CC BY
56
HayKOBMM BiCHMK ^tBiBCtKoro Ha^OHa^tHoro yHiBepcMTeTy
BeTepMHapHoi Megw^HM Ta öioTexHO^oriw iMeHi C.3. I^M^Koro
Scientific Messenger of Lviv National University of Veterinary Medicine and Biotechnologies
ISSN 2519-2701 print ISSN 2518-1327 online
doi: 10.15421/nvlvet8633 http://nvlvet.com.ua/
Barszcz Sosnowskiego (Heracleum Sosnowskyi Manden) zagrozeniem dla ekosystemu
Jakub Golos
Wyzsza Szkoia Stosunkow Mi^dzynarodowych i Komunikacji Spoiecznej w Cheimie
Article info
Received 25.01.2018 Received in revised form
27.02.2018 Accepted 05.03.2018
Wyzsza Szkoia Stosunkow Mifdznarodowych i Komunikacji Spoiecznej w Cheimie ul. Wojsiawicka, 8A, 22-100 Cheim Tel.: +48-82-560-40-50 E-mail: poczta@wssm.pl
Golos, Jakub (2018). Barszcz Sosnowskiego (Heracleum Sosnowskyi Manden) zagrozeniem dla ekosystemu. Scientific Messenger of Lviv National University of Veterinary Medicine and Biotechnologies. 20(86), 175-181. doi: 10.15421/nvlvet8633
Przedmiotowy artykul omawia zagrozenia wynikajqce z nieprzemyslanych decyzji polityczno-gospodarczych na mocy ktorych, wprowadzono nowy, obcy gatunku roslin do lokalnego ekosystemu. Na przykladzie Barszczu Sosnowskiego autor ukazuje skale zagrozenia wynikajqce z niskiej ogolnospolecznej wiedzy o tym inwazyjnym gatunku, a takze o lukach prawnych przyczyniajqcych sif do braku kompleksowej walki z tym rodzajem roslin, ktore sq zagrozeniem dla zycia i zdrowia nie tylko lokalnych spoiecznosci.
Slowa klucze: Barszcz sosnowskiego, Heracleum sosnowskyi Manden, szkodliwy gatunek, srodowisko, ekopolityka.
The present article discusses the risks of hasty political and economic decisions under which introduced a new, alien plant species to the local ekosystem. On the example of Borscht Sosnowski (Heracleum sosnowskyi Manden), the author shows the scale of danger resulting from low general social knowledge about this invasive species and also about legal loopholes contributing to the lack of a comprehensive fight against this type of plants which are a threat to the life and health of local communities.
Key words: Sosnowski's borscht, Heracleum sosnowskyi Manden, harmful species, environment, eco-politics.
Wst^p
Czlowiek od zarania dziejow aktywnie zmienia swoje otoczenie przystosowuj^c je do swoich potrzeb, nie licz^c si§ z konsekwencjami eksploatowania oraz zmieniania otaczaj^cego ekosystemu. W pogoni za udogodnieniami swojego bytu re aranzuje swoje otoczenie wprowadzaj^c wi^ksze b^dz mniejsze (w swoim mniemaniu) zmiany. Jednym z najstarszych sposobow na «poprawienie sobie» bytu jest introdukcja (lac. introductio - wprowadzenie, wstfp), ktora jest celowym wprowadzenie «obcych», nie rodzimych gatunkow roslin i zwierz^t pochodz^cych z innych regionow geograficznych, jako nowego elementu lokalnej biocenozy, celem jej hodowli i/lub uprawy.
Wprowadzenie nowych gatunkow, o szerokiej tolerancji ekologicznej, moze, ale nie musi, wplyn^c na lokalny ekosystem, posiadaj^cy w^sk^ specyfik^ bytow^ (Glowacinski, 2018). Nast^pstwem tego moze byc zanikanie organizmow regionalnych na rzecz nowo wprowadzonych, ktorym te przeksztalcenia wr^cz sprzyjaj^. Nast^pstwem tego moze byc inwazja nowego gatunku, a co za tym idzie przeksztalcenie terenu pod nowy obcy organizm.
