CC BY
20FTAXP 27.01.45
Б1Л1М БЕРУДЩ МАЦЫЗДЫ КОМПОНЕНТ РЕТ1НДЕ БАГАЛАУДЫЦ ТАРИХЫ ЖЭНЕ ЦАЗ1РГ1 ЖАГДАЙЫ
С.Ж. Зыкрина1, Ц.Г. Цожабаев2
1 педагогика магистр^ 2 п.г.д., профессор,
1, 2 Ш.Уэлиханов атындагы Кекшетау мемлекеттiк университетi, Кекшетау Казахстан
email: sim05z@mail.ru
Берiлген макалада бiлiм беру мазм^нындагы мацызды компонент болып табылатын - багалаудыц тарихы сипатталган. Казахстан Республикасындагы бiлiм беру мазм^ныныц жанаруы багалау жYЙесiндегi тYбегейлi взгерiстермен тiкелей байланысты болгандыктан, б^л мэселе взектi мэселелердiн катарына енш отыр. Авторлар «бага» жэне «багалау» ^ымдарыныц аныктамаларына талдау жасай келе, тYрлi зерттеушiлердiн пiкiрлерiне жYгiнедi. Критериалды багалауды енгiзу алгышарттарын талдау максатында дэстYрлi багалау жYЙесiнiн артыкшылыктары мен кемшшктерш карастырады. Макала барысында бес^пайлык багалау жYЙесiнiн кемшiлiктерi сараланып, эркайсысына жеке сараптама жасалады. Зерттеудiн корытындысы ретiнде тYрлi зерттеушiлердiн багалау жYЙесiн модернизациялауга байланысты пiкiрлерi келтiрiлiп, тYЙiн ретiнде критериалды багалау моделiн енпзудщ кажеттiлiгiн растайды.
ТYйiн свздер: бага, багалау, багалаудыц тарихы, бесупайлъщ багалау, критериалды багалау
Педагогикалык гылым дамуыныц барлык кезендершде мониторинг жэне багалау бшм беру Yдерiсiнiц кажетп бвлш болып табылады. Мектептеп бшм беру тарихында осы мацызды санаттар пайда болган сэттен бастап, бшм беруд дамытудыц заманауи кезещне тэн, мектептщ мониторинп мен окушылардыц жетютштерш багалау тэсшдерш жет1лд1руге жэне взгертуге б1рнеше рет эрекеттер жасалды.
Окушылардыц бшмдерш багалау жYЙесi Германияда XVI-XVП гасырлардагы иезуит мектептер1нде пайда болды жэне б1рт1ндеп Yш ¥пайлыктан бес^пайлык багага дешн взгердь Ресейде ^пайлык багалау XVI гасырда пайда болганымен, тек 1846 жылы гана бес ^пайлык шкала ресми тYPде енпзшдь 1861 жылы алгаш рет мектептеп бшмнщ сынагы мен багасы сынга ^шыраган К.Д. Ушинскийдщ макаласы жарык кврдь Ол цифр тYрiндегi ^пайларды бшм алушылардыц мшез-к¥лык пен табысына катысты жазбаша ескертулермен ауыстыруды ^сынды [1; 152 ]. Окушылардыц бшмш багалау к¥ВДылыгына катысты казак даласындагы идеялар б1р1нш1 кезекте ¥лы агартушы, казак мектебшщ 1ргетасын калаушы Ы.Алтынсариннщ ецбектер1нде каралган болатын. Ол: «Шэюрттщ ойлау кабшетше ерюцщк берш, шектемей, жетелеп, адастырмай бакылап, керек кезвде жолын кврсетш отыру д^рыс» деген болатын [2; 25]. Казак даласыныц мектептер1ндег1 багалау орыс мектептершщ Yлгiсiне сэйкес ^йымдастырылып келгеш белгш. 1918 жылы Ресейдщ мектептерш реформалау кезещнде «Бшм туралы Халык Комиссариаты» «Белг1лерд1 жою туралы» резолюцияны кабылдады жэне «белгшеуиз» (безотметочный) бшм беру кезещ басталды.
