Научная статья на тему 'Баъзе муаммоњо дар роњи фаъолияти дењќонон: тањлили нињодї'

Баъзе муаммоњо дар роњи фаъолияти дењќонон: тањлили нињодї Текст научной статьи по специальности «Социальная и экономическая география»

CC BY
542
32
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ДЕњќОНИКУНОНї / ТАњЛИЛИ НИњОДї / ИСТЕњСОЛИ МАњСУЛОТ / ТАѓЙИРЁБИИ НАРХњО / БОЗОРИ МАњСУЛОТИ КИШОВАРЗї / ИСТЕњСОЛИ МАњСУЛОТИ КИШОВАРЗї / АДАМИ њАМПОЯГИИ НАРХ / КРЕСТЬЯНСТВОВАНИЕ / ИНСТИТУЦИОНАЛЬНЫЙ АНАЛИЗ / INSTITUTIONAL ANALYSIS / ТОВАРОПРОИЗВОДСТВО / КОЛЕБАНИЯ ЦЕН / PRICE DISCREPANCY / АГРОПРОДОВОЛЬСТВЕННЫЙ РЫНОК / AGRICULTURAL PRODUCTION / СЕЛЬХОЗПРОИЗВОДСТВО / PRODUCTION OF THE GOODS / ДИСПАРИТЕТ ЦЕН / PEASANTRY / FLUCTUATION OF PRICES / AGRARIAN FOOD MARKET

Аннотация научной статьи по социальной и экономической географии, автор научной работы — Ашуров Сохибназар Худойназарович, Мирсаидов Саидакмал Аброрович

В статье рассматриваются причины низкой доходности сельскохозяйственного товаропроизводства в условиях сохраняющегося диспаритета цен, нестабильного характера функционирования агропродовольственного рынка и его отдельных сегментов, резкого колебания цен на сельскохозяйственную продукцию, сырье и продовольствие, которые ослабляют стимулы для роста сельхозпроизводства. Ставятся вопросы о причинах нарушения баланса экономических интересов производителей сельскохозяйственной продукции, потребителей и торговых организаций. Указывается, что крестьянство всегда было донором жизни общества, и если государство его поддержит на этом весьма непростом кризисном этапе, то сельское хозяйство получит серьезный импульс к возрождению. Решать столь важную задачу надо, постепенно продвигаясь по всем направлениям стратегии развития агропромышленного комплекса страны.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Некоторые проблемы крестьянствования: институциональный анализ

The reasons of low income of agricultural commodity production in conditions of persistent price discrepancy, unstable character of agricultural commodity production’s market and its separate segments, rapid price fluctuations of the agricultural commodities, row material that weaken the stimulus for growth of agricultural commodities are examined in the article. The questions of the causes of the imbalance interest of the producers of agricultural products, the consumers and trade organizations are raised. It mentions that peasantry has always been donor of the society’s life and if the government supports it in such difficult crisis stage agriculture shall have strong impetus to revival. The solution of such an important issue should be made gradually, covering all directions of the development strategy of the agrarian commodity complex of the country.

Текст научной работы на тему «Баъзе муаммоњо дар роњи фаъолияти дењќонон: тањлили нињодї»

Академии сельскохозяйственных наук РТ Экспорт безупречных фруктов за счет возобновления старых и закладки новых

садов и виноградников

С целью реализации приказа Президента Республики Таджикистан №683 от 29 августа 2009 года "О дополнительных мерах по развитию садоводства и виноградарства на период 2010 -2014 годов" в масштабе районов Республики Таджикистан, и в частности в Согдийской области, проводилась и проводится определенная работа. Для обеспечения дехканско - фермерских хозяйств и частных садоводов стандартными саженцами плодово - ягодных культур, а также декоративными саженцами, в четырнадцати районах республики функционируют плодопитомники "Тол>икниъолпарвар" Министерства сельского хозяйства Таджикистана.

Для освоения новых площадей под сады и виноградники, урожай которых предназначен для удовлетворения внутренних потребностей, и экспорта экологически чистых свежих фруктов и сухофруктов привлекаются предприниматели и частные инвесторы для создания новых рабочих мест в сельскохозяйственном производстве, чему и посвящена данная статья.

