Научная статья на тему 'БЕЗОРИЛИК ЖИНОЯТИНИ ТЕРГОВ ҚИЛИШ БЎЙИЧА АЙРИМ ХОРИЖИЙ МАМЛАКАТЛАР ТАЖРИБАСИ'

БЕЗОРИЛИК ЖИНОЯТИНИ ТЕРГОВ ҚИЛИШ БЎЙИЧА АЙРИМ ХОРИЖИЙ МАМЛАКАТЛАР ТАЖРИБАСИ Текст научной статьи по специальности «Естественные и точные науки»

CC BY
3
1
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Безорилик / гумон қилинувчи / далиллар / хориж тажрибаси / тергов қилиш / жамоат тартиби.

Аннотация научной статьи по естественным и точным наукам, автор научной работы — Нишонов Элдоржон Музафар Ўғли

Мақолада Буюк Британия, Япония, Россия Федерацияси, Ҳиндистон ва Қозоғистон Республикаси каби давлатларнинг безорилик жиноятини тез ва тўлиқ очиш, уни содир этган шахсларнинг айбини фош этиш, бу турдаги жиноятлар юзасидан ариза ва хабар келиб тушганда кечиктириб бўлмас ҳаракатлар, гумон қилинувчи (айбланувчи)ни сўроқ қилиш, ҳодиса содир бўлган жойни кўздан кечириш, далилларга баҳо беришга доир халқаро ҳужжатлар талаблари ўрганилиб, улар асосида миллий қонунчилик нормаларини такомиллаштириш масалалари тадқиқ этилган. Хусусан, АҚШда безорилик жиноятини содир этган гумон қилинувчидан тўғри кўрсатув олишга қаратилган “Беш тактика” деб номланган сўроқ қилиш усулидан ҳамда ҳодиса содир бўлган жойни кўздан кечириш жараёнида инновацион технологиялардан кенг фойдаланилиши, АҚШ ва Буюк Британияда кибер безорилик жинояти учун алоҳида норма мавжудлиги, унинг энг кўп содир этиладиган жойлари ва содир этиш усуллари, шунингдек улар бўйича ўтказиладиган тергов ва процессуал ҳаракатлар ўрганилиб, уларни миллий қонунчилигимизда акс эттириш орқали тергов амалиётига жорий этиш лозимлиги ҳақида хулосага келинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «БЕЗОРИЛИК ЖИНОЯТИНИ ТЕРГОВ ҚИЛИШ БЎЙИЧА АЙРИМ ХОРИЖИЙ МАМЛАКАТЛАР ТАЖРИБАСИ»

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.1 | SJIF = 5.685 www.in-academy.uz

БЕЗОРИЛИК ЖИНОЯТИНИ ТЕРГОВ ЦИЛИШ БУИИЧЛ

АЙРИМ хорижиИ мамлакатлар тлжриблси

Нишонов Элдоржон Музафар ^ли

Узбекистон Республикаси Ички ишлар вазирлиги Академияси Тарбиявий ишларни ташкил этиш ва мукофотлаш булими бош

инспектори

100197, Тошкент шахри, Интизор кучаси, 68-уй E.mail: eldorjon199209@mail.com Илмий мутахассислиги: 12.00.09 - Жиноят процесси. Криминалистика, тезкор-;идирув хукук; ва суд экспертизаси. УУК: 343.593:343.98.068 ORCID: 0009-0004-9898-653Х https://www.doi.org/10.5281/zenodo.10610279

ABSTRACT

ARTICLE INFO

Received: 24th January 2024 Accepted: 30th January 2024 Online: 31th January 2024 KEY WORDS

Ee3opuAUK, ayMOH kuAUHyenu, daAUAAap, xopuw mawpu6acu, mepeoe kuauw, waMoam mapmU6U.

