Научная статья на тему 'БЕЛБОҒЛИ КУРАШЧИЛАРДА КУЧ ҚОБИЛИЯТИНИ ИЗОКИНЕТИК МАШҚЛАР ҲАМДА МИЛЛИЙ ҲАРАКАТЛИ ЎЙИНЛАР ЁРДАМИДА РИВОЖЛАНТИРИШ ВА УНИ КОМПЬЮТЕРЛАШТИРИЛГАН ЎЛЧОВ УСКУНАСИ АСОСИДА БАҲОЛАШ УСЛУБИЯТИ'

БЕЛБОҒЛИ КУРАШЧИЛАРДА КУЧ ҚОБИЛИЯТИНИ ИЗОКИНЕТИК МАШҚЛАР ҲАМДА МИЛЛИЙ ҲАРАКАТЛИ ЎЙИНЛАР ЁРДАМИДА РИВОЖЛАНТИРИШ ВА УНИ КОМПЬЮТЕРЛАШТИРИЛГАН ЎЛЧОВ УСКУНАСИ АСОСИДА БАҲОЛАШ УСЛУБИЯТИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
39
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ЖИСМОНИЙ СИФАТЛАР / ТЕХНИК ТАКТИК УСУЛЛАР / ЖИСМОНИЙ ВА ТЕХНИК ТАКТИК ТАЙЁРГАРЛИК / БЕЛБОғЛИ КУРАШЧИЛАР / КУЧ ВА КУЧЛАНИШ ТУРЛАРИ / ТАЙЁРГАРЛИК ЦИКЛЛАРИ / МАКСИМАЛ КУЧ КЎРСАТКИЧЛАРИ / КУЧ ЧИДАМКОРЛИГИ / ПУЛЬСОМЕТРИК қИЙМАТ / БРУСЪЯ / ИЗОКИНЕТИК МАШқЛАР / КОМПЬЮТЕРЛАШТИРИЛГАН ЎЛЧОВ УСКУНАСИ / БАҲОЛАШ МЕТОДИКАСИ

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Мирзанов Шерзод Сирлибоевич, Мирзанов Шодиёр Сирлибоевич

Ушбу мақолада белбоғли курашчиларда куч қобилиятини изокинетик машқлар хамда миллий ҳаракатли ўйинлар ёрдамида ривожлантириш ва уни компьютерлаштирилган ўлчов ускунаси асосида баҳолаш услубияти ҳамда педагогик тажрибаларда олинган натижалар асосида юқори малакали белбоғли курашчилар ўқув машғулотларни мақсадли такомиллаштиришнинг янги воситалари ва дастури ишлаб чиқилган ва уларни қўллашнинг илмий аҳамияти очиб берилган.В данной статье разработаны новые средства и программы развития борцов на поясах высокой квалификации с использованием изокинетических упражнений и их оценка на основе компьютеризированной измерительной аппаратуры и результатов педагогических экспериментов, а также раскрыта научная значимость их применения.This article develops new tools and programs for the development of high skilled belt wrestlers using isokinetic exercises and their assessment on the basis of computerized measurement equipment and the results of pedagogical experiments, and reveals the scientific significance of their application.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «БЕЛБОҒЛИ КУРАШЧИЛАРДА КУЧ ҚОБИЛИЯТИНИ ИЗОКИНЕТИК МАШҚЛАР ҲАМДА МИЛЛИЙ ҲАРАКАТЛИ ЎЙИНЛАР ЁРДАМИДА РИВОЖЛАНТИРИШ ВА УНИ КОМПЬЮТЕРЛАШТИРИЛГАН ЎЛЧОВ УСКУНАСИ АСОСИДА БАҲОЛАШ УСЛУБИЯТИ»

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

Педагогика фанлари буйича фалсафа доктори (PhD) профессор в.б. Ш.С. МИРЗАНОВ1

Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети, Чирчик шадри, Узбекистон