Azimov A.J., Rashidov N.J.

Export of faultless fruit at the expense of renewal of old and bookmarks of new gardens

and vineyards

For the purpose of realization President's order under №683 from August, 29th, 2009 "About additional measures on development of gardening and vine growing for 2010 - 1014" on the scale of Tajikistan areas, and in particular in Sogd Region certain works are carried out. There about fourteen areas of republic nurseries "Tojikniholparvar" at the Ministry of Agriculture of Tajikistan are functioning to prowide peasant- farms and private gardeners with standard saplings of fruit-berry cultures, and also decorative saplings.

For development of new areas under gardens and vineyards, which harvest is intended for satisfaction of internal requirements, and for export of ecologically pure, fresh fruit and dried fruits are attracted businessmen and private investors which creates of new workplaces in an agricultural production to what is devoted the given article.

Ашуров Сотибназар Худойназарович -

номзади илмпои биологг, дотсент, мудири кафедраи маркетинг-агробизнеси ДД^БСТ Мирсаидов Саидакмал Аброрович -

номзади илмтои иктисодг, омузгори кафедраи маркетинг-агробизнеси ДД^БСТ

БАЪЗЕ МУАММОШО ДАР РОШИ ФАЪОЛИЯТИ ДЕШКОНОН:

ТАШЛИЛИ НИ&ОД1

Бааодиаии вазъи бахши аграрии лумаур!, таъмини рушди он (баромадан аз буарон), муайян! бахшидан ба низоми аадафаову тамоили аввалияи инкишофи минбаъдаи ин соаа бидуни таалили талрибааои

таърихии рушди дешоти кишвар гайриимкон аст. Ин ло аниктараш сyхан оид ба Стратегияи давлатии таъмини рушди сошашои аграрИ, сатши инъикоси тамоили иктисодьилтимоии лашош, сифатшои хоси сошашои аграр'1', вазъи он дар иктисоди милях, анъана ва менталитети милл! дар он меравад.

Вактшои охир пажушишгарони ватаниро мунтазам масъалаи омузиши алокашову муносибатшои миёни дешкону давлат, аниктараш фаркияти миёни маъсулияту манфиат дар шокимият ва амали хизматчии давлат:!, тамоили хилоф миёни оншо (манфиату масъулият) лалб намудааст. Вокеан, саволе ба миён меояд, ки чаро ин хилоф ва ё тазод миёни маъсулияту манфиат карншо реша гирифтаасту то имруз арзи шастï дорад ва шануз шам дар майдони пажушиш карор дорад? Карншост, ки сошаи кишоварзï нисбат ба дигар сошашо бештар зери таъсири сиёсат карор дорад. йизбшои сиёсï бошанд, чун анъана дар барномашои пешазинтихоботии худ дарду доги дехкононро инъикос карда шалли онро ваъда медишанд, аммо баъди сари кудрат омадан он ваъдашоро ба лазираи фаромушишо шавола медишанд. Мо тарафдори танкиди ашзоби сиёсие, ки дар кишвар аст, намебошем. Вакти созишшои (консенсус) оншо омадааст. Лашони тамаддуш аллакай инро дарк кардааст ва бо шамин рош инкишоф дорад. Ба шамагон шояд маълум аст, ки на капитализм, на сотсиализм ва на коммунизм аз нигоши назариявии соф ин масъалаи мушимро - бештар кардани сифати шаётии дешкон, умуман одамонро, ки дар лашони глобал созиш бо табиату ломеаи лашош зиндап кунанд, шал карда наметавонад.