Б^л кезец ^зак уакыт бойы пайдаланылмаган жэне каз1рг1 уакытта взектшгш жогарылаткан «вз1н-вз1 баскару» (баскарудыц непзп тYрi), «окушылардыц жетютт», «окушылардыц жетютштерш есепке алу» сиякты мацызды т^жырымдамалардыц пайда болуы мен ж^мыс 1стеу1мен сипатталады. Осы кезенде пайдаланылган бакылау-багалау ж^мыстарыныц тYрлерi мен к¥ралдары бYгiнгi кYнде взектшгш жогалткан жок. Б^л тестер, окылган такырып бойынша окушылармен с^хбаттар, ауызша жэне жазбаша есептер, окушылардыц окылган ютаптары мен макалалары бойынша есептер^ окушыныц вз1нд1к тацдауы бойынша жасаган ж^мыстары, вз1н-вз1 бакылау жэне рефлексия функциясын аткаратын ж^мыс кYнделiктерiн жазу. Багалаудыц б^л тYрiнiц оц аспектiлерiне карамастан, багасыз оку вте тез арада оныц элсiз жактарын байкатты: бiлiм сапасыныц жалпы твмендеуi, окыту децгейi жэне тэртштшк; жеке т^лганы зерттеуге керегар мектеп ^жымын зерттеу. Квптеген когамдык бшм бвлiмдерi
210
бакылаудыц эртYрлi нысандарын кайта енгiзуге мэжбYP болды. Сондыктан саяси к^аттармен бектлген (1931 жылы КСРО ХКК жэне Екi жакты бакылау жвнiндегi орталык партия (б) комитеттщ, 1935 ж.) ауызша багалаудыц мiндеттi тYрде колданылуына экелiп со^тырган багалау жYЙесiн кайта к¥ру басталды («вте нашар», «нашар», «^анагаттанарлы^», «жаксы», «вте жаксы»), ал 1944 жылдан бастап КССР барлык мектептерiнде окушылардыц бiлiмiн багалау Yшiн сандык бес ^пайлык жYЙе енriзiлцi (1944 жылгы 10 кацтардагы РСФСР ХКК карары).
Б^дан байкайтынымыз, барлык жагымды жактарын ескергеннщ взiнде, бага белпсшиз кезецнщ т^рактамауыныц негiзгi себебi - тYбегейлi педагогикалык зерттеулер мен эдюнаманыц енгiзiлмеуiнен болды. Дегенмен, багалау Yдерiстерiндегi взгерiстер б^л саладагы зерттеулерге бастама болды деп айтуга да болады. Орыс психологы Б.Г. Ананьевтщ «Педагогикалык бага психологиясы» ецбегшде 1934 жылы галым баганы мацызды ынталандырушы стимулятор к¥рал ретiнде карап, «аффективт>ерш аясына эсер ететiн, табыс жэне кателесу эмоциясын бастан кешiру аркылы шагымдар мен ниеттер, iс-шаралар мен катынастар калыптастыруга жол ашады» деп санайды жэне сондай-ак багдарлау к¥рады ретiнде - окушыныц ойлау эрекетше эсер етiп, «окушыныц б^л ж^мыстыц YДерiсiн тYсiнуiне жэне сол аркылы вз бiлiмiн тYсiнуiне жол ашады» деген [3; 131].
Жылдар бойы жYргiзiлген зерттеулер барысында бакылау-багалау жYЙесiнщ непзп сипаттамалары аныкталды: 1) осы жYЙеге енгiзiлген негiзгi ^ымдарды тYсiндiрудi камтамасыз етедi; 2) бакылау-багалау жYЙесiнiц жYЙе к¥раушы компонентi елдщ дамуындагы кезещне сэйкес мектепте бiлiм берудщ максаттары мен мiндеттерi калыптастырылады; 3) бакылау-багалау кызметшщ функциялары белгiленедi; 4) бастауыш мектепте бiрiншi сыныпта багасыз бшм беру сакталып, тврт баллдык жYЙеге квшу жYзеге асырылды; 5) бакылау-багалау кызмет децгейлеп саралауды ескере отырып жYргiзiледi.