Мацолада Буюк Британия, Япония, Россия Федерацияси, Хиндистон ва Цозогистон Республикаси каби давлатларнинг безорилик жиноятини тез ва тулиц очиш, уни содир этган шахсларнинг айбини фош этиш, бу турдаги жиноятлар юзасидан ариза ва хабар келиб тушганда кечиктириб булмас харакатлар, гумон цилинувчи (айбланувчи)ни суроц цилиш, ходиса содир булган жойни куздан кечириш, далилларга ба%о беришга доир халцаро хужжатлар талаблари урганилиб, улар асосида миллий цонунчилик нормаларини такомиллаштириш масалалари тадциц этилган. Хусусан, АЦШда безорилик жиноятини содир этган гумон цилинувчидан тугри курсатув олишга царатилган "Беш тактика" деб номланган суроц цилиш усулидан хамда ходиса содир булган жойни куздан кечириш жараёнида инновацион технологиялардан кенг фойдаланилиши, АЦШ ва Буюк Британияда кибер безорилик жиноятиучун алоуида норма мавжудлиги, унинг энг куп содир этиладиган жойлари ва содир этиш усуллари, шунингдек улар буйича утказиладиган тергов ва процессуал харакатлар урганилиб, уларни миллий цонунчилигимизда акс эттириш орцали тергов амалиётига жорий этиш лозимлиги хацида хулосага келинган.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2022 йил 28 январдаги ПФ-60-сонли Фармонида мамлакатимизнинг халцаро муносабатлардаги тенг ху;ук;ли субъект сифатидаги ролини ва жах,он х,амжамиятида мамлакатимиз имиджини ошириш тара;;иётимиз стратегиясининг ма;садлари сифатида белгиланди. [1] Шундай экан,

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.1 | SJIF = 5.685 www.in-academy.uz

безорилик жинояти буйича хорижий тажрибани урганиш ва циёсий тахлил цилиш катта ахамиятга эгадир.

Давлатимиз рахбари таъкидлаганидек, бу борада биз х,ар куни изланишда булишимиз, хориждаги илгор тажрибаларни чуцур урганиб, хаётимизни, иш услубимизни янгилашга харакат цилишимиз лозим. [2]

Аксарият тадцицот ишларида хорижий мамлакатлар тажрибасига мурожаат цилиниб, ривожланган мамлакатлар босиб утган ислохотлар босцичи натижасида шаклланган янгиликларни аницлаш ва уларни миллий цонунчилигимизга имплементация цилиш масалаларига эътибор царатилади.

Биз хам илгор хорижий давлатлар тажрибасини урганишни мацсад цилдик. Чунки, хориж давлатларининг тажрибадан утказган самарали амалиётини урганиш ички ишлар органлари тергов булинмалари фаолиятини такомиллаштиришга царатилган ислохотларнинг мантиций давомидир.

Бу борадаги С.Н.Гордеевнинг фикрлари уринли, чунки хорижий давлатлар тажрибасини илмий-асосланган холда тахлил цилиш миллий тизимдаги кучли ва заиф томонларни аницлашга ёрдам беради. [3]

Бундан ташцари, безорилик жиноятини тергов цилиш буйича хорижий мамлакатларнинг ижобий тажрибасини цонунчилигига ва тергов амалиётига жорий этилиши мухим ахамият касб этади. Ривожланган мамлакатларнинг безорилик жиноятини тергов цилиш методикаси ва тушунчасига нисбатан назарий-хуцуций ёндашувларини тахлил цилиш, уларни ушбу турдаги жиноятларни тергов цилиш методикасини, тактикасини илмий ва амалий жихатдан тадциц этиш амалдаги жиноят цонунчилигимизда амал цилинаётган механизм самарадорлигини оширишга таъсир курсатади.

А.Х.Саидовнинг таъбири билан айтганда, циёсий-хуцуций тадциц этиш, бир томондан, чет элда асосий муаммони хал цилишда узини оцлаган фойдали омилларнинг барчасини аницлашга кумаклашса, бошца томондан хориж тажрибасининг салбий томонларини, у ёки бу хуцуций ечимларнинг самарали эмаслигини хисобга олиш учун имконият яратади. [4]

Безорилик жиноятини тергов цилиш сохасида АКШ, Буюк Британия, Венгрия, Жанубий Корея, Ирландия, Испания, Россия Федерацияси, Франция, Хитой, Чехия, Швейцария, Х,индистон каби давлатлар етакчи хисобланса, МДХ давлатларининг тергов амалиётидан хам ижобий жихатларни олиб миллий тергов амалиётига татбиц цилиш безорилик жиноятини фош этиш ва тергов цилишни такомиллаштиришда самарали булади деб хисоблаймиз.

