Научная статья на тему 'БАРХАН ҚУМИ АСОСИДА ОЛИНГАН ҒОВАК ТЎЛДИРУВЧИЛИ ЕНГИЛ БЕТОННИ ХУСУСИЯТЛАРИНИ ЎРГАНИШ'

БАРХАН ҚУМИ АСОСИДА ОЛИНГАН ҒОВАК ТЎЛДИРУВЧИЛИ ЕНГИЛ БЕТОННИ ХУСУСИЯТЛАРИНИ ЎРГАНИШ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
88
17
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
гил / қум / тупроқ / тош / гранула / керамзит / чиқинди тўлдирувчи / мустаҳкамлик / диссоциацияланиши. / clay / sand / soil / stone / granule / expanded clay / spent filler / strength / dissociation.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — A. Mamajonov, D. Ma'Murova, O. Bobofozilov

Мақолада бархан қумлари ва чиқиндилардан олинган тўлдирувчи ва керамзит чақиқтоши бир-биридан ғовак тузилиши хусусиятларини ўрганиш ва . схематик равишда, бу тузилмалар керамзитда уяли ва бархан қумларидан олиган чақиқтош (шағал) ичида капилляр-ғовак сифатида ифодаланиши ҳамда енгил бетоннинг хусусиятларини ўрганиш ва унинг оптимал вариантини танлаш.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — A. Mamajonov, D. Ma'Murova, O. Bobofozilov

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

STUDY OF THE PROPERTIES OF LIGHTWEIGHT CONCRETE WITH PORE FILLER BASED ON BARKHAN SAND

The article studies the features of the porous structure of the filler and expanded clay from dune sands and waste. schematically, these structures are expressed in the form of capillary pores in expanded clay and pebbles (gravel) obtained from dune sands, and to study the properties of lightweight concrete and choose its best option..

Текст научной работы на тему «БАРХАН ҚУМИ АСОСИДА ОЛИНГАН ҒОВАК ТЎЛДИРУВЧИЛИ ЕНГИЛ БЕТОННИ ХУСУСИЯТЛАРИНИ ЎРГАНИШ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

БАРХАН ЦУМИ АСОСИДА ОЛИНГАН ГОВАК ТУЛДИРУВЧИЛИ ЕНГИЛ БЕТОННИ ХУСУСИЯТЛАРИНИ УРГАНИШ А.Мамажонов

Фаргона политехника институти т.ф.н доцент Д.Г.Маъмурова

Фаргона политехника институти магистранти О.М.Бобофозилов

Фаргона политехника институти магистранти https://doi. org/10.5281/zenodo.7336409

Аннотация. Мацолада бархан цумлари ва чщиндилардан олинган тулдирувчи ва керамзит чацицтоши бир-биридан говак тузилиши хусусиятларини урганиш ва. схематик равишда, бу тузилмалар керамзитда уяли ва бархан цумларидан олиган чацицтош (шагал) ичида капилляр-говак сифатида ифодаланиши уамда енгил бетоннинг хусусиятларини урганиш ва унинг оптимал вариантини танлаш.

Калит сузлар: гил, цум, тупроц, тош, гранула, керамзит, чицинди тулдирувчи, мустаукамлик, диссоциацияланиши.

ИЗУЧЕНИЕ ХАРАКТЕРИСТИК ЛЕГКИХ БЕТОНОВ С ЗАПОЛНИТЕЛЕМ ПОР

НА ОСНОВЕ БАРХАНСКОГО ПЕСКА

Аннотация. В статье изучены особенности пористой структуры наполнителя и керамзита из барханных песков и отходов. схематически эти структуры выражены в виде капиллярно-пор в керамзите и гальке (гравии), полученных из барханных песков, и изучить свойства легкого бетона и выбрать его оптимальный вариант..

Ключевые слова: глина, песок, грунт, камень, гранула, керамзит, отработанный наполнитель, прочность, диссоциация.