Definicja synantropizacji zaproponowana w polowie XX wieku przez Jerzego B. Falinskiego dobrze odzwierciedla proces przeobrazania szaty roslinnej. Wedlug autora «synantropizacja szaty roslinnej» jest cz^sci^ kierunkowych zmian jakie zachodz^ na kuli ziemskiej pod wplywem dzialalnosci czlowieka. Objawiaj^ si§ one zast^powaniem skladnikow swoistych, endemicznych przez nieswoiste, czyli kosmopolityczne, przez przybyszow, czyli elementy allochtoniczne, zast^powanie skladnikow stenotopowych przez eurytopowe. W efekcie oznacza to zast^pienie ukladow pierwotnych uwarunkowanych wspoldzialaniem czynnikow endogenicznych i egzogenicznych przez uklady wtorne, uwarunkowane dzialaniem czynnikow glownie egzogenicznych (Tokarska-Guzik and Dajdok, 2012).
Wedlug powyzej definicji, nie wszystkie introdukowane gatunki staj^ si§ gatunkami inwazyjnymi i zgodnie z tzw. regulq dziesiqtek zaledwie 10% nowych gatunkow jest w stanie wytworzyc na nowym regionie stabiln^ populaj przyjmuj^c status szkodnika, natomiast 90% w nowym srodowisku pozostaje na etapie naturalnej populacji (Williamson and Fitter, 1996). Wprowadzenie nowego gatunku, ktorego wplyw na inne srodowisko, niz
swoje rodzime, nie zostal do konca zbadany. Moze to wywolac nieprzewidziane skutki na rodzim^ flor§ i faun§. Stanowi takze zagrozenie socjologiczne (zdrowotne). Przykladem takiego gatunku jest barszcz sosnowskiego (Heracleum Sosnowskyi Manden), który jest tresci^ niniejszego artykulu.
Zródlo etymologiczne. Nazwa «barszcz sosnowskiego» pochodzi od uczonego i badacza flory Kaukazu profesora D.I. Sosnowskiego, która zostala nadana przez I.P. Medenow^ dla uczczenia zaslugi badacza. Barszcz sosnowskiego (Heracleum Sosnowskyi Mandel L.) wywodzi si§ z Kaukazu i zostala on opisany po raz pierwszy w 1944 roku (Balezentiené and Bart-kevicius, 2013).
W latach pi^cdziesi^tych ubieglego stulecia, w ZSRR poszukiwano nowych roslin nadaj^cych si§ na pasz§ dla zwierz^t. Naukowcy przeprowadzili eksperymenty na kilkuset odmianach roslin pochodz^cych z róznych cz^sci Zwi^zku Radzieckiego. Stwierdzono, ze barszcz jest bogaty w poz^dane skladniki pokarmowe, zwlaszcza w bialko i w^glowodany (Wojtkowiak et al., 2008). Dodatkowym atutem, przemawiaj^cym do wprowadzenia Heracleum Sosnowskyi do uprawy, byla wysoka odpornosc rosliny na zimny klimat. Od lat 40. XX w. uprawiano j^ na szerok^ skale w pólnocno-zachodniej Rosji oraz wprowadzono j^ do Lotwy, Estonii, Litwy, Bialorusi, Ukrainy i bylej Niemieckiej Republiki Demokratycznej jako roslin^ pastewn^. W latach 70-tych XX w. rejestrowano barszcz Sosnowskiego jako dodatek do ogrodów botanicznych, a niekiedy jako roslin^ ozdobn^ w prywatnych ogrodach i parkach (Kabuce and Priede, 2010). Roslina ta trafil do Polski pod koniec lat 50-tych ubieglego stulecia jako dar Wszechzwi^zkowego Instytutu Uprawy Roslin w Leningradzie. Po pierwszych badaniach stwierdzono, ze roslina jest idealna na cele paszowe, ze wzgl^du na ogromn^ mas§ zielon^ pozyskiwan^ z hektara uprawy, co przekladalo si§ na ilosc uzyskanej kiszonki (Wojtkowiak et al., 2008).
