Научная статья на тему 'БЕЛБОҒЛИ КУРАШЧИ ҚИЗЛАРНИНГ ЖИСМОНИЙ СИФАТЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ УСУЛЛАРИ'

БЕЛБОҒЛИ КУРАШЧИ ҚИЗЛАРНИНГ ЖИСМОНИЙ СИФАТЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ УСУЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Психологические науки»

CC BY
9
1
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Fan-Sportga
Ключевые слова
ЖИСМОНИЙ СИФАТЛАР / МАШғУЛОТ ЖАРАЁНИ / МУСОБАқА БЕЛЛАШУВЛАРИ

Аннотация научной статьи по психологическим наукам, автор научной работы — Қирғизбоев М.М.

Бугунги кунда белбоғли курашчи қизларни тайёргарлик тизими, мусобақалардаги иштроки, уларни техник-тактик ва жисмоний сифатларини ривожланганлик даражалари ўрганлиди ва белбоғли курашчи қизларни жисмоний сифатларини ривожлантириш бўйича дастур ишлаб чиқилиб техник усулларни мусобақаларда самарали бажариш тўғрисида илмий тадқиқот олиб борилди.В ходе исследования изучалось участие борцов вольного стиля нашей страны в престижных соревнованиях и проводились исследования путей развития физических качеств борцов поясного стиля.The study investigated the participation of our country's free-style wrestlers in prestigious competitions and conducted research on ways to develop the physical qualities of freestyle wrestlers.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «БЕЛБОҒЛИ КУРАШЧИ ҚИЗЛАРНИНГ ЖИСМОНИЙ СИФАТЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ УСУЛЛАРИ»

eg eg о eg

0 а

CO

1

с

СÖ

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

Педагогика фанлари буйича фалсафа доктори (PhD) М.М. ЦИРГИЗБОЕВ1

Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети Чирчик; шахри, Узбекистон

Муаллиф билан богланиш учун:

info@jtsu.uz

БЕАБОГАИ КУРАШЧИ ЦИЗААРНИНГ ЖИСМОНИЙ СИФАТААРИНИ РИВОЖААНТИРИШ УСУАААРИ

Аннотация

Annotation

В ходе исследования изучалось участие борцов вольного стиля нашей страны в престижных соревнованиях и проводились исследования путей развития физических качеств борцов поясного стиля.

Ключевые слова: физические характеристики, тренировочный процесс, соревнование.

Бугунги кунда белбоFли курашчи кизларни тайёргарлик тизими, мусобакалардаги иштроки, уларни техник-тактик ва жисмоний сифатларини ривожланганлик даражалари урганлиди ва бел-боFли курашчи кизларни жисмоний сифатларини ривожлантириш буйича дастур ишлаб чикилиб техник усулларни мусобакаларда самарали бажариш турисида илмий тадкикот олиб борилди.

Калит сузлар: жисмоний сифатлар, машгулот жараёни, мусобаца беллашувлари.

The study investigated the participation of our country's free-style wrestlers in prestigious competitions and conducted research on ways to develop the physical qualities of freestyle wrestlers.

Keywords: physical attributes, training process, competition.

Долзарблиги: Жахонга довруг таратиб ва шухрат козонаётган, узининг 3 минг йиллик тарихига эга булган, миллионларни узига махлиё этган белбогли кураш миллий спорт тури 100 дан зиёд давлатларида оммалашиб ривожланиб келмокда. Белбогли кураш-нинг халкаро майдондаги нуфузининг ошганлиги ва ракобатнинг хам усганлигини эътибордан четда кол-дирмаслик керак. Белбогли курашчи кизларни спорт натижаларининг усиши малакали спортчи кизларни тайёрлашнинг самарали тизимини окилона тузишга боглик. Белбогли курашимиз жахоннинг купгина давлатларида кенг ривожланиб бормокда, шу катор-да 2017 йил 7-27 сентябрь кунлари Туркманистонда булиб утган Ёпик иншоотларда V Осиё уйинлари таркибига киритилиши хам жахон бизни белбогли курашимизни тан олаётганини билдириб турибди. Лекин жахон ареналарида бошка давлатларни спортчи кизлари билан тенг ракобатлаша олишимиз ва хар доим галаба козонишимиз учун бизда янги машгулот услублари етарли эмаслиги сезилиб турибди. Айник-са белбогли курашчи кизларимизни мусобакаларда техник усулларни бажариш вактида улардаги айрим жисмоний сифатларнинг етарлича ривожланмаганли-ги яккол куриниб турибди.