STUDY OF THE PROPERTIES OF LIGHTWEIGHT CONCRETE WITH PORE

FILLER BASED ON BARKHAN SAND

Abstract. The article studies the features of the porous structure of the filler and expanded clay from dune sands and waste. schematically, these structures are expressed in the form of capillary pores in expanded clay and pebbles (gravel) obtained from dune sands, and to study the properties of lightweight concrete and choose its best option..

Keywords: clay, sand, soil, stone, granule, expanded clay, spent filler, strength, dissociation.

КИРИШ

Х,озирги кунда Узбекистонда капитал курилиш хджми тобора ошиб бормокда, бу эса самарали материаллар ва конструкцияларга булган эх,тиёжларни тулик кондирилиши учун моддий-техник базанинг илгор ривожланишини такозо этмокда. Шу муносабат билан индустриал курилишдаги асосий вазифаларидан бири - сунъий говак тулдирувчилардан фойдаланиб енгил бетонларни кенг ишлаб чикаришни ташкил этиш булиб, уни ишлаб чикариш кундан -кунга ортиб бормокда [1,2,3].

Узбекистон ва бошка Урта Осиё республикаларида сунъий говак тулдирувчилар ишлаб чикариш учун хом-ашё базаси жуда чекланган ва шунга мос равишда ундан окилона фойдаланиш, шунингдек, саноат ишлаб чикариши чикиндилари ва махдллий хом-ашё х,исобига хом ашёнинг янги турларни кидириш талаб этилади. Масалан, 2015-йилдан

2020-йилгача ораликда 14-17.5 % га ошган.Шу билан бирга чикиндилардан хджми 250 минг м3 булиб, жами фойдаланилган тулдирувчиларнинг 7.6 % ни ташкил этади [3,4].

ТАДЦЩОТ МАТЕРИАЛЛАРИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Керамзит ва бархан кумларидан олинган гранулаларнинг структураларидаги фаркларни улардаги говак х,осил булишининг узига хослиги билан изох,лаш мумкин. Бархан кумларидан хосил килинган гранулалар парафин ва нефт битумидан ташкил топган нефт чикиндилари массасига киритилган органик ва ёнувчи моддаларнинг ёниши, сувнинг бугланиши, киритилган малинали тупрокдан тузатувчи ва пластиклаштирувчи кушимчаларнинг сувсизланиши, шунингдек, бархан кумларида мавжуд булган карбонатларнинг ажралиши (диссоциацияланиши) натижасида говакликка эга булади

Говак х,осил булиши, амалда дастлабки доналар - гранулалар хджмини узгартирмасдан содир булади. Куплаб тадкикотлар натижалари шуни курсатдики, бетоннинг мустах,камлиги ва деформатив хоссалари, унинг чидамлилиги асосан тулдирувчилар ва богловчилар орасидаги чегарада ёки алока зонасида содир буладиган жараёнлар билан белгиланади. Олинган говак тулдирувчининг янги тури ва унинг бетондаги ишлаши номаълум булганлиги сабабли, тулдирувчиларнинг бошка навларига нисбатан киёслаб, унинг енгил бетон физик-механик хоссаларига таъсирини урганиш зарур булди [7,8].

Енгил бетон таркибини танлаш платформаси олимлар томонидан таклиф этилган таникли усуллардир, булардан энг оддий, энг кулай ва нисбатан аник усул Н. А. Попов томонидан тавсия этилади. Бетон коришмасини тайёрлаш учун турли технологиялар мавжуд. говак тулдирувчиларнинг олдиндан намланиши билан бетон коришмасини тайёрлашни таклиф килади, чунки говак тулдирувчилар купрок (осхикча) сув сурувчанликка эга (1-расм).

Бу ишни амалга оширишда уртача зичлиги Д-1800 гача навли сикувчи мустах,камлик 10-25 булган бетон синфларининг оптимал таркибларини танлаш вазифаси куйилди.