Fot. 1. Uprawa barszczu Sosnowskiego w PGR-ach
Zródlo: http://www.rmf24.pl/fakty/polska/news-barszcz-sosnowskiego-rozsial-sie-po-poznaniu-jak-go-usunac,nId,1847368 [dost^p: 02.03.2018]
Pomimo, ze zwierz^ta hodowlane nie przepadaly za kiszonk^ z barszczu (glównie krowy) wprowadzon^ j^ do masowej uprawy w Panstwowych Gospodarstwach Rolnych (PGR) na przelomie lat 60-tych i 70-tych. Roslina byla tak popularna, ze polecano j^ indywidualnym rolnikom, jako substrat do produkcji kiszonek ale równiez jako rosliny miododajn^ (Wojtkowiak et al., 2008).
Zagrozenia plyn^ce z uprawy. Jak zostalo wczesniej poruszone w Polsce barszcz Sosnowskiego zostal rozpowszechniony w latach 50-tych. Ogromna ilosci^ plonów zielonych (nawet do 400 t/ha (Wróbel, 2008)) w porównaniu do innych gatunków roslin paszowych (np. kukurydzy, gdzie plony w 2015 roku wynosz^ ok. 49,3 t/ha (Produkcja upraw rolnych i ogrodniczych w 2016 r.)) sprzyjalo do ci^glego rozpowszechniania barszczu sosnowskiego, a zakladanie plantacji bylo wspierane przez ówczesne wladze. Pomimo idealnych paszowych wlasciwosci okazalo si§ jednak, ze sama roslina nie jest taka idealna jak zakladano. Barszcz okazal si§ niebezpieczny dla ludzi i zwierz^t. Informowano obywateli o mozliwosci wyst^pienia «pewnych» ujemnych cech gatunkowych tj. mozliwosc wyst^powania uczulen po kontakcie z rosliny. W tym celu zalecano stosowanie srodków ochrony indywidualnej przy pracy z rosliny. Wladze jednak zaznaczaly, ze takie niedogodnosci s^ czasowe i z biegiem lat negatywne aspekty uda si§ wyeliminowac (Sachajdakiewicz and M^drzycki, 2014).
Od pierwszych lat uprawy barszcz Sosnowskiego sprawial narastaj^ce problemy. Pomijaj^c fakt, ze zwierz^ta hodowlane niech^tnie spozywaly kiszonk^ na bazie tego produktu, a samo mleko i mi^so mialo zmieniony smak i zapach, to wyszly na jaw toksyczne wlasciwosci rosliny. Omawiana roslina zawiera toksyczne substanj w sklad, której wchodzi furanokumaryna, która w kontakcie ze skór^ powoduje nadwrazliwosc na promienie sloneczne (Podgórska and Wójcik, 2011). Poparzeniom ulegali ludzi jak i zwierz^ta, a objawy pojawialy si§ od kilku do kilkunastu godzinach po bezposrednim kontakcie, co dodatkowo utrudnialo powi^zanie tego faktu z rosliny (Wróbel, 2008).
Roslina przejawiala równiez tendenj do dziczenia i «ucieczek». Zwazywszy na dost^pnosc do rowów melioracyjnych, bliskiego usytuowania dróg transportowych, roslina rozsiewala si§ w ogromnych ilosciach, a bagatelizowanie zjawiska sprzyjal do pocz^tku inwazji. Dopiero w latach 90-tych zaprzestano masowej uprawy, nie zniszczono jednak dokladnie istniej^cych ognisk wyst^powania rosliny (Guzik, 1994). Pozwolilo to na niekontrolowane rozprzestrzenianie si§ barszczu Sosnowskiego na terenie calego kraju.
Morfologia gatunku. Najbardziej charakteiystyczn^ cech^ barszczy kaukaskich jest ich rozmiar (Fot. 2). Osi^gana wysokosc, dochodzi nawet do 4-5 metrów, masywnosc lodygi, która w przekroju ma ok. 10 cm, oraz duze liscie o szerokosci 100cm i dlugosci 120-160 cm (CABI) stanowily fascynaj w latach 50-tych ubieglego wieku.