Х,озирги вактда жахон ареналарида узбек белбогли курашчи кизлари мамлакатимизнинг бай-рогини янада юкорига кутаришлари учун янги машгулот услубларини ишлаб чикиш долзарб ма-салалардан бири булиб колмокда, вахоланки Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 4 ноябрдаги "Кураш миллий спорт турини ривожланти-риш ва унинг халкаро нуфузини янада ошириш чора-тад-бирлари тугрисида"ги 4881-сон ^арорида "Ёшларнинг

миллий спортга булган кизикишларини куллаб-кувват-лаш ва рагбатлантириш оркали уларда ватанпарварлик туйгусини янада мустахкамлаш, ахолининг барча кат-ламлари, айникса, ёшларнинг, мазкур спорт тури билан шугулланиши учун зарур шарт-шароитлар яратиш" лозимлиги алохида таъкидланади,(1) хамда Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 3 июндаги ПК 3031-сонли "Жисмоний тарбия ва оммавий спортни янада ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида"ги Карорида хам такидланиб утилди.(2)

Тадкикот максади: Белбогли курашчи кизларимизни келгуси мусобакаларда галаба козонишлари учун уларни жисмоний сифатларини ривожлантириш усулларини ишлаб чикиш.

Тадкикотни объекти: Белбогли курашчи кизлар-нинг машгулот жараёни.

Тадкикотни предмети: 17-18 ёшли Белбогли курашчи кизларнинг жисмоний сифатлари.

Белбогли курашчи кизларнинг жисмоний тайёр-гарлиги спорт машгулотининг мухим таркибий кисм-ларидан бири хисобланади ва жисмоний сифатлар - куч, чидамлилик, эгилувчанлик, чакконлик ва тез-корликни ривожлантиришга каратилган жараёндир.

Жисмоний тайёргарликнинг асосий вазифалари куйдагилардан иборат:

- Спортчилар соглиги даражаси ва уларни орга-низми турли тизимларининг функционал имконият-ларини ошириш.

- Жисмоний сифатларни спорт курашининг узига хос хусусиятига жавоб берадиган бирликда жисмоний сифатларни ривожлантириш.

Жисмоний тайёргарлик умумий, ёрдамчи ва мах-сус тайёргарликга булинади.(З)

34

www.fansports.uz

№4-2022

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

Жисмоний тайёргарликни хамма курсатилган турлари бир бири билан узвий боглик. Машгулот жараёнида бирон бир жисмоний тайёргарлик тур-ларида етарли бахо бермаслик охир окибат спорт махоратларини ошишига тускинлик килади. Шунинг учун машгулот жараёнида курсатилган жисмоний тайёргарлик турларини оптимал нисбатига риоя килиш жуда мухимдур.(4)

Тажриба натижалари ва унинг мухокамаси: Дастлабки тадкикотларнинг натижаларига кура, Белбогли курашчи кизларнинг укув машгулотлари жараёнида, айникса, тайёргарликнинг бошлангич даврида, асосан, жисмоний сифатларни ривожлан-тириш мухум вазифалардан би эканлиги аникланди. Тажриба курашчи кизларнинг машгулот жараёнида махсус жисмоний сифатларни ривожлантириш учун ажратилган соатлар хажми доирасида 40% гача оши-ришга каратилган.

Олдинга куйилган тахминларнинг тугрилигини тажрибалар асосида текшириш учун 17 дан 18 ёш-гача булган белбогли курашчи кизлардан иборат тадкикот гурухи (15 киши) ва назорат гурухи (15 киши) орасидаги киёсий тахлил амалга ошрилди. Тажриба бошида тадкикот ва назорат гурухлари белбогли курашчи кизларнинг тайёргарлигининг текширилаётган курсаткичларида купчилик улчам-лар буйича статистик жихатдан ишончли тафовут-лар йук эди.

