32BARKAMOL AVLOD TARBIYALASHDA OILA TA'LIM SALOHIYATINI YAXSHILASHNING IJTIMOIY AHAMIYATI
N. M. Koshanova
TVCHDPI "Ijtimoiy fanlar"kafedrasi o'qituvchisi
T. A. Madalimov
TVCHDPI "Ijtimoiy fanlar"kafedrasi o'qituvchisi
Annotatsiya: Zamonaviy ota-onalar orasida nafaqat farzandini to'g'ri tarbiyalashni istaganlar, balki har doim ham buni to'g'ri qilishni bilmaydiganlar ustunlik qiladi. Ушбу маколамизда oila ta'lim salohiyatining tarkibiy qismlari va mezon ko'rsatkichlari, bola tarbiyasida ota-ona ma'suliyatini oshirishning ahamiyati tahlil qilingan. Shuningdek, ota-ona ta'lim salohiyatini yaxshilashda ijtimoiy hamkorlikning ahamiyati haqida mulohaza qilingan.
Kalit so'zlar: ta'lim imkoniyatlari, ta'lim salohiyati, barkamol avlod, ma'suliyat, vakolat, hamkorlik va hamkorlik, zamonaviy maktab.
СОЦИАЛЬНАЯ ЗНАЧЕНИЕ ПОВЫШЕНИЯ ОБРАЗОВАТЕЛЬНОЙ МОЩНОСТИ СЕМЬИ В ОБРАЗОВАНИИ РАЗВИТЫХ ПОКОЛЕНИЙ
Аннотация: Среди современных родителей преобладают не только те, кто хочет правильно воспитать ребенка, но и те, кто не всегда умеет это делать правильно. В статье анализируются компоненты и критерии семейного воспитательного потенциала, важность повышения родительской ответственности в воспитании детей. Также обсуждалась важность социального партнерства в повышении образовательного потенциала родителей.
Ключевые слова: образовательные возможности, образовательный потенциал, гармонично развитое поколение, ответственность, авторитет, сотрудничество и сотрудничество, современная школа.
SOCIAL IMPORTANCE OF IMPROVING FAMILY EDUCATIONAL POWER IN EDUCATION OF A DEVELOPED GENERATION
Abstract: Among modern parents, not only those who want to raise their child properly, but also those who do not always know how to do it correctly
prevail. This article analyzes the components and criteria of family education capacity, the importance of increasing parental responsibility in the upbringing of children. The importance of social partnership in improving parental education capacity was also discussed.
Keywords: educational opportunities, educational potential, harmoniously developed generation, responsibility, authority, cooperation and collaboration, modern school.
Har bir oila muayyan ta'lim imkoniyatlari yoki ta'lim salohiyatiga ega. Bolaning shaxs sifatida rivojlanishi, ruhiy, ma'naviy, jismoniy kamol topishida oila muhiti, ota-onaning ta'lim imkoniyatlari hal qiluvchi omillardan biri hisoblanadi. Globallashuv jarayonida axborot almashinuvi, ommaviy madaniyatning tarqalishi kundan kunga tezlashayotgan davrda tarbiya masalasiga yanada ma'suliyatli yondashishimiz lozimligini anglamoqdamiz. Sababi ushbu jarayondan chetda turish imkonsiz. Har bir jamiyatning eng yuksak maqsadi barkamol avlod tarbiyalashdir. Barkamol avlod tarbiyasida ota-onalarning tarbiyalanganligi, ta'lim salohiyati eng birlamchi va hal qiluvchi omillardan biri ekanligini unutmasligimiz lozim. Ta'lim-tarbiyani bir-biridan ajratib bo'lmaydi. Bu jarayon uzluksiz va to'xtovsiz davom etadigan jarayondir.[1]
O'zbekistonda milliy ta'lim tizimini rivojlantirish, kadrlar tayyorlash tizimidagi kamchiliklarni bartaraf qilish, yuqori salohiyatli, ma'naviyatli, zamon bilan hamnafas bo'lgan yoshlarni tarbiyalash maqsadida keng ko'lamli islohotlar amalga oshirilmoqda. Shu jumladan umumiy o'rta ta'lim maktablarida ta'lim-tarbiya sifatini yaxshilash, moddiy-texnik bazasini mustahkamlash, kitobxonlikga mehrini uyg'otish, o'qituvchi shaxsiga nisbatan hurmat tuyg'usini yanada kuchaytirish davlat siyosati darajasiga ko'tarildi. Mamlakatimiz ta'lim va ilm-fan rivojiga davlat byudjetining 33,3% mablag'ini sarflayotganligi fikrimizning yaqqol isbotidir. Oilaning ta'lim salohiyatini rivojlantirish va bola tarbiyasida ota-ona ma'suliyatini oshirishda ta'lim muassasasining rolini aniqlash dolzarb masalalardan biridir.[2;
Agar oilada muayyan ta'lim imkoniyati, ota-onalarimizning ma'suliyatlilik darajasi sust bo'ladigan bo'lsa, u holda bolani tarbiyalashda ko'zlangan natijaga erishish mushkul[3;33].