Хориж цонунчилигининг муайян хуцуций шарт-шароитларини урганишда давлатимиз ва жамиятимизга хос хуцуций, ижтимоий ва сиёсий хусусиятлари инобатга олиниши зарур.

Безорилик жиноятларини тергов цилишда илгор хорижий тажрибалардан бир бу шубхасиз АКШ тажрибаси хисобланади. Чунки, АКШда куп йиллар олдин инсон хуцуцларини таъминлаш буйича цатор ишлар амалга оширилган булиб, хозирги кунда инсон хуцуцлари сохасида, хусусан жиноятларни тергов цилиш сохасида бу давлат энг етакчилардан бири хисобланади. Буни цуйидагиларда куриш мумкин:

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.1 | SJIF = 5.685 www.in-academy.uz

биринчидан, АКШда куп йиллик фуцароларнинг тинчлиги ва хавфсизлиги деган тушунчалар цадриятга айланган (буни биз мархум жиноятчи Жорж Флойднинг уни ушлаш чогида улдирилиши мисоли курсак хам булади). [5]

иккинчидан, фуцаролар ва давлат органларида хуцуций маданиятнинг тарихий шаклланганлиги;

учинчидан, жиноятларни тергов цилиш сохасига фан нуцтаи назаридан ёндашилиши;

туртинчидан, безорилик жиноятларини тергов цилишда илм-фан техникаларидан фойдаланиши.

М.З.Зиёдуллаевнинг фикрича АКШ полицияси европа давлатларида мавжуд булган тизимлардан "пастдан юцорига цараб" шаклланганлиги билан фарц цилади. [6]

АКШда безорилик жиноятини содир этган гумон цилинувчидан тугри курсатув олишда "Суроццилишда гумон цилинувчини сизга царашга мажбур циладиган 5 тактика" деб номланган суроц цилиш усули цулланилади. Унга кура, терговчи суроц цилинаётган гумон цилинувчига "менга царанг" дейишнинг урнига унинг душманона муносабатини камайтириш ва улар хацицатни айтиши мумкин булган психологик мухит урнатиш учун цуйидаги бешта тактика цулланилади.

биринчи тактика, гумон цилинувчига фазовий савол бериш. Фазовий савол - гумон цилинувчи осонлик билан "ха" деб жавоб бериши мумкин булган савол. Масалан, "Сизга савол бера оламанми?", "Хеч ким мукаммал эмас деган фикрга цушиласизми?", "Хаётда хаммамиз хато циламиз, тугрими?", Агар гумон цилинувчи жиноят содир этишдан олдин спиртли ичимлик истеъмол цилган булса, у холда бу каби саволларни цуйидагича бериш мумкин: "Майк, агар бизда озгина спиртли ичимлик ичиш керак булса, биз одатда хеч цачон цилмаган нарсаларни цилишимиз ёки айтишимиз мумкин деган фикрга цушиласизми, тугрими?", "Бир оз куп ичганимда бошцача харакат цилганимни биламан ва бу хаммамизда содир булади, тугрими?" ушбу ва шунга ухшаш саволларга гумон цилинувчига нозик таъсир цилади ва унинг терговчи билан психологик алоца урнатишига сабаб булади;

Мазкур тактикада берилаётган саволлар йуналтирувчи саволлар сирасига кирса-да, бу саволлар гумон цилинувчи (айбланувчи)ни суроц цилишдан олдин, у билан психологик алоца урнатиш учун мухим хисобланади.