Тарзу услуби ислошот дигаргунишоро, ки дар ломеаи пасазшyравï сурат гирифта истодааст, метавон на ташаввулот:!, балки инKилобï арзёбï кард, зеро ки он, пеш аз шама, аз нигоши манфиату хошиши (амбитсияи) элитаи сиёсие, ки дар сари шокимият карор доранд, амалï шуда истодааст. Чунин гузориш бо тафаккури ломеа аз тарафи назариячишои бешумору сиёсатмадорони ислошотгар афсонашои (мифшои) доманадорро бор мекунанд, чаро ки дешкон мазмуни ин ислошотшоро дар ботини худ набохтааст. Шуури дешкони толикро тасаввуроти иттишодï (коллектив:!), табаKавï тасарруф кардааст ва шояд он даврашои тулош бокí монад. Машз шамин буд, ки таърихи ислошоти аграрии кишвар дар тули таърих хосияти фолиавиро дошт.

Сошашои кишоварзï арзи шасп дошт, ашолиро мехуронд, сошашои саноату мудофиаро аз шисоби бозтаксими даромадшои дешконон, вайрон шудани шампоягии (диспаритет цен) нархшо рушд медод. Агар дар даврони шyравï шампоягии нарх каму беш аз тарафи давлат ба танзим гирифта мешуд, аммо имруз ба сабаби шокимии алтернативии либералï - бозори бешудуд шодисоти вайрон шудани шампоягии нарх ба авли баланд расидааст ва дешотро ба зону шинонида муфлис шам кардааст. Умуман, даромади пасти истешсолгарони машсулоти кишоварзï, хусусияти ноустувори бозори маводи Гизоï, таийири бузурги нархи машсулоти кишоварзï, ашёву озyKворï шавасмандии дешконро дар рушди соша паст намудааст. Бинобарон, даромади нисбатан пасти аз чор се шиссаи субъектшои истешсолгари

машсулоти кишоварз'' наметавонанд фишангшои амалкунандаи иктисод'' ва шавасмандкуниро, ки давлат ва конун муайян кардааст, истифода баранд. йарчанд дар таи солшои 2005-2009 шалми машсулоти кишоварз'1 дар вилоят беш аз 1,7 маротиба афзудааст, аммо аксари корхонашои кишоварз'1 на таншо такрористешсолкунии васеъро, балки оддиро наметавонанд ба рош монанд. Илова бар ин беш аз 26% корхонашои кишоварзии вилоят зарар дидаанд.1 Ин ло сабаби асос'' вайроншавии баробарвазн'' ва ё шампоягии нарх мебошад.

Имрузшо тавозун миёни манфиатшои истешсолгарони машсулоти кишоварзьдешкош, ташкилотшои тилорат'' ва истеъмолгарон фалаж шудааст. Кариб 92 фоизи савдои чакана ба бозори гайримуташаккил рост меояд ва табиист, ки вай бозори дохилии маводи гизоиро зери назорат ва шатто тасарруфи худ гирифтааст. «Толикматлубот», ки каблан каму беш манфиати дешкононро шимоя мекард, имруз шамай' ба 2 фоизи ин бозор дахл дораду халос. Илова бар ин кулли шабакашои савдо муносибати муштараки худро ба истешсолгарони махсулоти кишоварз' чунон муайян кардаанд, ки аксаран на таншо ба чорчубаи инсофу ахлок рост намеояд, балки дар ин малро талаби санадшои конуниро низ вайрон кардаанд. Миёнаравии тилорат' болонархиро беш аз 40-50 фоиз муаяйн мекунанд, ки сатши дастрасии иктисодии маводи гизоиро ба нуфузи зиёди ашол'' мушкил менамоянд. Яъне, бо сабаби нотакмилии инфрасохторшои бозор' дар хати шаракати машсулоти кишоварз' аз истешсолгар то истеъмолгар арзишу нархи он дучанд мегардад. Масалан, миёнарав шар килограми пиёзро як сомон'' харида, ду сомон'' мефурушад ва дар ин асно кисми зиёди даромади шам истешсолгар ва шам истеъмолгарро аз худ мекунад. Истешсолгарони машсулоти кишоварз'' - дешконон наметавонанд нархи машсулоти худро мутобик ба болоравии харочоти худ баланд намоянд, аммо истеъмолгарон болоравии шармошаи нархи маводи гизоиро мушошида мекунанд, ки онро асосан тилорати беназорат боис гаштааст.