Bu borada olib borilgan tadqiqotlarni tahlil qiladigan bo'lsak, Rossiyalik S. E. Karklina,[4;23] O. Yu.Kojurova,[5;25] Sh. M. Borisovna [7;224], Xomenkolarning [6; 7-8] ilmiy tadqiqot ishlari e'tiborga molikdir. Ota-onalarning madaniyati va ta'lim darajasi, bolalardagi ota-onalarning obro'si va bolalarning
ota-onalarga bo'lgan ishonchi, oiladagi talablaming birligi sifatida ta'riflaydi. O. Yu. Kojurova o„z tadqiqotida maktab va oila kabi sub'ektlarining ta'lim sifatini yaxshilash uchun hamkorlik imkoniyatlarini yuqori baholab birinchi navbatda, bolalar uchun foydaliligini ta'kidlaydi. Zamonaviy maktabda ijtimoiy sheriklikka bo'lgan ehtiyoj, ota-onalarni ta'lim muassasasining hayotida hamkor sifatida ishtirok etishga jalb qilish ta'limni ochiq tizim sifatida rivojlantirishning eng muhim shartlaridan biri ekanligi bilan izohlanadi. Oila va maktab hamkorligidan har ikkala tomon ham manfaatdordir. Hamkorlik natijasida mas'uliyat taqsimlanadi bu esa ko'plab vazifalarni hal qilishga shu jumladan oilaviy ta'limni sifatli yaxshilashga yordam beradi..
Oilaning ta'lim salohiyatining eng muhim xususiyatlaridan biri uning rivojlanish qobiliyatidir, bu o'z-o'zini tashkil etuvchi tizim sifatida oilaning sifatli o'zgarishining sharti bo'lishi mumkin.
Oilani o'z-o'zini tashkil etuvchi va o'z-o'zini rivojlantiruvchi tizim sifatida ko'rib chiqsak, biz oilaning ta'lim salohiyatining asosiy xarakteristikasi sifatida oilaning ijtimoiy-pedagogik o'z-o'zini tashkil etishning haqiqiy va potentsial imkoniyatlari, oilaning o'z-o'zini rivojlantirish va barcha a'zolarining o'z-o'zini anglash muhum ahamiyatga ega ekanligini ta'kidlashimiz lozim. Oila ta'lim muassasasining birinchi va asosiy hamkori bo'lib, ota - onalar bilan hamkorlik - bu yakuniy natija-bolaning shaxsiyati uchun ajratilgan mas'uliyatdir. Ota-onalar uchun hamkorlik bolalar bilan munosabatlarni o'zgartirish imkoniyatidir, chunki maktabda muvaffaqiyatli o'qitilgan hamkorlik modeli oilada ildiz olish imkoniga ega. Shundan kelib chiqadiki, ijtimoiy sheriklik asosida o'zaro hamkorlik nafaqat uning sub'ektlariga, balki umuman jamiyatga ham foydali bo'ladi. Bu esa bolalar va ota-ona munosabatlarini yaxshilashga, oilaning psixologik iqlimig yordam beradi va oilaning ta'lim salohiyatini oshirishga yordam beradi [8;7-8].