иккинчи тактика, овоз охангни узгартириш - юмшоц ва секинроц гапириш. Терговчининг овоз охангини узгартириши гумон цилинувчи фикрида рахм-шафцат ва самимийликни шакллантиради;

учинчи тактика, гумон цилинувчига яцинлашиш. Терговчи ва гумон цилинувчи орасидаги масофа мухим ахамиятга эга. Аксарият суроцлар терговчининг гумон цилинувчининг тугридан-тугри, одатда "ижтимоий масофа" деб аталадиган тахминан беш метр (хонанинг кенглигидан келиб чицса хам булади) нарида утириши билан бошланади. Агар суроц пайтида гумон цилинувчи бошца томонга царай бошласа, эътиборни цайтаришнинг яна бошца бир самарали тактикаси гумон цилинувчига бироз яцинлашишдир. Креслода бир неча метр олдинга силжиш терговчини ижтимоий зонадан шахсий зонага утказади. Гумон цилинувчи бу узгаришни сезади ва одатда терговчига царайди;

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.1 | SJIF = 5.685 www.in-academy.uz

туртинчи тактика, мавзуни ихчамлаштириш. Мавзуни ишлаб чи;иш жараёнида гумон килинувчига таклиф киладиган психологик ва ахло;ий асосларни умумлаштириш буйича аксарият холатларда гумон килинувчини мурожаатимизга эътиборини каратишга ва куз билан ало;ани тиклашга олиб келади.

бешинчи тактика, куз билан ало;а килишга харакат килиш. Гапираётганда гумон килинувчига карасангиз, унга хурмат ва ишонч билдирасиз. Гумон килинувчи терговчи билан куз ало;асини узганда, терговчи стулда олдинга эгилиб, куз билан ало;ани тиклаш учун унинг кузига ;араши лозим. Секин-аста тик холатга ;айтиш у билан алокани саклаб туришга олиб келади.

Ушбу тактикаларнинг хар кандай сони гумон килинувчини терговчи билан куз билан алока килишига ундайди. Ушбу тактикалар кулланилганида, улар терговчини тинглашади ва хакикатни айтиш уларнинг манфаатларига мос келишини уйлайди. Ушбу тактикаларни барчасини куллаш хамда гумон килинувчига одоб ва хурмат билан муносабатда булиши мухимдир. [7]

АКШда безорилик буйича ходиса содир булган жойни куздан кечириш учун махсус сертификатларга эга булган терговчилар мавжуд булиб, улар куйидагича таснифланган: жиноят жойи буйича сертификатланган терговчи; жиноят жойи буйича сертификатланган тахлилчи; жиноят жойини кайта куриш буйича сертификатланган шахс; жиноят жойи буйича сертификатланган катта тахлилчи.

АКШда безорилик жинояти буйича ходиса содир булган жойни куздан кечириш куйидаги кетма-кетликда амалга оширилади:

Ходиса жойининг чегарасини аницлаш. Ушбу боскичда терговчи дастлаб ходиса жойининг "фокус нуктаси"ни ва унинг асосий майдонини аниклайди. "Фокус нукта"дан келиб чикиб, терговчилар мавжуд булиши мумкин булган барча тегишли моддий далилларни уз ичига олиши мумкин булган каттарок худудни ажратиб оладилар. Чунки, далилларни йук килинганлигини ёки шикастланганлигини аниклашдан кура ходиса жойини куздан кечириш жараёнида кискартиришни афзал килишади.

Хавфсизликни урнатиш. Терговчининг фикрига кура, ходиса жойига кирган ёки ундан чиккан хар бир шахс ходиса жойига материал кушади ёки олиб ташлайди. Шунинг учун худудни тезда химоя килиш мухимдир. Ходиса жойини киришни назорат килиш учун сарик рангли лента ёки бошка воситалар билан химоя килиш лозим.

Режалаштириш, мулоцот цилиш ва мувофицлаштириш. Терговчилар ходиса содир булган жойни куздан кечиришдан олдин биринчи навбатда содир этилган хукукбузарлик турига оид назарияни ишлаб чикишлари керак. Чунки, жиноят турини билиш терговчиларга мавжуд булиши мумкин булган далилларни олдиндан билишга ёрдам беради. Бу гувохлар ёки бошка манфаатдор шахслардан маълумот туплашни талаб килиши мумкин. Ушбу маълумотларга асосланиб, ходиса жойидаги терговчи об-хаво шароити, кун вакти ва бошка омилларни хисобга олган холда далиллар туплаш стратегиясини ишлаб чикади.

