Научная статья на тему 'БИОСИГНАЛЛАР АСОСИДА ИНСОН ҲАРАКАТИНИ ТАҲЛИЛ ҚИЛИШДА ФОЙДАЛАНИЛАДИГАН ҚУРИЛМАЛАР'

БИОСИГНАЛЛАР АСОСИДА ИНСОН ҲАРАКАТИНИ ТАҲЛИЛ ҚИЛИШДА ФОЙДАЛАНИЛАДИГАН ҚУРИЛМАЛАР Текст научной статьи по специальности «Строительство и архитектура»

CC BY
22
11
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
rehabilitation / sensors / signal processor / movement / force platform / Smart camera / EMG analyzers / magnetometer / gyroscope / accelerometer.

Аннотация научной статьи по строительству и архитектуре, автор научной работы — Зоҳиров Қудратжон, Мадатов Қувонч, Рахимова Дурдона, Норов Мурод

This article provides information about modern devices, methods and tools used in the analysis of human behavior, and these ideas will help improve the effectiveness of the field in human health monitoring.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по строительству и архитектуре , автор научной работы — Зоҳиров Қудратжон, Мадатов Қувонч, Рахимова Дурдона, Норов Мурод

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «БИОСИГНАЛЛАР АСОСИДА ИНСОН ҲАРАКАТИНИ ТАҲЛИЛ ҚИЛИШДА ФОЙДАЛАНИЛАДИГАН ҚУРИЛМАЛАР»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND TECHNICAL CONFERENCE "DIGITAL TECHNOLOGIES: PROBLEMS AND SOLUTIONS OF PRACTICAL IMPLEMENTATION IN THE SPHERES" APRIL 27-28, 2023

БИОСИГНАЛЛАР АСОСИДА ИНСОН ^АРАКАТИНИ ТА^ЛИЛ ЦИЛИШДА ФОЙДАЛАНИЛАДИГАН ЦУРИЛМАЛАР Зохиров ^удратжон1, Мадатов ^увонч2, Рахимова Дурдона3, Норов Мурод4

!ТАТУ ^арши филиали "Ахборот технологиялари" кафедраси доценти, PhD, 2'3'4ТАТУ ^арши филиали магистранти https://doi.org/10.5281/zenodo.7857946

Abstract. This article provides information about modern devices, methods and tools used in the analysis of human behavior, and these ideas will help improve the effectiveness of the field in human health monitoring.

Keywords: rehabilitation, sensors, signal processor, movement, force platform, Smart camera, EMG analyzers, magnetometer, gyroscope, accelerometer.

КИРИШ

Хозирги кунда тиббиётда замонавий ахборот коммуникацион технологияларни куллаш долзарб масалалрдан бири булиб колмокда. Ушбу технологиялар ёрдамида инсон саломатлигини ахборот - коммуникацион технологияларни куллаган холда техник реабилитация килиш имкониятлари яратилади [1-2].

Реабилитация бу - инсоннинг функционал кобилияти ва саломатлик даражасини яхшилаш, тиклаш, жисмоний нуксони ёки ногиронлиги бор одамларнинг мех,нат кобилиятини ижобий тарафга узгартириш демакдир. Реабилитация жараёнини амалга оширишда шифокорлар томонидан беморлар устида муолажа утказилиб, ногиронликнинг умумий сабаблари орасидан хдракатланиш функцияларини бузилишининг паталогиясини аниклаб олиш талаб этилади [3].

Масалан, тана аъзоларини ампутацияси, умуртканинг шикастланиши, спорт жарохдтлари, кон томирлари, мушаклар ва скелетларида мавжуд булган огрик синдромлари ва мия шикастланишлари ва бошкалар. Юкоридаги нуксонлари мавжуд беморларга ушбу жараённи имкон кадар пасайтириш ёки умуман йукотиш учун бир катор амалиётлар олиб борилади.

Реабилитация жараёнининг асосий максадлари куйидагилар:

1. Нуксонларнинг тикланиши;

2. ^олдик кобилиятларни яхшилаш;

3. Беморларнинг бевосита иштирокида уларнинг жисмоний, когнитив, психологик ва функционал даражаларини тиклашни такомиллаштириш.