Кецес заманындагы окулыктар мен багдарламаларда ^лттардыц взiне тэн ерекшелiктерi ескерiлмей, окыту мен тэрбие YPДiсi орталыктан баскарылды. Соныц нэтижесiнде ^лттык сана мен мэдени к¥ндылыктарга н^ксан келтiрiлдi, вз ана тiлiн ^мыткан ^рпак пайда болды. БYгiнде оныц орнын толтыру оцай шаруа емес. Сондыктан да жаца заман ^стазы халык педагогикасыныц озык тэжiрибелерiн окып YЙренiп, осы заман талаптарына жауап бере алатын гылыми педагогикалык негiздердi жете мецгеруi тиiс. Ка^р Казакстан Республикасында элемдiк бiлiм беру кещстшне ену максатында бiлiм реформалары жYзеге асырылуда, жаца бiлiмдiк стандарттар кабылдануда.
Б^л мэселе бойынша Казакстанда квптеген педагог галымдар зерттеу ж^мыстарын жYргiзiп, олардыц нэтижелерiн оку тэрбие процесвде енгiзуде. Атап айтар болсак, Ж.Караев окушыларды багалау барысында ынталандырушы квзкарастыц калыптасканын жвн квредi. М.Жанпейiсованыц модульдш окыту технологиясы да окушыларды багалауда жаца iзденiстер мен квзкарастарды енизудщ кажеттiгiн кврсеттi. Багалау YДерiсiнiц взi взгеше кабылданатын болды. Б^рын сабак Yстiндегi багалау тек м¥Fалiмнщ сабак корытындысы бойынша окушыныц сабак бойынша ж^мысыныц нэтижесi ретiнде кабылданса, бYгiнде баFалау сабак барысында Yнемi Yзiлiссiз жYрiп отыратын YДерiс. ЯFни, м¥Fалiмнщ эрбiр эрекетi, пiкiрi, ойы бшм калыптастырушы сипатка ие жэне баFалау ретiнде кабылданады. Б^л жвнiнде британдык педагог, академик Робин Александер де взшщ «Мэдениет жэне педагогика» атты ецбегiнде айтып кеткен болатын. Оныц айтуынша: «Сыныпта баFалау тек кана техникалык тэсiл емес. М¥Fалiмдер жазбаша немесе ауызша тYрде баFа кою жолымен баFалайды. Олар колданатын кез келген нысан артында тек кана объективт немесе жеткiлiксiз дэрежеде объективт нормалар мен стандарттар Fана емес, сондай-ак баланыц дамуы, окуы жэне уэжi туралы тYсiнiк, сонымен катар взiн-взi баFалау, кабiлеттiлiк жэне ^ш-жтер сиякты ¥FымдарFа катысты к¥ндылыктар жатады» деген [4; 540].
Бакылау-баFалау кызметвдеп ец мацызды санаттар - бакылау, баFа жэне баFалау ^ымдары. Квптеген зерттеушшер бакылауды кемшiлiктердi, бiлiмдегi кемiстiктердi жэне кателердi аныктау максатында пайдаланылатын эрекет ретiнде карастырады жэне зерттейдь Бакылау-баFалау кызметiмен байланысты зерттеулердi талдау нэтижесiнде «баFа» фундаментальдi тYсiнiгi осы кызметтщ эр тYрлi аспектiлерi т¥рFысынан тYсiндiрiледi жэне жиi YДерiс ретшде каралады (кесте 1).
Кесте 1- <^aFa» жэне «баFалау» ^ымдарыныц эртYрлi психологиялык, педагогикалык жэне эдктемелж эдебиеттердегi аныктамалары_
Ke3i ¥гым аныктамасы
Е.И.Перовский, 1960 БаFа - окушыныц багдарламаныц осы мэселелерше катысты не бiлетiнi жэне осы мэселе бойынша окытудыц бершген кезецiнде не бiлуi керек арасындагы карым-катынастыц кeрiнiсi.. БаFа - бул багалау Yдерiсiнiц нэтижесi. БаFа - Yдерiс жэне нэтиже.