Бирламчи текширувни утказиш. Далилларни туплашга устувор ахамият бериш учун ходиса жойининг дастлабки текшируви утказилади. Ушбу текширув давомида

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.1 | SJIF = 5.685 www.in-academy.uz

етакчи терговчи далилларни аницлайди, намуналар олади ва ходиса жоии хамда далилларнинг фотосуратларини олади.

Ходиса жойини хужжатлаштириш ва цайта ишлаш. Терговчи режага эга булган холда ходиса жойи буйича исботловчи далилларни туплаган холда ходиса жоИини пухта, мувофицлаштирилган текширишни амалга оширади. Бу жараён рацамли ва видеокамералар, агар мавжуд булса 3Д сканер ёрдамида куздан кечирилади. Далилларни туплаш жараёнида "3Д сканер" имкониятларидан кенг фойдаланиш далилларни топиш ва олишга катта ёрдам беради.

Иккиламчи куздан кечиришутказиш. Ходиса жойи тулиц куздан кечирилганлигига ишонч хосил цилиш учун сифат назорати босцичи сифатида худуднинг иккинчи текшируви утказилади.

Далилларни ёзиб олиш ва сацлаш. Барча далиллар хисобга олинганлигига ишонч хосил цилиш учун инвентаризация журнали тузилади. Журналга цайд этилган тавсифлар ходиса жойидан олинган далилларнинг фотосурати ва ходиса содир булган жой баённомасига киритилган тавсифга мос булиши керак. Масалан, агар цурол топилган булса, журналдаги уцотар цуролнинг серия рацами ходиса жойидан олинган фотосуратда курсатилган серия рацамига мос келиши керак. [8]

АКШнинг Миссури жанубий штати университети, жиноий адлия профессори Грег Дагнаннинг тадцицотлари бизни цизицтирди. У узининг 16 йиллик тадцицотлари натижасида безорилик буйича ходиса содир булган жойни куздан кечиришни уч даражали цидирувга ажратган. [9]

Биринчи даражали цидирув. Бу энг асосий ва юзаки цидирув булиб, унда жиноят содир булган жойни текширув учун энг самарали булган цидирув схемаси танланади. Масалан, кичкина квартира учун "зона" цидирув, катта очиц майдон учун эса "тор" цидирув танланиши мумкин. Бунда бир цидирув йуналишини икки офицер навбатма-навбат амалга оширади. Шунда бошца кузлар хар бир цидирувни куриб чицади. Ушбу цидирувда ходиса жойидаги хеч нарсага тегилмасдан, ходиса жойида хеч цандай объектни харакатлантирмасдан аницланиши мумкин булган далиллар изланади. Топилган барча далиллар олиниб, цадоцланганидан сунг иккинчи даражали цидирувга утиш мумкин.

Иккинчи даражали цидирув. Ходиса содир булган жой яхлитлиги сацлаб цолинади. Бунда хонадаги мебелларнинг эшиклари очилади, мебеллар остки цисмлари цидирилади, баъзи бир тортмалар эшиклари очилиши мумкин. Бунда иккинчи даражали далиллар цидирилади ва расмийлаштирилади. Сунг учинчи даражали цидирувга утилади.

Учинчи даражали цидирув. Бунда ходиса жойидаги хар битта нарса текширилади. Шкаф ва мебелларнинг ичидаги барча нарса ва буюмлар, унинг чунтакларигача куриб чицилади. Топилган барча нарса ва буюмлар расмийлаштирилади.

Эътиборли жихати шундаки, АКШда нафацат безорилик учун, балки кибербезорилик учун хам жиноий жавобгарлик белгиланган.

Кибербезорилик - бу мобиль телефон ва бошца цурилмалар орцали онлайн тарзда содир буладиган безорилик.

