Научная статья на тему 'БАРКАМОЛ АВЛОДНИ ТАРБИЯЛАШДА ОИЛАВИЙ ТАРБИЯ МЕЗОНЛАРИ'

БАРКАМОЛ АВЛОДНИ ТАРБИЯЛАШДА ОИЛАВИЙ ТАРБИЯ МЕЗОНЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

143
25
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Оила / ота-она / тарбия / ѐшлар / комил инсон / оилавий муносабатлар / объектив / субъектив. / family / parents / upbringing / youth / perfect person / family relations / objective / subjective.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — О. К. Халилов, Г. О. Нуруллаева

Оилавий ҳаѐт фарзандларнинг инсоний муносабатларда ўз шахсини камол топтириш имкониятини беришини инобатга олсак, ота-оналарнинг маънавий бой, эътиқодли ва юқори маданиятга эга бўлиши зарур. Оила ва оилавий тарбия муаммолари ичида ота-оналарнинг тарбиячилик маданиятини ошириш ва уларга умумий тарбияга оид билим бериш давримизнинг долзарб масалаларидан биридир.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Given that family life allows children to develop their personality in human relationships, the parents of the valley should be spiritually rich, faithful and highly cultured. Among the problems of the family and family upbringing, raising the educational culture of parents and enlightening them on issues of general upbringing is one of the most urgent problems of our time.

Текст научной работы на тему «БАРКАМОЛ АВЛОДНИ ТАРБИЯЛАШДА ОИЛАВИЙ ТАРБИЯ МЕЗОНЛАРИ»

BAPKAMO.T AB.TO^HH TAPEHflTAm^A OH.TABHH TAPBHfl

ME3OH.TAPH

О. К. Халилов

Жиззах Политехника институти, катта укитувчи

Г. О. Нуруллаева

Жиззах шахар 11-мактаб укитувчиси

АННОТАЦИЯ

Оилавий хаёт фарзандларнинг инсоний муносабатларда уз шахсини камол топтириш имкониятини беришини инобатга олсак, ота-оналарнинг маънавий бой, эътикодли ва юкори маданиятга эга булиши зарур. Оила ва оилавий тарбия муаммолари ичида ота-оналарнинг тарбиячилик маданиятини ошириш ва уларга умумий тарбияга оид билим бериш давримизнинг долзарб масалаларидан биридир.

Калит сузлар: Оила, ота-она, тарбия, ёшлар, комил инсон,оилавий муносабатлар, объектив, субъектив.

ABSTRACT

Given that family life allows children to develop their personality in human relationships, the parents of the valley should be spiritually rich, faithful and highly cultured. Among the problems of the family and family upbringing, raising the educational culture of parents and enlightening them on issues of general upbringing is one of the most urgent problems of our time.

Keywords: family, parents, upbringing, youth, perfect person, family relations, objective, subjective.

Хукукий демократик ва адолатли фукаролик жамияти куриш йулидан бораётган мамлакатимизда тарбиянинг вазифаси хар томонлама етук, эркин ва мустакил фикрга эга булган комил инсонни ва етук кадрларни тарбиялашдир.

Жамиятнинг моддий ва маънавий камолоти ёшларни турли ижтимоий вазифаларни бажаришга, тупланган муносабатларга доир тажрибаларга, моддий ва маънавий кадриятларга хдр томонлама ва узок тайёрлаш лозимлигини талаб этмокда. Оилавий тарбияда мухим ахамият касб этувчи объектив ва субъектив омилларни билмок лозим. Объектив омилларга оиланинг моддий фаровонлиги, даромадларнинг

April, 2022

550

турлари, узига хослиги ва савияси, уй-жой билан таъминланиш даражаси, мактабгача муассасалардан фойдаланиш, шунингдек, оила аъзоларининг сони, таркиби ва бошкаларни киритиш мумкин. Субъектив омилларга эса оиладаги узаро муносабатларнинг узига хос хусусиятлари, маълумот, оила аъзоларининг маданий-маънавий савиялари, ота-оналарнинг муомала маданиятлари ва бошкалар киради. Ота-онанинг фарзандга мехр-мухаббати хамма нарсадан хам кимматрокдир.

"Ота-она болани дунёга келтирганликлари учун эмас, уни одобли, ахлокли килиб вояга етказганликлари учунгина олкишга сазовор буладилар" Хадисдан.

Оилада соглом мухитни шакллантириш, фарзандларнинг камолга етишлари учун имконият, шароит яратиб бериш ота-онанинг бурчи эканлигини алохида таъкидлаш лозим. Бунда ота-оналар олдида гоят катта масъулият ва мехнат турганлигини англашлари лозимдир.[1]

Фарзандни тарбиялаш учун аввало ота-онанинг узлари тарбияланган булишлари, маънавиятли ва маърифатли булишлари лозимдир. Айникса, ота-оналар узларининг мехнат фаолиятлари, хулк-атворлари оркали фарзандларига намуна булишлари лозим. Оила ва оилавий тарбия муаммолари ичида ота-оналарнинг тарбиячилик маданиятини ошириш ва уларга умумий тарбияга оид билим бериш давримизнинг долзарб масалаларидан биридир. Шунинг учун хам ота- оналарнинг тарбиячилик махоратларини ошириш нихоятда зарур.