Л.М.Фридман, 1983 БаFа - бакылаудыц нэтижесi, окушыныц тексерiлетiн эрекеттерi нэтижесiнiц осы эрекеттердiц тексерiлетiн параметрлерше сэйкестiк дэрежесiн бiлдiредi. БаFалау - окушылардыц оку iс-эрекетiн салыстыру: а)осы окушыныц еткен эрекеттерiмен; б) баска окушылардыц уксас эрекеттерiмен; в) осы эрекеттердщ белгiленген нормасымен (Yлгiсiмен)
Ш.А. Амонашвили, 1984 А.В. Хуторский, 2001 Н.Л.Стефанова, 2008 Н.С. Подходова, 2014 БаFа - бул Yдерiс, адам жYзеге асыратын багалау эрекетi (кызметi)
В.М.Полонский, 2001 БаFа - калыптаскан бiлiм, бiлiк, дагдылардыц бурыннан жоспарланган ББД-га сэйкестiк дэрежесш аныктаудыц жYЙелi Yдерiсi. Ол сапалык, сандык, жеке пiкiрдi камтуы мYмкiн.
Г.Ю.Ксензова, 2002 БаFа - накты нэтижелердi жоспарланган максаттармен салыстыруга болатын Yдерiс.
А.Ю.Коджаспиров, Г.М.Коджаспирова, 2005 БаFа - окушыныц кызметi немесе эрекет нэтижесiн немесе тугелдей эрекеттi алдын-ала белгiленген эталонмен салыстыру Yдерiсi
Э.Муханбетжанова Б.Молдагалиев О.Ерниязов, 2005ж БаFа - окуга ынталандырудыц, оц мотивацияныц, тулгага эсер етудiц муFалiм колындагы куралы.
Т.И.Шамова, 2007 БаFа - муFалiмнiц окушы баFдарлама бойынша калыптастыратын бiлiм, бшк, даFдыларыныц децгейiн баFалау шешiмi, шартты белгi -упай тYрiнде усынуы. БаFалау - iс-эрекеттiц барысы мен нэтижесш белгiленген эталонмен салыстыру Yдерiсi
В.И.Загвязинский, 2008 БаFа - жасалынFан жумыс сапасы туралы, окушылардыц жетiстiктерi мен кемшiлiктерi туралы корытынды; кемшiлiктер жоюFа мYмкiндiк беретiн жэне конструктивтi бeлiм болуы керек..
Н.Ф.Ефремова, 2012 БаFа (баFалау) - жетiстiктердi аныктау Yдерiсi немесе кeрсетiлген критерийлерге немесе талаптарFа катысты нормативтiк кeрсеткiштер.
А.З.Турсынбаев, 2015 БаFалау - окыту нэтижесiн аныктау Yшiн колданылатын тэсiл, окушыныц бершген такырыпты мецгерудегi кемшiлiктерiн жоюда, оныц Yлгерiмiнiц нэтижелi болуына ыкпал ететш фактор.
К.С.Абдиев, 2015 Бiлiмдi баFалау - бул бурыннан жоспарланFан бiлiм мен даFдылардыц сэйкестiгiн аныктау процесi. Кундылык туралы пЫрлер муFалiммен ауызша жэне жазбаша турде ресiмделуi мYмкiн (канаFаттанарлык, жаксы, exe жаксы). Эр баFаланFан шешiм белгiлi бiр белгiге сэйкес келедь БаFа (балл тYрiндeгi бeлгi) - окушыныц оку процесшщ сандык сипаттамасын Fана кeрсeтeдi.
Байкап отырганымыздай, кейбiр зерттеушiлер бага ^гымын нэтиже (Л.М.Фридман) жэне Yдерiс пен нэтиженщ бiрлiгi (Е.И. Перовский) ретiнде тушцщредц ал кейбiр галымдар осы угымды тYсiндiруде Yдерiстi де, нэтиженi де кeрсетпейдi (В.И. Загвязинский, Т.И. Шамова) (1-кесте).
Бага ¥гымы «багалау» ¥ГЬ1мымен тыгыз байланысты. Бул терминдi тYсiндiретiн зерттеушiлер баганы нэтиже ретiнде карастырып, бага мен багалаудыц ^гымдарын ажыратады.