Problemem w opanowaniu ekspansji gatunku stanowi^ nasiona barszczu. Dorosly osobnik moze miec
ok. 40 tysiçcy nasion, które rozprzestrzeniaj^ siç za Czçsto jest mylony z innymi gatunkami (Rys. 1). Istniej^
pomoc^ wiatru, wody, oraz zwierz^t. równiez podejrzenia o mozliwosc krzyzowania siç
Cechy morfologiczne barszczu Sosnowskiego gatunku, co sprawia jeszcze wiçksze problemy w
stanowi^ wyzwanie do identyfikacji jego wystçpowania. identyfikacji zagrozenia.
Fot. 2. Skupisko barszczu Sosnowskiego Zródlo: http://5ty.pl/index.php/barszcz-sosnowskiego-jak-rozpoznac [dostçp: 03.03.2018]
bítrSKI
(yatunefc nlebeipíeciiiy)
baissez
zwyczajny
Gatunak
barszcï Sosnowskiego
(galunek niebefpieciiiy)
harsicï syteryjski
dzlçgiel it'Siiy
nicyriitegisl Iriwor
Pokrôj
Л
1 4 y
w\
ш
т к » 1.
Lise
fv -, ^
-xt¿Sf / f
m1
m -«7
í& m
Kwiiitostaii
M. 75
JO-SÍ
as io
S-iO
Î-IÛ
t odyda
Ni
do 10 —
0 5 -2 (3)
Э.5 -2 (3)
m
Rys. 1. Wybrane rodzaje barszczu Zródlo: http://ug.szczytno.pV12213arszcz-Sosnowskiego-Informacja-dla-mieszkancow.html [dostçp: 04.03.2018]
Ъ uwagi па cz§scюwo pokrywajзce si§ pierwotne rozmieszczenie barszczu Sosnowskiego i barszczu Mantegazziego, ich podoЫenstwa w budowie, а 1акге -przede wszystkim - takie same wlasciwosci inwazyjne i toksyczne, w wielu opracowaniach опе traktowane 1^те. Kluczowe znaczenie ma odr6Zпieпie tych dw6ch gatunk6w od шпу^ podobnych z rodzaju Heracleum 1иЬ z rodziny Apiaceae (Sachajdakiewicz and M§drzycki. 2014).
Inwazja Barszczu Sosnowskiego. Dynamiczne rozprzestrzenienie si§ tego gatunku dalo si§ zaobserwowaC juZ w latach 90-tych, w kt6rych splywaly doniesienia о doznanych obrazeпiach spowodowanych kontaktem z гоШЩ. Ъ informacji Wojew6dzkiego Konserwatora Przyrody ustalono, ¿е ten gatunek wyst§powal na terenie 21 (z w6wczas 49) wojew6dztw. Oceniono r6wniez, ¿е wi§kszosC lokalizacji barszczu staпowщ miejsca dawnej uprawy (Chmielewski and PobereZny, 2017). Ро roku 2000 doniesienia о wyst§powaпiu barszczu dotyczyly calej polski. Badanie
ankietowe potwierdzily obecnosC 35 stanowisk wyst§powama barszczu w 69 badanych gminach, jednak wi§kszosC stanowisk istniala od samego pocz^tku a zagroZeпie Polski jest nierealne (Rozwadowska, 2003).
ко1о Naukowe Stosowanej Ekologii Roslin WyZszej Szkoly Ekologii i Ъarz^dzania w Warszawie w 2003 г. wykazalo prawdopodobne istnienie w Роксе ok. 35 stanowisk barszczu. Dzis w bazie uczelni znajduje si§ ok. 260 miejscowosci. Badania т terenie w р61поспо-wschodniej РокЫ potwierdzily wyst§powame barszczu w ponad 90% miejsc, z kt6rych pochodzily doniesienia z Шега№у, gazet i ^пуЛ serwis6w internetowych. Ъebrane informacje о nowych stanowiskach wskazujз, ze гоШт dosyC szybko si§ rozprzestrzenia i zasiedla coraz wi§cej teren6w - w roku 2003 г. т terenie badanych р^ш wojew6dztw barszcz wyst§powal na terenie 20 gmin, w 2007 г. - w ponad 70 (E-czytelnia). ОА^пе dane dotycz^ce barszczu podawane na biez^co na stronie www.barszcz.edu.pl.