Тадкикот бошида белбогли курашчи кизларнинг жисмоний сифатларининг ривожланганлик даражаси-ни аниклаш максадида жисмоний сифатлар ва жам-ланмасидан таркиб топган тест синовларини ишлаб чикдик. Унга кура бу вазифалар белбогли курашчи кизларни саломатлигига салби таъсир курсатмаслиги ва улар учун унча кийин булмаган машклардан фой-даланиб тузиб чикилди.

Тест синовлари:

1- киска масофага югуриш (30 метр)

2- куприк холатида юриш (10 метрга вактга)

3- жойидан узунликка сакраш (метр)

4- 3 метр узунликдаги арконга тирмашиб чикиш (вактга)

5- 5 маротаба ёнбошдан ошириб ташлаш (вактга)

6- 5 маротаба бураб ташлаш (вактга)

7- 5 маротаба тизза ёрдамида кутариб ташлаш (вактга)

8- 5 маротаба тусиб ташлаш (вактга) (1-жадвал)

1-жадвал

Назорат ва тадцицот гурухларидаги белбогли курашчи цизлар-ни жисмоний сифат ва техник тайёргарлик даражаларини текшириш учун тадцицот бошидаги тест синовлари натижалари.

Тадкикот бошида Тадкикот охирида

киска масофага югу-риш (30 метр) 3 метр 5 ма-ротаба ёнбо-шдан ошириб ташлаш (вактга)

№ Тест усул-лари куприк холашда юриш (10 метрга вактга) жойидан узун-ликка сакраш (метр) узунлик- даги арконга тирма- шиб чикиш (вактга) 5 ма-ротаба бураб ташлаш (вактга) марота-ба тизза ёрда-мида кутариб ташлаш (вактга) 5 ма-ротаба тусиб ташлаш (вакт-га)

Назорат гурухи

1 Х. 21,5 67,2 6,49 42,5 25,85 25,46 28,31 26,16

2 X 4,3 13,4 1,298 8,5 5,17 5,092 5,6 5,2

3 а 8,6 26,89 2,596 2,9154 10,34 10,1 11,3 7,9

Тадкикот гурухи

6 1 Х. 21,9 67,2 6,38 42,76 26,9 26,54 28,39 27,24

7 X 4,3 13,4 1,2 8,5 5,38 5,3 5,67 5,44

8 а 8,55 3,667 1,137 2,925 10,7 10,6 11,3 10,8

Тадкикот бошида тест синовларидан утган 1-гурух белбогли курашчи кизлар уз машгу-лотларига кайтишди, 2-гурух белбогли кураш-чи кизлари эса биз ишлаб чикган дастур буй-ича машгулотларни бошлашди. Тадкикотни 1-хафтасидан 2-гурух белбогли курашчи кизларини машгулотларида купрок ривожланмаган сифатлари-ни урганиб чикилди. 2-хафтадан уларда умумий ва махсус жисмоний сифатларини ривожлантириш учун машгулотларни тайёрлов кисмига узгартиришлар ки-ритдик. - унга кура хар машгулотни биз ишлаб чикган яни уларни ривожланмаган сифатларини инобатга олибтайёрлов дастурини ишлаб чикдик. Хафталик машгулотларда 5 та сифатдан таркиб топган лекин бир биридан фарк килувчи машклардан файдаланган холда уларни шугуллантириб бордик.(2-жадвал)

Тадкикот гурухининг машгулотларида биз жисмоний тайёргарликларини ривожлантириш учун хар машгулотда жисмоний сифатларни ривожлантирув-чи машклардан таркиб топган машгулот турларини ишлаб чикдик. (2-жадвал)

2-жадвал

Тадцицот гурухидаги белбогли курашчи цизларни машгулот жараёнида бериладиган жисмоний сифатларини тартиби

№ Хафта кунлари Душанба Сешанба Чоршанба Пайшанба Жума

Куч

Тезлик

Эгилувчанлик

4 Чидамкорлик

Чакконлик

Тадкикот гурухини жисмоний сифатларини ошириш учун берилган машклар

куч Кулларга таянган холда, кулларни букиб ёзиш, 3 метрли арконга тирмашиб чикиш, вазни 10 кг булган штангани кутариш, утрган холатда юриш, сакраш.