Укитувчи

Ш.С. МИРЗАНОВ2

2Абдулла Крдирий номли Жиззах давлат педагогика институти

Жиззах шадри, Узбекистон

Муаллиф билан богланиш учун:

ret.0210@mail.ru

БЕЛБОГЛИ КУРАШЧИЛАРДА КУЧ ЦОБИЛИЯТИНИ ИЗОКИНЕТИК МАШКДАР ХДМДА МИЛЛИЙ ХДРАКАТЛИ УЙИНЛАР ЁРДАМИДА РИВОЖЛАНТИРИШ ВА УНИ КОМПЬЮТЕРЛАШТИРИЛГАН УЛЧОВ УСКУНАСИ АСОСИДА БАДОЛАШ УСЛУБИЯТИ

Аннотация

Annotation

В данной статье разработаны новые средства и программы развития борцов на поясах высокой квалификации с использованием изокинетических упражнений и их оценка на основе компьютеризированной измерительной аппаратуры и результатов педагогических экспериментов, а также раскрыта научная значимость их применения.

Ключевые слова: физические качества, технико-тактические приемы, физическая и технико-тактическая подготовка, борцы на поясах, виды силы и напряжения, тренировочные циклы, максимально силовые показатели, силовая выносливость, пульсометрическая величина, бревно, изокинетические упражнения, компьютеризированная измерительная аппаратура, методика оценки.

Ушбу маколада белбогли курашчиларда куч кобилиятини изокинетик машклар хамда миллий ^аракатли уйинлар ёрдамида ривожлантириш ва уни компьютерлаштирилган улчов ускунаси асосида ба^олаш услубияти хдмда педагогик тажрибаларда олинган натижалар асосида юкори малакали белбогли курашчилар укув-машгулотларни максадли такомиллаштиришнинг янги воситалари ва дастури ишлаб чикилган ва уларни куллашнинг илмий а^амияти очиб берилган.

Калит сузлар: жисмоний сифатлар, техник-тактик усуллар, жисмоний ва техник-тактик тайёргарлик, белбогли курашчилар, куч ва кучланиш турлари, тайёргарлик цикллари, максимал куч курсаткичлари, куч чидамкорлиги, пульсометрик циймат, брусъя, изокинетик машцлар, компьютерлаштирилган улчов ускунаси, бацолаш методикаси.

This article develops new tools and programs for the development of high-skilled belt wrestlers using isokinetic exercises and their assessment on the basis of computerized measurement equipment and the results of pedagogical experiments, and reveals the scientific significance of their application.

Keywords: physical qualities, technical-tactical methods, physical and technical-tactical training, belt wrestlers, types of force and tension, training cycles, maximum strength performance, strength endurance, pulsometric value, beam, isokinetic exercises, computerized measuring equipment, evaluation methodology.

Мавзунинг долзарблиги. Жадон ареналарида белбогли кураш буйича утказилаётган мусобакалар ракобатнинг кескинлашиб бориши ва мазкур спорт турини Олимпиада уйинлари дастурига киритиш буйича ташкилий ишлар, юртимизда юкори малакали, истеъдодли ва ракобатбардош белбогли курашчилар тайёрлашга ихтисослаштирилган илмий-технологик мактаб яратиш, машгулот юкламаларини шугул-ланувчилар ёши, жинси, функционал ва жисмоний имкониятларига караб куллаш методикасини ишлаб чикиш, техник-тактик усулларга ургатиш жараёнида илгор инновацион технологиялардан фойдаланишни талаб этади. Бугунги кунда, бу борада бир катор ил-мий ишлар амалга оширилган булсада, аммо ушбу манбаларда белбогли курашда кулланиладиган асосий техник-тактик усуллар энергетикасини таъминловчи устувор жисмоний сифатлар, айникса куч ва кучланиш турлари, уларни ривожлантириш ва бадолаш техно-логияси илмий жидатдан етарлича очиб берилмаган.