O'zaro hamkorlikni amalga oshirishning hatto an'anaviy shakli ham o'qituvchilar va ota-onalar o'rtasidagi munosabatlarning yangi darajasini ifodalaydi, chunki ular o'zaro hamkorlikni boshlash va qo'llab-quvvatlashda, ongli pozitsiyaning namoyon bo'lishida oilaning ustun faoliyati bilan tavsiflanadi. Bunda vakolatga asoslangan yondashuv ota-onalarning o'z g'oyalari bilan faolligini namoyon etishga, o'qituvchilarning faoliyatini qo'llab-quvvatlashga, ta'lim jarayonida ma'suliyatni his qilishga yordam beradi. Bundan tashqari, vakolatli yondashuv oilaning ta'lim salohiyatini rivojlantirish darajasiga qarab, ota-onalar bilan o'zaro ta'sir o'tkazish shakllarini tanlashda farqlash va shaxsiylashtirish tamoyillarini amalga oshirishni o'z ichiga oladi Oilaviy ta'limning murakkabligi, davomiyligi va maqsadga muvofiqligini hisobga olgan holda, oila bilan o'zaro
munosabatlarning muvaffaqiyati asosan tajribali o'qituvchilar sinf rahbarlari, psixologlar, ijtimoiy o'qituvchilar, maktab ma'muriyati va boshqalar ishtirokida aniqlanadi.
Oila va ta'lim muassasasi o'rtasidagi hamkorlikni to'g'ri tashkil qilinishida quyidagilar nazarda tutilishi lozim:
S hamkorlik oila imkoniyatlarini kompleks o'rganish, asosida qurilishi kerak;
S oila ta'lim salohiyatining mavjud darajasini hisobga olgan holda, faoliyat jarayonida rivojlanishni rag'batlantirish, o'zaro hamkorlikning yangi shakllarini qo'llash lozim;
S ota-onalarning pedagogik vakolatlarini shakllantirishning asosi kattalar ta'lim faoliyatining o'ziga xos xususiyatlarini to'liq hisobga olish ekanligini unutmasligimiz lozim;
Ota-ona vakolatini shakllantirish muammosining paydo bo'lishi, asosan, ota-ona vazifalarini bajarishga tayyorgarlik texnologiyasi oilaviy siyosatni amalga oshirishning turli darajalarida etarli emasligi bilan bog'liq. Tadqiqotlar tahlili shuni ko'rsatadiki, vakolatli ota - onalar nafaqat bolalarni tarbiyalash bo'yicha bilim va ko'nikmalarga ega bo'lgan shaxs, ,balki muammolarni ajratish, tahlil qilish va ularni hal qilish, bolalarni tarbiyalashda ijobiy tajribani o'rganish imkoniyati bilan ham baholanadi . Ya'ni, bolada o'sib borayotgan haqiqiy vaziyatni ko'rish uchun tayyor bo'lgan va uni o'zgartirish uchun harakat qiladigan, yanada qulay yo'nalishda bolaning rivojlanishini o'zgartirish uchun, yaxshilash uchun, izlanadigan, harakat qiladigan, o'zining tarbiyaviy usullarni o'zgartirish kerakligini anglaganligi ham nazarda tutiladi. [9;45].