Б^л жагдайда багалау - окушы эрекетш нормамен, эталонмен салыстыру, сэйкестендiру, аныктау (1-кесте). Ш.А. Амонашвили, F.K. Кожаспирова, Э.М^ханбетжанова, Б.Молдагалиев, О.Ерниязов, Г.Х. Ксенозова, Н.Л. Стефанова, В. Полонский, А.В.Хуторская тэрiздi зерттеушшер «бага» жэне «багалау» деген терминдердi тецдес^редь Берiлген кестеден 2008 жылдан бастап бага жэне багалау аныктамасыныц мэнi мен магынасына взгерiстер ене бастаганын байкаймыз. Ягни, зерттеушiлер багалауга б^рынгыдай белгiлi бiр салыстыру эрекеттерiнен гврi межелеген максатка жетуде окушыныц бойында конструктивтi пшр аркылы белгiлi бiр к¥ВДылыктарды ^алыптастыруга багытталган Yдерiс ретiнде карайтыны байкалады.
Казакстанда 2016-2017 оку жылынан бастап енпзшген критериалды багалаудыц жаца моделше сэйкес, багалау окытушыныц, окушыныц жэне багалаушыныц, соныц iшiнде взiн взi багалаушыныц бiлiм беру жэне окытудыц керi байланысы жэне модификациясын жYзеге асыратын акпаратты камтамасыз ету кызметше жатады. Б^л аныктама Халыкаралык Бакалавриаттыц шецберiнде ^абылданган багалау сипаттамасымен сэйкес келедi [5; 12].
Зерттеулердi талдау нэтижесiнде мектептегi бiлiм берудегi бакылау-багалау кызметш дамытудыц казiрri Yрдiстерi мынадай багыттар бойынша сипатталатынын байкадык:
1) бага белпсш баганыц баска формасымен ауыстыру мYмкiндiгiн iздестiру;
2) бастауыш мектепте бага белгiсiнсiз бiлiм беруге квшу;
3) бес баллдык шкаланы он немесе он екi баллдык шкала бойынша ауыстыру;
4) мектеп окушылары арасында максатты белгiлеу, взiн-взi бакылау, взiн-взi багалауды калыптастыру;
5) окушы жетiстiктерiн вткен нэтижелерiмен салыстыруга багдарлану;
6) окушыларды багалауга ашык талаптар кою жэне критериалды багалауга квшу.
Б^м беру реформасыныц нэтижесшде критериалды багалауга втудiц алгышарттарын зерттеу барысында бес^пайлык багалау жYЙесiнiц нелштен взектiлiгiн жогалтканына мэн берудi жвн кврдш. Отандык зерттеушiлер Ж.Караев, М.Жанпешсова, КЖанпешсова, М.Жадрина, Ж.Кобдикова, Н.Хмель, А.Сейтешов, Г.Уманов, Т.Сабыров, Н.Оразакынова, Г.Жайтапова жэне ресейшк Fалiмдар Ш.А. Амонашвили, С.И. Архангельский, В.П. Беспалько, Т.С. Горбунова, З.Ж. Жанабаев, М.В. Калужская, М.В. Карнаухова, А.А. Каспаржак, А.В. Кочергин, Э.А. Красновский, А.А. Кузнецов, В.П. Мизинцев, О.А. Митина, Б.А. Мукушев, Ю.В. Науменко, А.А. Пинский, В.В. Усанов, М.А. Чошанов, Воронов В.В. жэне баскалардыц зерттеулерi бойынша бес^пайлык баFалау жYЙесiндегi непзп кемшшктер аныкталFан. Егер жекелеп карастырар болсак, мына жаFдайларFа квцiл аударуFа болады:
Баганыц объективс1зд1г1. Барлык зерттеушшер б^л кемшiлiктердi атап втедi. Алайда, ол баFалау жYЙесiмен емес, баFалау процедурасымен байланысты. Мектепте м¥Fалiмшц субъективтi пiкiрiне сYЙенетiн оку жетiстiктерiн сараптамалык баFалау кабылдаетан кезде, б^л кемшiлiктер кез келген баFалау жYЙесiнiц ажырамас белгiсi болады.
