CC BY
19УДК 1
Тиржанова Н.С.
Караганды каласы.
Э.Бекейхан атындагы ЖББО №76 орта мектеп бастауыш сынып мугаимдер1
Айнашова А.К.
Караганды каласы.
Э.Бекейхан атындагы ЖББО №76 орта мектеп бастауыш сынып мугаимдер1
Шалабаева М.Б.
Караганды каласы.
Э.Бекейхан атындагы ЖББО №76 орта мектеп бастауыш сынып мугаимдер1
БАСТАУЫШ СЫНЫП ОКУШЫЛАРЫНА ¥ЛТТЬЩ ТЭРБИЕ БЕРУ НЕГ1З1
Аннотация: мацалада автор бYгiнгi ^нг1 урпац тэрбиеЫ басты мэселелелердщ 6ipi екендтн айцындайды. Бастауыш сынып оцушыларына бтм мен тэрбие беруде улттыц цундылыцтардын мэш мен магынасына уцте отырып талдау жасайды. БYгiнгi тацда оцушыларга элемдт децгейде вpкениеттi негiзде бшм мен тэрбие беру, улттыц цундылыцтарды цалыптастыру мацызды екендтн атап квpсеттi.
Ключевые слова: бастауыш сынып, улттыц тэрбие,бшм беру, салт-дэстур, цундылыцтар, этномэдениет, халыц педагогика.
Казакстан Республикасындагы бшм беру жYЙесi урпактардыц тарихи сабактастыгын, казак халкынын, улттык мэдениетш дамытуды, тарихи-мэдени мараны К¥рметтеуд1 камтамасыз етуге багытталган. БYгiнде бастауыш мектеп окушыларынын, этномэдени бшм беру мэселес барган сайын арта тусуде. Балаларды халык дэстYрi мен халык енерiнiц непзщде тэрбиелеу мэдени ерекшелiктерiн, этникалык акыл-ой мен халыктыц улттык кундылыктарын сактау факторы ретiнде карастырылады.
60
Мемлекетшщ болашагы непзшен саяси жэне азаматтык институттардын, аумактык тутастыктын, халыктын элеуметлк ынталандыруыныц, экономикалык реформалардын, табыстылыгы, саяси улттын калыптасуынын жалпы каркынынан аныкталады. ^азiргi замангы бшм беру ю-эрекеттершде ата-бабаларымыздын дэстYрлерi мен кундылыктарына косылуга кабiлеттi адамнын мэдениетш дамытуга, ез туп нускалыгын жэне бiрегей этномэдениегл сактап калуга талпыныс жасауга жагдай жасалмай-ак мYмкiн емес. Мунын негiзi баланын кукыктарынын декларациясы (29-бабы), ол «баланын ата-аналарына, олардын мэдени ерекшелiктерiне, тiлiне жэне улттык кундылыктарына курметпен карауга, емiр «Мэдениеттер диалогы отандык мэдениеттi, баска халыктын мэдениетiн жаксы тYсiнуге кемектесед^ этносаралык карым-катынас мэдениетiн калыптастыруга ыкпал етедi. Сондыктан казiргi бiлiм когамнын жэне мемлекеттiн казак азаматтык сэйкестшн калыптастырумен байланысты мYДделерiн керсетуi керек [1].
Бшм беру жYЙесi - когамды мэдениет пен саяси интеграциянын ен тиiмдi куралдарынын бiрi - элеуметтш репродукциянын жэне мемлекеттiк каушшздштщ негiзгi институттарынын бiрi. ¥лттык бшм деп бшм мазмунындагы дYниетанымды, ал дYниетаным - болмыс керiнiсiнiн жYЙесi. Окушыларга казак елiндегi тарихи кундылыктарды, улттык эдет - гурып пен салт - дэстYPдi окыта отырып, бойларына сiнiрiп, ой - ерiсiнiн жан - жакты болуына Yлес косуымыз казiргi заман талабы.Бiлiм беру кашанда мэдени дэстYрлердiн айрыкша белт. Сондыктан кез - келген кызметл казiргi заман талабына сай етш бiлiм беру кажет[1].
Мунан ез тагдырын езiн шешуге колы жеткен халкымызга улттык рухани болмысты дурыс калыптастыру аса кажет екенiн байкаймыз. Отаннына деген CYЙiспеншiлiктi калыптастыру мэселес - бYгiнгi кYннiн бiлiм беру жYЙесi алдында турган манызды мшдеттершщ бiрi. Отан дегенiмiз - халык. Халык дегенiмiз - адам. Адамды CYЮ - оган жаксылык жасау. Ендеше отаншылдык - сонау ерте заманнан калыптасып келе жаткан касиетл сезiм. Халыктык кундылыктарга CYЙене отырып, елдшке, ерлiкке, азаматтыкка тэрбиелеудегi елен - жырлар макал - мэтелдердщ эсер1 утымды болатындыгы туралы танымал педагогтарымыз айтып та, жазып та жур.