Аз ин ташлилшо бармеояд, ки сошашои кишоварз'' дар мавриди таъмини баробарпоягии нарх метавонад мустакилона рушд намояд ва шатто ба дастгирии давлат. Аммо таъмини чунин мувозинат бо сабабшои субъектив'' руи кор намеояд. Масалан, талаботи конуни арзиш ва муомилоти пул'' аз тарафи давлат вайрон мешавад. Ташаккули пешнишоди пул ва ё массаи пул дар иктисодиёт пайваста бо воридгардии асъори хорил'' суръат мегирад. Дар ин маврид вобастагии иктисоди милл' аз вазъи иктисоди лашон' неру мегирад, чаро ки таъмини иктисодиёт бо захирашои пули миллиро мушити беруна асосан муайян мекунад. Азбаски доираи фаъолияти савдои берунаи кишварро ашёи хом ташкил медишад, бинобарон содиркунанда асъори хорилии худро фурухта сомон'' ба даст меорад ва ба туфайли додани супориш ба дигар сошашои иктисодиёт, аз он лумла сошашои аграр' , таклифу

1 Статистический ежегодник Согдийской области. - Худжанд, 2010. -с.210

пешниаоди сомон! элод менамояд.1 Пас, соаааои аграр! низ бештар барои хизматрасонии манфиатаои «соаааои ашё!» хидмат мекунанд ва аамин тарик боз афзалияти доираи содиркунандаи ашё боло меравад ва деаконон аз таксиму бозтаксими адолатонаи даромадаои иктисодиёт берун мемонанд.

Шаклу методаои иштироки давлат дар танзими равандаои иктисодиву илтимо! маъмул аст. Вай бояд дар давраи гузариш накши махсусро дар танзими бозор ва таъмини адолати илтимо! дошта бошад. Фишангаои даашатноки бозори имруз фоизи бисёри ааолиро ба гушаи нодор! аам кашидааст ва бинобар он ба муаолирати меанат! руй овардаанд.

Замин аамчун воситаи асосии истеасолот дар деаот бе соаиб мондааст. Замин дар мазмуни иктисод! неъмати умумиинсон! аст, бинобарон предмети хариду фуруш аам нест. Ва дар бисёр кишвараои тамаддун моликияти хусус! бар замин феълан лой надорад (Масалан, Австралия, Изроил, Чин, Шветсия ва г.) Зимнан, собик вазири адлияи ИМА, олим-муаррих Р.Кларкс аини баромадаш дар Шурои Федератсияи Русия (майи соли 1996) ба сенаторон муролиат карда буд: Мардуми рус! Заминро нафурушед. Ин ягона чизе, ки ба шумо барои истиклолияти милл! бок! мондааст.

Таъсири фишангаои иктисодии давлат ва дастгирии он нисбати соааи кишоварз!, умуман деаконон, ки соааро ба суи фаъолияти самараноку инкишоф кашанд, чандон назаррас намебошад. Дар мавриди чунин таъкид хизматчиёни давлатиро малол меояд. Аммо чунонки академик А.Абалкин таъкид кардааст, набояд фарки миёни аокимият, ки аадафаои олии давлатро инъикос мекунад ва хизматчиёни давлатиро омехта кард. Ин ло танкид ба бесару сомон! ва зуроварии бархе аз хизматчиёни давлат!, криминализатсияи иктисодиёт, аамлояшавии аокимияти хизматчиён ва сармояи криминал!, ки иктисодиёти кишварро коаиш додаст, равона шудааст.

Олимони муосир, сиёсатмадорон, ааол!, бахусус деаконон вазъи имрузро дарк намудаанд, нигоаи навро, ислоаотро зарур мешуморанд. Мавли назарияв!, ки кулли доираи донишаои илмии ломеа ва инсонро дар бар мегирад, зарур аст. Деакон дар шакли табакав! нисбат ба давлат барвакт пайдо шудааст ва вай сифати коллектив! ва худидоракуниро дошт. Бо пайдо шудани давлат деаконон комилан ба он тобеъ гаштанд ва ниаоят манфиати иктисодии аар ду тараф бо аам рост намеомаданд. Дар ин алокаао давлат деаконро аама вакт назди худ масъул мепиндошт, аммо масъулияти худро дар назди у «фаромуш» мекард, аз илрои вазифааои классикии худ дур мерафт.