Zamonaviy maktab ta'lim jarayonida ota-onalarning malakasini oshirish oilani o'z ittifoqchisi va ijtimoiy hamkoriga aylantirish uchun muayyan resurslarga ega ekanligini hisobga olish muhimdir. [4;33]. Bolalar va ota-onalarning birgalikdagi ijtimoiy-madaniy faoliyati oila hayotining norasmiy do'stona muhitini yaratish, oilani birlashtirish, maktab va oilani tarbiyalashda samarali muloqot qilish kafolati sifatida qaralishi zarur. Bolalarning ota-onasi bilan o'zaro aloqasi qanday ko'rinishda ekanligiga ham e'tibor qaratishimiz lozim.. Aksariyat oilalarda oilaviy tarbiya va muloqot uslubi beqaror, avtoritar yoki liberal uslublarning ustunligi ko'zga tashlanadi.
Oilada birgalikda ishlarni rejalashtirish etarli emas, oilaviy an'analar zaifligi tarbiyadan ko'zlangan natja olmasligimiga sabab bo'ladi. Ba'zan ota-onalarning ish bilan bandligi, beparvoligi tufayli bolalarning juda ko'p erkinlik berilishi salbiy oqibatlarni yuzaga keltiradi. Bolalardagi oilaga bo'lgan munosabat iste'molchi
hisoblanadi. Akasariyat ota-onalar bolaning bo'sh vaqtini o'tkazish haqida ma'lumotga ega emaslar. Maktab bilan o'zaro aloqalar faqat o'qituvchilar yoki sinf murabbiylari tashabbusi bilan amalga oshiriladi. Aksariyat hollarda maktab va sinf tadbirlarida ota-onalar ishtiroki sust. Ushbu muommolar ota-ona ta'lim salohiyatini oshirish ishlarini tashkil qilish lozimligini anglatadi. Umumta'lim maktablarida ota-onalarninig ta'lim salohiyatini oshirishda quyidagilar ko'zda tutilishu mumkun:
1) ota-onalar uchun ta'lim kurslari;
2) seminarlar tashkil qilish;
3) bolalar, ota-onalar va o'qituvchilarning birgalikdagi ijtimoiy-madaniy faoliyatini tashkil etish;
4) axborot-ma'rifiy makonni tashkil etish,
Ta'lim jarayonida oilaning rolini oshirish, oilaviy ta'lim sifatini yaxshilash, jamiyat taraqqiyotida muhim ahamiyatga ega. Maktab va oilaning o'zaro manfaatli ijtimoiy sherikligi asosida yosh avlodni tarbiyalashda mas'uliyatni taqsimlash, ayniqsa oilaning ta'lim salohiyatini rivojlantirishda katta ahamiyatga ega.
Ushbu maqsadni amalga oshirish quyidagi vazifalarni hal qilish yo'li bilan amalga oshiriladi:
1. ijtimoiy hamkorlar sifatida hamkorlikka jalb qilish orqali ota-onalarning o'z ta'lim salohiyatini ijobiy o'zgartirishga bo'lgan munosabati va motivatsiyasi uchun sharoit yaratish;
2. ota-ona pozitsiyasini mustahkamlash, bolalar-ota-ona munosabatlarini uyg'unlashtirishga qaratilgan birgalikdagi faoliyatini tashkil etishga bosh ijtimoiy sherik sifatida oilani boshlash;
3. ijtimoiy sheriklik sharoitida oila bilan o'zaro munosabatlarda ularning kasbiyligini oshirish masalalarida o'qituvchilarga yordam berish.
Ota-ona ta'lim salohiyatini oshirishda quyidagi tamoyillar mavjud:
S zamonaviy ota - onalarning xususiyatlarini va ularning bolalarni tarbiyalashning ustuvor huquqlarini hisobga olish;
S hamkorlik va hamkorlik;
S axborotning ilmiy va amaliy yo'naltirilganligi;
S millat va etnopedagogik madaniyat.
Hamkorlik va hamkorlik tamoyili o'qituvchining o'quvchilarning ota-onalari bilan ishonchli va teng munosabatlariga, shuningdek, bolalarni tarbiyalash va tarbiyalashda yuzaga keladigan muammolarni hal qilishda, ota-onalarning shaxsini hisobga olish va qabul qilishga asoslangan. O'zaro hamkorlikni tashkil etish uchun
biz an'anaviy shakllar ularni zamonaviy mazmun bilan to'ldirib, innovatsion kabi modellarga kiritdik.