РгаИа
0
оръкпм )
Моле
Р.'рче/
ойя о
РоЫегфопе
Каи'ят
Мара 1. Miejsce wyst§powaпie barszczu Sosnowskiego ¿^1О: http://barszcz.supportit.pl/ [dost^p: 04.03.2018]
Podane dane nie do konca zweryfikowane, a wynika Ш m.in. z trudnosci identyfikacji barszczu Sosnkowskiego. «№ podstawie wieloletnich dzialan udalo nam si§ stworzyC baz§ stanowisk kaukaskich barszczy w Ро^е, kt6ra dzis liczy blisko 3000 lokalizacji. Oczywiscie nie wszystkie z tych informacji udalo nam si§ dotychczas potwierdziC w terenie. I Лос z doswiadczeпia wiemy, ze bardzo duZo wiadomosci splywaj^cych do nas okazuje si§ Ьус trafionym strzalem -z naukowego obowщzku - wpisy w bazie podzielilismy na potwierdzone i zgloszeпia» (Barszcz.edu). Jak moZna zaobserwowaC na powyZszej mapie tylko nieliczne
zgloszenia zostaly potwierdzone. Natomiast bardzo duZo lokalizacji czeka na weryfikacj§. NaleZy zaznaczyC, Ze stanowiska wymienione w danych Spisu Powszechnego BS (barszcz sosnowskiego) i ВО (barszcz olbrzymi) zgloszeniami, a nie miejscami zinwentaryzowanymi. Na podstawie podobnych, wczesniejszych badan, szacuje si§, Ze ok 15% zgloszen moZe Ьус falszywa М niemoZliwa do potwierdzenia (Sachajdakiewicz and M§drzycki. 2014).
NaleZalo Ьу ро^^с kroki w przyspieszeniu inwentaryzowania danych region6w. Jednym ze sposob6w moZe Ьус wykorzystanie bezzalogowych
statkow powietrznych z wyspecjalizowanymi urz^dzeniami optycznymi. Takie rozwi^zanie nie dose, ze zmniejsza inwazyjnose rosliny na czlowieka, to pozwala na zinwentaryzowanie wi^kszej przestrzeni w krotszym czasie. Bezzalogowe statki powietrzne mog^ rowniez posluzye do okresowych lotow celem zbadania populacji oraz jej rozprzestrzeniania si§.
Wplyw na srodowisko. Pojawienie si§ barszczu Sosnowskiego w znaczny sposob wplywa na gatunki rodzime, ale rowniez stanowi zagrozenie dla ludzi i zwierz^t w skutek produkowania toksycznej furanokumaryny, ktora znajduje si§ we wloskach pokrywaj^cych liscie i lodyg§. Odstrasza w ten sposob rodzim^ faun§, czego nast^pstwem jest transformacja lokalnego ekosystemu. Sam kontakt z rosliny nie stanowi zagrozenia, ale wystarczy, ze dol^czymy do tego ekspozyj na swiatlo sloneczne i w konsekwencji powstaj^ p^cherze z wydzielin^ surowicz^ i objawy ci^zkiego oparzenia (Muzykiewicz and Nowak, 2017).
, f
:t L ■
Fot. 3. Lodyga barszczu Sosnowskiego - po lewej i poparzenie skory - po prawej Zrodlo: https://gis.gov.pl/o-nas/aktualnosci/186-uwaga-na-barszcz-sosnowskiego [dost^p: 05.03.2018]
Problem w identyfikacji poparzenia barszczem sosnowskiego polega na tym, ze objawy nie pojawiaj^ natychmiast po opazeniu, tylko po uplywie od 30 minut do 2 godzin. W upalne i wilgotne dni poparzenie moze nast^pie posrednio przez powietrze. W takim przypadku furanokumaryny s^ emitowane do otoczenia, gdzie mog^ osadzae si§ na skorze, a wdychania olejkow eterycznych moze powodowae do nudnosci i bule glowy (Glowny Inspektorat Sanitarny).