Дар кишвар таи бист сол ислоаоти иктисодиву сиёс! сурат гирифт. йамзамон бояд таъкид кард, ки он дигаргуниаое, ки бо сифату хусусиятаои

1 Ершов М. Экономический рост: новые проблемы и новые риски.// Вопросы экономики, 2006, №12, -с.23.

милл'' дар шаёти ломеаи мо ба вукуъ омад, факат лузъе дар инкишофи тамаддуни инсон' аст. Имруз инсоният ба муаммошои нав ру ба ру шудааст, ки шалли саривактии худро такозо дорад. Ин ло мушимтарини оншоро таъкид менамоем: нодиргардии захирашои бозтавлидшаванда, пеш аз шама маводи гизо''; бушрони эколог''; афзудани нуфузи ашолии гушашои алошидаи лашон; кошишшои генофонди инсон ва зарурати «таъмири генн'»; коста гаштани тарзи анъанавии истешсоли дониши илм' , талабот ба самтшои нави пажушиши байнисошав' ; болоравии талабот ба эътимоди равон' ва илтимоии инсон чун субъекти низоми истешсол''.

Дар мавриди лилавгирии прагматик' ин муаммошо шалли худро дармеёбанд. Дар таффакури омма бояд тагйиротшои каърии иктисодиёту ломеаи кишвар, ки оншоро натилашои муносибатшои зичи интегратсионии Толикистон бо низоми ягонаи иктисоди лашон'' боис гаштааст, инъикос ёбад ва устувор гардад. Барои фишангшои фаъолияти пурсамари иктисодии кишвар окибати чунин интегратсия нисбат ба окибатшои тагйироти дохил' ашамияти басо мушимро дорост: эшёву инкишофи моликияти хусус'' ва сошибкор' , васеъшавии доираи озодии иктисод' , гайридавлатикунонии холагишо ва г. Вокеият чунин аст, ки байналмилалгардии иктисодиёти кишвар ва вазъи кишварро на таншо кароршои дохил'', балки кароршое, ки субъектшои иктисодиву сиёсии берун аз кишвар ва вазъи умумии иктисодии лашон муайян мекунад,

Имруз дар мамлакат низоми иктисодии нав бо баъзе ланиншои бозор' ташаккул ёфтааст. Фишангхои бозориро бо фармону кароршо руи кор овардан мумкин намебошад. Ин кор равандшои хеле мураккаби идорашаванда буда, зашматшои тулониву сангинро такозо дорад, зеро ки монеашои обеъктивию субъектив'' пеш меояд. Барои бартараф кардани он бояд фишангшои иловагии бозориро истифода бурд ва ба фаъолнокии давлат неру бахшид, аммо дар ин раванд меъёри озодии бозориро аз мадди назар набояд дур кард.

Давлат ва самаранок' дар иктисодиёт бо давлатикунониву баргаштан ба фаъолияти холагидории маъмур'' шаммазмун намебошад. Ин чунин аст: бояд давлат тавонад моликияти ба он тааллукдоштаро сариштакорона лойгир намояд, то ин ки шалми воридот ба була ва сармоягузор'' афзояд ва талдиду инкишоф руи кор ояд. Вокеан, давлат бояд тадбиршои мушаххасро доир ба равнаки сошибкориву холагишои дешкон' андешад. Бояд конуншои зиддимонополиро такмил ва дастгошшои таъсири мушаххаси машдудкунии корпоративии иктисоди озодро инкишоф дод. Ин ло, албатта, таъмини бехатарии иктисодии давлатро ба назар гирифт. Зарур аст, ки элоди ангезандагони илтимоиро дар баландбардории шосилнокии мешнат ва рушди иктисод'' ба рош монд. Омиле дар ин рош васеъ намудан ва баланд бардоштани талаботи бо пул таъминбудаи дохил' мебошад.