¥лттык санасезiм мэселеш кай хальщтын, болмасын басты тэрбие багдары болады, санасезiмдi калыптастырушы куралдарына улттык кундылыктары - жер, ел, тш жатады. ¥лттык нышандары - Ел тацба, Ту, Энуран. ¥лттык мэдениет - сез, бейнелеу, саз, дене тэрбие жэне т.б. Казак зиялыларынын, енегелi iс - эрекеттерi мен сездерг
Халкымыздын, отан CYЙгiштiк, патриоттык туралы, улттык мурасынын, даму тарихына Yгiлетiн болсак, ХY - Х¥Ш гасырлардагы Асан Кайгы бастаган, Актамберд^ Доспамбет, Шалкиiз, Бухар, Махамбет т.б акын - жыраулардыц поэзияларындагы тэлiмгерлiк ой пiкiрлерiнен керемiз. Жас урпактын, оныц iшiнде теменгi сынып окушыларынын, тел мэдениетiнен нэр алуы улттык фольклорымен тыгыз байланысты[2].
Халы; педагогикасынын, басты мэселелерiнiц бiрi - улттык YPДiстер тутастыгын сактай отырып азаматтык, адамгершiлiк, патриотизмге тэрбиелеу болды. Казак халкынын, тэлiмдiк мэнi зор ой - толганыстары бесiк жырымен батырлык эпостарда, ертегiлер мен ацыздарда, шешендж сездер мен айтыс - термелерде, жумбак -жацылтпаштар мен макал - мэтелдерде кептеп кездеседг Мундагы урпак тэрбиесшщ негiзгi тYЙiнi - адамгершшк - имандылык, акыл - ой, ецбек, эстетика, дене, патриоттык тэрбиесше байланысты мэселелерге келiп преледг
Этномэдени бiлiм берудiц негiзгi мiндеттерi ретiнде Казакстан Республикасында этномэдени бшм берудiц тужырымдамалары усынылган:
- кеп мэдениетл тулганы тэрбиелеу: адамныц езшдш мэдениетiмен сэйкестендiру жэне баска да мэдениеттердi игеру Yшiн жагдай жасау. Мэдениеттер диалогына багдарлану, оларды езара байыту;
- Кептiлдi тулганы калыптастыру: ездерiнiц ана тiлiнде, мемлекеттiк жэне орыс тiлдерiнде тиiмдi сейлесе алатын азаматтарды окыту[3].
Теориялык тургыда бастауыш сынып окушылардына этномэдени бiлiм беруi бiздiц
ойымызша, этникалык акпараттануды кетеру, этникалык сэйкестiктi, этникалык
сэйкестiктi калыптастыру, орныкты кундылык жYЙесiн калыптастыру, улттык
мэдениеттi тутас кезкараспен камтамасыз ету. Зерттеу контекстшде ерекше кецiл
фольклордыц кiшкене формаларына лайык. Балалар фольклоры ауызша халыктык
поэзияныц кец аукымы. Бул бYкiл элем - жаркын, куанышты, емiрлiк жэне сулулыкка
62
толы. Ол ересек адамдар элемше уксайды, бiрак оган багынбайды жэне ез зандары бойынша емiр CYредi жэне табигат пен адами карым-катынаска кезкарасына сэйкес келедi. Ересектердщ кызыгушылыгын жогарылайтын балалар ез тэжiрибелерiн ерiктi тYрде кабылдайды, бiрак оны езгерте алады.
Фольклор, эсiресе, халык эндерi, пьесалары, эзiлдерi, людбясы жэне т.б. аркасында, бала лирикалык кешпкерлерге мейiрiмдiлiкпен табигат табигатынын сезiмiн толыгымен кабылдайды, сулулык, адамгершiлiк, салт-дэстYрлермен, эстетикалык лэззаттарымен танысып, халыктын рухани мурасы деп аталатын нэрсенi сiнiредi, онсыз толыкканды тулганы калыптастыру мYмкiн емес. Балаларды сездердi, жумбактарды, макал-мэтелдермен, ертегшермен, эндермен таныстырамыз, осылайша бiз оларды эмбебап моральдык кундылыктармен байланыстырамыз, этномэдени сана непзш калыптастырамыз.
Мемлекетiнiн болашагы негiзiнен саяси жэне азаматтык институттардын, аумактык тутастыктын, халыктын элеуметтiк ынталандыруынын, экономикалык реформалардын табыстылыгы, саяси улттын калыптасуынын жалпы каркынынан аныкталады. Сонымен бiрге «Мэнгшк ел» улттык идеясымен каруланган тэуелсiз халык. K^азiргi кезде элем журтшылыгы улы реформатор, улт лидерi деп таныган Президентiмiз Н.Э.Назарбаевтын тiкелей бастамасымен Yкiмет осы багытта Yлкен мемлекеттiк багдарлама жасап, барлык денгейдегi билiк екiлдерi елдiн индустриялык-инновациялык даму жолына тYсуiн катан бакылауына алып, жiтi кадагалап отыр. ТYсiнген адамга мунын тYпкi астарында да мемлекеттiк идеядан туындаган улттык мYдде, улттык устаным жатыр.
Ендеше есiп кележаткан урпакты тэрбиелеу езеки мэселе болып табылады улттык тэрбиеге бул эр бiр адамнын когам алдындагы парызы.
СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ:
Концепция этнокультурного образования в Республике Казахстан.- 1996 Бурбаев Т. ¥лт мэдениетг Астана: Елорда, 2001. - 248 б.
Ешм Гарифолла. ¥лттык еркениет жэне мэдени багдар // Казакстан: сындарлы жылдар жэне галамдык мэселелер. - Аматы: Казак университетi, 2003. - 305 б.