Богловчи сифатида 42,3 МПа фаолликка эга булган Охангарон комбинатининг цементидан фойдаланилди. Цементнинг асосий хоссалари 2.5, 2.6-жадвалларда

[5,6].

1-расм.

Говакли тулдирувчи.

а) фракцияси 5-10мм.

б) фракцияси 10-20 мм.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

келтирилган. Акбаробод конидан хджмий зичлиги 1480 кг/м3 булган 2,8-2,9 йириклик модулли майда тулдирувчи - кумлар ишлатилган.

Енгил бетоннинг оптимал таркибларини танлашда бетон мустах,камлигига бетон коришмаси тайёрлаш технологиясининг таъсири боъйича тадкикотлар олиб борилди

[9,10]

Бетон коришмасини тайёрлаш учун турли технологиялар мавжуд. Муаллиф /82/ говак тулдирувчиларнинг олдиндан намланиши билан бетон коришмасини тайёрлашни таклиф килади, чунки говак тулдирувчилар купрок (ошикча) сув сурувчанликка эга.

ТАДЦЩОТ НАТИЖАЛАРИ

Дастлабки таркибларни танлаш х,озирги кунда, одатда, куйидаги боскичларни уз ичига олган х,олда х,исоб-тажриба усули билан амалга оширилади:

- стандарт талабларига мувофик мавжуд материалларнинг яроклилигини дастлабки бах,олаш;

- тажриба коришмалари учун бетоннинг бошлангич таркибларини х,исоблаш ва

синаш.

Бетон коришмасини ишлаб чикаришда максимал йириклиги 20 мм гача, х,ажм зичлиги 600-650 кг/м3, фракциялари 5-10, 10-20 мм булган говак тулдирувчилар ишлатилган. богъловчи сифатида 42,3 Мпа фаолликка эга боълган Охангарон комбинатининг цементидан фойдаланилди. Акбаробод конидан хджмий зичлиги 1480 кг/м3 боълган 2,8-2,9 йириклик модулли майда тоълдирувчи - кумлар ишлатилган [11,12].

Енгил бетоннинг оптимал таркибларини танлашда бетон мустах,камлигига бетон коришмаси тайёрлаш технологиясининг таъсири боъйича тадкикотлар олиб борилди.

Бархан кум, гил ва нефтни кайта ишлаш саноатининг чикиндилари асосида массаларнинг оптимал таркибини аниклаш Файзиобод керамзит ишлаб чикариш заводида хдмда Тошкент ^урилиш илмий - тадкикот институтида амалга оширилди. Шу максадда Файзиобод керамзит заводига 60 тоннага якин бархан куми, 18 тонна майда майдаланган гил ва 14,5 тонна нефтни кайта ишлаш саноати чикиндилари етказиб берилди. 70% бархан куми, 20% гидрослюдали гил ва 10% чикиндилардан иборат массаларни шихталаш (аралаштириш, кориштириш) аралаштиргичда, гранулалар х,осил килиш эса 18% намлик билан перфорацияланган силиндрларда амалга оширилди. Олдиндан куритилмасдан гранулалар элеваторга киритилди, сунгра кабул килиш бункеридан дискли таксимлагич оркали 22 метрли айланувчи печга жунатилди. Айланадиган печнинг пишириш худудидаги гранулаларнинг куйдириш хдрорати 1150-1180 0С, чикинди газлар эса 450-500 0С оралигида узгариб туради. Юклаш пайтидан бошлаб ва тайёр мах,сулотни чикаришгача куйдириш вакти 45-45 минутни ташкил этди [13-15]. Ишлаб чикариш шароитида олинган куйдирилган говак тулдирувчи куйидаги физик-механик хоссалари билан тавсифланади (4.1-жадвал).