Дунё олимлари томонидан малакали белбогли курашчиларни тайёрлаш тизимининг жисмоний ва техник-тактик жидатларини илмий ташкил килиш ва юкламалар меъёрлари деярли ишлаб чикилмаган. Миллий ва умуминсоний кадрият дисобланган бел-

богли кураш халкларимизни, айникса ёшларимизни маънавий-маданий, адлокий-тарбиявий, жисмоний ва ватанпарварлик рудида тарбиялашга хизмат килиб келмокда. Белбогли кураш бугунги кунда нафакат ватанимиз буйлаб, балки жадон микёсида хам кенг таркалмокда.

Шу билан бирга, белбогли курашда кулланилади-ган барча усуллар механикасини, энергетикаси ва са-марадорлигини таъминловчи махсус куч ва кучланиш турлари (изотоник, изометрик, изокинетик), уларни ихтисослаштирилган изокинетик машклар, даракатли уйинлар ва замонавий тренажёрлар ёрдамида шакл-лантириш афзаллиги урганилмаган. Ушбу сифатлар даражаси ва унинг функционал кийматини объектив бадолашга мулжалланган инновацион улчов ускуна-лари яратилмаган. Юкорида келтирилган тадлилий маълумотлар, бу борада илмий тадкикотларнинг етарли эмаслигини курсатади ва юкори малакали белбогли курашчиларни тайёрлашда машгулот си-фатини ошириш учун куч ва кучланиш турларини самамарадорлигини ошириш юзасидан махсус спорт ускунасини, дастур ва махсус изокинетик машклар мажмуасини ишлаб чикиш ва уларни амалиётда синаб куриш ута долзарб масала эканлигини тасдиклайди.

см см о см

го га t

0 Q. W

1

с го

№1-2022

www.fansports.uz

15

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

см см о см

го га

0

ю

1

Тадкикотнинг илмий ахамияти шундан иборатки, педагогик тажрибаларда олинган натижалар асосида юкори малакали белбогли курашчилар укув-машгу-лотларини максадли такомиллаштиришнинг янги воситалари ва дастури ишлаб чикилди ва уларни кул-лашнинг илмий ахамияти очиб берилди. Илк бора куч сифатларини (максимал, "портловчи", тезкор-куч ва куч чидамлилиги) ва мушак кучланишлари турларини (изотоник, изокинетик, изометрик кучланишларни) ривожлантиришга йуналтирилган махсус ишлаб чикилган компьютерлаштирилган "ПДСКБ-Шеър" улчов ускунасини ва изокинетик машклар ва харакат-ли уйинлар мажмуаларини самарадорлиги аникланди. Олинган маълумотлар спорт кураши назарияси ва амалиёти сохасининг назарий билимларини бойитади ва кенгайтиради.

Белбогли курашчиларга хос куч ва кучланиш турлари буйича урганилган тадкикот натижалари, бир катор тест юкламаларининг фукционал кий-мати, айникса, ушбу жисмоний сифатларни ком-пьютерлаштирилган ва сенсор радиосигнал оркали ишончли ахборот берувчи бахолаш улчов ускунаси ёрдамида олинган натижалар максимал, "портловчи", динамик ва статик куч компонентлари, шу жумладан мос равишдаги мушакларнинг изотоник, изометрик, изокинетик тартибда кучланиш механикаси ва энерге-тикаси хакидаги илмий-назарий билимлар доирасини кенгайтиради.

Тадкикотнинг амалий ахамияти шундан иборатки, юкори малакали белбогли курашчиларга хос булган "пастга босиш", "юкорига кутариш (вертикал)" усулларини бажаришга сарфланадиган "портловчи" ва максимал куч микдорини аниклаш услубияти ишлаб чикилди, ушбу сифатларни яхшиланиши мусобака фаолиятининг натижавийлигини ошириш имконини берди.

