Научная статья на тему 'БАЪЗЕ ХУСУСИЯТЊОИ ПАЙДОИШ ВА ТАШАККУЛИ МАКТАБИ НАВИ ТАЪРИХ ВА ФАРЊАНГНИГОРИИ ШЎРАВИИ ТОЉИК (СОЛњОИ 20-50-УМИ АСРИ XX )'

БАЪЗЕ ХУСУСИЯТЊОИ ПАЙДОИШ ВА ТАШАККУЛИ МАКТАБИ НАВИ ТАЪРИХ ВА ФАРЊАНГНИГОРИИ ШЎРАВИИ ТОЉИК (СОЛњОИ 20-50-УМИ АСРИ XX ) Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
3715
72
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
МАКТАБИ ТАЪРИХНИГОРї / МУАРРИХОНИ ТОљИК / ОСОРИ МУСАЛСАЛ / ТАѓЙИРИ АЛИФБО / ЗИЁИЁНИ ТОИНќИЛОБИИ ТОљИК / МАДАНИЯТИ СОТСИАЛИСТї / SOCIALIST CULTURE / ИНСТИТУТИ ТАЪРИХ / ARCHAEOLOGICAL AND ETHNOGRAPHICAL INSTITUTE / АРХЕОЛОГИЯ ВА ЭТНОГРАФИЯ / ШКОЛА ИСТОРИКОВ / HISTORIAN'S SCHOOL / ТАДЖИКСКИЕ ИСТОРИКИ / TAJIK HISTORIANS / ХРОНИКАЛЬНЫЙ ТРУД / РЕФОРМА АЛФАВИТА / ALPHABET REFORM / ДОРЕВОЛЮЦИОННАЯ ТАДЖИКСКАЯ ИНТЕЛЛИГЕНЦИЯ / BEFORE REVOLUTION TAJIK INTELLIGENTSIA / СОЦИАЛИСТИЧЕСКАЯ КУЛЬТУРА / ИНСТИТУТ ИСТОРИИ / HISTORY / АРХЕОЛОГИИ И ЭТНОГРАФИИ / CHRONOLOGICAL WORK

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Мирбабаев Абдуллоджон Кенджабоевич, Усмонов Нематжон Насимович

В статье отмечается, что школа историков у таджиков сложилась очень давно. Только с середины XVIII в. и до начала XX в. таджикскими историками было написано более пятидесяти исторических и хроникальных трудов исключительно на таджикском языке. В статье дается полный перечень этих произведений. Однако в 20-30-е годы XX в. по различным объективным причинам, в частности, в связи с реформой алфавита, дореволюционная таджикская интеллигенция была искусственно отстранена от участия в новой, социалистической культуре. Новая марксистско ленинская школа историков Таджикской ССР сложилась в самом начале 50-х годов в связи с открытием в 1951г. Института истории, археологии и этнографии, которого возглавил известный русский востоковед А.А. Семёнов.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Некоторые особенности становления новой школы таджикских советских историков и культуроведов в 20-50-е годы XX в

In the article it is noticed, that Tajik historians school has developed for a long time. The Tajik historians were written more than 50 historical and chronicle works exclusively Tajik language only from the middle 18 century at the first 20 century. In the article is given the full lists of these works. However, in 20-30-th years of 20 century for the different subjective reasons, in particular the reforms of alphabet pre – revolutionary Tajik intelligence were artificial discharged participation of a new social culture. New Marx – Lenins school of the historicans of Tajik SSR formed at the beginning of 50-th years in 1951. The Institute of history archeology and ethnography, which headed the famous Russian orientalist A.A.Semenov.