Jamiyatda har tomonlama yetuk va barkamol avlod tarbiyalashda barcha ta'lim sub'ektlari zimmasidagi ma'suliyatni to'laqonli his qilishi muhum sanaladi. Bola tarbiyasida pedagog uchun oilaning ta'lim salohiyatini rivojlantirish darajasini hisobga olish muhim ahamiyatga ega. Bu o'qituvchilarga har bir oilaga tabaqalashtirilgan yondashuvni amalga oshirish va o'zaro ta'sir o'tkazish jarayonini shaxsiylashtirish imkonini berdi. Shunday ekan kelajak avlodni tarbiyalashda dastlab ota-ona ta'lim salohiyatini o'rganilishi, ularga tarbiya usullarini to'gri tanlashlarida ko'mak berilishi lozim. Maktab va oila ijtimoiy hamkorligi asosida tarbiya jarayonidagi nuqsonlarni bartaraf qilishga yo'l ochishimiz mumkun.
REFERENCES
1. Вазирлар Махкамасининг 2019 йил 31-декабрдаги И 059-сонли карорига 1-илова. ВДММБ: 09/20/1059/0017-сон.03.20.2020.Узлуксиз маънавий тарбия концепцияси .
2. Н.М. Кошанова.синф мураббийлари фаолияти самарадорлигини оширишда педагогик таълим кластерининг урни // «Мугаллим хэм Yзликсиз билимлендириу» № 1-1.2020.35-бет.
3. Н. М. Кошанова Оила ва мураббий манфаатли хамкорлигининг таълим сифатини оширишдаги ахамияти. ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 1 | ISSUE 3 | 2020.33-бет.
4. Карклина С.Э.Проблемы семейного воспитания(текст)/ С.Э.Карклина. М.:Сов.Россия, 1983.-208 с. Шенна Марина Борисовна.Развитие и реализация воспитательного потенциала семьи в условиях социального партнерства со школой.Уфа.2013.С.23.
5. Кожурова. О.Ю.Социальное партнерство школы и семьи как фактор повышения их воспитательного потенциала:автореферат дисс. канд.пед.наук [Tekcт]/О.Ю.Кожурова.-М,2011.-25с.
6. Хоменко, И.А. Школа и родители: этапы развития социального партнерства [Текст] // И.А.Хоменко// Педагогическое обозрение. - 2008. - №4 (79).-С.7-8.
7. Шенна Марина Борисовна. Развитие и реализация воспитательного потнциала семьи в условиях социального партнерства. со школой.. Уфа-2013.С-224.
8. Коробкова, В.В. Педагогическая поддержка детской одаренности в условиях семейного воспитания [Текст] /В.В.Коробкова, Ю.И.Якина
//Педагогическое образование и наука: научно-методический журнал. -2009. - №6.-С.45
9. Амирова, Л.А. Управляемое самообучение взрослых: практическая андрогогика [Текст] /Л.А.Амирова. - Уфа: Изд-во БГПУ, 2005. -33 с
10. . S. Mardonov., S. Toshtemirova S., B. Ahmadjonov , N. Koshanova . Structure and Mechanisms of Action of The Edcatcional cluster. // International Journal of Psychologial Rehabilitation,Vol.24,Issue 07,2020. 8104-8111
11. N.M Koshanova.Teacher Actions in professional Direction of secondary school children(assording to the educatsional cluster) European Science Review Scientific journal №3-4 2020 (March-April) 24-26p
12. Nilufar Maxsudovna Koshanova. Academicia an Internatsional Multidisciplinary Research Journal. Problems of ensuring professional membership in the continuouseducation system (Based on education cluster)P.1519-1522.vol.10, Issue 6, June.2020. https://saarj.com