Бундан ташкари, электрон реабилитация курилмалари ёрдамида улчаш амалиётини утказиш бир канча афзалликларни беради:

• улчовларни укиш ва тушунишни осонлиги, чунки улчов натижалари бевосита ракамли куринишда булиши;

• улчов сигналлари аналог ёки ракамли ишлов бериш техникаси ёрдамида кайта ишланиши мумкин;

• Улчов тезлиги кайта ишлаш талабларига мувофик тахрирланиши мумкин, шунингдек узок муддат ичида кизиктирган микдорларни назорат килиб бориш буйича махсус усуллар ишлаб чикилиши мумкин [4]. Бошкача килиб айтганда истаган форматда,

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND TECHNICAL CONFERENCE "DIGITAL TECHNOLOGIES: PROBLEMS AND SOLUTIONS OF PRACTICAL IMPLEMENTATION IN THE SPHERES" APRIL 27-28, 2023

исталган усуллардан дастурий ишланмалар ёрдамида фойдаланиш имкониятлари яратилади;

• улчов натижалари узок муддатли сакланади ва беморнинг шахсий маълумолар базасидаги ракамли ёзувлари билан синхронлашиб боради.

Ракамли видеокамераларни улчов тизимларида интеграциялашуви беморнинг хдракатларини кузатиш ва хдтто уз имкониятларини автоматик равишда улчаш имконини беради (1-расм).

Ком

интерфейси

1-расм. Таксимланган улчаш тизимлари ёрдамида инсон харакатини сезиш тизими Реабилитация сохасида тиббиёт, физика ва биомеханика каби бир нечта сохалар киради. Маколада реабилитация учун электрон реабилитация курилмалари (ЭР^) сохасининг ахамияти хакида кискача маълумотлар берилган [4].

Адабиётларда реабилитацияда кулланиладиган ЭР^ (электрон ракамли курилмалар) дан фойдаланишда инсон харакатлари ва юриш тахлиллари, харакатнинг хусусиятлари, беморнинг вазни ва катталик улчовлари каби курсаткичлардан фойдаланиш зарурлиги хакида келтириб утилган. Инсон харакатини улчаш тизимларининг купчилиги MEMS (Micro-Electro Mechanical Systems) сенсорларига асосланган. Улар харакатни ва унинг эркинлигини назорат килувчи 3та тугунлардан иборат: акселометр (уч улчовли чизикли тезланишни характерлайди), гироскоплар ва магнитометрлар (2-расм).

сенсорлар

/ Accele

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND TECHNICAL CONFERENCE "DIGITAL TECHNOLOGIES: PROBLEMS AND SOLUTIONS OF PRACTICAL IMPLEMENTATION IN THE SPHERES" APRIL 27-28, 2023

2-расм. MEMS сенсорининг тузилиши.

Сунги йилларда, харакатни бахоловчи тизимлар ишлаб чикарилиши сезиларли ортмокда, чунки сенсорлар арзон ва кулай шаклга эга эканлиги, беморлар устида тадкикотлар утказишда мухим омил булиб хизмат килади.

Хозирги кунда инсон танасини гравитация кучини бахоловчи куч платформаси (бу курилмада инсоннинг огирлик маркази, унинг умуртка погонаси холати кабиларини аниклашга ёрдам беради), инсон мушаклари фаоллигини аникловчи EMG анализаторлари (ушбу сенсорли-анализаторларда инсон мушакларининг каршилиги курсаткичлари, уларнинг кискариши ёки кенгайиши хисобида хосил буладиган импульсларни аниклашга имкон беради), инсон харакатини тахлил килувчи инерциал сенсорли система (ушбу курилма инсоннинг харакат траекторияси, унинг кинематик хамда динамик харакатлари буйича хулоса берувчи интеллектуал воситадир) каби улчов курилмалари реабилитация сохасида кенг фойдаланилмокда [5].

Реабилитация жараёнида фойдаланиш учун бир нечта сенсорлар таклиф килинган, чунки бир нечта физиологик функциялар бир вактнининг узида хар хил кийматлар хосил килиши мумкин.