Текст научной работы на тему «БАЪЗЕ ХУСУСИЯТЊОИ ПАЙДОИШ ВА ТАШАККУЛИ МАКТАБИ НАВИ ТАЪРИХ ВА ФАРЊАНГНИГОРИИ ШЎРАВИИ ТОЉИК (СОЛњОИ 20-50-УМИ АСРИ XX )»

Мирбобоев Абдуллолон Кенлабоевич-

д.и.т., профессори ДД^БСТ Усмонов Неъматлон Насимович —

унвонлуи ДД^БСТ

БАЪЗЕ ХУСУСИЯТ&ОИ ПАЙДОИШ ВА ТАШАККУЛИ МАКТАБИ НАВИ ТАЪРИХ ВА ФАРШАНГИИГОРИИ ШУРАВИИ ТОЛИК (солшои 20-50-уми асри XX )

Моаи апрели соли равон зиёиён ва алокамандони илму фараанги Лумаурии Толикистон 60-солагии таъсиси Пажуаишгоаи таърих, бостоншинос! ва мардумшиносии АФ Толикистонро, ки он соли 1960 номи яке аз маорифпарварони шинохтаи асри XIX Аамади Донишро гирифт, бо тантана лашн гирифтанд. Вокеан аам мактаби муосири таърихнигории толик, ки дар саргааи он А.А.Семёнов, академикон Б.Г.Гафуров, З.Ш.Ралабов, Б.И.Искандаров, А.М.Мухторов, Б.А.Литвинский, Н.Н.Неъматов ва дигар соаибистеъдодон меистоданд, дар ин солао басо нумуъ намуд. Мааз онао бо асараои бунёдии хеш илми таъриху фараангшиносии нави толикро дастраси лааониён намуданд. Вале, мутаассифона, оиди монеааои сунъ'1 ва калрав'1, ки дар сари роаи ин амали хайр лой доштанд, бо вулуди аз рузи ба даст даровардани истиклолияти миллии Толикистон бист соли пурра гузаштанаш, гуруаи донишмандон хомуш монданро мароми хеш карор додаанд. Кариб аамин аавол дар фараангшиносии замони шуравии Толикистон низ ба назар мерасад. Чунончи, гуруаи муааккикин аз дигаргунсозиаои ааёти фараангии нави замони шуравии Толикистон ба тафсир аарф зада, вале аз калравиао, ки дар ин роаи пуршарафи сохтмони фараанги нав лой дошт, худдор'' намуданд.1

Сабаби ба чунин аолат гирифтор шудани Толикистони худмухтори шуравии Толикистон дар аамин аст, ки дар натилаи табартаксимкунии миллии соли 1924 толикони Осиёи Миёна аз марказаои таърихии хеш, амсоли Самарканду Бухоро маарум шуда ва деакадаи кучаки Душанбе маркази сиёсии Лумаурии худмухтори Толикистон карор гирифт.2 Дар натилаи чунин таксимоти сунъ'1 ба аайати Лумаурии худмухтории Толикистон асосан аудуди собик Бухорои Шарк! шомил гаштанд. Дар аудуди Бухорои Шарк'1 бо сабабаои мухталиф ааёти шаар' аануз чандон инкишоф наёфта буд. Аз шаараои нисбатан калонтар дар ин минтака танао

1 Обидов И. Очерки мухтасари таърихи маорифи халки Толикистон. —Душанбе, 1965. -204 саа.; Шукуров М.Р. Очерки ташаккули маданияти сотсиалистии Толикистон. — Душанбе, 1969,с.65 ва г.; Шукуров М.Р. История культурной жизни советского Таджикистана. — Душанбе, 1970, с.54,66 ва г.; Из истории культурного строительства в Таджикистане.-Душанбе, 1972, с.3-149.

2 Масов Р. История топорного разделения. - Душанбе, 1991; Масов Р. Таджики: история с грифом «совершенно секретно». - Душанбе, 1995, с.85 -121.