Шароити мушими такмили нишод'' шавасмандкунии тагйироти тамоили бонк'', ки ба масъалашои мушими рузи - бахши вокеии иктисодиёт равон гардад. Зарур аст, ки назорати давлатии бонкшое, ки дороии давлат лойгир

аст: ба ин бонкао, ки вазифаи сармоягузор! вогузор аст, ба баркарорун! ва инкишофи бахши вокеии иктисодиёт ва аграр! бояд равона гардад. Зарурати объективии паст кардани сатаи фоизи карз! ва лудо кардани карзаои дарозмуддати стратег'1 барои соаааои КАС ба миён омадааст.

Дар таърих масъалаи арзишмандии яке аз шаклаои моликият нисбат ба дигаре аз миён рафтааст. йамзистии кулли шаклаои моликият ва иктисодиёти бисёруклад! бо санадаои конун! тасдик шудааст. Назарияи «мавкеъгир!» нуфузи муайяне пайдо кардааст, яъне аар як шакли моликият дар раванди эволютсияи илтимо! лойгааи худро ёфтааст ва устувориву самаранокии бархе аз онао барало аст.

Калидвожашо: деаконикунош, таалили ниаода, истеасоли маасулот, тагйирёбии нархао, бозори маасулоти кишоварз1, истеасоли маасулоти кишоварз1, адами аампоягии нарх Ключевые слова: крестьянствование, институциональный анализ, товаропроизводство, колебания цен, агропродовольственный рынок, сельхозпроизводство, диспаритет цен. Key words: peasantry, institutional analysis, production of the goods, fluctuation of prices, agrarian food market, agricultural production, price discrepancy.

Пайнавишт:

1. Паёми Президенти Лущурии Точикистон Эмомал! Рах,мон ба Маллиси Олии Лумхурии Толикистон - 25 апрели соли 2010.// «Омузгор», 29.04. 2010.

2. Абалкин Л. Размышление о долгосрочной стратегии, науке и демократии// Вопросы экономики.- 2006,- №6.- с. 4-20.

3. Коробейников М. Крестьянство и власть: ответственность и интересы// Вопросы экономики.- 2010.- № 2.- с.158.

4. Ершов М. Экономический рост: новые проблемы и новые риски// Вопросы экономики.- 2006.- №12.- с. 20-37.

5. Статистический ежегодник Согдийской области. - Худжанд, 2010.

Ашуров Сохибназар Худойназарович-

кандидат биологических наук, доцент, завкафедрой маркетинга-агробизнеса ТГУПБП Мирсаидов Саидакмал Аброрович-кандидат экономических наук, преп. кафедры маркетинга-агробизнеса ТГУПБП

Некоторые проблемы крестьянствования: институциональный анализ

В статье рассматриваются причины низкой доходности сельскохозяйственного товаропроизводства в условиях сохраняющегося диспаритета цен, нестабильного характера функционирования агропродовольственного рынка и его отдельных сегментов, резкого колебания цен на сельскохозяйственную продукцию,

сырье и продовольствие, которые ослабляют стимулы для роста сельхозпроизводства. Ставятся вопросы о причинах нарушения баланса экономических интересов производителей сельскохозяйственной продукции, потребителей и торговых организаций. Указывается, что крестьянство всегда было донором жизни общества, и если государство его поддержит на этом весьма непростом кризисном этапе, то сельское хозяйство получит серьезный импульс к возрождению. Решать столь важную задачу надо, постепенно продвигаясь по всем направлениям стратегии развития агропромышленного комплекса страны.

Ashurov S.Kh., Mirsaidov S.A.

Some problems of peasantry: Institutional Analysis

The reasons of low income of agricultural commodity production in conditions of persistent price discrepancy, unstable character of agricultural commodity production's market and its separate segments, rapid price fluctuations of the agricultural commodities, row material that weaken the stimulus for growth of agricultural commodities are examined in the article. The questions of the causes of the imbalance interest of the producers of agricultural products, the consumers and trade organizations are raised. It mentions that peasantry has always been donor of the society's life and if the government supports it in such difficult crisis stage agriculture shall have strong impetus to revival. The solution of such an important issue should be made gradually, covering all directions of the development strategy of the agrarian commodity complex of the country.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.