Ота-оналарнинг хаётий тажрибаси, бир-бирига хурмати, мехр- мухаббати, садокати, хамфикрлилиги, иймон-инсофлилиги, мехнатсеварлиги, оилапарварлиги фарзандлар учун камолот мактаби булган. Бу мактабда барча бир умр унутилмайдиган, эътикодига чукур сингадиган сабок олган. Угил-кдзлар учун ахил, садокатли, халол, мехнатсевар, иймонли-инсофли, ота-она огушида тарбияланишдан юксак бахт булмайди. Фарзанд олдин ота-она ибрати мохиятини рухан, виждонан, акл-идрок билан англайди, кейин шу эътикоддан келиб чиккан холда хайрли ишларга кул уради. Хдётда огир-енгилликларни куп курган халол мехнат килиб кун куришга урганган ота-она уз фарзандларига яхши тарбия бериш имкониятига купрок эга булади.

Оилавий тарбиянинг мураккаблиги яна шундаки, хар бир оила узига хос бир олам, жамиятнинг узига хос кичик уюшмаси булиб, тарбия ишида узига хос хусусиятларни намоён килади. Ана шунинг учун хам оилавий тарбиянинг шакл ва услубларини умумлаштириш ва унга бирон-бир тавсиялар бериш нокулай ва кийиндир. Ота-оналар канчалик маънавий бой, эътикодли ва юкори маълумотга эга

April, 2022

551

булсалар, шу даражада такомиллашган услуб оркали уз фарзандларини тарбиялайдилар. Улар факат маслахат бериш, маъкуллаш, мукофотлаш, жазолаш, сухбат ва хикоя, фикр алмашиш билангина эмас, балки шахсий намуналари, болалари билан биргаликда ишлаш, уларни мехнат фаолиятига тортиш оркали хам тарбиялайдилар. Болалар фаолиятида иштирок этиш уларга тарбиявий таъсир курсатишнинг энг самарали усулидир. Агар болалар ота-оналарининг машгулотларига ута кизикиш билан муносабатда булишса, улар уртасида дустона муносабатлар карор топади. Болалар ота-оналаридан, ака ва опаларидан узаро муносабат мезонларини урганиб, нима яхши-ю нима ёмон, нима фойдали-ю ва нима зарарли эканлигини билиб оладилар, улар хакида аник тасаввурларга эга буладилар. Бундан ташкари, оила тажрибали ва касби жихатидан турлича ёшдаги кишиларни бирлаштириб туради. Оила аъзоларининг турмуш ва хаётий тажрибалари, маданий савиялари канчалик бой булса, улар болалар билан шу даражада яхши мулокотда була олишади, болаларнинг кизикишларини устира олишади. [2]

Тарбия масаласига ёндашадиган булсак, кам болали оилаларга нисбатан куп болали оилаларда болалар тарбияси анча енгил кучади. Чунки куп болали оилалардаги болалар ота-оналарининг хатти-харакатларини, ака ва опаларининг улар уртасидаги гамхурликларини, айникса, бир-бирларига булган дустона муносабатларини, уйдаги хар хил вазифаларни сидкидилдан бажаришларини, кичикларнинг катталарга одоб билан муносабатда булишларини табиий холда курадилар, кузатадилар. Узларида хам ана шундай ахлокий сифатларни шакллантириш истаги вужудга келади. Шу сабабли бир канча болалари булган оилада ота-оналарнинг гамхурликлари узига хос хусусият касб этади. Бундай гамхурлик тенг таксимланган булади.

Агар оилада катта ва кичик болалар булса, улар уртасида турли куринишлардаги мехр-мухаббат ва дустлик карор топади. Оилавий хаёт болаларни инсоний муносабатларда уз шахсини камол топтириш имкониятини беради. Кам болали оилаларга нисбатан куп болали оилаларда шундай хаётий вазифалар мавжуд буладики, масалан, катта акагача ва кичик укагача булган мехр-мухаббат, яъни бир-биридан фаркланувчи хиссиётни, ака-ука ва опа-сингиллар уртасида бир-бирлари билан нарсаларнинг тенг айирбошлаш ва бошкалар пайдо булади. [3]

Бола тарбиясига куп вакт сарф килинади. Лекин оилада тугилган якка фарзанд катталарнинг жонли уйинчоги, севиклиси, катталарнинг диккат маркази, кувончи ва эркатойи сифатида вояга етади. Унинг бирон нарсадан норозилиги ва

April, 2022

552

йигиси ота-она дунёсини коронгилаштиради. Узлари емай- ичмай, якка фарзандларини ок тараб, кийинтириб, хатто турли-туман совгалар уюштирадилар. Бу билан боласининг келгуси тараккиётини бузаётганликларини уйлашни хам ёктирмайдилар. Фарзанднинг ёшлигидан узи истаган ишларни килишига, узи истаган кийимни кийишига ёки узи истаган буюмларни олиб беришга ургатмаслик керак. Унинг харакатларини доимо назорат килиш, нотугри харакатини, килаётган хатосининг окибатларини тушунтириб бориш лозим. Фарзанднинг одоб-ахлоки, муомаласи, кийиниши, кизикишларига доимо жиддий эътибор бериб бориш хозирда ота-оналар олдидаги масъулиятли вазифадир.