шашри Висор ва Кулоб машсуб меёфтанд.1 Аммо шашри Кулоб низ то охиршои солшои 40-уми асри XX шамаг!' 10 машалла дошт. Дар холагии дешконии толикони ин манотики Лумшурии имрузаи Толикистон таншо зироаткории лалм! ва чорводор! пешрафт дошт.2 Толикони Бадахшони куш! бошанд, асосан ба парвариши чорвои майда ва шам калон машгул буданд. Тоифашои Карлук, Кунгурот, Лакай ва амсоли эшон - тоифашои туркзабони Бухорои Шарк! таншо ба парвариши чорвои майда машгул гашта, шаёти куч! доштанд.3 Лакайшо бошанд, дар парвариши асп ва кунгуротшо дар парвариши уштур, киргизшои Каротегин бошанд, аз ушдаи нигошубини шамаи намуди чорво ба хуб! мебаромаданд.4

Висори кадима минтакаи нисбатан ба инкишоф рунишодаи Бухорои Шарк! машсуб мешуд. Дар асршои XVIII ва XIX бекигарии Висор ба вошидшои нишоят пуркудрати водии Каротог мубаддал гардид. Масалан, дар шамин айём Каротог нисбат ба Душанбе дида сернуфузтар буд.5 Беки Висор тобистони гармро асосан дар сошили Каротогдарё мегузаронид. Мулки Каротог, бино бар маълумоти баъзе аз сарчашмашо, дорои 24 маслиди панлвакта, 15 корвонсарой, як корихона, 200 дукони баккол! ва дигар иншоотшои ламъият! буд.6 Ба манотики сиёс! табдил ёфтани шудуди собик Бухорои Шарк! дар ибтидои асри XX боз чанд омили дигари сиёс! шам дошт. Чун мавзуи маколаи мо, ки таншо шадафи фаршангшинос! дорад, мо ин ло аз ибрози дигар масоил худдор! намуда таншо як нуктаро таъкид кардан мехошем. Меоваранд, ки як сабабшои дар ибтидои асри XX чун маркази сиёсии водии Висор карор гирифтани Душанбе шамин будааст, ки ин шашр дар чашорсуи тилорат! лойгир ва мавкеи хуби лугроф! доштааст. Пас аз вайрон шудани Каротог ба сабаби заминларза шашраки Душанбе маркази Водии Висор карор гирифт. Тирамоши соли 1920 амири гурезаи Бухоро Саид Олимхон низ аввал ба Висор ва пас аз он ба Душанбе омада, онро кароргоши доимии худ интихоб кард.7 Дар Душанбе Амир Олимхон шамаг! шаш мош карор дошт. Ба сабаби 21 моши феврали соли 1921 ба Душанбе даромада омадани Экспедитсияи шарбии сиёсии Висор Амир Олимхон бо башонаи зиёрати мазори Сайид Алии Вамадон! ба лониби шашри Кулоб равон шуд ва аз Кулоб ба Афгонистон гурехт.8

Чунон ки аз ин сайри мухтасари таърих! огаш! ёфтем, водии Висор ва шам Душанбе, маркази ояндаи сиёсию фаршангии Толикистони лавон, дур аз Бухорою Самарканд ва шам марказшои дигари маъмули иктисодию мадании шамонвактаи Осиёи Миёна карор гирифта ва ба ин ва дигар сабабшо

1 История таджикского народа. Т.П, кн. 2-я. - М., 1964, с.293.

2 Ходжибаев А. Таджикистан. - М., 1929, с.40.

3 Сардоров М.Н., Вакназаров А. Таърихи маданияти алдодии кишоварзи точик. -Душанбе, 2004, с.98.

4 Вамон асар, с.99.

5 Давидович Е., Мухторов А. Страницы истории Гиссара. - Душанбе, 1969, с.37.

6 Мухторов А. Хисор. - Душанбе, 1999, с.93.

7 Боибов Г. Таърихи Хисори Шодмон, Чагониён ва Душанбе. - Душанбе, 1999, с.172.

8 Вамон асар, с. 176.

зиёиёни кушнаи толик аз иштирок дар дигаргунсозишои голибан умедбахшу ояндадори навини толик дур афтоданд. Бар замми ин, аз солшои аввали устувор гаштани сохти нави шурав!, коргузор! дар идорашои давлат! асосан ба забони рус! сурат мегирифт.