Аммо таъкидлаш жоизки, белбогли кураш ама-лиётида куч ва кучланиш турларини махсус трена-жёрларда ижро этиладиган изокинетик машклар ёрдамида ривожлантириш ва уларни объектив ахбо-рот берувчи инновацион улчов ускуналари асосида бахолаш чоралари деярли жорий этилмаган. Биз ана шу вазиятни эътиборга олган холда 2018 йилнинг январь-ноябрь ойларида утказилган (биринчи боскич) педагогик тажрибанинг иккинчи боскичида (2019 йилнинг январь-март ойлари) хар бири 12 нафардан иборат назорат ва тажриба гурухларига мансуб 73 кг вазн тоифасидаги юкори малакали белбогли кураш-чиларда портловчи ва максимал куч сифатларини муаллиф томонидан яратилган тезкор ахборот берувчи ва уни хотирада сакловчи компьютерлаштирилган "ПДСКБ-Шеър" улчов ускунаси ёрдамида бахолаш услубиятини синовдан утказдик.

Тажриба натижаларидан маълум булдики, ускуна "рамасини" (белбогни) силтаб юкорига кутариш ва силтаб пастга босиш оркали портловчи кучни, уни аста имкон борича юкорига кутариш ва имкон борича пастга босиш оркали максимал кучни бахолаш кур-саткичлари шу ускуна таблосида хамда компьютер мониторида акс этиши ва ахборотни хотирада сакла-

ниши исботланди.

Утказилган синов натижалари шуни курсатдики, педагогик тажриба жараёнида анъанавий машгулот-ларда шугулланишни давом эттириб борган НГда "рамани" юкорига силтаб кутариш учун кулланил-ган портловчи куч синовдан аввал (2019 йил, январь бошида) 1876,3±353,78 "Н" билан ифодаланди ёки 187,63 кг. ни ташкил этди. Синовдан кейин (2019 йил, март охирида) ушбу курсаткич 1887,6±339,81 "Н" ни ташкил этди (ёки 188,76 кг.). Курсаткичлар-нинг 3 ойлик усиш суръати 11,3 "Н" (6,08%) га тенг булди. Эслатиб утиш жоизки, ТГ 11 ой давомида, шу жумладан синов давомида хам, факат анъанавий маз-мунли машгулотларда шугулланиб келган. 11 ойлик педагогик тажриба ва 3 ойлик синов жараёнида биз томонимиздан тавсия этилган куч сифатларини ри-вожлантирувчи машклар ва харакатли уйинлар билан мунтазам шугулланиб борган ТГда "рамани" юкорига силтаб кутариш учун кулланилган портловчи куч синовдан аввал 1875,8±332,29 "Н" ни ташкил этган булса, синов якунига келиб (3 ойдан сунг) мазкур курсаткич 1983,5±344,53 "Н" гача (ёки 198,35 кг. гача) ортди ёки ушбу йуналишда кайд этилган портловчи кучнинг 3 ойлик усиш суръати 107,7 "Н" (57,4%) билан ифодаланди.

1-жадвал

Юкори малакали белбоFли курашчиларда мушакларнинг изотоник ва изометрик кучланиш курсаткичларини педагогик тажриба давомида узгариш динамикаси (11=12) ±о

Куч турлари Гурух Синовдан аввал, 2019 й., январь Синовдан кейин, 2019 й., март Курсаткичлар фарки 1 Р

Юкорига силтаб кутаришда - портловчи куч, (Н) НГ ТГ 1876,3±25,9 1876,9±27,2 1894,9±25,8 1926,6±27,6 18,6 49,7 1,76 4,44 >0,05 <0,001

Юкорига имкон борича кутаришда - тах куч, (Н) НГ ТГ 2093,5±30,6 2099,8±33,6 2122,6±31,6 2161,6±33,9 29,1 61,8 2,29 4,49 <0,05 <0,001

Пастга силтаб босишда -портловчи куч, (Н) НГ ТГ 683,7±13,6 681,5±13,9 693,5±12,6 706,4±13,8 9,8 24,9 1,83 4,40 >0,05 <0,001