тезлик Киска масофага югуриш 30м, 60м, 100м., эстафета, тусиклар оша югуриш, мокксимон югуриш, шеригини кутариб югуриш, шеригини тортиб югуриш, шеригини итариб югу-риш, олдинга баландликка сакраб умбалок ошиш, олдинга узунликка умбалок ошиш, оркамачаси умбалок ошиш, оркамачаси умбалок ошиш (оёкларни- кутариб, кейн очиб, жуфтлаб), жойида умбалок ошиш, унг томонга йикилиш (узок масофага бажариш, урта масофага бажариш, киска масофага бажариш), чап томонга йикилиш (узок масофага бажариш, урта масофага бажариш, киска масофага бажариш).

эгилув-чанлик Тик турган холатдан куприк холатига угаш, олди таянч холатидан куприк холатига (юриб ва ошиб) угаш, олди таянч холатида, куприк холати (шу холатда коринни юкорига кутариб туриш вактга), куприк холатида юриш, куприк холатида югуриш, оёк пайларини чузиш.

чидамкор-лик Узок масофага югуриш, кросс, марафон.

чакконлик Енгил элементлардан таркиб топган машклар, корординацион мураккаб машклар.

+. шу куни шу сифатни ривожлантириш факат

см см о см

го га

0 ^

ю

1

с го

№4-2022

www.fansports.uz

35

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

кечки машгулотлар учун машклар берилишини изохлайди.

+.. шу куни шу сифатни ривожлантириш эргалабки ва кечки машгулотлар учун машклар берилишини изохлайди.

иккала гурухдан тадкикот бошида олинган назорат тестлари олинди ва улар уртасидаги тафовут бор эди, белбогли курашчи кизларнинг жисмоний ва техник усул-ларни бажариш даражаларини узгаришлари 1-расмда куришингиз мумкин.

3-жадвал

Назорат ва тадцицот гурухларидаги белбогли курашчи цизлар-ни жисмоний сифат даражаларини текшириш учун тадцицот охиридаги тест синовлари натижалари.

№ Тест усул-лари Тадкикот бошида Тадкикот охирида

киска масо-фага югу-риш (30 метр) куприк хола-тида юриш (10 метрга вактга) жойидан узунликка сакраш (метр) 3 метр узунлик- даги арконга тирмашиб чикиш (вактга) киска масофага югуриш (30 метр) куприк холатида юриш (10 метрга вактга) жойидан узунликка сакраш (метр) 3 метр узунлик- даги арконга тирмашиб чикиш (вактга)

Назорат гурухи

1 Х. 21,5 67,2 6,49 42,5 21,7 67,1 6,58 42,5

2 X 4,3 13,4 1,298 8,5 4,3 13,4 1,3 8,5

3 а 8,6 26,89 2,596 2,9154 8,7 26,84 2,595 2,9154

4 0,8 0,72 0,81 27,2

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

5 Р>0,05 Р>0,05 Р>0,05 Р<0,05

Тадкикот гурухи

6 1 Х. 21,9 67,2 6,38 42,76 21,61 67 6,83 42

7 X 4,3 13,4 1,2 8,5 4,3 13,4 1,3 8,4

8 а 8,55 3,667 1,137 2,925 2,08 3,66 1,175 2,898

9 3,426 193,5 4,29 0,02

10 Р<0,05 Р<0,05 Р<0,05 Р>0,05

Тадкикот натижасига кура 1-гурух белбогли курашчи кизлари жисмоний сифатларининг 4,8% дан 4,9% га усди техник усулларни бажариш 4,5% дан 4,6% га усди. 2-гурух курашчи кизларида жисмоний сифатлари 4,8% дан 5,6% га усди, техник усулларни бажариш 4,5% дан 5,3% га усди. 3 ой давом этган тадкикот ишимиз белбогли курашчи кизларнинг узига булган ишончини оширди.

4-жадвал

Назорат ва тадцицот гурухидаги белбогли курашчи цизларни техник тайёргарлик даражаларини текшириш учун тадцицот охиридаги тест синовлари натижалари.