Ekspansja rosliny wplywa rowniez na transformacje rodzimej biocenozy. W skutek podwyzszonej reprodukcji barszcz sosnowskiego tworzy g^ste skupiska wlasnego gatunku, zmieniaj^c przy tym fizyczne, chemiczne i biologiczne cechy gleby. Rozmiary barszczu tej rosliny, ktory goruje nad wi^kszosci^ innych gatunkow, stwarzaj^ strefy zaciemnienia, elimimjc b^dz redukuj^c populacje rodzimej nizszej szaty roslinnej, czego nast^pstwem moze bye zmniejszenie fitoroznorodnosci i w konsekwencji powstawanie monogatunkowych platow. W mniejszym stopniu barszcz sosnowskiego ma oddzialywanie allelopatyczne, nie do konca jeszcze rozpoznane, jednak juz s^ powi^zywane z mechanizmami nap^dzaj^cymi inwazyjnose tego gatunku (Galczynska et al., 2016).
Uwarunkowania prawne. Barszcz sosnowskiego ze wzgl^du na swoj^ inwazyjnose podlega regulacjom prawnym. W Polsce podstawow^ regulaj jest ustawa o ochronie przyrody z dnia 16.04.2004 roku, ktora w art. 120 ust. 2f minister wlasciwy do spraw srodowiska w porozumieniu z ministrem wlasciwym do spraw rolnictwa okreslil list§ roslin, zwierz^t i grzybow gatunkow obcych, ktore w przypadku uwolnienia do srodowiska przyrodniczego mog^ zagrozie gatunkom rodzimym lub siedliskom przyrodniczym (Ustawa o ochronie przyrody, 2004). Szczegolowa lista gatunkow obcych stanowi Rozporz^dzenie Ministra Srodowiska z dnia 09.09.2011 roku (Dz.U. Nr 210 poz. 1260), w ktorym pozycj 4 i 5 zajmuje barszcz kaukaski i barszcz Sosnowskiego (Rozporz^dzenie Ministra Srodowiska, 2011).
Zwalczanie barszczy Sosnowskiego nie jest do konca uregulowane w Polsce. Pomimo, ze gatunek spelnia definij gatunku szkodliwego Panstwowej Inspekcji Ochrony Roslin i Nasiennictwa - «wszelkie gatunki, szczepy lub biotypy roslin, zwierz^t lub czynnikow patogenicznych szkodliwych dla roslin, produktow roslinnych lub przedmiotow» (Ustawa o ochronie roslin, 2003), nie zostal wymieniony na liscie organizmow szkodliwych, a co za tym idzie zwalczanie tej rosliny nie jest w kompetencjach tego urz^du. Listy takich organizmow s^ zharmonizowane na poziomie UE (Rozporz^dzenie Parlamentu Europejskiego i Rady), ktora posiada wykaz roslin inwazyjnych wskazanych do zwalczenia (Rozporz^dzenie Wykonawcze Komisji), w ktorych znajduje si§ Heracleum sosnowskyi Mandenova.
Polska nie posiada jednak wi^cej regulacji prawnych w sprawie barszczu sosnowskiego. Nie jest uregulowane, kto jest odpowiedzialny za usuwanie i zwalczanie inwazyjnego gatunku. Jedynie, zgodnie z art. 120 Ustawy o ochronie przyrody, zakazana jest celowa uprawa tych roslin. W przypadku braku regulacji, prawnym aspektem walki z tym roslinnym intruzem, s^ obj^te jednostki samorz^du terytorialnego, ktore we wlasnym zakresie musz^ powolae odpowiedni^ ustawy.
Sposoby zwalczania. Nie zaprzeczalnym faktem jest, ze barszcz sosnowskiego jest gatunkiem inwazyjnym, ktory wymaga zwalczenia w celu uchowania rodzimej flory. W praktyce stanowi ogromne wyzwanie. Toksycznose oraz ilose nasion rozsiewanych przez rosliny to podstawowe problemy walki z rosliny. Wi^kszose dzialan maj^cych na celu obnizenie populacji tej rosliny zalecane s^ na wiosn§, kiedy zaczyna si§ okres wegetacyjny. Niestety przez specyfik^ morfologiczn^ rosliny zabiegi te nalezy powtarzae sukcesywnie w nast^pnych miesi^cach, a nawet latach, az do obumarcia korzenia rosliny i oczyszczenia gleby z nasion (Sachajda-kiewicz and M^drzycki, 2014).