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.1 | SJIF = 5.685 www.in-academy.uz

Кибербезорилик бошка биров хакида салбий, зарарли, ёлгон ёки шафкатсиз хабар юбориш ёки улашиш киради. Бу шармандалик ёки камситишга олиб келадиган бошка биров хакидаги шахсий маълумотларни алмашишни хам уз ичига олади.

Таулиллардан маълум булдики, кибербезорилик цуйидаги жойларда энг куп содир этилади:

"Facebook", "Instagram", "Snapchat" "Tik Tok" каби ижтимоий тармоклар;

Мобиль ёки планшет курилмаларида матнли хабар юбориш ва хабар алмашиш иловалари;

Интернет оркали тезкор хабар алмашиш, тугридан-тугри хабар алмашиш ва онлайн сухбат;

Онлайн форумлар ва сухбат хоналари;

Электрон почта.

Кибербезорилик цуйидагиусулларда содир этилади:

интернетда кимдир хакида ёмон, хафа киливчи ёки уятли шархлар хамда миш-мишларни жойлаштириш;

бирор кишини хафа килиш учун тахдид килиш ёки узини улдиришни айтиш;

шахсни ранжитувчи расм ёки видеони жойлаштириш;

бошка биров хакидаги шахсий ёки ёлгон маълумотларни жойлаштириш учун интернетда узини бошка одамдек курсатиш;

хар кандай ирк, дин, этник келиб чикиш ёки бошка шахсий хусусиятлар хакида ёмон ёки нафратли исмлар хамда шархларни интернетда жойлаштириш;

кимдир хакида ёмон веб-сайт яратиш;

бирор бир шахсдан касос олиш максадида шахснинг шахсий маълумотларини, шу жумладан манзиллари, ижтимоий химояси, кредит картаси ва телефон ракамлари, хаводаларини очик килиш оркали шахсий хаётига тахдид килиш. [10]

Назаримизда бугунги ижтимоий тармоклар ривижланган замонда мамлакатимизда хам кибербезорилик учун жавобгарлик белгиланиши максадга мувофик.

Хиндистон тажрибасини урганиш ва уни тергов амалиётига жорий этиш мухим ахамиятга эгадир. Чунки, Хиндистонда тергов жараёни 1996 йилда кабул килинган Жиноят-процессуал ва тергов конунининг амалиёт кодекси доирасида амалга оширилади.

Тергов амалиётига кура безорилик хакида полицияга хабар келиб тушган такдирда, терговчи аввало куйидагиларни аниклаши лозим: тахдид, хавф ва зарар аниклаш; гумон килинувчи шахсни аниклаш; ходиса содир булган жойни аниклаб, уни куриклаш чораларини куриш; далилларни аниклаш ва саклаш; аслида нима булганлигини аниклаш; ёрдамга мухтож булганларга биринчи тиббий ёрдам курсатиш; безориликнинг сабабларини аниклаш ва унга бархам бериш.

Жиноят-процессуал ва тергов конунининг амалиёт кодексида олтин соат тушунчаси мавжуд.

Олтин соат - бу хукукбузарлик ёки ходиса тугрисида хабар берилганидан сунг дархол ижобий чора куриш керак булган давр. Бунда яширилиши, йукотилиши, шикастланиши, узгартирилиши ёки йук килиниши мумкин булган материалларни

é

Ws,

HHMa Mai^yM HHMa HOMai^yM Mo^apo^ap MyBO^H^^HK^ap

HuMa

^anoH

Kaepga

HuMa ynyH

^aHa;acura

TeproBHH^ap Ma3Kyp ^opMy^a^H $H.flbTpgaH ^ofiga^aHraH xo.flga ^hhoat höh 6yHHHa maxcHH anö^amra ga^H^ap eTap^HMH ëKH HyK^uruHH aHHK^am öu^aH öupra ^hhoat umugaru öym^HK^apHH ëKH KeHHHru TeproB xapaKaTflapH aHHK^am^apH MyMKHH. [12]

Ha3apHMH3ga ymöy aMa^HëTHH MaM^aKaTHMH3 hhkh um^ap opraH^apugaru TeproB öy^HHMa^apu ^ao^HATuga x,aM ^opufi ^u^um caMapa^H öy^agu.