Таъсиси академияи улуми Толикистон ва шам Пажушишгоши таърих, бостоншинос! ва мардумшинос! дар моши апрели соли 1951 яке аз руйдодшои басо фарашбахши шаёти фаршангии шамон солшо машсуб мешавад. Бо пешнишоди аллома Б.Гафуров муаррих ва ховаршиноси рус А.А.Семёнов нахустин сарвари ин маркази илм! таъин гашт. Дар доирашои илмии Генерал-губернатории Туркистон А.А.Семёновро чун донишманди варзида, сарчашмашинос ва толикшиноси хуб мешинохтанд. Чунон ки маълум аст, асосгузори давлати шурав! В.И.Ленин барои ба суи давлати нав ва шурошо лалб сохтани зиёиёни пешкадами рус ашамияти хоса зошир менамуд.

А.А.Семёнов низ аз зумраи хамон зиёиёни пешкадами Русия буд, ки пас аз Инкилоби Октябр ба хидмати илму фаршанги нави шурав! пардохтанд.1 Ба шамин минвол Толикистони лавон низ ба тадрил ба доирашои илмии Иттишоди Шурав! шомил мегашт.

Академик Р.Масов солшои 30-50-ми асри XX- ро давраи ташаккул ва инкишофи ашкоми марксистии илми таърих дар Толикистон арзёб! намудааст. Вале ин раванд, чунон ки дар боло ишора рафт, дар шароити Толикистони саросар кушсор ва шам холагии дешкон!, ки зиёиёни нави миллии он, ки акнун дар зинаи ташаккулёб! карор доштанд, ба кабули ин гояи пешкадам шоло омода набуданд. Асаршои дошиёни марксизм-ленинизм, чунончи аз шаёти адиби шинохтаи толик Ваким Карим бармеояд, ба мардум дастрас набуд. Нависанда дар навбати аввал дар шашри Ленинград ба шайси мумассили Нашриёти Давлатии Толикистон нашри китобшои толикиро назорат мекард. Андаке нагузашта Ваким Карим барои кор ба Маскав ба сифати мушаррир дар Нашриёти Марказии Халкшои СССР таъин шуд. Ин ло нависанда дар Шурои Комиссарони Халкии ИЛШС ташти сарварии А.Лошут! кароршои шукумат ва КИМ ИЛШС-ро ба забони толик! тарлума мекард.2

Академик Нуъмон Неъматов низ, ки охиршои солшои 40-уми асри XX ба роши душвори илми таърихнигор! ворид шудааст, солшои аспирантии худро, ки дар шашри Ленинград лараён гирифтааст, ба хотир оварда ибрози акида намуда буд, ки мушити илмии он солшо барои пешрафти илм чандон мусоид набуд.3

Вокеан шам солшои 20-50-уми асри XX солшои басо душвор ва пуршуру шарар буда ва аз окибати он пеш аз шама зиёиёни кушнаи толик зарари маънав! диданд ва шам талафоти лон! доданд. Мутаассифона, то ба истиклолияти милл! сошиб шудани Лумшурии Толикистон аз ин хусус кам менавистанд.

1 Литвинский Б.А., Акрамов Н.М. Алесандр Александрович Семёнов. - М., 1971, с.4.

2 Сайфуллоев А. Ваким Карим. - Хуланд, 2005, с.26.

3 Воднев В.В. Найти начало начал. - Худжанд, 2007,с.54,55 и др.

Дар муассисааои давлат'' ва аам таълимиву миёнаю нопурра расман, бар хилофи нишондодаои В.И.Ленин, кабул шудани забони рус'', гузаштан ба алифбои лотин'' (1928-1929), кирилл'' (1940) ва ба ин сабаб огоз шудани аашари оммав'' бар зидди «унсураои куанаи маданияти феодал'», ки он аатто ба нобуд гаштани асари устод С.Айн'' «Намунаи адабиёти толик», ки он соли 1926 бо дастгирии устод А.Лоаут'' дар Маскав дар Нашриёти Халкаои СССР ба чоп расида буд ва боз дигар зуауроти номатлуб, ки аамон солао огоз гашта буд, боиси он гардид, ки гуруаи хеле калони зиёиёни куанаи толик, бахусус муаррихони сершумори дируза, аз иштироки фаъол дар дигаргунсозиаои фараанги нави сотсиалист' дар канор монданд.1 Масалан устод Муааммад Осим'' ин солаоро ба хотир оварда чунин навишта буданд: «...Дере нагузашта давраи гирудораои машаури таърих' огоз ёфт. Шоаиди чунин фолиааое гаштем, ки пеши он таассуроти айёми баччагии ман аел гашт! Дар шаар дар бораи «душмани халк» овозаао паан мешуд. Рузномаао пур аз маколааои «танкид!» буданд. Баъзеао аз фурсат истифода карда, гаразаои шахсии худро пеш мегирифтанд ва шахсони варзидаро гирифтори гирдоби бало менамуданд. Дар аама ло «душмани халк»-ро мекофтанд».2