Najpopularniejsz^ metod^ jest metoda mechaniczna obejmuj^ca: wykopywanie i spalanie calych osobnikow, koszenie, usuwanie baldachow lub ich workowanie celem unikni^cia jego rozsiania, usuwanie i wymian§ gleby w celu eliminacji nasion, oraz niszczenie podziemnej cz^sci barszczu przez gl^bok^ ork§ (Podgorska and Wojcik, 2011). Metod§ mechaniczn^ dobrze jest wspierae przez zastosowanie srodkow chemicznych. W Polsce do zwalczania barszczu sosnowskiego stosuje si§ dost^pne na rynku srodki chemiczne tj. Roundup czy KOSMIK.
Jednak nie daj^ one zadowalaj^cych efektow, dlatego w dalszym ci^gu poszukiwane s^ skuteczne mieszanki do walki z ty roslinnym intruzem (Sachajdakiewicz and Mçdrzycki, 2014).
Wnioski koncowe
Po przeanalizowaniu przedmiotowego zagadnienia nasuwa siç piçc zasadniczych wnioskow:
po pierwsze - o kryterium adaptacji nowych gatunkow w nowej przestrzeni geograficznej, decydenci zarowno polityczni jak i ekonomiczni winni swoje decyzje opierac na opiniach uczonych,
po drugie - wprowadzenie nowych nie do konca poznanych gatunkow (pomimo ogromnych ich zalet) do lokalnych ekosystemow wi^ze siç z niebezpieczenstwem zaburzenia istniej^cej regionalnej harmonii biologicznej,
po trzecie - kwarantanna i ci^gly monitoring jest w stanie zminimalizowac ewentualne zagrozeni w przestrzeni geospolecznej,
po czwarte - w zaistnialej sytuacji, walka z tym inwazyjnym gatunkiem winna miec wymiar instytucjonalny i dlugofalowy
po pi^te - odpowiedzialnosc decydentow oraz swiadomosc spoleczna o zagrozeniu i niebezpieczenstwie zwi^zana z barszczem Sosnowskiego stanowi klucz w rozwi^zaniu przedmiotowego problemu
Wszystkim tego typu dzialaniom zwi^zanym z innowacyjnosci^ winna towarzyszyc maksima
PRIMUM NON NOCERE - po pierwsze nie szkodzic.
References
Glowacinski, Z. (2018). Introdukcja i mechanizmy in-wazji. Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, Krakow [dostçp:04.03.2018]. Tokarska-Guzik, B., & Dajdok, Z. (2012). Rosliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczegolnym uwzglçdnieniem gatunkow inwazyjnych. Warszawa. Williamson, M., & Fitter, A. (1996). The Varying of Success Invaders. Ecological Society of America, Ecology. 77(6), 1661-1666. Balezentienè, L., & Bartkevicius, E. (2013). Invasion of Heracleum sosnowskyi (Apiaceae) at habitat scale in Lithuania. Agriculture & Environment Journal of Food. 11(2), 1370-1375. Wojtkowiak, R., Kawalec, H., Dubowski, A.P. (2008). Heracleum Sosnowkyi Mandel L. Journal of Research and Applications in Agricultural Engineering. 53(4), 137-142.
Kabuce, N., & Priede, N. (2010). Heracleum sosnowskyi. Invasive Alien Species Fact Sheet, Online Database of the European Network on Invasive Alien Species-NOBANIS.
Wrobel, I. (2008). Barszcz Sosnowskiego (Heracleum sosnowskyi MANDEN.) w Pieninach. Pieniny-Przyroda i Czlowiek 10, Pieninski Park Narodowy, 37-43.
Produkcja upraw rolnych i ogrodniczych w 2016 r. (2017). Glowny Urz^d Statystyczny, Departament Rolnictwa, Warszawa.
Sachajdakiewicz, I., & Mçdrzycki, P. (2014). Wytyczne dotycz^ce zwalczania barszczu Sosnowskiego (Hera-cleum sosnowskyi) i barszczu Mantegazziego (Hera-cleum mantegazzianum) na terenie Polski. Generalna Dyrekcja Ochrony Srodowiska, Warszawa.