poccha Oegepaцннcнga öup rypyx maxc^ap TOMOHugaH cogup этн^гaн 6e3opu^HKHH TeproB ^H^umga K;yHHgarH.flap aHHK^aHumu ^03HM:

^aöp^aHyBHH khm?, yHHHr maxcHHH TaBcu^oBHH xo^aT^ap (^aöp^aHyBHHHH Ba yHHHr TaHum^apuHH cypo; rçu^um);

ryMoH ^H^HHyBHH khm?, yHHHr maxcHHH TaBcu^oBHu xo^aT^ap (ryMoH ;H.AHHyBHHHH Ba ^aöp^aHyBHHHH cypo; ^u^um);

^aöp^aHyBHH Ba afiö^aHyBHH^ap ypTacuga MyHocaöaT^ap ;aHgafi öy^raH (^aöp^aHyBHH, afiö^aHyBHH Ba ryBox^apHH cypo; ^u^um);

^aöp^aHyBHura eTKa3H^raH MyflKHH 3HëH Mu;gopu (^aöp^aHyBHHHH cypo; Ba

cygra oug öaxo^am экcпepтнзacннн TafiuH^am);

^aöp^aHyBHH TaHacuga TaH ^apoxaT^apu MaB^yg^uru (ryBox^aHTupum Ba cyg-th66hh экcпepтнзacннн TafiuH^am);

^aöp^aHyBHura 3apap eTKa3H^raH^uruHH KHMgup KypraHMH (ryBox^apHH cypo;

ryMoH ;u^HHyBHHHHHr um ëKH amam ^ofiuga 6e3opu^HKHH cogup этнmga ^ofiga^aHH^raH Hapca Ba öyroM^ap öopMH (ym^aö Typum, THHTyB, maxcufi THHTyB Ba o^uö Kyfium);

^aMHHTga ropum-Typum ;ouga^apuHH öy3um HHMaga HaMoëH öy^gu (xoguca cogup öy^raH ^ohhh Ky3gaH Kenupum, ^aöp^aHyBHH Ba ryBox^apHH cypo;

y3raHHHr My^Kura 3apap eTKa3H^raHMH (xoguca cogup öy^raH ^ohhh Ky3gaH Kenupum Ba ryBox^apHH cypo;

öupoBHHHr My^Kura mHKacT eTKa3um ëKH Hoöyg ;u^umgaH Ma;cag HHMa эgн (xoguca ^ohhhh Ky3gaH Kenupum, ^aöp^aHyBHH Ba ryBox^apHH cypo;

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.1 | SJIF = 5.685 www.in-academy.uz

безориликни содир этиш ва яшириш учун кандай харакатлар килинган (ходиса жойини куздан кечириш, жиноий гурух аъзоларини сурок килиш, гувохларни сурок килиш);

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

безорилик содир этилишидан олдин кандай ходисалар содир булди (гумон килинувчи ва гувохларни сурок килиш);

безориликни курган гувохлар мавжудми (жабрланувчини сурок килиш); безорилик содир этилган жой ёки унинг атрофида видеокузатув воситалари мавжудлиги;

безориликни ким содир этган (жабрланувчи ва гувохларни сурок килиш, ходиса жойини куздан кечириш, видеокузатув воситаларини куздан кечириш);

безориликни бир гурух шахслар томонидан содир этилганлиги хакида белгилар мавжудми (ходиса жойини куздан кечириш, жабрланувчи ва гувохларни сурок килиш);

ходиса жойида жиноят содир этган шахсни аниклаш учун излар мавжудми (ходиса жойини куздан кечириш, махсус билимлардан фойдаланиш);

айбнинг шакли ва безорилик мотиви кандай (ходиса жойини куздан кечириш, гумон килинувчи ва гувохларни сурок килиш);

безорилик иштирокчилари орасида ролларни таксимлаш мавжудми (гувохлар ва жиноий гурух аъзоларини сурок килиш);

безорилик содир этилганда жиноий гурух аъзоларининг хар бири томонидан кандай аник харакатлар амалга оширилди (жабрланувчи, гувох ва жиноий гурух аъзоларини сурок килиш). [13]

Безориликка карши курашишда Япония тажрибаси бизнинг диккатимизни узига тортди. Хусусан, Японияда 2023 йил 28 сентябрда "Безориликнинг олдини олиш буйича чора-тадбирларни рагбатлантириш тугрисида"ги Конун кабул килинган. Мазкур конун факатгина кучаларда, яъни жамоат жойларида содир этиладиган безориликни эмас, балки укув даргохларида хам содир этилиши мумкин булган безориликларни олдини олишга хизмат килади.