Пастга имкон борича босишда - тах куч, (Н) НГ ТГ 641,3±10,8 641,9±12,6 651,3±10,9 661,2±12,5 10,0 19,3 2,26 3,77 <0,05 <0,01

Юкорига имкон борича кутариш учун кулланилган максимал куч НГда синовдан аввал 2093,5±339,72 "Н" микдорида кайд этилди, синов якунига келиб ушбу курсаткич 2102,3±334,28 "Н" гача усди, холос. Максимал кучнинг усиш фарки 8,8 "Н" (4,25) ни ташкил этди. Шу билан бир каторда тажриба ва синов жараён-ларида биз томонимиздан тавсия этилган махсус куч сифатларини ривожлантирувчи машклар ва харакатли уйинлар билан мунтазам шугулланиб келган ТГда "рамани" имкон борича юкорига кутариш учун кул-ланган максимал куч синовдан аввал 2099,8±338,91 "Н" ташкил этган булса, синов якунига келиб ушбу курсаткич 2273,6±336,33 "Н" гача ортди - (1-расмга каранг). Ушбу куч турининг 3 ойлик усиш суръати 173,84 билан ёки 82,5% ни ташкил этди.

16

www.fansports.uz

№1-2022

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

1-расм. Назорат ва тажриба гурухларида ускуна рамасини силтаб юцорига кутаришдаги "портловчи" кучнинг узгариш динамикаси

■ - назорат гуру?ци; ■ - тажриба гуру?ци; 1 - синовдан аввал; 2 - синов якунида;

Хулоса этиб шуни таъкидлаш лозимки, педагогик тажриба юзасидан утказилган тадкикот шуни кур-сатдики, юкори малакали белбогли курашчиларга хос куч сифатлари (максимал куч чидамкорлиги) анъанавий воситаларига нисбатан изометрик машклар ёрдамида ута самарали ривожлантириш мумкин экан. Жумладан, 11 ой давомида анъанавий машгулотларда шугулланиб борган НГда гавда-бел кучи тажрибидан аввал (базавий тайёргарлик бошида) 143,2±8,54 кг. ни, тажриба муддатида 3 ой утгандан сунг 145,8±7,69 кг. ни ва тажриба якунида (мусобака цикллари якунида) 148,6±6,73 кг. ни ташкил этди. Кучнинг усиш суръати 5,4 кг. билан ифодаланди. Лекин, тажриба давомида биз томонимиздан ишлаб чикилган ихтисослаштирил-ган машклар ва харакатли уйинларни бажариб борган ТГда гавда-бел кучи 142,7±7,13 кг. дан 161,7±6,85 кг. гача усганлиги аникланди. Ушбу кучнинг усиш фарки 19,0 кг. ни ташкил этди. Куллар билак-панжаларни букувчи машклар кучи ва статик куч курсаткичлари хам ТГда айнан кайд этилган прогрессив динамика билан ифодаланди. 3 кг. ли тулдирма тупни 3 м. ба-ландда урнатилган маркерга 60 сек. ва имкон борича вакт ичида максимал марта ташлаш сони буйича урганилган тезкор хам максимал динамик куч кур-саткичлари хам ТГда тажриба буйлаб прогрессив йуналишда жадал усиб борди. Тажриба якунига келиб ушбу куч турлари НГда мувофик равишда 1,15 ва 2,02 мартага ортган булса, ТГда 8,92 ва 10,52 мартагача юксалди. Кулларни букувчи ва ёзувчи мушакларнинг максимал динамик кучи хам ТГда тажриби якунига келиб кескин ортганлиги кузатилди. Аммо анъанавий машгулотларда шугулланишни давом эттириб борган НГда бундай прогрессив узгаришлар кайд этилмади. 3 ой давомида (2019 йил, январь-март) ТГга киритилган 73 кг. вазн тоифасига мансуб юкори малакали белбогли курашчиларда портловчи ва куч