EMG сенсорлар беморнинг тери юзасига жойлаштириш учун мулжалланган электродларга асосланган. Бундай электродлар жуда кулай булиши керак, бу эса юкори мослашувчан ва харакатларнинг халакитларига кам сезгирлик хосил килишини таъминлаши керак. ^утубланмаган электродлардан, масалан, кумуш-кумуш хлорид электродлардан фойдаланиш анча самарали хисобланади. Чунки: харакат деффектларини минималлаштириш, электродлар каршилигини камайтириш ва утказувчанликни баркарорлаштириш ва юкори даражада утказувчанликни таъминлаш учун тери сиртига гел суриб кейин тери сиртига урнатилиши максадга муофик. Бирок, суперутказувчи воситадан фойдаланиш узок муддатли мониторинг учун кулай эмас. Баъзи изланишлар шуни курсатадики яхши утказувчанликни таъминлаш учун курук тери сиртига сенсорларни жойлаштириш максадга муофик булади.

Гравитацион куч платформаси бемор ва курилма уртасида интеракцион дастурий илова мавжуд ва ута сезгирлик билан беморнинг мувозанат холатини тахлил килади. Бунда беморнинг оёклари остидаги босимнинг тугри таксимланишини курсатиб боради.

Беморнинг шикастланган суякларини реабилитация килувчи сенсорлар маълум машклар оркали беморнинг скелетини умумий тахлил килади. Гравитацион куч платформаси билан ишлатиш беморнинг реабилитацион тахлили учун унумдорликни оширади.

Юкорида куриб чикилган сенсорларда акселерометрларни, гйроскопларни ва магнетометрларни бирлаштириш оркали инсон танасининг харакатини улчаш, тахлил килиш, бахолаш амалга оширилади. ХУЛОСА

Маколада келтирилган фикр ва мулохазалардан келиб чиккан холда куйидагича хулосага келиш мумкин:

1. Келтирилган курилмаларнинг реабилитацияда кушадиган хиссаси катта, чунки у беморлар имкониятларини тахлилида ва даволаниш жараёнида унинг ривожланишини объектив бахолайди;

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND TECHNICAL CONFERENCE "DIGITAL TECHNOLOGIES: PROBLEMS AND SOLUTIONS OF PRACTICAL IMPLEMENTATION IN THE SPHERES" APRIL 27-28, 2023

2. ^урилмаларнинг биргаликда тизим булиб ишлаши беморда аникланган бузилган функцияларни тезда аниклашда, тах,лил килишда, хулоса килиб, реабилитация усулини танлаб олишда унумдорликни кескин оширади.

3. Х,озирги кунда мавжуд булган реабилитация усулларига янги инновацион усулларни кушади.

REFERENCES

1. Шукуров К.Э., Зох,иров ^.Р. Обзор современных аппаратных обеспечений обработки сигналов. "Фан, таълим ва ишлаб чикариш интеграциясида ахборот-коммуникация технологияларни куллашнинг х,озирги замон масалалари" мавзусидаги Республика микёсидаги илмий-техник конференция, ТАТУ Нукус филиали, 2019 йил 29-30 октябр.

2. А.М.Тургунов., ^.Р.Зох,иров. Замонавий биоинтерфейс яратиш учун бармокларнинг баъзи нозик хдракатларини таснифлаш. // "Инновацион технологиялар" журнали, 2020/3(39).

3. Q.R.Zohirov. Biosignallarga asoslangan boshqaruv tizimlarini tashkil etishda mashinali o'qitish algoritmlaridan foydalanish. Actual problems and prospects of the development of intelligent information and communication systems IICS-2020 Proceedings of the Scientific Online International Conference, 8-9 October 2020, Tashkent, Uzbekistan.

4. ^.Р.Зох,иров., Шарипова Б.А., Рузибоев Ф.Ю. Инсон хдракат кинематика ва динамикасини тах,лил килишда замонавия реабилитацион курилмалардан фойдаланиш. "Фан, Таълим ва техникани инновацион ривожлантириш масалалари" мавзусидаги Халкаро илмий-амалий онлайн анжуман, Андижон давлат университети Андижон машинасозлик институти, 2022 йил, 12 апрел.

5. А.М.Тургунов., ^.Р.Зох,иров. The intellectual analysis of the state of cognitive and physical development of children on modern biotechnological equipment. // "Средства медицинской электроники и новые медицинские технологии", XI - международная научно-техническая конференция, «МЕДЭЛЕКТРОНИКА - 2018», 5-6 декабря, 2018 г, Минск, Беларусь.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.