основе исторических источников и труды ведущих специалистов рассматривается история, причины и последствия одна из величайших сражений при Каррах, состоявшиеся между Парфией и Римом. Автор приходить к выводу, что результаты победы парфян над римлянами при Каррах в истории и дальнейшей судьбы ираноязычных народов занимало особое место, следовательно, из этого, надо отдать должное внимание в деле изучение и хранение памяти о победе парфян в данном битве.

Ключевые слова: Парфия, Аршакиды, Рим, битва, Харран (Карр), Сурен, Орад, Красс, конфликт, война.

1 Сталин И. В. Ответ товарищу Разину // Пропагандист и агитатор Красной Армии. - № 5. -. М., 1947. С. 6.; Ответ товарищу Разину // Большевик. - № 3. - 1947. С. 8.

2 Fафуров Б. Точикон. Таърихи кадимтарин, кадим ва асри миёна. Китоби якум. Душанбе, 1998. С. 186.

3 Ниг.: Богщанин Г. А. Битва при Каррах (Война Марка Лициния Красса с Парфией в 54 - 53 гг. до н. э.) // Вестник древней истории. № 4. М., 1949. С. 41 - 51.

BATTLE AT HARRAN (KARR): CAUSES AND CONSEQUENCES

Based on historical sources and works of leading experts, the article examines the history, causes and consequences of one of the greatest battles that took place between Parthia and Rome at Carr. The author concludes that the results of the victory of the Parthians over the Romans under Carrah occupied a special place in the history and the fate of the Iranian peoples, therefore, today we must pay careful attention to the study andpreservation of the memory of the victory of the Parthians in this battle

Key words: Parthia, Arshakids, Rome, battle, Harran (Carr), Suren, Orad, Crassus, conflict, war.

Сведение об авторе:

Сайнаков Сайнак Парпишоевич — кандидат исторических наук, доцент, заведующий кафедрой всеобщей истории Таджикского государственного педагогического университета им. Садриддина Айни, тел: (+992934162099), E-mail: saynakov2012@mail. ru;

About the author:

Saynakov Saynak Parpishoevich - candidate of historical sciences, head of the Department of General History of the Tajik State Pedagogical University named after Sadriddin Aini, phone: (+992934162099); E-mail: saynakov2012@mail.ru;

МЕЖДУНАРОДНЫЕ СВЯЗИ УЧЕНЫЙ ТАДЖИКИСТАНА В ОБЛАСТИ ГЕОЛОГО-СЕЙСМОЛОГИЧЕСКИХ НАУК СО ЗАРУБЕЖНЫМИ СТРАНАМИ (В 50 - 70 - Е ГОДЫ XX В).

Саймухаммади Б.

Таджикский национальный университет

Научные связи ученых-геологов и сейсмологов Таджикистана со странами Западной Европы установились на базе накопленного огромного опыта изучения актуальных проблем по тематике геолого-сейсмологических наук. Исследование ученых в сфере геолого-сейсмологических наук все более становилось не только необходимым, но и важным в аспекте развития теоретической науки и насущных потребностей народного хозяйства республики. Оно стало необходимым и закономерным прогрессом для развития народного хозяйства страны, а также взаимосвязей геолого-сейсмологических наук в Таджикистана с зарубежными странами, которые устанавливались еще в 30-х годы XX столетия когда до середины 50-годов геологическая служба находилась в подчинении Министерства геологии СССР. Сейсмологические исследования в Таджикистане проводилось совместно с учеными института физики земли Академии наук СССР. Создавались научно-исследовательских сектора для изучения территории республики, а также проблем тайн природы, так как важно было определить геолого-сейсмологическое строение природы территории республики. В течение этого периода и с этой точки зрения, изучение геолого-сейсмологической структуры Земной коры на территории республики с одной стороны, и выявление полезных ископаемых с другой стали необходимы и актуальными. Это стало одной из важнейших задач. Исходя из этого достаточно отметить, что еще в 30-годы по инициативе АН СССР советское правительство в Таджикистане откомандировало из более 1000 работников из общего состава 350 ученых[16;9] для геолого-сейсмологических исследований и охраны окружающей среды. Это стало результатом насущных требований времени, поэтому привлекло внимание ученых и правительство страны в целом. Следует заметить, что интенсивное изучение территории Таджикистана началось только в годы установления и укрепления Советской власти в республике.

Таким образом, крупномасштабное геолого-сейсмологическое изучение территории республики развернулось еще в 30-х годах XX века, в результате которого были обнаружены и выявлены десятки видов полезных ископаемых, известных и до сих пор неизвестных минералов в науке. Уже к концу 50-х и началу 60-х годов XX в. был образован институт геологии АН республика, к нему были прикреплены десятки учреждений союзного назначения.

Как известно в науке, к территории Таджикистана относятся старейшие горнорудные образования районов Средней Азии. Здесь из еще из далеких времен известны многочисленные месторождения свинца, цинка, меди, серебра, железа и других видов полезных ископаемых.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.