Шулоат ва каарамонии устод Айн'' низ мааз дар аамин аст, ки эшон новобаста аз туаматаои аарифонашон ба аади хеш устувор монда ва дар яклояп бо шоир Мунзим, равшанфикри замони худ Шарифлон Махдум ва гуруаи дигари маорифчиёни шаари Бухоро бо шаари Душанбе робитаи устувор пойдор намуда ва дар ташаккули фараанги навини Лумаурии Толикистон саами босазо гузоштанд. Инчунин устод Айн'' дар солаои 19191920 дар курсаои кутоамуддати муаллимтайёркунии шаари Самарканд дарс мегуфтанд.3 Аз ин бобат ёддошти яке аз омузгорони ин мактаб А.Г.Леменовский шааодат медиаад.

Омузишгоаи мазкур сонитар ба мадрасаи Шайбонихони ин шаар кучонида шуд. Аз ин хусус хотироти Мудири шуъбаи маорифи Самарканд, зодаи шаари Хуланд Тухтабоев ва яке аз собикадорони маорифи шаари Хуланд Абдусамеъ Очилзода башорат медиаанд.4 Аз хусуси фаъолияти илм'' ва омузгории Тухтабоев дар Хуланд кам иттилоот дорем. Аз руи хотироти А. Очилзода Тухтабоев дар аввалаои солаои 20-ум дар Самарканду Боку таасили илм кардааст. Дар аамин Омузишгоаи муаллимтайёркуниии шаари Самарканд соли 1924 як муддат академик З.Ш.Ралабов низ таасил дошт.5

Чунончи яке аз омузгорони курси муаллимии Самарканд А.Г.Леменовский ёддошт намудааст, устод Айн'' ба дарсао аамеша бо омодап аозир мешуданд. Вакти танаффус бо омузгорон яклоя нишаста чой

1 Осим1 Муааммад. Фуруги ситорааои дур//Ёдномаи устод Осим'. - Хуланд, 2005, с.24-25.

2 Вамон асар,с.13.

3 Айни Х. Жизнь Садриддина Айни. - Душанбе, 1982,с.58.

4 Очилзода А. Субаи Хуланд. - Душанбе, 1987, с.34.

5 Раджабов З.Ш. Страницы прошлого. - Душанбе, 1986, с.95.

менушиданд ва аазлу шух'' низ мекарданд.1 Омузишгоаи муаллимии Самаркандро аз округи Хуланд, бахусус шаараои Хуланду Конибодом ва Уротеппа дааао писарлавонони толик хонда такмили ихтисос кардаанд. Чунончи, зодаи Хуланд Муааммадлон йасанов (1896-1985) пас аз хатми омузишгоаи шаари Самарканд ба донишкадаи журналистии шаари Маскав дохил шуд ва бо дипломи журналист' ба Хуланд омад.