МУ^ОКАМА

Тулдирувчининг асосий хусусиятлари

со Фракциялар буйича 1

№ Курсаткичлар натижалар

5-10 мм 10-20 мм

1 Тукиш зичлиги кг/м3 630 620

2 Цилиндрда сикишдаги мустах,камлиги МПа 2,3 2,2

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

3 1 соатдан кейинги сув шимиши % 15,3 14,9

4 Совукка чидамлиги цикл 60 60

5 Масса йукотишлари:

темирсимон парчаланишда % Иук йук

силикат парчаланишда % Иук йук

киздиришда % Иук йук

кайнатишда % Иук йук

Янги тулдирувчили енгил бетоннинг физик-механик хоссаларини юкоридаги омилларга боглик х,олда урганиш шуни курсатдики, бир катор намуналарда 1 м3 бетонга цемент сарфи 300 дан 350 кг/м3 гача ортиши билан бетоннинг мустах,камлиги цемент сарфи 300 кг/м3 ни ташкил этган тажриба намуналарига нисбатан уртача 33% га ошди. Цемент сарфи 350 дан 400 кг/м3 гача булган бир катор намуналарда эса мустах,камликнинг сезиларли усиши (ошиши) кузатилмади ва цемент сарфи 350 кг/м3 ли таркибга нисбатан факат 13% ни ташкил этди [16-21].

ХУЛОСА

Олинган натижалар куйидаги хулосаларни чикаришга имкон беради:

говак тулдирувчининг янги турида мустах,камлик буйича В5; 20; 25; 30; 35 синф бетонларини олиш мумкин. СНиП 5.01.23-83 нинг нормалаштирилган (меёрий) кийматларига нисбатан янги говак тулдирувчидаги ушбу бетонларда богловчининг сарфи 60 кг/м3 гача кам. Енгил тулдирувчилар саноат чикиндилари ва бархан кумлари шаклидаги сифациз минерал ресурслардан олинади ва бу йуналишда тадкикотлар олиб борилмокда. Бунинг сабаби шундаки, енгил бетонларнинг говак тулдирувчилари анъанавий минерал хом ашёси: гилли сланетс, бентонит гиллари, опока ва трепеллар халк хужалигида янада окилона фойдаланиш учун сакланиши керак булган кимматли фойдали казилмалардир.

REFERENCES

1. Абобакирова 3. А., Бобофозилов О. Исползование шлаковых вяжущих в конструкционных солестойких бетонах //international conferences on learning and teaching. - 2022. - Т. 1. - №. 6

2. Абобакирова 3. А., Бобофозилов О. Ремонт бетонного пола-виды повреждений и меры по их устранению //international conferences on learning and teaching. - 2022. - т. 1. - №. 10. - с. 32-38

3. Умаров, Ш. А., Мирзабабаева, С. М., & Абобакирова, 3. А. (2021). Бетон Тусинларда Шиша Толали Арматураларни ^уллаш Оркали Мустах,камлик Ва Бузилиш Х,олатлари Аниклаш. TA'LIM VA RIVOJLANISH TAHLILI ONLAYN ILMIY JURNALI, 1(6), 5659.

4. Набиев, М. Н., Насриддинов, Х. Ш., & Кодиров, Г. М. (2021). Влияние Водорастворимых Солей На Эксплуатационные Свойства Наружные Стен. TA'LIM VA RIVOJLANISH TAHLILI ONLAYN ILMIY JURNALI, 1(6), 44-47.

5. Hasanboy o'g'li, A. A. (2022). Stress Deformation of Flexible Beams with Composite Reinforcement under Load. American Journal of Social and Humanitarian Research, 3(6), 247-254.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

6. Мирзаева, З. А. К., & Рахмонов, У. Ж. (2018). Пути развития инженерного образования в Узбекистане. Достижения науки и образования, 2(8 (30)), 18-19.

7. Abdullayev, I., & Umirzakov, Z. (2020). Optimization of bag filter designs (on the example of cement plants in the fergana region of the republic of Uzbekistan). Збiрник наукових праць АОГОЕ, 31-34.