Дифференциалдау мYмкiндiгiнiц твмендггг. Калыптаскан тэжiрибеге сэйкес, бес балдык жYЙеде '^рлштердГ'вте сирек пайдалануFа байланысты, колданыста тврт балдык жYЙенiц пайда болуына алып келдi. В. И. Звонников жэне М. Б. Челышкова "бес баллдык шкала" терминiнен мYлдем бас тартады, оны "тврт баллдык"деп атайды. Бшм децгейiн накты белгiлеу мYмкiн еместш м¥Fалiмдердiц "бес минуспен", "тврт плюспен"сиякты негiзгi белгiлерден туындайтын косымша белгiлердi пайдалануына экеледi [6, 54 б].
ЖYйенiц кемшiлiктердi тiзбелеуге багытталуы. Алды^ы катарлы педагогтар баFа белгiсiн сыета алатын мацызды себеп - ол ец мацызды педагогикалык к¥рал ретшде жазалау идеологиясын жYзеге асыратындыFы. Стандартты бесбаллдык баFалау жYЙесiнде барлык назарды жетiстiктерге емес, кателердi бекiтуге шоFырландыратын баFаны кемiту идеясы iске асырылады. Б^л жвнiнде вз ецбектерiнде Ж.Караев жазып кеткен болатын [7; 6].
Баганыц ащпараттыщ щундылыгыныц твмендiгi. Сапалы, мазм^ндык баFадан белгiге вту акпаратты кайтымсыз жоFалтумен бiрге жYредi. "Балл баFалау объектiсiн, яFни алынFан материалды жасырады жэне ол бойынша сапалы талдаусыз окушыныц Yлгерiмi туралы айтуFа болмайды" [8; 56].
Цорытынды баганы шыгарудыц айщын ережестщ жощтыгы. Б^л кемшшк квптеген кактыFыстарFа экеледi, вйткеш бiр жаFдайда м¥Fалiмдер, окушылар жэне ата-аналардыц пiкiрлерi эртYPлi болуы мYмкiн. Осылайша, окушы токсан iшiнде 3, 4, 5 жэне 5 баFаларын алса, корытынды
беспкке Yмiттeнуi мYмкiн. М^атм осы есеп бойынша баска пiкiрдi устана алады. Мундай жаFдайларды тYсiндiрeтiн жаFдайдыц жeтiспeуi муFалiмдi e3 пiкiрiнe CYЙeнe отырып, баFа коюFа мэжбYрлeйдi.
Кез келген баганыц бгрдей салмагы. Кабылдашан практикаFа сэйкес жэне шаFын жауап Yшiн койылFан баFа жэне бакылау жумысы Yшiн койылFан баFа журналда бiрдeй тYрдe кeрсeтiлeдi: бiр цифр. МуFалiмдeр мен окушылар корытынды баFаны есептеу кезвде орташаландыру операциясына жиi жYгiнeдi,бул барлык бeлгiлeрдiц салмаFын тeцeстiрeдi. Дегенмен мэш баFалардыц маFыналык салмаFы айкын бeлeк болады.
Шкаланыц жогарыдан шектелуг. Бесупайлык жуйeдe ец жоFары белп мeтe жаксы" болып табылады. Стандартты шкаланыц кeмeгiмeн пэн бойынша ерекше жeтiстiктeрдi баFалау мYмкiн eмeстiгiн, сондай-ак осыныц салдарынан туындаFан жаксы жэне дарынды окушыларды тeцeстiру жаFдайларын да зерттеушшер де атап eттi.