Ота-она якка фарзанднинг тарбиясига нихоятда куп вакт ажратади, лекин куп холларда салбий натижа куришади. Оилада якка фарзанд тарбиясидаги камчилик натижалари бола усмирлик ёшига етганида бирдан юзага чикади, ва, нихоят, бу камчилик усмир усиб, улгайиб, узи оила курганда янада якколрок намоён булади.

Бундай холатлар юзага келмаслиги учун фарзандни ёшлигидан бошлаб кучи етадиган ишларга жалб этиш, яъни уй юмушларини бажариш, уй хайвонларини парваришлашда якиндан ёрдам беришга ургатиш лозим.

Уни мактабда, коллежда, махаллада уюштириладиган тадбирлар, хашарларга жалб этиш, мехнатсеварликка, дустликка, инсонпарварликка, ватанпарварликка ургатиш лозим.

Тарбиянинг самарадорлиги оиладаги болалар мехнати, уларнинг уй хужалигидаги фаол иштироки, шунингдек, оилавий турмуш шароитлари билан белгиланади. Болаларни катталарга хурмат, дустлик, инсонийлик, халоллик каби одоб коидаларига ургатиб борилади. Шу асосда оилада кундалик иш давомида болаларда хулк-атвор мезонларини карор топтириб боради. Худди ана шу хулкий мезонлар асосида кейинчалик ахлокнинг мураккаб шакллари-жамоатчилик, ватанпарварлик, хаётнинг ижтимоий- сиёсий томонларига кизикишнинг дастлабки шаклланиш жараёни давом этади. Оиладаги ахлокий тарбия факат хулкни тарбиялаш билан чекланмасдан, балки баркамол инсон ахлокини тугри тасаввур килдиради, унинг таркиби, куникма ва малакаларини шакллантиради. Мана шу асосда оила аъзоларида инсон характери, хаёт боскичлари карор топади. Оилавий хаётнинг узига хослиги хам мана шунда. [4]

Хрзирги кунда ота-оналар хал килишлари нихоятда зарур бир канча тарбиявий муаммолар мавжуд. Бундай муаммолар нотулик оилаларда нисбатан куп булиб, улар

April, 2022

553

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-2-550-554

болаларнинг рухий камолотида намоён булмокда. Ота-оналар эса хар доим хам бу холатни билиб, тугри тушунавермайдилар. Баъзан эса болалар хам акли етадиган масалалар буйича катталарга мурожаат этмасликлари, масалани ижобий хал этмасликлари натижасида оналари ёки катта ёшдаги кишилар хаётини, турмушини мушкул ахволга солиб куядилар.

Ота-оналар фарзандларининг одобли-ахлокли, билимли, маънавиятли, комил инсон булишини истайдилар ва бунинг учун харакат киладилар. Шундай экан, хар бир фарзанд хам ота-онасининг орзу-истакларини руёбга чикариши лозимлигини уз олдига максад килиб куйиши кераклигини англаши лозим. Ота-оналар фарзандлари учун яшайдилар, уларни камолга етишишлари учун тинмай мехнат киладилар. Фарзандлар хам буни англаган холда хаётларини йулга куйишлари, фарзандлик бурчлари бажаришлари, келажакда ота-онага рахмат олиб келадиган солих ва солиха фарзандлар булишга интилишлари лозим.

кулланма. Тошкент, "ФАН" 2008 й.

2. Шодмонова Ш., Тилобова Н. "Тарбиявий ишлар услубиёти" укув предметидан таълим технологияси - Т.: ТДИУ, 2006 й.

3. Исмоилова З. Тарбиявий иш методикаси - Т.: Истиклол, 2003 й.

4. Мавлонова Р.А., Тураев О.Т., Хасанбоева О, Холикбердиев К.М. -"Педагогика" Т., "Укитувчи" - 1998 й.

5. Мухамеджанова Л.А.(2021) "Тенденции изменения этических норм в информационном обществе". Материалы конференции Социальная реальность виртуального пространства. С. 48-54

6. Мухамеджанова Лалихон Ашуралиевна, Асадуллина Гузелия Рауфовна, Ермоченко Константин Павлович, Шкуран Оксана Владимировна, Ивентьев Сергей Иванович. (2021) "Социальная истина и духовно-нравственная сфера человека" С.111-118

7. Muminov, A. (2017). Makhalla as the Center and the Conductor of Socio-political Development in Uzbekistan. ISJ Theoretical & Applied Science, 4(48), 103-107.

REFERENCES

1. А.Мавлонова, Б.Нормуродова. "Тарбиявий ишлар методикаси". Укув

April, 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.