Соли 1959 пас аз даргузашти А.Семёнов роабарии Пажуаишгоа ба души З.Ш. Ралабов академики АФ Толикистон, собик нахустректори Донишгоаи миллии Толикистон расид. Чунон ки маълум аст, таъсиси Пажуаишгоаи таърих дар як вакт бо таъсиси Академияи Фанаои Толикистон баробар афтод. Бино ба ёддошти академик З.Ш.Ралабов ин вокеаи фараабахш дар ааёти фараангии Толикистони лавон 14 апрели соли 1951 ба вукуъ пайвастааст. Дар ин руз, ба ёд меорад З.Ш.Ралабов, соати 6 бегоа' дар Театри давлатии опера ва балет, ки дертар номи устод С.Айниро гирифт, олимон, намояндагони гуруааои элодии шаари Душанбе, пешкадамони истеасолот, колхозчиёни пешкадам ва аам меамонони фахр'' аз шаараои Маскав, Ленинград, Тошканд, Боку, Минск, Ашкобод, Тифлис ва шаараои дигар ламъ омада, яклоя бо толикон, ки онао ба ганлинаи илму маърифат, амсоли Абуали ибни Сино, Абурайаони Берут, Абумаамуди Хуланд' , Исмоил ибни Муааммади Бухор' , Фороб' садао нобигааои илму дониш ва аам муаррихони номдорро, аз лумлаи Табар'', Балъам'', Наршах'', Мирхонд, Абулфазли Байаак' , Хондамир, Мирзоабдулазими Сом' , Аамади Дониш, Садриддин Айн'' ва дигар адибону муаррихони номдорро руи кор овардааст, гирд омада ин вокеаи фараабахши фараангиро бо мо - толикон яклоя истикбол намуданд.2

Таъсиси Академия ва аам Пажуаишгоаи таърих, бостоншинос'' ва мардумшинос'' яке аз руйдодаои хеле фараабахши аамон солао ба шумор мерафт. Толикистон низ ба тадрил ба меъёраои илми башар'' наздиктар мешуд.

Аммо ин раванд дар Толикистони куасор ва кишвари кишоварз як падидаи наве буд ва зиёиёни камшумору нисбатан лавони он солао аануз ба дарки он чандон омода набуданд.

Аммо таърих гувоа аст, ки толикзабонони Мовароуннаар аз кадим дар офаридани рисолааои таърих' собикаи тулон' доштанд. Ва ин суннати бобоии мо то солхои 30-уми асри XX бемайлон идома дошт. Аз руи мушоаидааои нопурраи рокимони ин сатрао танао дар нимаи дуюми асри XIX ва авввалаои асри XX дар хоки кишвар, ба истиснои вилояти таърихии Хоразм, дар мактабаои илмии Бухоро, Самарканд, Куканд, Хуланд ва аам Уротеппа як зумра рисолааои таърих'', аз он лумла «Туафаи хош»-и Муааммад Вафои Карминап, «Таърихи амир йайдар» ва «Гулгану-л-мулк»-и Муааммад Яъкуби Бухоро'', «Толу-т-таворих»-и Муааммад Шарифи Нак'',

1 Леменовский А.Г. Из воспоминаний о Садриддине Айни//Труды Самгу. - Самарканд, 1958, Выпуск 69,с.61-62.

2 Академия наук Таджикской ССР. - Душанбе, 1979, с.73.

«Таворих»-и Mирзо Сиддик! Myншï ва шам «Hаводирy-л-ваKоеъ»-и Ашмади Дониш ва шам «Таърихи салотини MанГития»-и Aбдyлазими Сом!, «Шошномаи Умархон»-и Mирзо Каландар Myшрифи Исфараг!, «Таърихи Шошрух»-и Myлло Hиёзи Куканд!, «Myнтаxабy-т-тавориx»-и Вол! Вакимхон Tyраи Куканд!, «Таърихи Вумоюн!»-и Гулшани Бухоро!, «Таърихчаи мушолирон»-и Дилшоди Барно, «Таърихи лашоннамо»-и Лунайдуллош Авази Куканд!, «Таърихи манзума»-и Ком!, «Рyзномаи сафари Искандар!»-и Myсталири Самарканд!, «Таърихи амирони MанГития»-и устод Айн!, «Таърихи Хуланд»-и муаллифи номаълум, «Таърихи Hофеъ»-и Myшаммад Алии Баллувон! ва дашшо асаршои таърих! таълиф шуданд, ки бо сабаби машдудии шалми ин гузориши фишурда аз овардани оншо худдор! намудем. Рисолаи таърихии Myшаммад Алии Баллувон! - «Таърихи Hофеъ», ки асосан аз шодисашои моши сентябри соли 1920-и шашри Бухоро накл мекунад, соли 1980 ба дасти устод Осим! афтод ва онро академик Ашрор Myxторов соли 1994 бо шуруфи ниёгон ба чоп шозир намуданд.1