Podgórska, M., & Wójcik, P. (2011). Barszcz Sosnowskiego (Heracleum sosnowskyi Manden., Apiaceae) u podnóza Góry Zelejowej w gminie Chçciny (Wyzyna Malopolska). Rocznik Swiçtokrzyski. Ser. B - Nauki Przyrodnicze 32: Kielce, 67-78.
Guzik, J. (1994). Ocena stopnia zagrozenia rodzimej flory Polski oraz niebezpieczenstwa jakie moze stwarzac dla czlowieka barszcz Sosnowskiego (Heracleum sosnovskyi Manden.) - na podstawie wyników badan w poludniowej czçsci kraju. Polska Akademia Nauk, Instytut botaniki im. W. Szafera, Kraków.
CABI: https://www.cabi.org/isc/datasheet/108958
[dostçp: 04.03.2018].
Chmielewski, J., & Poberezny, J. (2017). Barszcz sosnowskiego - wci^z aktualny problem srodowiskowy. Ochrona Srodowiska i Zasobów Naturalnych. 28(3/73), 40-44.
Rozwadowska, R. (2003). Inwazyjne rosliny toksyczne w OAK na przykladzie Heracleum mantegazzianum. Wyzsza Szkola Ekologii i Zarz^dzania, Warszawa.
E-czytelnia: http://e-czytelnia.abrys.pl/zielen-
miejska/2007-9-297/zielony-poradnik-1627/toksyczna-roslina-7693 [dostçp: 04.03.2018]
Barszcz.edu: http://barszcz.edu.pl/o-bazach-i-mapach-stanowisk [dostçp: 05.03.2018].
Muzykiewicz, A., & Nowak, A. (2017). Fotoalergeny i zwi^zki fitotoksyczne pochodzenia roslinnego. Zagrozenia i korzysci Terapeutyczne. Kosmos prob-lemy nauk biologicznych. 66(2), 207-216.
Glówny Inspektorat Sanitarny: https://gis.gov.pl/o-nas/aktualnosci/186-uwaga-na-barszcz-sosnowskiego [dostçp: 05.03.2018].
Galczynska, M., Gamrat, R., & Lysko, A. (2016). Wplyw gatunków inwazyjnych z rodzaju heracleum spp. (apiaceae) na srodowisko i zdrowie czlowieka. Kosmos problemy nauk biologicznych. 65(4), 591-599.
Ustawa o ochronie przyrody (2004). Dz. U. 2004 Nr 92 poz. 880.
Rozporz^dzenie Ministra Srodowiska (2011). (Dz. U. 2011 Nr 210 poz. 1260), w sprawie listy roslin i zwierz^t gatunków obcych, które w przypadku uwolnienia do srodowiska przyrodniczego mog^ zagrozic gatunkom rodzimym lub siedliskom przyrodniczym, Warszawa.
Ustawa o ochronie roslin (2003). (Dz. U. 2003 z 2014, poz. 621), Warszawa
Rozporz^dzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 1143/2014 (Dz. U. UE. L 317/35, 4.11.2014) z dnia 22 pazdziernika 2014 r. w sprawie dzialan zapo-biegawczych i zaradczych w odniesieniu do wprowa-dzania i rozprzestrzeniania inwazyjnych gatunków obcych.
Rozporz^dzenie Wykonawcze Komisji (UE) 2016/1141 (Dz. U. UE. L 189/4, 14.7.2016) z dnia 13.07.2016, przyjmuj^ce wykaz inwazyjnych gatunków obcych uznanych za stwarzaj^ce zagrozenie dla Unii zgodnie
z rozporz^dzeniem, Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1143/2014. Gmina Szczytno: http://ug.szczytno.pl/1221,Barszcz-Sosnowskiego-Informacja-dla-mieszkancow.html [dostçp: 04.03.2018].
Barszcz.edu: http://barszcz.supportit.pl/ [dostçp: 04.03.2018].
RMF24: http://www.rmf24.pl/fakty/polska/news-barszcz-sosnowskiego-rozsial-sie-po-poznaniu-jak-go-usunac,nId,1847368 [dostçp: 02.03.2018].