сифатларини "ПДСКБ-Шеър" тренажёрида (ускуна бир вактнинг узида тренажёр сифатида ва улчов асбоби сифатида кулланилиши мумкин) изокинетик йуналишли машклар ёрдамида ривожлатириш хамда бахолаш натижалари шуни курсатдики, ушбу куч сифатлари хатто нисбатан киска муддатларда хам жадал суръатлар билан шакллантириши мумкин экан. Масалан, мазкур тренажёрда изокинетик машкларни бажариб борган ТГда ускуна "рамасини" юкорига силтаб кутариш тести буйича бахоланган портловчи куч синовдан аввал 1875,8±332,29 "Н" ни (ёки 187,58 кг. ни) ташкил этган булса, тажриба якунига келиб (3 ойдан сунг) ушбу курсаткич 1983,5±344,53 "Н" (ёки 198,35 кг.)гача ортди. Портловчи кучнинг 3 ойлик усиш суръати ушбу гурухда 107,7 "Н" гача ортди (ёки 10,77 кг.). 2 ойлик тажриба ва 3 ойлик синов давомида анъанавий машгулотларда шугулланиб борган НГда бундай прогрессив курсаткичлар кайд этилмади.

Ускуна "рамасини" юкорига имкон борича кута-риш буйича кайд этилган максимал куч, уни пастга силтаб босишда кузатилган портловчи хамда мак-симал куч натижалари хам ТГда катта прогрессив натижалар билан фаркланади. ТГда намойиш этилган портловчи ва максимал кучнинг бундай жадал суръ-атлар билан шаклланганлиги, биринчидан 11 ойлик тажриба давомида кулланилган ихтисослаштирилган машклар ва харакатли уйинлар ута самарали кийматга эга эканлигидан дарак беради, иккинчидан, мазкур куч турларини ускуна-тренажёрда бажариладиган изокинетик машклар афзаллигини ифодалайди, учин-чидан, куч сифатларини тезкор ахборот берувчи тре-нажёрларда ривожлантириш машгулотларни шугулла-нувчиларда фаол мотивацияни юзага келтиради. 3 ой давомида турли йуналишларда намойиш этиладиган портловчи ва максимал куч сифатларини бахолаш максадида ихтиро килинган компьютерлаштирилган "ПДСКБ-Шеър" -улчов ускунаси тезкор ва объектив ахборот берувчи ва ахборотни хотирада сакловчи диагностик восита эканлиги уз ифодасини топди.

Адабиётлар:

1. Абдуллаев Ш.А. Ёш курашчиларни тайёрлашнинг илмий-услубий асослари. / Укув-услубий кулланма. Т., 2012, Б. 32-35.

2. Алиев И.Б. Кураш билан шуFулланувчи талаба-спортчиларни машрулот юкламаларининг оптимал нисбатлари. / Пед.фан.номзодлик дисс., Т., 2012. - 30 б.

3. Карелин А.А. Спортивная подготовка борцов высокой квалификации. Монография. //Новосибирск, 2002. - 480 с.

4. Керимов Ф.А. Информационное обеспечение инновационной деятельности в спорте высших достижений. "Фан-спортга" ж. № 2. 2012. 23-б.

5. Мирзакулов Ш.А. Ёш белбогли курашчиларнинг жисмоний тайёр-гарлиги. / Халкдро илмий-амалий анжуман "Жисмоний тарбия ва спорт машрулотлари назарияси ва услубиятининг замонавий муаммолари", II кисм. Тошкент, 2015, - Б.83-84.

6. Мирзакулов Ш.А. Методика совершенствования специальной физической подготовки борцов в поясной борьбе./ В сб. Международн. научно-практ.конф.: "Современные проблемы! физ-ры1 и спорта", II часть. Ташкент, 2015, - С.81-82.

СМ

см о см

го га t

0 Q. W

1

с го

№1-2022

www.fansports.uz

17

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.