8. Абобакирова, З. А., & кизи Мирзаева, З. А. (2022, April). СЕЙСМИК ХУДУДЛАРДА БИНОЛАРНИ ЭКСПЛУАТАЦИЯ ^ИЛИШНИНГ УЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ. In INTERNATIONAL CONFERENCES ON LEARNING AND TEACHING (Vol. 1, No. 6, pp. 147-151).

9. Mirzaeva, Z. A. (2021). Improvement of technology technology manufacturing wood, wood with sulfur solution. Asian Journal of Multidimensional Research, 10(9), 549-555.

10. Sherzodbek Y., Sitora M. THE ESSENCE OF CARTOGRAPHIC MAPS IS THAT THEY ARE USED FOR CARTOGRAPHIC DESCRIPTION OF THE TERRAIN //GENERALIZING WORKS IN THE PREPARATION OF MAPS.-2022.-2022. - 2022.

11. Otaboyev, N. I., Qosimov, A. S. O., & Xoldorov, X. X. O. (2022). AVTOPOEZD TORMOZLANISH JARAYONINI ORGANISH UCHUN AVTOPOEZD TURINI TANLASH. Scientific progress, 3(5), 87-92

12. Umarov, S. A. (2021). Development of deformations in the reinforcement of beams with composite reinforcement. Asian Journal of Multidimensional Research, 10(9), 511-517.

13. Davlyatov, S. M., & Kimsanov, B. I. U. (2021). Prospects For Application Of Non-Metal Composite Valves As Working Without Stress In Compressed Elements. The American Journal of Interdisciplinary Innovations Research, 3(09), 16-23

14. Mamatqulov O., Qobilov S., Yokubov S. FАRG 'О^ VILОYАTINING TUPROQ QОPLАMIDА DORIVOR ZАFАRОN О 'SIMLIGINI YETISHTRISH //Science and innovation. - 2022. - Т. 1. - №. D7. - С. 240-244.

15. .Мирзажонович F., Мирзабабаева С. М. Биноларни уровчи конструкцияларини тузлар таъсиридаги сорбцион хусусиятини яхшилаш //research and education. - 2022. -С. 86.

16. Мирзабабаева С. М., Мирзаахмедова У. А. Древесины и строительство //RESEARCH AND EDUCATION. - 2022. - С. 96.

17. . Умаров Ш. А., Мирзабабаева С. М., Абобакирова З. А. Бетон Тусинларда Шиша Толали Арматураларни ^уллаш Оркали Мустах,камлик Ва Бузилиш Холатлари Аниклаш //Таълим ва Ривожланиш Тах,лили онлайн илмий журнали. - 2021. - Т. 1. -№. 6. - С. 56-59.

18. Mavlyankulova S. Z. THE ESSENCE AND FUNCTIONS OF CREATING A CARD, CHOOSING A METHOD FOR CREATING A CARD //INTERNATIONAL CONFERENCES ON LEARNING AND TEACHING. - 2022. - Т. 1. - №. 11. - С. 3-8.

19. Юнусалиев Э. М. и др. Составные компоненты деформирования и разрушения синтетических тканых лент для грузозахватных приспособлений в строительстве //Энерго-ресурсосберегающие технологии и оборудование в дорожной и строительной отраслях. - 2020. - С. 431-438.

20. Mukhriddinkhonovich A. Z. Actual Issues of Design of Small Towns in Uzbekistan //Central Asian Journal of Theoretical and Applied Science. - 2022. - Т. 3. - №. 6. - С. 576-580.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

21. Zokir A., Sherzodbek Y., Durdona O. THE STATE CADASTRE FOR THE REGULATION OF INFORMATION RESOURCES FOR THE FORMATION AND IMPROVEMENT //Educational Research in Universal Sciences. - 2022. - T. 1. - №. 1. -C. 47-53.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.