Сейшел оролларининг пойтахти Викторияда "Броди конуни" номи билан танилган зуравонликка карши курашиш конуни 2011 йил июль ойида бошланган ва жиддий зуравонликни 10 йилгача озодликдан махрум килиш жазоси билан жазоланадиган жиноятга айлантирган конун хисобланади. Конуннинг бундай номланишига уз иш жойида тинимсиз зуравонликка дучор булган ёш аёл уз жонига касд килганидан сунг жорий этилган. Хозирда безориликдан жабр курган одамлар учун 24 соат давомида 1800 819 817 раками оркали маслахат ва ёрдам курсатиш йулга куйилган. Мазкур конун жамиятдаги зуравонликнинг барча шаклларига, жумладан, жисмоний зуравонлик, психологик зуравонлик, огзаки зуравонлик хамда кибербезориликка нисбатан кулланилади. Эътиборли жихати эса, ушбу конун жамиятнинг исталган жойида, масалан, иш жойлари, мактаблар, спорт клублари ва интернетда, шу жумладан ижтимоий тармок сайтларида содир буладиган безориликка нисбатан кулланилади.

[14]

Хулоса урнида шуни айтишимиз мумкинки, юкоридаги давлатларда безориликни тергов килиш борасида катта фарк мавжуд эмас. Тергов килишнинг самарадорлиги аксарият холатларда терговчининг касбий махоратига, махсус билим ва замонавий фан-

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.1 | SJIF = 5.685 www.in-academy.uz

технологиялар юту;ларидан фойдалана олишига богли;дир. Шундай экан, ю;оридаги давлатларнинг илгор тажрибаларини ва ижобий жих,атларни урганиш ва тергов амалиётига татби; этиш самарали булади.

References:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2022 йил 28 январдаги "2022-2026 йилларгамулжалланган Янги Узбекистоннинг тараккиёт стратегияси тугрисидаги" ПФ-60 сонли Фармони. https://lex.uz/

2. Узбекистон Республикаси Президенти Ш.Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси.20.12.2022. https://president.uz/uz/lists/view/5774

3. Гордеев С. Н. Организация розыскной работы правоохранительных органов (зарубежный опыт) // Журнал зарубежного законодательства и сравнительного правоведения. 2016. № 3. С. 141.

4. Саидов А.Х. Сравнительное правоведение (основные правовые системы современности): Учебник для вузов. - М., 2000. - С. 36-37.

5. History of Black Lives Matter. URL: https://ru.wikipedia.org/wiki/Black Lives Matter.

6. Зиядуллаев М.З. Зарубежный опыт системы охраны общественного порядка и профилактики правонарушений в населенных пунктах// Журнал зарубежного законодательства и сравнительного правоведения. 2017. № . С. 43.

7. Investigations/articles/5-tactics-to-get-a-suspect-to-look-at-you-during-an-interrogation. Электрон манба: https://www.police1.com. Мурожаат килинган сана: 22.08.2023 йил

8. https://www.forensicsciencesimplified.org/csi/how.html

9. https://www.crime-scene-investigator.net/SearchingStages.html

10. https://www.stopbullying.gov/cyberbullying/cyberbullying-tactics

11. https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attach ment data/file/ 447967/code-of-practice-approved.pdf

12. https://www.college.police.uk/app/investigation/investigation-process

13. А.Е. Мукажонов "Использование программно-целевого метода в процессе расследования хулиганства, совершенного группой лиц", Вестник Краснодарского Университета Мвд России 2019 г.

14. https://www.justice.vic.gov.au/saynotobullying

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.