Вокеан шам солшои аввали 30-40-уми асри XX солшои басо пуршуру шарар буда ва аз окибати он пеш аз шама зиёиёни кушани толик зарар диданд. Ба кавли шикмати халкии «Камбагалро саг аз болои уштур газида», шукуматдорони нави шурав! соли 1924 дар шашри Тошканд ба тарики масхара ва бо гумони ботили он, ки гуё толикон, амсоли кабоили Эвенкию чукчишои Кутби шимол ашли бефаршанг бошанд, як ламъияти толикшиносиро зери унвони «Ламъияти илм! доир ба омузиши Толикистон ва кавмшои эронии бурунмарз!» руи кор оварданд. Устод Айн! соли 1927 бо фаъолият ва баромади ин ламъияти илм! андаке шинос гардида аз шадаф ва натилаи кори он хеле изшори нигарон! намуда буд. Дар маколаи «Кишваршинос!», ки устод соли 1927 дар шумораи якуми малаллаи «Дониш-биниш» ба чоп расондааст, чунин акида кардааст: «Агарчи дар Тошканд дар соли 1925 бо номи «Толикшинос!» ламъият пайдо шуда бошад шам, кори ин ламъият аз доираи аъзои худи он, ки бештарин донишмандони аврупо! шастанд, берун намебаромадааст. Ин ламъият бо номи «Толикистон» дар боби толикшинос! як асари бисёр мукаммале чоп кард. Азбаски ин китоб бо забони русист, бештарини толикон, шатто арбоби дониши эшон аз он хабаре надоранд».2

Дар шамон солшои давраи шурав! бо сабаби вижагишои гояв! ва шам бузургманишию туркпарастии иддаи рошбарони сиёсии шамондавраи Лумшурии худмухтори Шуравии Толикистон, ки дар байни оншо толикон кам набуданд, боигарии маънавии халкамон, яъне мактаби таърихнигории касбии толик! аз байн рафт. Андаке аз мушлат нагузашта, ба кавли шикмати халк! «болои сухта намакоб» бо башонаи «тагйири алифбо» маъракаи муллочинию китобсуз! боло гирифт.

1 Mирбобоев А. К. Омилшои таърихии ба миён омадани мактаби таърихнигории нави шуравии толик//Ыаводи конфаронси лумшуриявии илм!-назариявии «Точикистон дар масири истиклолият».- -Хуланд, 2011, с.143.

2 Айн! С. Асаршо. Лилди IX.- Душанбе, 1969, с.224.

Сарвари давлатамон Эмомал'! Рашмон низ машз шамин мошияти таърихро шам воситаи хуби шинохтаи сарламъкунии толикон эътироф намуда, ба элоди як силсилаосори ламъбаст'! дар боби таърих пардохтанд. Нашри асаршои «Толикон дар оинаи таърих» (1999), «Аз Ориён то Сомониён», «Нигоше ба таърих ва тамаддуни ориё'!» (2006) ва шамчунин таллили лашншои 1100-солагии давлати Сомониён, 2700-солагии шашри Кулоб, 2700-солагии шашри Истаравшан, Соли бузургдошти тамаддуни ориё'!, 1300-солагии Имоми Аъзам гувоши равшани онанд, ки Сарвари давлат ба таърих ва фаршанги толик, шамчун омили мушими ташкими худогошии маънав'! ва одоби шамида, эътибори лидд'! медишанд.

Калидвожашо: мактаби таърихнигор!, муаррихони толик, осори мусалсал, тагйири алифбо, зиёиёни тоинкилобии толик, маданияти сотсиалист!, Институти таърих, археология ва этнография.