Сондай-ак зерттеушшер бесупайлык баFалаудыц айтарлыктай сирек немесе мYлдeм eскeрiлмeйтiц кeмшiлiктeрiн де атап erae^ Бул:
- нашар баFалардыц жугi, сeбeбi олар корытынды белпге катты эсер eтiп, оны кейде кайтымсыз тeмeндeтeдi;
- ец сощы сэтте корытынды бeлгiнi "бузу" мYмкiндiгiн бiлдiрeтiн окушы жeтiстiктeрiнiц "сактандыруыныц" болмауы;
- нэтижeнi Fана емес, сонымен катар кYш-жiгeрдi есепке алу жYЙeсiнiц болмауы;
- сабакты босаткан окушыныц оку жeтiстiгiн баFалаудыц тYсiнiксiздiгi;
- бeлгiлeрдi бeкiту жYЙeсiнiц архаикалыгеы. "Осы жуйeнiц элсiз буыны тексеру нэтижелерш есепке алу керек, ал олар кажетп дэрежеде кeрнeкi емес: жеке окушыныц немесе сынып ужымыныц оку динамикасын аныктау Yшiн сынып журналдарын зерттеу жалпы алFанда eтe кeп eцбeктi кажет eтeтiн процесс болып табылады" [9; 103].
Бул кемшшктер бiздiц eлiмiздeгi баFалау жуйесш реформалау Yшiн кажетп жэне жеткшкп себеп болды.
Корыта айтканда, баFалаудыц бес упайлык жэне критериалды жуйесшщ жумыс нeгiздeрiн талдай отырып баFалау жуйeсiнiц сипатына эсер eтeтiн тeрт нeгiзгi факторды аныктауFа мYмкiндiк аламыз: баFалаудыц колданылу саласы, муFалiм мен окушы арасыц^ы карым-катынас, окушыныц окылатын пэнге катынасы жэне оку процесш баскарудыц кажeттi куралдарыныц болуы. Осы баFыт бойынша Fалымдардыц eцбeктeрiн талдаудан бiз баFалаудыц жаца модeлi баFа бeлгiсiнсiз баFалау (калыптастырушы баFалау) мен критерийлерге непзделген бесупайлык баFалауды (жиынтык баFалау) бiрiктiруi оц нэтиже бeруi тиiс деген корытындыFа кeлдiк. С.И. Архангельский былай дeйдi: "оку кызметшщ балдык градациясы - бул мектептеп оку-тэрбие Yрдiсiнiц аFымдаFы нэтижeлeрiн баFалаудыц эбден калыптаскан жэне жeткiлiктi пэрмeндi жYЙeсi. Фундаменталды бeлгiлeрдiц ранжирлеу децгешн накты сипаттау окушы окуыныц объективт кeрсeткiшi мен олардыц eз саласындаFы муFалiмдeр, мамандар бeрeтiн субъeктивтi баллдык баFасы арасындаFы функционалдык байланыстарды iздeу Yшiн занды нeгiз бола алады " [10; 8]. Мундай корытындыта М.В. Карнаухова сиякты баFалау жуйесшщ бeлдi зeрттeушiсi де кeлeдi: "...дидактикалык бакылаудыц дэстYрлi отандык модeлiн жузеге асыру бойынша кeптeгeн эксперименттер оныц iшкi рeзeрвтeрi бар eкeнiн жэне оцтайландыру Yшiн эбден кол жeтiмдi eкeнiн кeрсeттi" [9; 103].
БаFалау жэне бакылау жYЙeсi шeцбeрiндe журпзшген зерттеулер баFалаудыц бесупайлык жYЙeсiнiц кемшшктерш жою, баFалаудыц критериалды жYЙeсiн енпзу жолымен жYргiзiлуi тиiс деген корытынды жасауFа мYмкiндiк бeрeдi. БаFалау урдюш кайта караудыц eзeктiлiгi бiлiм берудщ заманауи мiндeттeрiмeн, бiлiм бeрудiц децгешн хапыкаралык стандарттарды жэне бiлiм берудщ сапасына койылатын талаптарды ескере отырып жоFарылату, бiлiм бeрудiц нэтижeлeрiнiц шынайы болуын камтамасыздау жэне елден тыс жерлерде казакстандык мeктeптeрдiц тYлeктeрiнiц бэсекелеспкке кабiлeттi болуы максатында баFаFа жэне окушыныц оку жетютштерш баFалауFа койылатын бiрыцFай талаптарды жасау кажeттiлiгiмeн аныкталады.
ПайдаланылFан эдебиеттер
1. Ушинский К.Д. Избранные педагогические сочинения. - М.: Учпед-гиз, 1945. - 337 с.