№ Тест усул-лари Тадкикот бошида Тадкикот охирида

5 ма-ротаба ёнбо-шдан ошириб ташлаш (вактга) 5 маро-таба бураб ташлаш (вактга) маротаба тизза ёрда-мида кутариб ташлаш (вактга) 5 маро-таба тусиб ташлаш (вактга) 5 маро-таба ёнбошдан ошириб ташлаш (вактга) 5 маро-таба бураб ташлаш (вактга) 5 маро-таба тизза ёрдамида кутариб ташлаш (вактга) 5 маро-таба тусиб таш-лаш (вакт-га)

Назорат гурухи

1 Х. 25,85 25,46 28,31 26,16 25,76 25,35 28,23 26,06

2 X 5,17 5,092 5,6 5,2 5,1 5,07 5,6 5,2

3 а 10,34 10,1 11,3 7,9 10,33 10,1 11,3 10,4

4 0,7 7,7 0,8 0,8

5 Р>0,05 Р<0,05 Р>0,05 Р>0,05

Тадкикот гурухи

6 Х. 26,9 26,54 28,39 27,24 21,95 21,97 23,08 22,34

7 X 5,38 5,3 5,67 5,44 4,39 4,39 4,6 4,46

8 а 10,7 10,6 11,3 10,8 8,7 8,7 9,2 8,9

9 0,8 0,8 0,8 0,8

10 Р>0,05 Р>0,05 Р>0,05 Р>0,05

М А А *

ЖИСМОНИЙ СИФАТЛАР

Тадки кот Тадки кот

бошида % охирида %

■ 1 гурух 5 1 53 |

Техник усуллар бажариш бошида % охирида %

Тадкикот 3 ой давом этди, тадкикот якунида хар

1-расм. Назорат ва тадкикот гурух белбогли курашчи кизлар жисмоний сифатлари ва техник тайёргарлик даражаларининг узгариши.

Хулоса.

Белбогли курашчи кизларни техник харакатларини ривожлантириш куп манода мураббийга богликдир, мураббий спортчини техник усулларни бажаришдаги камчиликларини кура билиши ва шу камчиликларни хар машгулотда бартараф этиб бориши лозим.

Мураббий спортчини нафакат жарохатланишдан балки кучли юкламаларни тугри таксимлашга ургатади - бу уз навбатида келгусидаги мусобака, беллашув такти-каларини тузишда катта ахамият касб этишини билиши лозим. Спортчилар шу сабабдан хар бир вакт мураббий курсатмасига амал килишларини тафсия киламиз.

Мураббий тайёрлов даврида курашчиларнинг факатгина узларида тугма булган жисмоний сифатла-рига суяниб, шу сифатларни ривожлантириб бориш билан кифояланмасдан бошка ривожланмаган сифат-ларига хам эътиборини каратиши лозим.

Белбогли курашчи кизларни жисмоний сифатлари яхши шакилланган булса улар хилма-хил усулларни урганиб ва уларни беллашувларда куллашда кийин-чилик сезишмайди.

1-гурух белбогли курашчи кизларнинг беллашувга тез тайёрлаш максадида уларга берилган техник усулларни жуда секин ва кийинчилик билан узлаштириб боришди. Мусобака вактида улар урганган усулларидан фойдалана олишмади. 2-гурух белбогли курашчи кизлар эса уларга нисбатан камрок техник усулларни урганган булсаларда, шу усуллар мусобакада уларга галаба олиб келди.

Адабиётлар:

1. Узбекистан Республикаси Президентининг "Кураш миллий спорт турини ривожлантириш ва унинг хал^аро нуфузини янада ошириш чо-ра-тадбирлари туррисища"™ Карори 2020 йил 4 ноябр. Тошкент.

2. Узбекистан Республикаси Президентининг "Жисмоний тарбия ва оммавий спортни янада ривожлантириш чора-тадбирлари туррисища"™ 2017 йил 3 июндаги ПК 3031-сонли

3. Tastanov ^А. "Kurash Мал nazariyasi va uslubiyati" Toshkent 1lQTSOD-MOUYAl,, 2015 уУ.

4.Атоев А.К. Ёш-усмирларга узбек курашини ургатиш услубияти. -Тошкент УзДЖТИ нашриёт - матбуот булими 2005.

36

www.fansports.uz

№4-2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.