Ключевые слова: школа историков, таджикские историки, хроникальный труд, реформа алфавита, дореволюционная таджикская интеллигенция, социалистическая культура, Институт истории, археологии и этнографии.

Key words: historian's school, tajik historians, chronological work, alphabet reform, before revolution Tajik intelligentsia, socialist culture, history, archaeological and ethnographical institute

Мирбабаев Абдуллоджон Кенджабоевич-

доктор исторических наук, профессор ТГУПБП Усмонов Нематжон Насимович-соискатель ТГУПБП Некоторые особенности становления новой школы таджикских советских историков и культуроведов в 20-50-е годы ХХв.

В статье отмечается, что школа историков у таджиков сложилась очень давно. Только с середины XVIII в. и до начала XXe. таджикскими историками было написано более пятидесяти исторических и хроникальных трудов исключительно на таджикском языке. В статье дается полный перечень этих произведений.

Однако в 20-30-е годы XX в. по различным объективным причинам, в частности, в связи с реформой алфавита, дореволюционная таджикская интеллигенция была искусственно отстранена от участия в новой, социалистической культуре.

Новая марксистско - ленинская школа историков Таджикской ССР сложилась в самом начале 50-х годов в связи с открытием в 1951г. Института истории, археологии и этнографии, которого возглавил известный русский востоковед А.А. Семёнов.

Mirbabaev A.K., Usmanov N.N.

Some features formation of new schools of Tajik soviet historians and culture researches in 20-50-th years of XX century

In the article it is noticed, that Tajik historians school has developed for a long time. The Tajik historians were written more than 50 historical and chronicle works exclusively Tajik language only from the middle 18 century at the first 20 century. In the article is given the full lists of these works.

However, in 20-30-th years of 20 century for the different subjective reasons, in particular the reforms of alphabet pre - revolutionary Tajik intelligence were artificial discharged participation of a new social culture.

New Marx - Lenins school of the historicans of Tajik SSR formed at the beginning of 50-th years in 1951. The Institute of history archeology and ethnography, which headed the famous Russian orientalist A.A.Semenov.

Одинаев Алиджон -

старший преподаватель кафедры политологии ТГУПБП

НАУЧНО-ИССЛЕДОВАТЕЛЬСКАЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ УЧЕНЫХ

В ГОДЫ ВОЙНЫ

В годы Великой Отечественной войны (1941-1945 гг.) ученые вузов Таджикистана решали важные вопросы поисков стратегического сырья, новых лекарственных растений, оказывали помощь работникам сельского хозяйства.

Научная тематика в годы войны была полностью подчинена интересам народного хозяйства республики. Это явилось важным фактором участия ученых в общенародной борьбе с фашистскими захватчиками.

Кафедра физики Ленинабадского пединститута создала так называемый Гелеприбор, при помощи которого оказалось возможным использование тепла солнечных лучей для приготовления пищи и кипячения воды. Гелеприбор был несложным по конструкции и недорогим по себестоимости, и его можно было использовать зимой, поскольку температура доводилась до 1500 . Предприятиям местной промышленности Ленинабадской области было рекомендовано приступить к массовому производству указанного прибора.

Ученые-преподаватели ЛГПИ уделяли особое внимание разработке вопросов, тесно связанных с запросами народного хозяйства.

Так, сотрудники кафедры химии во главе с кандидатом химических наук А. А. Дибровой исследовали пути добычи и эксплуатации соляных запасов и сульфатов Самгарского плато. Доцента И.Н. Лобанова интересовали «Возможности орошения предгорий Карамазара и Кураминского хребта подземными водами». Ясно, какое важное народнохозяйственное значение имели эти исследования ученых института.

В Гиссарской долине были найдены и разведаны месторождения торфа, эксплуатация которых несколько облегчила тяжелое положение со снабжением топливом столицы республики.

Научные исследования в условиях военного времени проводились с учётом укрепления связи науки с производством. Война ускоряла проверку научных идей практикой, применение полученных результатов в народном хозяйстве. «Война, - как отмечал президент АН СССР В.Л.Комаров, - не даёт

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.