2. Дуйсенбаев А. Ыбырай Алтынсаринныц тэрбиелж муралары // Казахстан мектеб1. - 2016. №11. Б 24 - 27.
3. Ананьев Б.Г. Избранные психологические труды: В 2-х т. Т. II / Под ред. А. А. Бодалева и др. - М.: Педагогика, 1980. - 288 с.
4. Toybazarova N. A., Nazarova G. The modernization of education in Kazakhstan: trends, perspective and problems. Bulletin of National Academy of sciences of the Republic of Kazakhstan. ISSN 1991-3494 Volume 6, Number 376 (2018), p.104-114 https://doi.org/10.32014/2018.2518-1467.33
5. Alexander R. Culture and pedagogy. Wiley-Blackwell. 2001. P.642
6. Жанабаев З.Ж., Мукушев Б.А. Научные основы многоуровневого контроля учебной деятельности // Стандарты и мониторинг в образовании. - 2007. - № 1. - C. 54 - 56.
7. ^араев Ж. Багалау-жазалау болмаса ип // Зерде. - 2004. - №2. - Б. 6-7.
8. Полонский В.М. Оценка знаний школьников. - М.: Знание, 1981. - 96 с. - (Новое в жизни, науке, технике. Сер. «Педагогика и психология»; № 4)
9. Карнаухова М.В. Диверсификация мировой системы оценивания качества образования на рубеже XX -XXI столетий. - Ульяновск: УлГУ, 2006. - 422 с.
10. Архангельский С.И. и др. Обученность - главная переменная шкалы отметок, градации контингента и функции оценивания учителя / С.И. Архангельский, В.П. Мизинцев, А.В. Кочергин. - М.: Знание, 1985. -102 с.
Кесте 1. Автормен к^растырылган.
ИСТОРИЯ И СОВРЕМЕННОЕ СОСТОЯНИЕ ОЦЕНИВАНИЯ КАК ВАЖНОГО КОМПОНЕНТА В ОБРАЗОВАНИИ
С.Ж. Зыкрина1, К.Г. Кожабаев2 1 магистр педагогики, 2 д.п.н., профессор, 1 2 Кокшетауский государственный университет имени Ш.Уалиханова, г.Кокшетау, Казахстан, еmail: sim05z@mail.ru
В данной статье рассматривается история оценивания, как важного компонента содержания образования. Обновления в содержании образования в Республике Казахстан напрямую связаны с изменениями в системе оценивания. Целью статьи является выявление предпосылок для перехода из пятибального оценивания на критериальное оценивание. Для этого авторами сделан анализ трактовок определений «оценивание» и «оценка» в различных педагогических и психологических исследованиях ученых, выделены некоторые основные недостатки пятибальной системы оценивания и даны подробные пояснения. В заключении рассмотрены рекомендации различных исследователей по модернизации системы пятибального оценивания и сделаны выводы об оправданности перехода к модели критериального оценивания.
Ключевые слова: оценка, оценивание, история оценивания, пятибальное оценивание, критериальное оценивание
THE HISTORY AND CURRENT STATE OF ASSESSMENT AS AN IMPORTANT COMPONENT IN EDUCATION
S.Zh. Zykrina1, K. G. Kozhabayev2 1 M.Sc. (Pedagogy) 2 Dr. Sci. (Pedagogy), Professor 1 2 Ualikhanov University, Kokshetau, Kazakhstan, еmail: sim05z@mail.ru
This article discusses the history of assessment as an important component of the content of education. Updates in the content of education in the Republic of Kazakhstan are directly related to changes in the assessment system. The article analyzes the interpretation of the definitions "assessment" and "mark" in various pedagogical and psychological studies of scientists. The advantages and disadvantages of the traditional assessment system are considered while investigating the prerequisites for the introduction of criteria-based assessment. The authors highlight some of the main shortcomings of this system of assessment and give detailed explanations. In conclusion, the recommendations of various researchers on the modernization of the five-point assessment system are given. Conclusions are made on the necessity of transition to the model of criteria-based assessment.
Key words: mark, assessment, history of assessment, five-point system of assessment, criterial assessment
Редакцияга 16.06.2019 кабылданды
